Nauczanie Początkowe R. XXXVI, nr 3, 2012/2013 Katarzyna Pluta ŚCDN Kielce Projekt zajęć dla uczniów uzdolnionych Różnice indywidualne w rozwoju człowieka są zjawiskiem naturalnym i pożądanym. Dzięki nim każdy człowiek może znaleźć swoje miejsce na Ziemi i budować własną tożsamość. Indywidualizacja nauczania jest formą realizacji procesu edukacyjnego, która sprzyja rozwojowi jednostki i pozwala na to, aby dzieci: rozwijające się wolniej mogły dogonić swoich rówieśników i lepiej funkcjonować w sytuacjach życiowych oraz w pełniejszym zakresie korzystać ze szkolnej edukacji; o nieharmonijnym rozwoju miały szansę osiągnąć harmonię rozwojową, co pozwoliłoby im lepiej radzić sobie w życiu codziennym i w szkole; mieszczące się w szeroko pojętej normie mogłyby ujawnić drzemiące w nich zdolności i sprawić, że będą uzyskiwały coraz lepsze efekty; zdolne miały większe możliwości do rozwoju wrodzonych predyspozycji i osiągania nadzwyczajnych sukcesów 1. Biorąc pod uwagę uwarunkowania tego procesu, nie wystarczy uwzględnić indywidualny potencjał i możliwości ucznia oraz stworzyć mu dobre warunki wychowawcze i edukacyjne. Sprawą nadrzędną jest postawa, świadomość i zaangażowanie nauczyciela oraz jego wspierająca rola, polegająca na mądrym kierowaniu procesem uczenia się, a to wymaga sporej wiedzy psychologicznej, umiejętności pedagogicznych i przemyślanych działań. W zaprezentowanym niżej scenariuszu zajęć w klasie III proponuję pracę z uczniami o zróżnicowanym poziomie umiejętności oraz o różnych potrzebach edukacyjnych ze szczególnym zwróceniem uwagi na stworzenie warunków dla uczniów uzdolnionych. 1 E. Gruszczyk-Kolczyńska, E. Zielińska, Zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze dla dzieci, które rozpoczną naukę w szkole, Warszawa 2009. 86
Scena szkolna Opracowany materiał jest propozycją uwzględniającą następujące elementy w zakresie organizacji zajęć: swobodnie dostosowywany czas pracy do indywidualnego tempa pracy ucznia; organizacja miejsca pracy pozwalająca wybrać przestrzeń do samodzielnego lub zespołowego działania, kąciki tematyczne wyposażone w odpowiednio przygotowane pomoce i stoliki do pracy (np. kącik komputerowy, literacki, badawczy, artystyczny); swobodny wybór zadań odpowiednio przygotowane karty pracy pozwalają dzieciom na indywidualny i samodzielny wybór zadań związanych z tematyką zajęć. Zadania powinny być odpowiednio przemyślane i uporządkowane. Świadomy wybór zadań oraz właściwych pomocy dydaktycznych, rozwija w dzieciach umiejętność organizacji pracy, a także samodzielność w podejmowaniu decyzji. Ponadto kształtuje odpowiedzialność za wykonywaną pracę i jednocześnie wpływa na doskonalenie wewnętrznej motywacji. Odpowiednio przygotowana instrukcja do zadania pozwala na samodzielne i indywidualne zdecydowanie o czasie trwania zadania i liczbie wykonanych powtórzeń. Przy wyborze uczeń sam decyduje o tym, jakie zadanie pod względem trudności wybiera oraz to, czy chce je wykonać osobiście, w parze, czy w grupie. Scenariusz zajęć dla klasy III Temat: Kiedy Chopin był małym chłopcem. Cel główny: przybliżeniem uczniom informacji na temat życia i twórczości Fryderyka Chopina, ze szczególnym uwzględnieniem okresu dzieciństwa; Cele szczegółowe uczeń: czyta z uwagą teksty dotyczące życia i twórczości Fryderyka Chopina; słucha ze zrozumieniem tekstu czytanego przez nauczyciela; prezentuje informacje zebrane na temat wybranego okresu życia lub wybranych elementów twórczości Fryderyka Chopina; odpowiada na pytania związane z kompozytorem; 87
Nauczanie Początkowe R. XXXVI, nr 3, 2012/2013 samodzielnie redaguje krótką wypowiedź na jego temat; rozwiązuje zadania tekstowe związane z obliczeniami kalendarzowymi; rozpoznaje rodzaj instrumentu wykonującego utwór; określa charakter utworu muzycznego i środki wyrażające nastrój: dźwięki wysokie niskie, szybkie wolne; podejmuje próbę wyrażenia treści utworu muzycznego za pomocą plastycznych środków wyrazu; tworzy własne kompozycje muzyczne na określony temat z zastosowaniem instrumentów perkusyjnych i improwizacji ruchowych. Wymagania z podstawy programowej: Edukacja polonistyczna: uczeń czyta i rozumie teksty