Krewni nie odmawiają organów 12.06.2007. Polska Unia Medycyny Transplantacyjnej GAZETA WYBORCZA, Duży Format, 2007-06-11, Autor: DARIUSZ KORTKO Krewni nie odmawiają organówdariusz Kortko Nie zrozumiem kolegów, którzy stoją obok pacjenta, u którego podejrzewają śmierć mózgu, i pozostają obojętni. Rozmowa z doktorem Jarosławem Wilkiem, anestezjologiem Pan się boi? - Nie, a czego? Zabiega Pan o organy do przeszczepów, przekonuje rodziny zmarłych pacjentów. Kiedyś może przyjść do Pana prokurator... - Nie boję się prokuratora, bo to, co robię, jest zgodne z prawem i etyką lekarską. Nigdy nie działam też wbrew woli krewnych osoby zmarłej. Zresztą niedawno wielu lekarzy z naszego szpitala było przesłuchiwanych w sprawie związanej m.in. z orzekaniem śmierci mózgowej. Rodzina zmarłej
uważała, że w szpitalu wszystko zrobiono nie tak. Nie mogę o tym rozmawiać, bo dochodzenie chyba się toczy. W Pana szpitalu zmniejszyła się liczba dawców organów? - Nieznacznie. Cała Polska mówi o kryzysie w transplantologii, a Pan tego nie odczuł? - Odczułem niechęć ze strony wielu kolegów z różnych oddziałów naszego szpitala. Kiedyś, gdy był w szpitalu pacjent np. po wypadku, z objawami śmierci mózgu, to myślało się o tym, że jeśli nie da się go już uratować, to mógłby zostać dawcą organów. Koledzy dzwonili do mnie i mówili o takich sytuacjach. Teraz rzadziej dzwonią. Dlaczego? - Pytałem kolegów. Boją się, że będą musieli brać udział w postępowaniu związanym z pobieraniem narządów, które nie jest ostatnio dobrze postrzegane przez społeczeństwo. Od początku roku w naszym szpitalu dziewięć razy powoływano komisję, która stwierdzała śmierć mózgową. Nie jest to ani mniej, ani więcej niż zwykle, ale dwóch-trzech lekarzy, którzy zwykle bez oporów orzekali, tym razem wyrażali niechęć, a inni wręcz oświadczyli, żeby na nich nie liczyć. W końcu dawali się przekonać, ale robili to z dużą rezerwą. Ponieważ oglądali w telewizji doniesienia o Mirosławie G.? - To też, ale bardziej poruszyły ich oskarżenia wobec anestezjologa z Białegostoku, który rzekomo miał podawać pacjentom leki, które symulują śmierć mózgową.
Da się to zrobić? - Pan pyta o leki czy o możliwość działania wyrafinowanych szpitalnych zabójców? Jeśli chodzi o leki, to istnieje wiele środków działających neurodepresyjnie, które w określonych dawkach mogą doprowadzić do stanu imitującego śmierć mózgową. Można je znaleźć w każdym szpitalnym oddziale i w wielu domowych apteczkach. A gdy chodzi o "lekarzy morderców", to nie mogę sobie tego wyobrazić! Pytam: gdzie są dowody? Co ustalili prokuratorzy? Kiedy usłyszymy prawdę o tym, co się stało w Białymstoku? Przecież temu lekarzowi nikt nie postawił zarzutów, on dalej normalnie pracuje, najpewniej wkrótce się dowiemy, że wszystko zostało wyssane z palca. Tymczasem cała Polska dowiedziała się, że w Białymstoku zabija się i wręcz handluje ludzkimi organami. Dziwi się pan, że w tej atmosferze lekarze chcą się trzymać z daleka od takich spraw? Sam byłbym ostrożny - To naturalne. Od kilku miesięcy krewni pacjentów podejrzliwie patrzą nam na ręce. Obserwują, jakie leki podajemy i co jest w pompach infuzyjnych. Wielu sprawdza w internecie doniesienia na temat leków, przebiegu choroby. Dużo wiedzą. To źle? - Nie, to akurat bardzo dobrze. Ludzie mają prawo do takiej wiedzy. Nikt nie zamierza przed nikim niczego ukrywać, ale między pacjentami i lekarzami wywołano aurę podejrzliwości, niedopowiedzeń. Z drugiej strony ludzie przychodzą do nas z wiarą w absolutną skuteczność medycyny. Mało kto przyjmuje do wiadomości, że jakiejś choroby nie da się wyleczyć, że pacjent może umrzeć.
