Wskaźniki do oceny sytuacji finansowej ubezpieczycieli a porównania sektorowe 19 Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości, tom 65 (121), SKwP, Warszawa 2012, s. 19 44. Wskaźniki do oceny sytuacji finansowej ubezpieczycieli a porównania sektorowe Edyta Mioduchowska-Jaroszewicz Wprowadzenie Celem artykułu jest scharakteryzowanie wskaźników finansowych stosowanych do oceny ubezpieczyciela oraz dokonanie porównań sektorowych. W artykule wyszczególniono następujące cele szczegółowe: ocenę przydatności wskaźników sektorowych w analizie finansowej ubezpieczycieli; charakterystykę wskaźników finansowych stosowanych w ocenie kondycji finansowej ubezpieczyciela; zastosowanie wskaźników finansowych w ocenie ubezpieczyciela Warta SA w latach 2009 2010; dokonanie porównań z publikowanymi wskaźnikami przez Komisję Nadzoru Finansowego. W artykule przedstawiono argumenty dla potwierdzenia tezy, że wskaźniki finansowe stosowane do oceny sytuacji finansowej ubezpieczycieli nie mogą być wykorzystywane do porównań ze wskaźnikami sektorowymi publikowanymi przez Rachunkowość ze względu na specyfikę działalności ubezpieczeniowej. W realizacji celów artykułu zastosowano metody analizy jakościowej (wskaźniki dynamiki i struktury) i ilościowej (analiza wskaźnikowa). 1. Ocena przydatności wskaźników sektorowych w analizie finansowej ubezpieczycieli Porównania w analizie finansowej stanowią istotny trzon każdego badania. Bez porównań każda analiza jest bardzo uboga w części wnioskowej. Dlatego im szerszy jest zakres porównań, tym wnioski są bardziej kompletne, bogate i mogące usprawnić działanie analizowanej firmy. Dokonując analiz finansowych, najczęściej wykorzystuje się porównania w czasie lub z planem; porównania w przestrzeni są porównaniami, które stosuje się rzadziej. Powodem jest dostęp do danych mogących stanowić bazę porównań. * Dr Edyta Mioduchowska-Jaroszewicz, adiunkt, Katedra Analizy i Strategii Przedsiębiorstwa, Wydział Nauk Ekonomicznych i Zarządzania Uniwersytetu Szczecińskiego (e-mail: emioduch@wneiz.pl).
20 Edyta Mioduchowska-Jaroszewicz Od roku 2005 w czasopiśmie Rachunkowość są publikowane wskaźniki obejmujące dane od 2002 r., które uzupełniają lukę informacyjną w zakresie dokonywania porównań w przestrzeni. Wskaźniki sektorowe publikowane w Rachunkowości obejmują 96 działów PKD 1 ; w tym zestawieniu znalazł się również dział PKD 65, który od 2009 r. nosi nazwę: Ubezpieczenia, reasekuracja oraz fundusze emerytalne, z wyłączeniem obowiązkowego ubezpieczenia społecznego. W tabeli 1 zestawiono formuły wskaźników, które są publikowane. Tabela 1. Zestaw wskaźników finansowych do analiz sektorowych Lp. Nazwa wskaźnika Formuła wskaźnika 1. Rentowność operacyjna aktywów Zysk operacyjny/średnie aktywa netto 2. Rentowność kapitału własnego Zysk netto/średni kapitał własny 3. Rentowności netto sprzedaży Zysk netto/przychody ogółem 4. Rentowność sprzedaży działalności Zysk na sprzedaży/przychody ze sprzedaży podstawowej 5. Rentowność ekonomiczna sprzedaży (Zysk operacyjny + Amortyzacja)/(Przychody ze sprzedaży + pozostałe przychody operacyjne) 6. Bieżącej płynności finansowej (Aktywa obrotowe należności z tytułu dostaw i usług powyżej 12 miesięcy)/zobowiązania krótkoterminowe 7. Płynności szybkiej (Inwestycje krótkoterminowe + należności krótkoterminowe należności z tytułu dostaw i usług powyżej 12 miesięcy)/zobowiązania krótkoterminowe 8. Płynności gotówkowej Inwestycje krótkoterminowe/zobowiązania krótkoterminowe 9. Okres spłaty należności krótkoterminowych (Średnie należności krótkoterminowe 365)/Przychody ze sprzedaży 10. Okres spłaty zobowiązań (Średnie zobowiązania krótkoterminowe 365)/Przychody ze sprzedaży 11. Szybkość obrotu zapasami (Średnie zapasy 365)/Przychody ze sprzedaży 12. Stopień pokrycia aktywów trwałych kapitałem własnym i rezerwami długoterminowymi (Kapitał własny + rezerwy długoterminowe)/(aktywa trwałe + należności z tytułu dostaw i usług powyżej 12 miesięcy) 13. Trwałości struktury finansowania (Kapitał własny + zobowiązania długoterminowe + rezerwy długoterminowe)/(aktywa trwałe + należności z tytułu dostaw i usług powyżej 12 miesięcy) 14. Ogólnego zadłużenia Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania/pasywa razem Źródło: opracowanie własne na podstawie Zaleska (2005, s. 78 81); Waśniewski, Skoczylas (2004, s. 310 318); Mioduchowska-Jaroszewicz (2005, s. 73 76). 1 Polska Klasyfikacja Działalności (PKD), Załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 24 grudnia 2007r., Dz.U. 2007, nr 251, poz. 1885, s. 5.
Wskaźniki do oceny sytuacji finansowej ubezpieczycieli a porównania sektorowe 21 Wskaźniki sektorowe zamieszczone w tabeli 1 są wskaźnikami stosowanymi w analizie finansowej dla typowych przedsiębiorstw. Za typowe przedsiębiorstwa uważa się przedsiębiorstwa, które prowadzą działalność produkcyjną i świadczą usługi niefinansowe. Inaczej mówiąc, są to wskaźniki stosowane w ocenie sprawozdań finansowych sporządzanych przez przedsiębiorstwa inne niż banki i ubezpieczyciele. Za takim stwierdzeniem przemawiają następujące tezy: formuły wskaźników sektorowych nie odpowiadają wskaźnikom publikowanym w literaturze naukowej dotyczącej analizy finansowej ubezpieczyciela, międzynarodowych agencji ratingowych, Komisji Nadzoru Finansowego; obliczanie wskaźników sektorowych na podstawie formuł przedstawionych w tabeli 1 często jest niemożliwe (na przykład wskaźnika szybkości obrotu zapasami czy płynności bieżącej), ponieważ w sprawozdaniu finansowym ubezpieczyciela nie występują pozycje tworzące dany wskaźnik; wskaźniki sektorowe w dziale ubezpieczeń łatwo zmanipulować, zafałszować lub po prostu popełnić błąd, ponieważ w sprawozdaniu ubezpieczyciela wielu pozycji, które tworzą formuły wskaźników, nie ma (na przykład przychody ze sprzedaży, zobowiązania krótkoterminowe, zobowiązania długoterminowe, należności z tytułu dostaw czy zobowiązania z tytułu dostaw). W tabeli 2 zestawiono średnią arytmetyczną wskaźników sektorowych publikowanych przez Rachunkowość w dziale Ubezpieczeń. Analiza wskaźników sektorowych zestawionych w tabeli 2 wskazuje, że najwyższą użytecznością praktyczną charakteryzują się wskaźniki rentowności operacyjnej aktywów i kapitału własnego. Zastosowanie pozostałych wskaźników w analizie sytuacji finansowej ubezpieczycieli wiąże się z niebezpieczeństwem popełnienia błędów metodologicznych w obliczeniach wskaźników sektorowych, porównaniach i interpretacjach danych. Trudności interpretacyjne dotyczą wskaźników rentowności sprzedaży każdego rodzaju, płynności finansowej (wszystkich rodzajów: pierwszego, drugiego i trzeciego stopnia), obrotowości zapasów, okresu spłaty należności krótkoterminowych, okresu spłaty zobowiązań, stopnia pokrycia aktywów trwałych, trwałości struktury finansowania, ogólnego zadłużenia. Alternatywą jest dokonywanie porównań w przestrzeni z danymi publikowanymi przez Komisję Nadzoru Finansowego bądź do konkurenta z rynku. Komisja Nadzoru Finansowego publikuje następujące grupy wskaźników do oceny sytuacji finansowej ubezpieczycieli (Biuletyn Roczny. Rynek ubezpieczeń, 2010): wskaźniki ustawowe (monitorowania działalności, pokrycia rezerw), wskaźniki płynności finansowej, wypłacalności oraz zdolności płatniczej (wypłacalności, zdolności płatniczej na udziale własnym, pieniężnego pokrycia zobowiązań, należności do środków własnych, wskaźnik cyklu należności, zobowiązań do środków własnych, wskaźnik płacenia zobowiązań), wskaźniki rentowności (działalności technicznej, działalności lokacyjnej, sprzedaży, kapitałów własnych, majątku), wskaźniki sprawności działania (wskaźniki dynamiki składki, stopa rezerw technicznych, wskaźniki rotacji majątku, poziomu lokat, poziom kosztów, rezerw), wskaźniki współzależności (ogólnego zadłużenia, zatrzymania składki, odszkodowań i świadczeń, rezerw techniczno-ubezpieczeniowych).