przeznaczone dla dzieci na I etapie edukacyjnym i wyciąga z nich wnioski; wyszukuje w tekście potrzebne informacje i w miarę możliwości korzysta ze słowników i encyklopedii przeznaczonych dla dzieci na I etapie edukacyjnym; w tekście literackim zaznacza wybrane fragmenty, określa czas i miejsce akcji, wskazuje głównych bohaterów; tworzy wypowiedzi w formie ustnej i pisemnej, kilkuzdaniową wypowiedź; uczestniczy w rozmowach: zadaje pytania, udziela odpowiedzi i prezentuje własne zdanie. Edukacja muzyczna: rozróżnia podstawowe elementy muzyki (melodia, rytm, wysokość dźwięku, tempo, dynamika); aktywnie słucha muzyki i określa jej cechy: rozróżnia i wyraża środkami pozamuzycznymi charakter emocjonalny muzyki; orientuje się w instrumentach muzycznych; tworzy proste ilustracje dźwiękowe do tekstów i obrazów, improwizuje na instrumentach wg ustalonych zasad. Zajęcia komputerowe: wyszukuje i korzysta z informacji: przegląda wybrane przez nauczyciela strony internetowe; dostrzega elementy aktywne na stronie internetowej, nawiguje po stronach w określonym zakresie. 88
Scena szkolna Metody pracy: praca z tekstem, ekspresja plastyczna, mapa mentalna, problemowo-twórcze, ćwiczeniowe. Formy pracy: zbiorowa, grupowa, indywidualna. Środki dydaktyczne: zdjęcia dworku w Żelazowej Woli oraz Fryderyka Chopina; duże arkusze papieru, kredki pastele; nagranie Mazurka B-dur op. 7; teksty: T. Kubiaka W Żelazowej Woli, M. Kędzierzyny Opowieść o zbójcach, M. Rusinka Mały Chopin, M. Jaworczakowej Frycek w Szafarni, C. Janczarskiego W Żelazowej Woli; zasoby internetowe (wymagany sprzęt komputerowy), karty pracy dla uczniów; nagrania odgłosów przyrody; instrumenty perkusyjne; szablony nut dla każdego ucznia. Przebieg zajęć: 1. Ćwiczenie wyobraźni wprowadzające w treść i atmosferę zajęć. Uczniowie pracują w grupach. Mają przygotowane duże arkusze papieru. Nauczyciel rozdaje każdej grupie zdjęcie przedstawiające dworek w Żelazowej Woli (format A4). Dzieci umieszczają zdjęcie na pustej kartce papieru i przyklejają je. Następnie uzupełniają kartkę rysunkiem tworzącym pełną kompozycję. W trakcie rysowania dzieci słuchają wybranych mazurków Fryderyka Chopina. Po dokonanej prezentacji prac dzieci odpowiadają na pytanie nauczyciela: jakie odgłosy mogą dobiegać z miejsca przedstawionego na rysunku? 2. Uczniowie w skupieniu słuchają utworu F. Chopina, Mazurek B-dur op. 7. Po wysłuchaniu utworu dzielą się własnymi refleksjami. Jakie skojarzenia wywołał ten utwór? Co sobie wyobrażaliście słuchając tej muzyki? Jaki instrument słyszeliście w tym utworze? Jak myślicie, kto skomponował ten utwór? 3. Zapoznanie uczniów z głównym celem zajęć: szukanie i prezentowanie informacji na temat życia i twórczości Fryderyka Chopina, a szczególnie okresu jego dzieciństwa. 4. Podział uczniów na zespoły. Zadanie uczniów polega na selekcji informacji przygotowanych na temat życia i twórczości Fryderyka 89
Nauczanie Początkowe R. XXXVI, nr 3, 2012/2013 Chopina. Wszystkie grupy prezentują informację w formie mapy mentalnej. grupa 1: rodzina, dzieciństwo małego Frycka. grupa 2: utwory skomponowane przez F. Chopina. grupa 3: podróże Fryderyka Chopina. grupa 4: Zadanie o wyższym stopniu trudności. Tworzenie osi czasu, na której uczniowie zapisują informacje o Fryderyku Chopinie, wg wskazówek podanych przez nauczyciela: data urodzenia Fryderyka Chopina; rozpoczęcie nauki gry na fortepianie; pierwszy skomponowany utwór dedykowany Wojciechowi Żywnemu; nauka w Liceum w Warszawie; pobyt w Dusznikach Zdroju; wyjazd za granicę; data śmierci Fryderyka Chopina. Tworzenie wspólnej mapy pojęciowej. W trakcie pracy uczniowie mogą korzystać z różnych źródeł, m.in. z zasobów internetowych na stronach: www.echopin.pl, www.chopin.pl 5. Podsumowanie informacji o Fryderyku Chopinie prezentacja grup. W trakcie prezentacji jest okazja do wyjaśnienia znaczenia wyrazów, takich jak: kompozytor, pianista oraz wyrazów wieloznacznych: mazurek, polonez, rondo. 6. Odczytywanie z osi czasu informacji o Fryderyku Chopinie. Obliczenia kalendarzowe z tym związane. 7. Samodzielne wykonanie zadania w karcie pracy. Połącz w pary odpowiednie wyrażenia ze sobą. Uporządkuj zdania we właściwej kolejności. 90