Pan im to musi tłumaczyć? - Proszę pana, ja mam kolegów, którzy są przekonani, że potrafią uchronić ludzi przed śmiercią. W tę pułapkę wpadają czasem także transplantolodzy, a jak dochodzi do zgonu pacjenta, to otoczenie węszy spisek, wkracza prokurator, pojawiają się media, bo w powszechnym przekonaniu śmierć nie powinna się już zdarzać. Nie chcemy wiedzieć, że wszystkich chorych nie da się uratować. Tymczasem śmierć jest wpisana w nasze życie. Nic na to nie poradzimy. Sporo już potraficie. Sukcesy polskiej transplantologii są nie do podważenia - To prawda. Przeszczepy to prawdziwy cud medycyny. Zbliżamy się do światowej czołówki, jeśli chodzi o metody chirurgiczne, ale gdy weźmiemy liczbę pobieranych organów i tkanek oraz wykonywanych przeszczepów, jeszcze daleko nam nawet do średniego poziomu europejskiego. W 2006 roku w całym kraju przeszczepiono 1258 narządów, ale tylko około 300 narządów innych niż nerki. Można już bić na alarm. Może się wydawać, że to sporo, ale połowę z nich pobrano w zaledwie dziesięciu szpitalach. Co się dzieje? - Jest wiele barier, które powodują, że od kilku lat wciąż maleje liczba dawców i jest coraz mniej przeszczepów. Przede wszystkim nasze prawo kuleje. Rozporządzenia do ustawy "trans-plantacyjnej" z 2005 roku ukazują się z opóźnieniem i nie przystają do współczesnych czasów, nie uwzględniają nowych sytuacji. O jakich nowych sytuacjach Pan mówi?
- Choćby o sposobie stwierdzania śmierci mózgu. W wielu szczególnych przypadkach, np. u zmarłych po nagłym zatrzymaniu krążenia czy po zatruciach substancjami toksycznymi oraz u dzieci, dobrze byłoby się posłużyć dodatkowymi badaniami, m.in. stwierdzającymi brak przepływu krwi w mózgu. Wtedy mamy stuprocentową pewność, że mózg nie żyje. Takich dodatkowych badań jest bardzo wiele, ale nie są one wymienione w rozporządzeniu. I tak je wykonujecie, więc o co chodzi? - Oczywiście. Przepisy nie zabraniają ani nie ograniczają stosowania różnych badań przy stwierdzaniu śmierci mózgowej. Są jednak sytuacje, gdzie powinien być obowiązek ich przeprowadzenia. Wtedy rodziny zmarłych miałyby pewność, że wszystko zostało wykonane zgodnie z prawem i procedurą. Lekarze mieliby zaś poczucie, że stoi za nimi prawo. Zamiast zastanawiać się, czy nie zostaną o coś oskarżeni, wykonywaliby po prostu swoją pracę. Lekarze narzekają raczej na bałagan, brak organizacji. - I mają rację. Poltransplant jest organizacją rządową, odpowiedzialną za koordynację działań związanych z przeszczepami, ale bardzo słabo reprezentowaną w regionach. Na Śląsku, gdzie wykonuje się wszystkie możliwe przeszczepy, są tylko dwie połówki etatów. Dlatego pracujemy akcyjnie - jak się coś zdarzy, to jest pospolite ruszenie. W szpitalach nikt nie zajmuje się pozyskiwaniem organów? - Formalnie nikt. Są lekarze, którym zależy, i kwalifikują potencjalnych dawców. Jest nas jednak garstka. Nie jesteśmy nigdzie umocowani, a przecież powinniśmy pracować w strukturze, która daje oparcie, poczucie bezpieczeństwa i zapewnia doskonalenie zawodowe. Pan nie ma takiego oparcia?