22 Edyta Mioduchowska-Jaroszewicz Tabela 2. Średnia arytmetyczna wskaźników sektorowych dział PKD 65 (2009) Ubezpieczenia, reasekuracja oraz fundusze emerytalne, z wyłączeniem obowiązkowego ubezpieczenia społecznego Nazwa wskaźnika Lata 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Rentowność operacyjna aktywów 0,28 3,77 5,27 2,89 18,06 14,14 18,60 18,47 Rentowność kapitału własnego 0,69 5,77 7,98 5,38 35,16 24,09 19,32 13,79 Rentowności netto sprzedaży 2,49 15,6 22,30 15,37 20,81 8,68 15,18 13,51 Rentowność sprzedaży działalności podstawowej 2,85 1,11 22,31 20,49 13,58 8,72 11,55 20,21 Rentowność ekonomiczna sprzedaży 2,57 14,25 23,72 27,47 22,25 15,13 17,27 27,84 Bieżącej płynności finansowej 1,25 9,26 6,61 2,53 5,31 2,58 6,06 11,94 Płynności szybkiej 0,96 9,05 6,46 2,38 5,16 2,37 5,79 11,44 Płynności gotówkowej 0,40 7,80 5,80 1,69 5,41 1,29 4,69 12,10 Okres spłaty należności krótkoterminowych 39,43 24,91 32,76 25,96 33,04 28,90 20,69 21,46 Okres spłaty zobowiązań 42,49 21,94 8,55 26,53 31,98 11,32 10,54 12,29 Szybkość obrotu zapasami 12,73 4,88 2,72 3,04 0,20 0,03 0,57 0,69 Stopień pokrycia aktywów trwałych kapitałem własnym i rezerwami długoterminowymi 0,90 5,00 4,60 7,38 4,69 3,55 6,71 9,10 Trwałości struktury finansowania 0,70 0,91 0,78 0,73 0,74 0,73 0,78 0,89 Ogólnego zadłużenia Publikowany od 2008 r. 27,17 17,46 Źródło: Dudycz, Skoczylas (2011; 2010; 2009; 2008; 2007; 2006); Dudycz, Hamrol, Skoczylas, Niemiec (2005). Wskaźniki stosowane przez Komisję Nadzoru Finansowego uwzględniają specyfikę działalności; i tak publikuje się wartości wskaźników dla ubezpieczeń ogółem, ubezpieczeń w dziale majątkowym i osobowym, ubezpieczycieli krajowych i zagranicznych, ubezpieczycieli działających w formie towarzystw ubezpieczeń wzajemnych i spółek akcyjnych, reasekuracji czynnej.
Wskaźniki do oceny sytuacji finansowej ubezpieczycieli a porównania sektorowe 23 2. Charakterystyka wskaźników finansowych stosowanych w ocenie kondycji finansowej ubezpieczycieli Analiza wskaźnikowa jest zwykle modelową procedurą stosowaną do danych finansowo-księgowych. W praktyce znajdują zastosowanie najczęściej trzy grupy wskaźników, a mianowicie wskaźniki: płynności i wypłacalności, rentowności, sprawności działania. Wypłacalność stanowi jeden z aspektów charakteryzujących podmioty zaufania publicznego. Według Międzynarodowych Standarów Rachunkowości wypłacalność oznacza dostępność środków pieniężnych przez dłuższy okres, co umożliwia jednostce terminowe regulowanie zobowiązań finansowych ; stanowi ona jeden z elementów oceny sytuacji finansowej jednostki, która jest uzależniona od kontrolowania przez nią zasobów ekonomicznych, jej struktury finansowej, zdolności do dostosowywania się do zmian w środowisku, w którym prowadzi działalność, oraz od płynności i właśnie wypłacalności. W takim ujęciu można wyodrębniać dwie płaszczyzny wypłacalności (szerokie i wąskie). W szerokim ujęciu wypłacalność definiujemy w kontekście solidności finansowej, która jest oceniana poprzez ustalenie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych, posiadania odpowiednich składników majątkowych na ich pokrycie, jak również wymagań w zakresie pokrycia marginesu wypłacalności środkami własnymi. W węższym ujęciu pojęcie wypłacalności odnosi się do pojęcia marginesu wypłacalności (solvency margin), który w pewnym uogólnieniu jest wymaganą minimalną nadwyżką aktywów towarzystwa ubezpieczeniowego nad jego zobowiązaniami, przy czym struktura tych dwóch sum ogólnych jest dokładnie określona przez władze nadzorujące i różni się w zależności od rodzaju przedsiębiorstwa i kategorii zawieranych transakcji (Kurek, 2004, s. 201 209). Wskaźniki płynności finansowej badają stałą w danym okresie zdolność terminowego regulowania zobowiązań, zapewnioną przez zasoby pieniężne i łatwość zamiany składników majątkowych na środki pieniężne. Utrzymanie jej jest podstawowym obowiązkiem prawnym i wynika z istoty ubezpieczeń, gdyż jest to warunek zarówno funkcjonowania, jak i rozwoju ubezpieczeń. Zestaw wskaźników do oceny płynności i wypłacalności ubezpieczyciela zestawiono w tabeli 3. Tabela 3. Zestaw wskaźników specyficznych do oceny sytuacji finansowej ubezpieczycieli Lp. Nazwa wskaźnika Formuła wskaźnika 1. Współczynnik wypłacalności Środki własne/składka przypisana na udziale własnym 2. Płynności gotówkowej Środki pieniężne/składka przypisana brutto 3. Zdolności płatniczej (Zobowiązania + rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe na udziale własnym)/środki pieniężne
24 Edyta Mioduchowska-Jaroszewicz cd. tabeli 3 Lp. Nazwa wskaźnika Formuła wskaźnika 4. Monitorowania działalności Środki własne/maksymalny kapitał gwarancyjny (margines wypłacalności = wielkość wypłaconych odszkodowań) 5. Pokrycia rezerw technicznoubezpieczeniowych aktywami Aktywa stanowiące pokrycie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych (lokaty)/rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe (fundusz ubezpieczeniowy) 6. Rentowność sprzedaży Zysk netto/składka przypisana brutto 7. Rentowność sprzedaży na udziale własnym Zysk netto/składka przypisana na udziale własnym 8. Rentowność działalności technicznej Wynik techniczny/składka przypisana na udziale własnym 9. Rentowność kapitału własnego Zysk netto/kapitał własny 10. Rentowność aktywów Zysk netto/aktywa 11. Poziomu kosztów działalności ubezpieczeniowej Koszty działalności ubezpieczeniowej/składka przypisana brutto 12. Poziomu kosztów akwizycji Koszty akwizycji/składka przypisana brutto 13. Poziomu kosztów administracji Koszty administracji/składka przypisana brutto 14. Poziomu kosztów działalności ubezpieczeniowej na udziale własnym Koszty działalności ubezpieczeniowej/składka przypisana na udziale własnym 15. Poziomu lokat Lokaty/(Kapitał własny + fundusz ubezpieczeniowy) 16. Dochodowości lokat Dochody z lokat/wartość lokat Źródło: opracowanie własne na podstawie Monkiewicz, Gąsiorkiewicz, Hadyniak (2000, s. 111 114). Najważniejszym wskaźnikiem w pierwszej grupie jest współczynnik wypłacalności. Wskaźnik informuje, w jakim procencie środki własne zakładu ubezpieczeń pokrywają składkę przypisaną na udziale własnym. Według ustawy o działalności ubezpieczeniowej zakład ubezpieczeń jest zobowiązany mieć środki własne w wysokości nie niższej niż margines wypłacalności. Środki własne to bufor bezpieczeństwa dla działania zakładu; odpowiada on wysokości aktywów z wyłączeniem aktywów przeznaczonych na pokrycie wszelkich przewidywalnych zobowiązań oraz wartości niematerialnych i prawnych (Lament, 2002, s. 44). Wskaźnik podlega ograniczeniom; zbyt wysoki poziom oznacza niskie możliwości generowania zysku. Wartość składek nie powinna być trzykrotnie wyższa niż poziom środków własnych (Jonczyk, Ogrodnik, Nowotarska-Romaniak, 2004, s. 239). Oznacza to, że wskaźnik powinien kształtować w granicach 33% (im mniejsza wartość, tym mniejsze zabezpieczenie składek środkami własnymi). Wartość kolejnego wskaźnika płynności finansowej gotówkowej informuje, w jakim procencie środki pieniężne pokrywają składkę przypisaną brutto. Im
