str_01.pdf 2013-04-12 13:57:43 Rozkosz zemsty C M Y CM MY CY CMY K



Podobne dokumenty
Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR

Copyright 2015 by Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o.

Copyright 2014 by Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o. Copyright 2014 by Grażyna Wąsowicz & Małgorzata Styśko-Kunkowska

Copyright 2012 by Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o.

Projekt okładki: Katarzyna Juras Na okładce wykorzystano zdjęcie: want to climb a barbed fence out Fotolia / bazapoy

Mojemu synowi Rafałowi

Publikacja dofinansowana przez Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego

Publikacja dofinansowana przez Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego

Copyright by Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2014

Praca naukowa dofinansowana ze środków na naukę Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w latach jako projekt badawczy nr N N

Praca dotowana z funduszy przeznaczonych na badania statutowe Wydziału Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego

Seria Współczesne Społeczeństwo Polskie wobec Przeszłości tom VI

Copyright 2013 by Irena Borowik Copyright 2013 by Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o.

Książkę tę poświęcam pamięci moich lwowskich Rodziców, Lidii i Andrzeja Lewickich, a dedykuję ją wszystkim lwowiakom wygnanym, przybyłym, urodzonym

Copyright 2013 by Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o.

Projekt okładki: Katarzyna Juras Na okładce wykorzystano zdjęcie pixelleo/ /fotolia

Copyright by Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2013

Podręcznik akademicki dotowany przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego

Copyright 2014 by Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o. Publikacja dofinansowana przez Wydział Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego

Copyright 2015 by Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o.

Recenzja: prof. dr hab. Stanisław Kłopot. Redaktor prowadząca: Anna Raciborska. Redakcja i korekta: Magdalena Pluta. Projekt okładki: Katarzyna Juras

Copyright 2014 Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa

Recenzja: prof. dr hab. Ireneusz Krzemiński. Redaktor prowadząca: Anna Raciborska. Redakcja i korekta: Marek Szczepaniak. Korekta: Joanna Barska

Copyright by Wydawnictwo Naukowe Scholar Sp. z o.o., Warszawa 2011

Copyright by Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa Publikacja dofinansowana przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego

Recenzenci: prof. dr hab. Juliusz Gardawski prof. dr hab. Witold Morawski

OD inteligencji DO postinteligencji. WątpliW a hegemonia

Recenzje: prof. dr hab. Krystyna Stany dr hab. Krzysztof Podemski, prof. UAM. Redaktor prowadząca: Anna Raciborska. Redakcja: Magdalena Pluta

ISBN

W h>/e ZK: <Ͳ D < DE SIGNERZY ZK> tk Kt WZK: <d Ed t K'> / ^K :K>K'/ EzD WARSZAWA 2019

Projekt został sfinansowany ze środków Narodowego Centrum Nauki, przyznanych na podstawie decyzji nr DEC-2013/11/D/HS5/01413

Copyright 2014 by Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o.

Copyright by Wydawnictwo Naukowe Scholar Sp. z o.o., Warszawa 2012

Książka dotowana przez Szkołę Wyższą Psychologii Społecznej w Warszawie

Mobbing w stosunkach pracy. Zagadnienia prawne

Europejskie metropolie i ich regiony Od krajobrazu gospodarczego do sieci metropolii

Copyright 2018 by Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o. Publikacja dofinansowana przez Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Copyright 2010 by Wydawnictwo Naukowe Scholar and Fundacja Studiów Międzynarodowych, Warszawa

Copyright 2015 by Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o.

Copyright by Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o., Warszawa 2016

Seria wydawnicza Instytutu Psychologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Copyright by Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2011

Świat bez sztuki naraża się na to, że będzie światem zamkniętym na miłość Jan Paweł II

Copyright 2012 by Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o., Warszawa

UŻYCIE SIŁY ZBROJNEJ MIĘDZY PAŃSTWAMI W ŚWIETLE MIĘDZYNARODOWEGO PRAWA ZWYCZAJOWEGO

Publikacja dotowana przez Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny Uniwersytetu Łódzkiego

Copyright 2017 by Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o.