Scena szkolna Karta pracy Fryderyk Chopin Jego pierwszym nauczycielem Kiedy miał 21 lat Naukę gry na fortepianie rozpoczął Mały Frycek urodził się w 1810 r. W wieku 39 lat zmarł Kiedy miał 11 lat skomponował i zadedykował Wojciechowi Żywnemu Komponował wiele utworów muzycznych takich jak: Początkowo gry na fortepianie w Żelazowej Woli, na Mazowszu. polonezy, walce, mazurki, nokturny, ronda, preludia. był wybitnym polskim kompozytorem. był Wojciech Żywny. wyjechał do Paryża. uczyli go rodzice. w wieku pięciu lat. w Paryżu, we Francji. poloneza As-dur. W kolejnej części zajęć uczniowie pracują indywidualnie lub w grupach, wykonując zadania przygotowane przez nauczyciela. Każdy uczeń wybiera tekst, z którym chce pracować. 8. Zebranie z różnych tekstów literackich informacji na temat muzycznych inspiracji Fryderyka Chopina. Każde dziecko wybiera sobie tekst, z którym chce pracować. Po samodzielnym zapoznaniu się z jego treścią dzieci dobierają się w pary/grupy trzyosobowe i ustalają odpowiedzi na postawione pytania lub wykonują zaproponowane polecenia. Przeczytaj uważnie wiersz Tadeusza Kubiaka W Żelazowej Woli. W tekście zaznacz fragmenty opisujące dźwięki przyrody, które otaczały małego Chopina. Przeczytaj tekst Marii Kędzierzyny Opowieść o zbójcach. W jaki sposób mały Frycek uspokoił swoich kolegów? W jaki sposób Frycek lubił spędzać wolny czas? 91
Nauczanie Początkowe R. XXXVI, nr 3, 2012/2013 Zapoznaj się z tekstem Frycek w Szafarni i zaznacz fragmenty, które nas informują o tym, skąd Chopin czerpał pomysły do swoich utworów? W jaki sposób Frycek lubił spędzać wolny czas? Na podstawie fragmentu tekstu Michała Rusinka Mały Chopin odpowiedz na pytanie: które informacje w tekście na temat twórczości F. Chopina wydają Ci się nieprawdziwe i zostały wymyślone przez autora? Zaznaczanie wskazanych fragmentów tekstu. (Cały tekst można zaproponować dzieciom do przeczytania w domu). 9. Podsumowanie pracy grupowej: Jak wyglądało dzieciństwo Fryderyka Chopina? W jaki sposób i gdzie Fryderyk Chopin spędzał wolny czas? W tym miejscu nauczyciel może zaprezentować uczniom fragment Kuriera Szafarskiego zamieszczony na stronie www.echopin.pl Skąd Fryderyk Chopin czerpał pomysły do tworzenia muzyki? W jaki sposób możemy wyjaśnić słowa: Ciągle jeszcze odzywa się echo szafarskich melodii wiejskich w niejednym utworze Fryderyka Chopina? 10. Wysłuchiwanie i rozpoznawanie odgłosów przyrody nagranych na płytę CD: odgłosy ptaków, szum drzew, wiatr itp. 11. Zabawa w teatr muzyczny: uczniowie w grupach tworzą muzyczną interpretację z wykorzystaniem instrumentów perkusyjnych do wykonanych na początku zajęć prac plastycznych. Prezentacja efektów pracy grupowej. 12. Uczniowie pracują w grupach zadaniowych dobranych w dowolny sposób. Zadaniem zespołu jest opracowanie gazetki na temat dzieciństwa i młodzieńczych lat Fryderyka Chopina spędzonych w Polsce. Zadanie dla grup: Przygotujcie książeczkę grupową na temat dzieciństwa Fryderyka Chopina. Książeczka powinna zawierać rysunki i zdjęcia oraz krótkie informacje o kompozytorze. 92
Scena szkolna 13. Podsumowanie zajęć. W pierwszej fazie zajęć podsumowanie dotyczy treści zajęć nauczyciel sprawdza, jakie informacje zostały przez uczniów przyswojone. Uczniowie na szablonach nutek za pomocą rysunku wyrażają nastrój związany z przeprowadzonymi zajęciami. Przygotowane nutki umieszczają na pięciolinii, określając w ten sposób stopień trudności wykonanych zadań (im wyższa pięciolinia, tym stopień trudności wyższy). Ważne, aby porozmawiać z uczniami o tym, co stanowiło dla nich największą trudność, a co było zupełnie łatwe. Czy moje dziecko jest zdolne? Alicja Borowska Alicja Borowska jest nauczycielką z wieloletnim doświadczeniem w pracy z dziećmi zarówno w wieku szkolnym, jak i przedszkolakami. Autorka pracując z dziećmi w okresie wczesnoszkolnym, zwróciła uwagę na problem diagnozowania i rozwijania zdolności uczniów. Swoje spostrzeżenia, refleksje i propozycje zajęć zawarła w niniejszej publikacji, której adresatami są nauczyciele i rodzice. Liczba stron: 104 Format: A5 ISBN: 978-83-7173-211-9 Cena 13,00 zł 93