Wskaźniki do oceny sytuacji finansowej ubezpieczycieli a porównania sektorowe 25 wyższa jest wartość tego wskaźnika, tym więcej gotówki ma badany ubezpieczyciel w składkach, czyli w swoim podstawowym przychodzie (charakteryzuje się tym lepszą płynnością finansową). Wartość wskaźnika zdolności płatniczej kolejnego miernika należącego do grupy wskaźników płynności finansowej informuje, w jakim stopniu zobowiązania i fundusz ubezpieczeniowy pokrywają środki pieniężne. Zobowiązania w tym wskaźniku są sumą wszystkich zobowiązań, czyli pozostałych rezerw, zobowiązań z tytułu depozytów i reasekuracji, pozostałych zobowiązań oraz rozliczeń międzyokresowych. Wskaźnik monitorowania działalności jest ważnym wskaźnikiem informującym o stanie wypłacalności zakładu ubezpieczeń. Ubezpieczenie to pewnego rodzaju gwarancja wypłaty, dlatego tak ważna jest wypłacalność podstawowy warunek, który musi spełnić każde przedsiębiorstwo ubezpieczeniowe. Margines wypłacalności jest określany jako wielkość rezerw na nieprzewidziane okoliczności, aby zobowiązania nie stały się wyższe od oczekiwanych. Dolny margines wypłacalności to kapitał gwarancyjny, który stanowi ustaloną prawem część marginesu wypłacalności. Margines wypłacalności musi być równy sumie odszkodowań (Monkiewicz, Gąsiorkiewicz, Hadyniak, 2000, s. 111 114). Margines wypłacalności jest ustawowym miernikiem bezpieczeństwa finansowego zakładów ubezpieczeń. Wysokość marginesu wypłacalności zależy od wielkości zebranych składek ubezpieczeniowych w danym roku ubezpieczeniowym lub od wielkości wypłaconych odszkodowań oraz od współczynnika reasekuracji. Większy udział danego zakładu ubezpieczeń w reasekuracji biernej, polegającej na odstępowaniu ryzyka, powoduje zmniejszenie wymaganego marginesu wypłacalności. Relacja środków własnych do marginesu wypłacalności jest stymulantą. Wskaźnik może kształtować się w następujących relacjach (Ronka- Chmielowiec, 2002, s. 33): wskaźnik monitorowania działalności (WMD) < 33,3% wskazuje na bardzo złą sytuację finansową (zarząd komisaryczny); 33,3% WMD < 100% informuje, że sytuacja finansowa ubezpieczyciela jest zła (program naprawczy); 100% WMD < 150% charakteryzuje ubezpieczyciela o sytuacji zadowalającej; 150% WMD <300% opisuje sytuację finansową zakładu ubezpieczeń określaną jako dobrą; WMD 300% wskazuje na bardzo dobrą sytuację ubezpieczyciela. Ostatnim wskaźnikiem w grupie mierników płynności i wypłacalności jest wskaźnik pokrycia rezerw techniczno-ubezpieczeniowych aktywami. Wskaźnik ten informuje, w jakim procencie lokaty zakładu ubezpieczeń pokrywają fundusz ubezpieczeniowy. Koniecznym warunkiem prowadzenia działalności przez zakłady ubezpieczeń jest posiadanie aktywów spełniających warunki określone w ustawie, w wysokości nie niższej niż wartość rezerw techniczno-ubezpieczeniowych. Aktywa stanowiące pokrycie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych są ustalone w walucie, w której są wyrażone zobowiązania z umów ubezpieczenia, z tytułu których tworzy się odpowiednie rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe. Powinny być one w odpowiedni sposób zróżnicowane i rozproszone tak, aby nie były one
26 Edyta Mioduchowska-Jaroszewicz związane z jednym rodzajem aktywów lub jednym podmiotem, jak również nie były obciążone zobowiązaniami innymi niż wynikające z umów ubezpieczenia (Monkiewicz, Gąsiorkiewicz, Hadyniak, 2000, s. 111 114). Wskaźnik jest stymulantą, co oznacza, że wartość wskaźnika powinna rosnąć w czasie, jednak są też dla niego wyznaczone określone granice. Wartość wskaźnika mniejsza od 100% dotyczy ubezpieczycieli znajdujących się w złej sytuacji finansowej, natomiast tam, gdzie wartość wskaźnika jest wyższa niż 100% sytuacja ubezpieczycieli jest dobra (Ronka-Chmielowiec, 2002, s. 33). Druga grupa wskaźników to mierniki badające efektywność działania, nazywane wskaźnikami rentowności. Najbardziej popularny to wskaźnik rentowność sprzedaży, który informuje o udziale wyniku finansowego netto w wartości składki przypisanej brutto. Wartość wskaźnika odpowiada na pytanie, ile zysku netto generuje 1 złotówka składki przypisanej brutto. Rentowność działalności technicznej jest relacją wyniku technicznego i składki zarobionej na udziale własnym. Wskaźnik ten odpowiada na pytanie, ile wyniku technicznego przypada na składkę zarobioną na udziale własnym. Wynik techniczny ubezpieczeń stanowi różnicę między należnymi przychodami ze składek a wypłaconymi świadczeniami i zmianami stanu rezerw techniczno-ubezpieczeniowych na pokrycie przyszłych świadczeń (z uwzględnieniem udziału reasekuratorów w przychodach ze składek i wypłatach świadczeń) oraz kosztów działalności ubezpieczeniowej. Z kolei rentowność kapitału własnego to miernik informujący właścicieli spółki o atrakcyjności inwestycji w zakład ubezpieczeń. Formuła tego miernika jest uniwersalna dla wszystkich podmiotów gospodarczych funkcjonujących na rynku. Rentowność kapitałów własnych wyraża procentową relację wyniku finansowego do kapitału własnego. Wskaźnik pokazuje, jaki zysk daje jedna złotówka kapitału własnego zakładu ubezpieczeń. Innym miernikiem należącym do grupy wskaźników rentowności jest rentowność majątku; również i w tym przypadku formuła i sama postać wskaźnika jest uniwersalna. Relacja wskaźnika rentowności aktywów jest stosunkiem wyniku finansowego do aktywów. Informuje on, jaki zysk generuje poziom aktywów zaangażowanych w badanym zakładzie ubezpieczeń. Ostatnia grupa wskaźników to wskaźniki sprawności działania; w tej grupie wyróżniamy dwie podgrupy: poziomu kosztów i efektywności wykorzystania środków. W pierwszej podgrupie wskaźników poziomu kosztów znajduje się między innymi wskaźnik kosztów działalności ubezpieczeniowej. Informuje on, jaki procent składki brutto stanowią koszty działalności ubezpieczeniowej. Im mniejsza jest wartość tego wskaźnika, tym bardziej efektywna jest działalność zakładu ubezpieczeń. Kolejny wskaźnik poziomu kosztów to miernik poziomu kosztów akwizycji. Wskazuje on na udział kosztów akwizycji w składce przypisanej brutto. Koszty akwizycji zakładu ubezpieczeń składają się z dwóch podstawowych elementów: prowizji wypłacanych przez zakłady agentom lub brokerom ubezpieczeniowym, poniesionych przez zakład kosztów wystawienia polisy łącznie z kosztami związanymi z oceną ryzyka oraz inkasem składki.