Copyright by Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2014

Copyright by Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o., Warszawa

Recenzje: dr hab. Eleonora Bielawska-Batorowicz, prof. Uniwersytetu Łódzkiego prof. dr hab. Bogdan Zawadzki

GRA PERYFERYJNA POLSKA POLITOLOGIA W GLOBALNYM POLU NAUK SPOŁECZNYCH

Spis treści. Przedmowa Czas przemiany

Podręcznik akademicki dofinansowany przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego

Seria wydawnicza Instytutu Psychologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Copyright by Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2013

Bierdiajew. i inni. W kregu mysli rosyjskiego renesansu religijno- -filozoficznego

MAGDALENA GRABOWSKA. Zerwana genealogia. Działalność społeczna i polityczna kobiet po 1945 roku a współczesny polski ruch kobiecy

Copyright by Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o., Warszawa Publikacja dofinansowana przez Fundację Studiów Międzynarodowych

Publikacja została dofinansowana z środków Narodowego Centrum Nauki w ramach projektu badawczego nr 2014/13/B/HS4/03204

Seria: Archiwum Warszawskiej Szkoły Historii Idei. Studia. Copyright by Wydawnictwo Naukowa Scholar, Warszawa 2012

Grzegorz Motyka Rafał Wnuk Tomasz Stryjek Adam F. Baran. Wojna. po wojnie. Antysowieckie podziemie w Europie Ârodkowo-Wschodniej w latach

Copyright 2013 by Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o.

Wydanie pierwsze Skład i łamanie: WN Scholar Master, Łódź Druk i oprawa: Mazowieckie Centrum Poligrafii, Marki

Publikacja wydana staraniem Instytutu Psychologii WNHiP Uniwersytetu Wrocławskiego

Wydanie książki zostało dofinansowane z grantu naukowego Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego nr N N

TECHNIKA PRAWODAWCZA II RZECZYPOSPOLITEJ

Mojemu synowi Michałowi

Recenzja: dr hab. prof. Uniwersytetu Warszawskiego Tomasz Grzegorz Grosse. Redaktor prowadząca: Anna Raciborska. Redakcja: Dorota Kassjanowicz

Mojej Kochanej Lusi, za miłość, wsparcie i cierpliwość

WSPÓŁPRACA MIĘDZYGMINNA W POLSCE ZWIĄZEK Z ROZSĄDKU

BŁĘDNE KOŁO OKRUCIEŃSTWA ANATOMIA PRZEMOCY ZBIOROWEJ

Publikacja dofinansowana przez Instytut Nauk Prawnych PAN i Fundację Promocji Prawa Europejskiego

Recenzenci: prof. dr hab. Henryk Domański dr hab. Jarosław Górniak

Książka została wydana dzięki dotacji Instytutu Wsi i Rolnictwa Polskiej Akademii Nauk w Warszawie

Seria Monografie Polskiego Stowarzyszenia Psychologii Społecznej Psychologia Międzykulturowa

Projekt okładki: Katarzyna Juras Zdjęcie na okładce Nebojsa Markovic, Fotolia # Copyright 2016 by Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o.

Polsko-niemieckie miejsca pamięci Deutsch-Polnische Erinnerungsorte

Copyright 2016 by Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o.

Sta r a n i e m Inst y tutu Sto s u n kó w Mię d z y n a

Copyright by Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o., Warszawa 2016

Copyright 2013 by Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa

Copyright 2018 by Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o. Copyright 2018 by Wydział Pedagogiki i Psychologii Uniwersytetu w Białymstoku

Recenzja prof. dr hab. Aleksander Manterys. Redakcja wydawnicza Katarzyna Ambroziak. Projekt okładki i stron tytułowych Karolina Zarychta

Publikacja dofinansowana przez Wydział Historyczno-Socjologiczny Uniwersytetu w Białymstoku

Publikacja dotowana przez Uniwersytet w Białymstoku

Książkę dedykuję mojemu Ojcu i Przyjacielowi psychologowi Jerzemu Imielskiemu

Hermeneutyczne koncepcje człowieka

Kosowo jako suwerenne paƒstwo

Copyright for the Polish edition 2013 by Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie


Recenzja: prof. dr hab. Helena Sęk. Redaktor prowadząca: Anna Raciborska. Redakcja: Magdalena Pluta. Korekta: Magdalena Pluta oraz Zespół

Recenzenci: prof. dr hab. Henryk Domański dr hab. Jarosław Górniak

Copyright 2015 by Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o. Warszawa

Copyright 2015 by Authors Copyright 2015 by Wydawnictwo Naukowe Scholar Sp. z o.o., Warszawa

Copyright by Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2000, 2008

MEDIUM AEVUM, Vol. 3, redaktorzy serii Marek Ferenc i Michał Stachura

Wynalazek nowoczesnego serca

Recenzja: prof. dr hab. Maria Jarymowicz

Książka została dofinansowana z dotacji celowej Uniwersytetu Warszawskiego

Projekt okładki: Katarzyna Juras Zdjęcie na pierwszej stronie okładki: Marta Woźniak-Bobińska. Copyright 2018 by Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa

Transkrypt:

Rozkosz zemsty

Pamięci Zofii i Walentego Nijakowskich

Lech M. Nijakowski Rozkosz zemsty Warszawa 2013

Recenzenci: prof. dr hab. Jan Marcin Kula prof. dr hab. Władysław Markiewicz Redaktor prowadząca: Anna Raciborska Redakcja i korekta: Magdalena Pluta Projekt okładki: Tomasz Mucha Copyright 2013 by Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o. Publikacja dofinansowana przez Instytut Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego ISBN 978-83-7383-644-0 Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o. ul. Krakowskie Przedmieście 62, 00-322 Warszawa tel./fax 22 828 93 91, 22 826 59 21, 22 828 95 63 dział handlowy: jak wyżej w. 105, 108 e-mail: info@scholar.com.pl www.scholar.com.pl Wydanie pierwsze Skład i łamanie: WN Scholar (Michał Moczarski) Druk i oprawa: Drukarnia Read Me w Łodzi

Spis treści Wprowadzenie... 11 Rozkosz zemsty... 14 Ludobójstwo, skandal, nauka... 17 Rozdział 1. Metodyka pracy... 25 1.1. Socjologia historyczna... 26 1.2. Socjologia genocide studies... 33 1.3. Komparatystyka ludobójstw... 42 1.4. Narracje świadków i ich potomków......................... 44 Część I Socjologia historyczna masakry, czystki etnicznej i ludobójstwa Rozdział 2. Podstawowe pojęcia i definicje... 61 2.1. O problemie agregacji zbiorowej przemocy w socjologii... 61 2.2. Definicja linczu, pogromu i masakry... 64 2.3. Definicja ludobójstwa (totalnego i częściowego), quasi-ludobójstwa, elitobójstwa i politobójstwa... 70 2.4. Definicja czystki etnicznej... 82 2.5. O szczególnej figuracji sprawcy ofiary świadkowie... 83 2.6. Prawne i moralne kategoryzacje mordów... 87 Rozdział 3. Narodziny i rozwój studiów nad ludobójstwem... 91 3.1. Prehistoria studiów nad ludobójstwem... 91 3.2. Ludobójstwa jako samodzielny przedmiot badawczy... 93 3.3. Badania nad ludobójstwem w Polsce... 99 Rozdział 4. Masakra jako residuum władzy totalnej... 103 4.1. Socjogeneza masakry... 104 4.2. Radość masakry. Masakra jako święto... 106 5

4.3. Krwawa sztuka wojenna... 113 4.4. Masakra jako mechanizm władzy suwerena... 117 Rozdział 5. Wielkie projekty wielkie masakry. Masakrowanie wroga religijnego i ideologicznego a ludobójstwo... 123 5.1. Czystki religijne i masakry... 123 5.2. Nowy świat, nowe peryferie, nowe rzezie... 128 5.3. Terror rewolucyjny... 132 5.4. Podsumowanie... 134 Rozdział 6. Nowoczesne projekty czystek etnicznych i ludobójstw... 136 6.1. Czystki etniczne w XX wieku... 137 6.1.1. Polsko-ukraiński konflikt na Kresach Południowo-Wschodnich w latach 1943 1947... 137 6.1.2. Czystki etniczne w Jugosławii w latach 1992 1995... 142 6.2. Wielki głód w Ukraińskiej SRR w latach 1932 1933 jako quasi-ludobójstwo... 149 6.3. Ludobójstwa częściowe... 154 6.3.1. Ludobójstwo Aborygenów w XIX i XX wieku... 154 6.3.2. Ostateczna pacyfikacja Indian Ameryki Północnej w latach 1866 1890... 156 6.3.3. Lokeli Wolne Państwo Kongo (1880 1908)... 158 6.3.4. Zagłada ludów Herero i Nama w Niemieckiej Afryce Południowo-Zachodniej (Namibii) w latach 1904 1905... 163 6.3.5. Ludobójstwo w wydaniu Niezależnego Państwa Chorwackiego w latach 1941 1945... 165 6.3.6. Rzeź Hutu w Burundi w 1972 roku... 166 6.3.7. Autoludobójstwo w Kambodży w latach 1975 1979... 167 6.3.8. Pacyfikacja Majów w Gwatemali w latach 1981 1983... 175 6.3.9. Rzezie w Timorze Wschodnim w latach 1975 1999... 177 6.4. Ludobójstwa totalne... 180 6.4.1. Masakrowanie Ormian od mechanizmu regulacyjnego Imperium Osmańskiego do nowoczesnego ludobójstwa... 180 6.4.2. Ludobójstwo nazistowskie jako synteza nowoczesnych technik masowych mordów i residuów barbarzyństwa. Shoah i Porajmos... 187 6.4.3. Ludobójstwo Hutu na Tutsi w Rwandzie w 1994 roku... 203 Rozdział 7. Model wyjaśniający mobilizację ludobójczą............. 213 7.1. Ludobójstwo jako efekt działania typowych procesów społecznych... 215 6