Wskaźniki do oceny sytuacji finansowej ubezpieczycieli a porównania sektorowe 27 Wzrost poziomu wskaźnika jest negatywny, gdyż każda firma dąży do minimalizacji kosztów, jednak obniżenie kosztów powinno dotyczyć tych pozycji, które w bezpośredni sposób nie warunkują zwiększania składki brutto. W tym przypadku należy prowadzić rachunek opłacalności, gdyż w przeciwnym razie można doprowadzić do znacznego zmniejszenia udziału w rynku, które będzie mieć bezpośrednie przełożenie na wielkość składki przypisanej brutto. Inny wskaźnik poziomu kosztów to wskaźnik kosztów administracji. Wskaźnik kosztów administracyjnych informuje o udziale kosztów administracyjnych w wielkości składki przypisanej brutto. Przyjmuje się, że jego wartość powinna zawierać się w przedziale 10 15%. Koszty te nie mają tak ścisłego powiązania ze składką przypisaną brutto jak koszty akwizycji, stąd też właściwe jest jego dyscyplinowanie i dążenie do zmniejszania tego wskaźnika. Bardzo ważnym syntetycznym wskaźnikiem poziomu kosztów jest wskaźnik kosztów działalności ubezpieczeniowej na udziale własnym. Określa on procentowy udział kosztów działalności ubezpieczeniowej w składce przypisanej na udziale własnym. Dla zakładu ubezpieczeń korzystne jest, jeśli wartość wskaźnika zmniejsza się, gdyż wpływa to na zwiększenie wyniku finansowego. Wskaźniki efektywności wykorzystania środków majątkowych (działalność lokacyjna) to druga grupa wskaźników sprawności działania. Do tej grupy wskaźników należą ogólny wskaźnik poziomu lokat i wskaźnik dochodowości lokat. Wskaźnik poziomu lokat informuje o procentowym pokryciu lokatami kapitału własnego i funduszu ubezpieczeniowego zakładu ubezpieczeń. Całkowity kapitał zakładu ubezpieczeń obejmuje kapitał własny i obcy i stanowi o możliwościach inwestycyjnych wobec właścicieli i ubezpieczonych. Poziom lokat i przychodów z nich uzyskiwanych stanowi o możliwościach zwiększenia kapitału oraz możliwościach wywiązywania się ubezpieczyciela z zobowiązań wobec ubezpieczonych. Wzrastająca wartość wskaźnika jest prawidłowa, gdyż oznacza zwiększenie możliwości ubezpieczyciela (Mioduchowska-Jaroszewicz, 2008). Wskaźnik dochodowości lokat informuje o dochodowości lokat; im wyższa jest jego wartość, tym rentowność lokat jest większa, a to oznacza, że przedsiębiorstwo ubezpieczeniowe generuje więcej dochodów. Wysokim poziomem lokat są zainteresowane zarówno osoby zarządzające towarzystwami ubezpieczeniowymi, jak i ich klienci (Czerwińska, 2002, s. 293). 3. Zastosowanie wskaźników finansowych w ocenie ubezpieczyciela Warta SA w latach 2009 2010 Do grupy Ubezpieczeniowo-finansowej Warta należą między innymi: Towarzystwo Ubezpieczeń i Reasekuracji Warta (TUiR Warta SA), Towarzystwo Ubezpieczeń na Życie Warta. TUiR Warta SA ma 30% akcji KBC TFI SA. Zakład ubezpieczeń Warta oferuje ubezpieczenia majątkowe, osobowe i komunikacyjne, polisy na życie, ubezpieczenia emerytalne i programy inwestycyjne, łączy produkty i usługi po-
28 Edyta Mioduchowska-Jaroszewicz szczególnych spółek. Towarzystwo Ubezpieczeń i Reasekuracji Warta SA działa na polskim rynku od 1920 r. Jest największą prywatną firmą ubezpieczeniową w naszym kraju. Jako pierwsze towarzystwo ubezpieczeniowe zadebiutowało na Giełdzie Papierów Wartościowych w 1995 r. (Informacje o Grupie Warta, 2011). W badaniu przyjęto 9-letni okres badawczy lata 2002 2010. Taki dobór próby badawczej był zdeterminowany nowelizacją przepisów ustawy o rachunkowości od dnia 1.01.2002 r., która wpłynęła na formę sporządzania sprawozdania finansowego, oraz dostępem do danych tylko do roku 2010. Wyodrębniono trzy etapy oceny ubezpieczyciela: ocenę wstępną, analizę wskaźnikową, porównania sektorowe. Analiza wstępna sytuacji finansowej ubezpieczyciela Analiza wstępna sytuacji finansowej polega na umiejętnym czytaniu sprawozdań finansowych, polegającym na wnioskowaniu opartym na dobrej znajomości treści informacyjnych, jakie niosą ich poszczególne pozycje. Na podstawie bilansu badanego zakładu ubezpieczeń dokonano oceny wstępnej jego aktywów i pasywów z wykorzystaniem wskaźników struktury i dynamiki (metody statystyki opisowej). Wartości danych aktywów, wskaźników struktury i dynamiki dla aktywnych pozycji przedstawiono w tabeli 4. Tabela 4. Wskaźniki struktury aktywów TUiR Warta SA w latach 2002 2010 Aktywa Wskaźniki struktury (w %) 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Wartości niematerialne i prawne 3 3 3 4,2 0,8 0,9 0,8 0,7 0,8 Lokaty 71 75 75 76,0 81,8 81,8 78,4 80,9 79,0 Inne należności 13 12 12 11,5 10,2 8,4 10,3 9,6 11,5 Inne składniki majątku 5 2 3 3,1 1,7 1,2 1,1 1,1 1,0 Rozliczenia międzyokresowe 8 8 7 5,2 5,6 7,7 9,3 7,6 7,7 Suma aktywów 100 100 100 100 100 100 100 100 100 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych finansowych TUiR Warta SA. Analiza aktywów badanego zakładu ubezpieczeń wskazuje, że dominującymi pozycjami majątku w latach 2002 2010 były lokaty, których udział rośnie na przestrzeni badanych lat z 71% do 82%. Przedstawione wnioski z analizy struktury ubezpieczyciela potwierdzają tezę stawianą przez M. Chmielowiec-Lewczuk (2002a, s. 79), że aktywa zakładu ubezpieczeń w zasadzie składają się prawie w całości z lokat. Stanowią one około 80% wszystkich aktywów. Dwie pozostałe znaczące pozycje to inne należności i rozliczenia międzyokresowe. Udział należności w ciągu
Wskaźniki do oceny sytuacji finansowej ubezpieczycieli a porównania sektorowe 29 dziewięciu lat waha się od 8% w 2006 r. do 13% w 2002 r. Natomiast udział rozliczeń międzyokresowych waha się w tym okresie od 5% do 9%. Strukturę pasywów TUiR Warta SA zestawiono w tabeli 5. Tabela 5. Wskaźniki struktury pasywów TUiR Warta SA w latach 2002 2010 Pasywa Wskaźniki struktury (w %) 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Kapitał własny 21 12,5 11 20 23 21 24 22 23 Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe 68,5 72,0 77 70 76 76 74 73 75 Udział reasekuratorów w rezerwach techniczno-ubezpieczeniowych 10 9 8 8 7 Oszacowane regresy i odzyski 1 1 1 1 1 Pozostałe rezerwy 5 3,2 3,7 3 3 4 3 1 2 Zobowiązania z tytułu depozytów reasekuratorów 0,3 0,3 0,3 0,5 1 1 1 1 0 Pozostałe zobowiązania i fundusze specjalne 8,2 6 4 3,5 4 4 4 9 5 Rozliczenie międzyokresowe 7 6 4 3 5 5 4 4 4 Suma pasywów 100 100 100 100 100 100 100 100 100 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych finansowych TUiR Warta SA. W bilansie ubezpieczycieli nie ma wydzielonych tylko dwóch grup kapitałów z podziałem na kapitał własny i obcy. Brak jednoznacznego wskazania tych dwóch grup kapitałów często uniemożliwia i utrudnia ocenę źródeł finansowania z wykorzystaniem standardowych wskaźników analizy finansowej. Można próbować podzielić pasywa ubezpieczyciela na kapitał własny i obcy. Do kapitału własnego ubezpieczyciela zalicza się: kapitał podstawowy, należne wpłaty na kapitał podstawowy, kapitał zapasowy, kapitał rezerwowy z aktualizacji wyceny, niepodzielony wynik finansowy z lat ubiegłych, wynik finansowy z roku obrotowego. W skład kapitału obcego zakładu wchodzą: zobowiązania podporządkowane, rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe, pozostałe rezerwy, zobowiązania depozytowe wobec reasekuratorów, pozostałe zobowiązania i fundusze specjalne, rozliczenia międzyokresowe bierne i przychody przyszłych okresów (Tomaszowska, 2003, s. 633). Ocena struktury pasywów wskazuje na rosnący w latach 2002 2010 udział rezerw techniczno-ubezpieczeniowych z 68,5% do 77%. Poziom kapitałów własnych waha się od 11% do 21%. Zmniejsza się udział pozostałych zobowiązań i rozliczeń międzyokresowych. Reasumując, można stwierdzić, że głównym źró-
30 Edyta Mioduchowska-Jaroszewicz dłem finansowania ubezpieczycieli jest kapitał obcy, a poziom samofinansowania jest niski. Badania wskazują, że głównym źródłem kapitału własnego jest kapitał zapasowy, który stanowi ponad połowę kapitałów własnych u wszystkich ubezpieczycieli, natomiast na drugim miejscu jest kapitał podstawowy (Chmielowiec-Lewczuk, 2002b, s. 79). Inne badania prowadzone w latach 2005 2008 potwierdzają tezę o znaczącym poziomie kapitału zapasowego, ponieważ przeprowadzona ocena kierunków podziału zysku w zakładach ubezpieczeń pokazuje, że większość zakładów ubezpieczeń przeznacza wypracowany zysk na kapitały zapasowe i rezerwowe. Można więc powiedzieć, że stosują one ostrożną politykę dotyczącą podziału zysku ukierunkowaną na wzmocnienie kapitałowe i poprawę wypłacalności (Lament, 2010, s. 162 170). Analizując strukturę rezerw techniczno-ubezpieczeniowych w polskich zakładach ubezpieczeń, można stwierdzić, że podstawową rezerwą są rezerwy na niewypłacone odszkodowania i świadczenia, rezerwa składek i rezerwa na pokrycie niewygasłych składek (Tomaszowska, 2002, s. 392). Udział rezerw techniczno-ubezpieczeniowych w kapitałach jest największy w dziale ubezpieczeń na życie; wynika to z charakteru działalności tych ubezpieczycieli, którzy, oferując ubezpieczenia życiowe, są zobowiązania do tworzenia większych rezerw. Odwrotnie niż w dziale ubezpieczeń majątkowych i osobowych, gdzie udział rezerw techniczno-ubezpieczeniowych jest znacznie mniejszy. Analogicznie sytuacja wygląda w zestawieniu sektora publicznego z sektorem prywatnym oraz spółek akcyjnych z towarzystwami ubezpieczeń wzajemnych. Większy udział rezerw techniczno-ubezpieczeniowych jest efektem występowania większej niepewności (sektor prywatny, spółki akcyjne) (Chmielowiec-Lewczuk, 2005, s. 107). Dynamikę aktywów i pasywów bilansu badanego ubezpieczyciela przedstawiono w tabeli 6. Ocena dynamiki aktywów badanego zakładu ubezpieczeń w latach 2002 2010 pozwala stwierdzić, że jego majątek ulegał nieznacznym wahaniom. Największy wzrost majątku nastąpił w latach 2004 2005, kiedy wzrósł o 11%. Przyczyną wzrostu aktywów były dokonane inwestycje w wartości niematerialne i prawne oraz lokaty. W tym okresie wartości niematerialne i prawne wzrosły o 40%, a lokaty o 13%. Wzrost tych pozycji został sfinansowany kapitałem własnym, którego poziom wzrósł o 73%. Wzrost był wynikiem połączenia badanego ubezpieczyciela z Kredyt Bankiem. W kolejnych latach wzrost sumy bilansowej był mniejszy w granicach 3 5%, a w latach 2007 2008 i 2009 2010 nastąpił nieznaczny jego spadek. Zmiany w bilansie TUiR Warta SA w latach 2002 2010 należy ocenić pozytywnie; mimo braku inwestycji w majątek, rosnącej konkurencji i kryzysu finansowego utrzymanie na jednakowym poziomie majątku jest sukcesem. Należy jeszcze wziąć pod uwagę formę organizacyjną, czyli funkcjonowanie ubezpieczyciela w grupie kapitałowej KBC, które wiążę się ze transferem zysku do spółki dominującej w grupie, co powoduje mniejsze możliwości inwestowania. Strukturę przychodów TUiR Warta SA zawarto w tabeli 7.