7.2. Rola dyskursu ideologicznego w mobilizacji ludobójczej... 220 7.2.1. Dyskurs nacjonalistyczny i Realpolitik... 221 7.2.2. Rasizm, medycyna, religia... 228 7.2.3. Spiskujący wrogowie i pasożyty....................... 234 7.2.4. Podsumowanie... 235 7.3. Rola ekspertów... 237 7.3.1. Specjaliści drugiego planu... 238 7.3.2. Ideolodzy... 240 7.3.3. Zawody zaufania publicznego... 241 7.3.4. Przywódcy religijni i kapłani... 242 7.3.5. Specjaliści od zabijania... 244 7.3.6. Podsumowanie... 246 7.4. Dylemat bezpieczeństwa i dylemat dobrobytu... 246 7.5. Mechanizm kozła ofiarnego... 255 7.6. Strukturotwórcza przemoc... 257 7.7. Kontekst międzynarodowy... 262 7.8. Środki psychoaktywne... 264 7.9. Latourowska pokusa... 267 7.10. Intencja, okoliczności, mobilizacja......................... 270 Część II Zemsta na Niemcach po II wojnie światowej w perspektywie studiów nad ludobójstwem Rozdział 8. Czy spełnione zostały przesłanki ludobójstwa na Niemcach?... 277 8.1. Dyskurs zemsty na Niemcach... 277 8.2. Demoralizacja wojenna i desentyzacja... 284 8.3. Strach przed Niemcami... 288 8.4. Dostępność wiedzy o metodach i ofiarach nazistowskich... 289 8.5. Kontekst międzynarodowy... 292 8.6. Inne czynniki sprzyjające ludobójstwu... 292 Rozdział 9. Vae victis. Zemsta na Niemcach w czasie II wojny światowej i po jej zakończeniu... 294 9.1. Zbrodnie czasu wojny.................................... 297 9.2. Masakrowanie i mordowanie Niemców... 302 9.3. Obozy dla Niemców... 306 9.4. Wypędzenia i wysiedlenia Niemców... 310 9.5. Głód... 313 7

9.6. Samobójstwa... 314 9.7. Gwałty i pobicia... 315 9.8. Kradzieże i dyskryminacja Niemców... 319 9.9. Etnobójstwo Niemców... 321 9.10. Podsumowanie... 321 Rozdział 10. Dlaczego nie doszło do ludobójstwa Niemców po II wojnie światowej?... 323 10.1. Czas wojny i wyzwolenia w relacjach świadków. Analiza wywiadów pogłębionych i narracyjnych... 323 10.2. Czynniki powstrzymujące mobilizację ludobójczą... 335 10.2.1. Ucieczka przed zemstą i wysiedlenia... 335 10.2.2. Strach przed nowym wrogiem... 337 10.2.3. Plany aliantów... 342 10.2.4. Empatia wobec sąsiadów i dobrzy Niemcy... 344 10.2.5. Empatia wobec cierpienia obcego... 348 10.2.6. Pamięć o zbrodniach członków własnej wspólnoty narodowej... 349 10.2.7. Wojna jako czas szczęścia i normalności... 350 10.2.8. Wyroki skazujące wydawane na zbrodniarzy... 351 10.2.9. Poczucie daremności i niemoralności zemsty... 352 10.2.10. Potrzeba normalizacji... 353 10.2.11. Przekonanie o dostatecznej karze................... 355 Rozdział 11. Charakter zemsty na Niemcach po II wojnie światowej... 358 Zakończenie. Czego uczy nas historia? Masakra i ludobójstwo w czasach późnej nowoczesności... 363 Ocaleni sprawcami... 366 Mobilizacja i demobilizacja ludobójcza... 368 Interwencja humanitarna... 371 Aneks nr 1. Scenariusz wywiadu pogłębionego... 377 Aneks nr 2. Miejsce, w którym respondenci spędzili wojnę... 378 Bibliografia... 381 Indeks nazwisk... 413 Nota o Autorze... 424 8