Wskaźniki do oceny sytuacji finansowej ubezpieczycieli a porównania sektorowe 31 Tabela 6. Wskaźniki dynamiki aktywów i pasywów TUiR Warta SA w latach 2002 2010 Dynamika w % (rok poprzedni = 100%) Pozycja bilansowa 2003/ 2004/ 2005/ 2006/ 2007/ 2008/ 2009/ 2010/ 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Wartości niematerialne i prawne 100 100 140 207 125 103 90 111 Lokaty 97,7 102 113 109 105 105 107 96 Należności 81,6 105 100 91 87 134 96 118 Inne składniki majątku 47,4 133 100 58 79 94 104 89 Rozliczenia międzyokresowe 90 85 111 96 145 75 84 100 Suma aktywów 93 103 111 102 105 91 103 98 Kapitał własny 56 105 173 117 98 125 94 103 Rezerwy techniczno- -ubezpieczeniowe 98 110 100 111 106 106 102 101 Udział reasekuratorów w rezerwach techniczno- -ubezpieczeniowych 400 90 102 103 90 Oszacowane regresy i odzyski 99 127 98 100 Pozostałe rezerwy 58 91 100 130 128 148 54 119 Zobowiązania z tytułu depozytów reasekuratorów 100 100 100 100 77 4,2 37 9 Pozostałe zobowiązania i fundusze specjalne 67 70 100 100 109 132 202 51 Rozliczenie międzyokresowe 77 50 100 210 89 90 98 98 Suma pasywów 93 103 111 105 105 91 103 98 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych finansowych TUiR Warta SA. Tabela 7. Wskaźniki struktury przychodów TUiR Warta SA w latach 2002 2010 Przychody Wskaźniki struktury (w %) 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Składki 44,6 46,0 52,6 43,4 83,7 84,5 82,8 75,7 84 Przychody z lokat 51,0 49,7 42,5 52,6 10,9 10 10,5 17,1 10 Przychody z lokat netto przeniesione do ORZiS 1,6 1,2 1,14 1,0 1,8 1,5 2,8 2,9 3 Pozostałe techniczne 1,0 1,2 1,13 1,0 1,5 2,6 2,0 2,7 2 Pozostałe operacyjne 1,8 1,8 2,63 2,0 2,1 2,0 1,8 1,5 1 Przychody ogółem 100 100 100 100 100 100 100 100 100 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych finansowych TUiR Warta SA.
32 Edyta Mioduchowska-Jaroszewicz Ocena przychodów TUiR Warta SA wskazuje, że w strukturze przychodów dominowały dwie pozycje: składki i przychody z lokat. Poziom składek wahał się od 43,4% do 84%, natomiast przychodów z lokat od 10% do 52,6%. W analizie struktury przychodów można wydzielić dwa okresy pod względem kształtowania się relacji pomiędzy głównymi źródłami przychodów. Lata 2002 2005, kiedy w strukturze przychodów ich głównym źródłem były składki i przychody z lokat. Natomiast w latach 2005 2010 głównym przychodem były składki. Struktura przychodów ulegała znacznym zmianom, przede wszystkim wskutek zmniejszenia się możliwości pozyskania przychodów z lokat. Tabela 8. Wskaźniki dynamiki w TUiR Warta SA w latach 2002 2010 Wskaźniki dynamiki w % (rok poprzedni=100%) Przychody 2003/ 2002 2004/ 2003 2005/ 2004 2006/ 2005 2007/ 2006 2008/ 2007 2009/ 2008 2010/ 2009 Składki 107 93 108 102 102,6 104,4 107,6 99 Przychody z lokat 101 70 162 11 88,1 119,0 191,5 50 Przychody z lokat netto przeniesione do ORZiS 80 75 100 100 87,8 194,1 122,1 85 Pozostałe techniczne 133 75 133 75 175,2 83,2 154,0 87 Pozostałe operacyjne 100 117 100 57 96,9 95,5 99,4 60 Przychody ogółem 104 82 131 69 101,8 106,4 117,7 89 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych finansowych TUiR Warta SA. Ocena dynamiki przychodów TUiR Warta SA (tabela 8) wskazuje, że najgorszym okresem był rok 2010, kiedy wszystkie rodzaje przychodów spadały, a przychody z lokat zmalały o 50%. W poprzednim okresie, w latach 2008 2009, sytuacja była znacznie lepsza i był to najlepszy okres badanego ubezpieczyciela w ciągu całego okresu poddanego badaniu. Przychody ogółem wzrosły o 17,7% w wyniku wzrostu przychodów z lokat o 91,5%, przychodów technicznych o 54% oraz przychodów przeniesionych z lokat netto do ORZiS o 22,1%. Najgorszym rokiem w badanym okresie był rok 2006 ze spadkiem przychodów o 31% w wyniku spadku przychodów z lokat o 89%. Sytuacja ubezpieczyciela jest trudna, spadek przychodów z lokat znacząco wpłynął na obniżenie jego bezpieczeństwa i spadek zysków. Badanie struktury przychodów i kosztów w polskich zakładach ubezpieczeń w działach ubezpieczeń majątkowych w latach 2006 2008 wskazuje, że największy udział w składce mają ubezpieczenia komunikacyjne, które stanowią 60% zebranej składki przez ubezpieczycieli działających na polskim rynku (Chmielowiec-Lewczuk, 2010, s. 68 74). Ocena struktury kosztów (tabela 9) wskazuje, że dominującymi kosztami były odszkodowania i świadczenia, które na przestrzeni badanego okresu ulegały znacznym wahaniom +/ 13%; największy udział tego rodzaju kosztów ubezpieczyciel zanotował w 2010 r. (63%), najmniejszy w 2008 r. (50%). Drugim pod względem udziału rodzajem kosztów były koszty działalności ubezpieczeniowej; udział tych kosztów na przestrzeni badanego okresu wahał się od 26% do 36%. Koszty działalności ubezpieczeniowej były generowane przez koszty akwizycji i koszty administracji. Koszty akwizycji w latach 2002 2010 znacząco wzrosły z 12% do 25%.
Wskaźniki do oceny sytuacji finansowej ubezpieczycieli a porównania sektorowe 33 Tabela 9. Wskaźniki struktury kosztów TUiR Warta SA w latach 2002 2010 Koszty Wskaźniki struktury (w %) 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Odszkodowania i świadczenia 57 54 53 57 62 60 50 57 63 Działalność ubezpieczeniowa, w tym: 26 29 30 30 33 36 31 28 32 a) akwizycji 12 16 17 18 22 25 23 22 22 b) administracji 14 13 13 12 11 11 8 6 11 Premie i rabaty 0,5 0,5 0,5 0,5 0 Pozostałe koszty techniczne na udziale własnym 4 4 3 3 5,5 4 3 Zmiany stanu rezerw na wyrównanie szkodowości 3 1 1 1 1 0,5 1 Działalności lokacyjnej 6 1 3 3 1 10 12,0 9,0 2 Pozostałe operacyjne 5 1 6 6 2,5 2 1,5 1,5 1 Suma kosztów 100 100 100 100 100 100 100 100 100 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych finansowych TUiR Warta SA. Wzrost kosztów nigdy nie jest sytuacją dobrą, natomiast w przypadku wzrostu kosztów związanych z działalnością podstawową, jakimi są koszty akwizycji w działalności ubezpieczeniowej, przy jednoczesnym wzroście przychodów ze składek, taką tendencję należy ocenić jako pozytywną, podobnie jak spadek udziału kosztów administracji z 14% do 6%. Strukturę kosztów przedstawiono w tabeli 10. Tabela 10. Wskaźniki dynamiki kosztów TUiR Warta SA w latach 2002 2010 Wskaźniki dynamiki w % (rok poprzedni = 100%) Koszty 2003/ 2002 2004/ 2003 2005/ 2004 2006/ 2005 2007/ 2006 2008/ 2007 2009/ 2008 2010/ 2009 Odszkodowania i świadczenia 99 94 109 100 97,8 102,8 135,8 98 Działalność ubezpieczeniowa, w tym: 116 100 104 96 111,5 103,9 109,9 100 a) akwizycji 141 100 104 106 115,9 110,9 114,9 89 b) administracji 141 97 101 95 98,1 88,3 90,4 136 Premie i rabaty 112,5 97,2 81,4 19 Pozostałe koszty techniczne na udziale własnym 20 71 100 0 85,7 79 Zmiany stanu rezerw na wyrównanie szkodowości 20 100 100 200 677 Działalności lokacyjnej 120 42 100 40 144,9 1060,7 86,6 24 Pozostałe operacyjne 111 110 100 36 105,9 82,4 85,7 67 Suma kosztów 104 97 101 91 103,7 118,04 115,6 89 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych finansowych TUiR Warta SA.
34 Edyta Mioduchowska-Jaroszewicz Analiza dynamiki kosztów wskazuje, że w latach 2002 2003, 2004 2005, 2006 2007, 2009 2010 koszty ogółem rosły. Najczęściej czynnikiem wpływającym na wzrost kosztów był wzrost kosztów akwizycji. Rok 2010 w porównaniu z rokiem 2009 był jednym, w którym udział kosztów akwizycji spadł, co istotnie wpłynęło na zmniejszenie się kosztów ogółem o 11%. Analiza wstępna bilansu i rachunku zysków i strat wskazuje na pogorszenie sytuacji finansowej badanego ubezpieczyciela. Spadek aktywów, brak inwestycji, spadek udziału lokat, zmniejszenie przychodów, rosnąca tendencja odszkodowań, rosnące koszty działalności ubezpieczeniowej negatywnie wpływały na wyniki badanego ubezpieczyciela. Analiza wskaźnikowa TUiR Warta SA w latach 2002 2010 Analiza wskaźnikowa charakteryzuje się specyfiką uzależnioną od rodzaju prowadzonej działalności (Mioduchowska-Jaroszewicz, 2007). W praktyce najczęstsze zastosowanie mają trzy grupy wskaźników: płynności i wypłacalności, rentowności, sprawności działania (poziomu kosztów i efektywności wykorzystania środków majątkowych). Na podstawie sprawozdań finansowych dokonano analizy wskaźnikowej TUiR Warta SA w latach 2002 2010. W tabeli 11 przedstawiono wyniki analizy wypłacalności i płynności finansowej przedsiębiorstwa ubezpieczeniowego. Tabela 11. Wskaźniki wypłacalności i płynności finansowej TUiR Warta SA w latach 2002 2010 Nazwa wskaźnika/lata Wartości wskaźników w % 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Wypłacalności 45,04 50,5 37,7 57,5 65,7 50,3 58,0 59,4 57,5 Płynności finansowej gotówkowej 4,7 6,14 40 6,7 1,0 0,75 0,66 1,01 0,01 Zdolności płatniczej 215,8 167 49,5 24,58 182,5 243,6 262,0 201,3 206,49 Monitorowania działalności 69,3 75,5 64,1 238,6 89,51 86,65 109,02 80,24 71,47 Pokrycia rezerw techniczno-ubezpieczeniowych 91,2 93,2 100,1 112,3 124,9 121,8 119,6 124,7 116,6 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych finansowych TUiR Warta SA. Wskaźnik wypłacalności badanego zakładu ubezpieczeń wahał się między 37,7% a 65,7%. Najniższa wartość wskaźnika występowała w roku 2004 tylko w 37,7% środki własne ubezpieczyciela mogły pokryć składkę przypisaną na udziale własnym. Wartość wskaźnika wahała się znacząco na przestrzeni dziewięciu bada-
Wskaźniki do oceny sytuacji finansowej ubezpieczycieli a porównania sektorowe 35 nych lat. Najgorszym rokiem pod względem poziomu wypłacalności był rok 2004, natomiast najlepszym rok 2006. Płynność finansowa gotówkowa była najwyższa w roku 2004, kiedy osiągnęła poziom 40%. W roku 2010 roku spadła do poziomu 0,01%; taka sytuacja oznacza, że w mniejszym stopniu środki pieniężne pokrywają składkę przypisaną brutto. Spadek wartości wskaźnika wskazuje na zmniejszenie płynności finansowej badanego zakładu ubezpieczeń. Składka przypisana brutto oznacza zobowiązania z tytułu przyszłych i obecnych odszkodowań z umów zawartych w danym okresie. Wartość wskaźnika zdolności płatniczej znacznie spadała do 2005 r. Przyczyną spadku wartości tego wskaźnika był szybszy wzrost środków pieniężnych niż zobowiązań zakładu ubezpieczeń. Taki stan rzeczy wskazuje na zwiększenie możliwości pokrycia zobowiązań i rezerw płynnymi środkami finansowymi. Zdolność płatnicza badanej firmy była wówczas coraz lepsza. Poprawę sytuacji finansowej sygnalizował wskaźnik monitorowania działalności, którego wartość latach wzrosła z 69,3% do 238,6% w latach 2002 2005, aby następnie spaść do poziomu 71,47%. Największą wartość wskaźnik osiągnął w roku 2005, znacznie przekraczając poziom 100%. W latach 2002 2004 wskaźnik był jest mniejszy niż margines wypłacalności, a według ustawy o działalności ubezpieczeniowej (art. 45) zakład ubezpieczeń jest zobowiązany posiadać środki własne nie niższe niż margines wypłacalności. Wskaźnik monitorowania działalności w latach 2002 2004, 2006 2007, 2009 2010 mieścił się w przedziale (33,3%;100%), co wskazuje, że w tych okresach sytuacja badanej firmy była zagrożona; powinien być w niej wprowadzony program naprawczy. Zdolność do pokrycia funduszu ubezpieczeń lokatami jednak rosła, co świadczy o poprawie kondycji ubezpieczyciela; mimo że pozostałe wskaźniki płynności wskazują negatywne tendencje, to wskaźnik pokrycia rezerw techniczno-ubezpieczeniowych lokatami rośnie. Od roku 2004 poziom aktywów stanowiących pokrycie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych przekroczył stan tych rezerw będących zabezpieczeniem przyszłych odszkodowań, czyli przekroczył wartość 100%, co świadczy o dobrej sytuacji finansowej badanego ubezpieczyciela. W porównaniu do innego ubezpieczyciela funkcjonującego na rynku polskim TU Europa SA wskaźnik pokrycia rezerw w TUiR Warta był niższy w każdym okresie poddanym ocenie. Najwyższą wartość wskaźnik pokrycia rezerw w TU Europa uzyskał w roku 2004 (160%), najniższy poziom (132%) wskaźnik ten osiągnął w roku 2010 (Relacje inwestorskie, 2012). Kolejnym etapem oceny jest analiza rentowności, która została przedstawiona w tabeli 12.
36 Edyta Mioduchowska-Jaroszewicz Tabela 12. Wskaźniki rentowności TUiR Warta SA w latach 2002 2010 Nazwa wskaźnika/lata Wartości wskaźników w % 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Rentowności sprzedaży 3,5 3,1 3,9 5,4 7,1 8,14 3,37 0,06 0,06 Rentowności działalności technicznej 1,6 0,4 4 0,2 3,45 2,15 3,2 1,1 8,3 Rentowność sprzedaży na udziale własnym 1,69 3,52 4,08 0,17 7,99 9,54 3,37 0,06 0,07 Rentowności kapitału własnego 8,1 9,6 10,5 12,2 15,9 16,8 6,81 1,00 0,12 Rentowności majątku 1,7 1,6 2,0 2,5 3,2 3,7 1,56 0,23 0,03 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych finansowych www.warta.com.pl Rentowność sprzedaży, kapitału własnego i majątku TUiR Warta SA w latach 2002 2007 ulegała poprawie, natomiast od 2008 roku efektywność ubezpieczyciela zmalała. Dodatnie efekty w zakresie opłacalności działalności w badanym zakładzie ubezpieczeń najczęściej wynikały z działalności lokacyjnej i pozostałej operacyjnej, ponieważ działalność techniczna przynosiła dość często stratę. Na przestrzeni dziewięciu lat ujemny wynik techniczny występował czterokrotnie. Ujemny wynik techniczny jest sytuacją przyjmowaną przez ubezpieczycieli jako coś typowego, ponieważ tworzą go koszty odszkodowania i roszczenia, które nie są do końca przewidywalne, a w znaczącym stopniu wpływają na wynik techniczny. Ujemny wynik spowodował ujemną rentowność techniczną, ponieważ koszty techniczne przewyższały składkę przypisaną na udziale własnym. Mimo wszystko taka tendencja świadczy o nieprawidłowościach w gospodarce finansowej zakładu ubezpieczeń, może wywołać spadek zaufania zarówno obecnych, jak i potencjalnych klientów, a także akcjonariuszy. W Polsce w latach 1995 2003, ubezpieczyciele majątkowi osiągnęli tylko w 2003 r. dodatni wynik techniczny. Takie uwarunkowania wskazują, że realizowane przychody techniczne nie są adekwatne do kosztów z tytułu ponoszonego ryzyka ubezpieczeniowego. Oznacza to również, że koszty techniczne są zbyt wysokie w stosunku do zbieranej składki ubezpieczeniowej. Zakłady ubezpieczeń majątkowych powinny zwrócić uwagę na obniżenie kosztów działalności i dążyć do zwiększenia przychodów technicznych (Spigarska, 2006). Analiza rentowności polskich ubezpieczycieli na podstawie danych 28 zakładów ubezpieczeń funkcjonujących w okresie 2000 2001, z wykorzystaniem metody analizy wskaźnikowej i metody taksonomicznej (miara rozwoju), wykazała, że TUiR Warta SA charakteryzowało się rentownością kapitałów, majątku i sprzedaży na poziomie dobrym (Wątorek, 2003, s. 642 650). Na przykład wskaźniki rentowności sprzedaży w latach 2008 2009 w Powszechnym Zakładzie Ubezpieczeń wynosiły 16% i 26,2% (Relacje inwestorskie, 2012). Wskaźniki rentowności na udziale własnym w tym samym okresie wynosiły 16,1% i 26,5%. Porównując wartości wskaźnika rentowności sprzedaży w PZU i TUiR Warta w analogicznym okresie, badana
Wskaźniki do oceny sytuacji finansowej ubezpieczycieli a porównania sektorowe 37 firma wypada bardzo niekorzystnie. Wskaźnik rentowności kapitału własnego w latach 2008 2010 kształtował się na bardzo niskim poziomie, na przykład w roku 2010 na poziomie 0,12%. Porównując wartość wskaźnika rentowności kapitału własnego ze średnią arytmetyczną wartością tego wskaźnika dla całego sektora ubezpieczeniowego (tabele 1 i 2), w każdym z badanych lat wskaźnik u badanego ubezpieczyciela jest niższy. Wskaźnik rentowności kapitału własnego w okresie 2002 2010 był najwyższy w roku 2008 i od tego roku malał. Następny etap oceny to badanie poziomu kosztów i efektywności wykorzystania środków; jego wyniki przedstawiono w tabelach 13 i 14. Tabela 13. Wskaźniki poziomu kosztów w TUiR Warta SA w latach 2002 2010 Wskaźniki poziomu kosztów/lata Wartości wskaźników w % 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Działalności ubezpieczeniowej 24,5 29,4 29,2 29,3 29,6 31,1 29,6 35,3 32,9 Akwizycji 12,3 17,8 17,4 18,1 19,7 21,6 21,9 27,3 22,5 Administracji 14,2 15,6 14,9 14,0 12,26 11,3 9,2 9,0 11,4 Działalności ubezpieczeniowej na udziale własnym 29,3 36,2 34,5 34,8 33,5 36,4 36,2 37,0 37,5 Kosztów techniczny na udziale własnym 108 105 102 39,7 37,4 41,5 42,8 42,2 41,6 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych finansowych TUiR Warta SA. Tabela 14. Wskaźniki efektywności wykorzystania środków w TUiR Warta SA w latach 2002 2010 Nazwa wskaźnika Wartości wskaźników w % 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Poziomu lokat 79,1 81,7 77,8 84,5 83,0 84,3 80,0 85,0 80,0 Dochodowości lokat 6,14 6,35 4,34 3,84 6,2 5,2 5,8 10,5 5,4 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych finansowych TUiR Warta SA. Na podstawie tabeli 13 można wyprowadzić wnioski dotyczące poziomu kosztów w badanym zakładzie ubezpieczeń w latach 2005 2010. Poziom kosztów działalności ubezpieczeniowej w składce przypisanej brutto i na udziale własnym wahał się na przestrzeni czterech badanych lat w składce przypisanej brutto od 29,3% do 35,3%, natomiast na udziale własnym od 29,3% do 37,5%. Przyczyną wzrostu wskaźników poziomu kosztów działalności ubezpieczeniowej był wzrost kosztów akwizycji przy jednoczesnym spadku kosztów administracyjnych. Wzrost wskaźników ma oddźwięk negatywny, ponieważ każda firma dąży do minimalizacji kosztów, jednak tylko tych, które nie mają bezpośredniego wpływu
38 Edyta Mioduchowska-Jaroszewicz na zwiększenie składki brutto. Mimo znacznych wahań wskaźników poziomu kosztów działalności ubezpieczeniowej na przestrzeni badanych okresów, najgorszym rokiem był rok 2010. Oznaczało to pogorszenie sytuacji finansowej badanego ubezpieczyciela wskutek spadku efektywności działania. Wskaźnik poziomu kosztów akwizycji w latach 2002 2009 znacząco wzrastał, następnie zmalał o 5 punktów procentowych do poziomu 22,5%. Poziom kosztów administracyjnych w latach 2002 2010 był najniższy w roku 2009. Spadek poziomu kosztów administracji był sukcesem tej firmy w roku 2009, mimo tak znacznego zmniejszenia się kosztów administracji wzrastał udział kosztów akwizycji. Analiza efektywności wykorzystania środków na podstawie wskaźnika poziomu lokat i dochodowości lokat wykazuje wzrost udziału lokat w latach 2002 2007, następnie spadek w 2008 r., ponowny wzrost do poziomu 85% w roku 2009, a następnie spadek do 80% w 2010 r. Poziom lokat informuje o możliwości pokrycia lokatami kapitału własnego i funduszu ubezpieczeniowego zakładu ubezpieczeń. Wzrost wartości wskaźnika poziomu lokat był prawidłowy i informował o zwiększeniu możliwości ubezpieczyciela. W roku 2005 firma uzyskała najniższą rentowność lokat wynoszącą 3,84%; taka dochodowość sygnalizuje nieprawidłowości w gospodarowaniu lokatami, które mogą zostać ujawnione poprzez przegląd walorów finansowych posiadanych przez badanego ubezpieczyciela. Bezpiecznym i prawidłowym poziomem dochodowości lokat jest przedział od 4,5% do 10%. Oprócz 2004 i 2005 r., kiedy rentowność spadała poniżej 4,5%, w pozostałych latach ubezpieczycielowi udało się uzyskać dochodowość lokat na prawidłowym poziomie. Tabela 15. Wskaźniki publikowane przez TUiR Warta SA w raporcie rocznym Nazwa wskaźnika Wartości wskaźników w % 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Wskaźnik pokrycia rezerw techniczno-ubezpieczeniowych Np. Np. 111,5 112,3 107,6 107,5 118,5 116,0 116,6 Wskaźnik pokrycia marginesu wypłacalności środkami własnymi Np. 154,9 218,3 238,6 139,2 136,0 162,6 239,5 239,5 * Np. wskaźnik niepublikowany Źródło: dane finansowe TUiR Warta SA. Na podstawie danych zestawionych w tabeli 15 można wyprowadzić wnioski dotyczące poziomu rezerw techniczno-ubezpieczeniowych w stosunku do wartości aktywów stanowiących zabezpieczenie pokrycia rezerw oraz w stosunku do marginesu wypłacalności. Wartości wskaźników były publikowane w raportach rocznych w kolejnych latach. Wskaźnik pokrycia rezerw techniczno-ubezpieczeniowych w ostatnim okresie kształtował się na dobrym poziomie, przewyższającym graniczną normę 100%, która zabezpiecza przyszłą wypłatę odszkodowań. Wskaźnik pokrycia marginesu wypłacalności środkami własnymi zwiększał się do 2005 r., następnie