- Za każdym razem, gdy zmienia się dyrekcja mojego szpitala, idę do nowego szefa i cierpliwie tłumaczę, co robię i dlaczego. Pokornie proszę o zgodę, bym mógł dalej pozyskiwać organy do przeszczepów. Żaden dyrektor mi jeszcze nie odmówił, ale są szpitale, gdzie na lekarzy, którzy chcą walczyć o organy, patrzy się z rezerwą. Na Śląsku jest 18-20 szpitali, które przejawiają jakąś aktywność w pozyskiwaniu organów do przeszczepu. A co robią pozostałe? Zapewne pracują w nich lekarze, którzy nie przejdą obojętnie wobec pacjenta z podejrzeniem śmierci mózgu, ale nie mają przygotowania, by uruchomić cały proces pozyskiwania organów. To takie trudne? - Tak, bo jeśli np. w południe okazuje się, że któryś z pacjentów ma objawy śmierci mózgu i może stać się dawcą, to przecież do godz. 16 nie sposób doprowadzić sprawy do końca. Wszystkim się wydawało, że te czynności mogą przejąć lekarze dyżurni. Pomyślmy. Jeśli lekarz jest sam na oddziale i musi się zajmować pacjentami, to nie pochyli się nad człowiekiem z objawami śmierci mózgowej, nie zajmie się jego krewnymi, nie porozmawia z nimi, a przecież to od woli rodziny zależy powodzenie całego procesu. Po południu trudno jest ustalić coś z prokuratorem. To nie wszystko, bo trzeba od nowa wykonać mnóstwo badań, zwołać komisję uprawnioną do stwierdzenia śmierci mózgowej i cały czas dbać o podtrzymywanie czynności narządów, tak jakby się je leczyło. Komisję powołuje dyrektor szpitala lub osoba przez niego wyznaczona. Jeśli ani dyrektora, ani osoby uprawnionej nie ma wieczorem w szpitalu, to co ten dyżurny lekarz ma zrobić? A jeszcze co chwilę pielęgniarka woła go do któregoś z pacjentów. Jak on ma zajmować się chorymi i jednocześnie prowadzić cały proces związany z pozyskaniem organów? Potrzebujemy ludzi wyszkolonych, którzy będą wiedzieli, co robić, odpowiedzialnych, lepszej organizacji pracy i jasnej struktury, z której by wynikało, co kto robi i za co odpowiada. Dlaczego w naszych szpitalach nie ma koordynatorów? - Nie wiem. Może brakuje pieniędzy?
- Ależ skąd! Ministerstwo Zdrowia zawsze zapewniało, że ma pieniądze na przeszczepy. Panie doktorze, ja już nic z tego nie rozumiem! - Ja też nie. Hiszpanie mieli podobną zapaść w transplantologii jak my teraz. Postawili na zmiany. W wybranych szpitalach stworzyli stanowiska koordynatorów do spraw przeszczepów, co dało rewelacyjne efekty. Z ich doświadczeń skorzystali Włosi i też odnieśli sukces. To samo zrobili Belgowie i Francuzi. Niestety, Polacy nie zainteresowali się rozwiązaniem hiszpańskim. To jest wielka zagadka. Może to jest bardzo skomplikowane? - To dość proste. Jeśli takie proste, to jak to zrobić? - Najpierw zarządy szpitali powinny odpowiedzieć sobie na pytanie, czy chcą, by w ich placówce pobierano narządy i tkanki od zmarłych. Jeśli tak, to powinni w nich powołać koordynatorów, którzy nie tylko zajmą się dawcą i jego rodziną, ale także pokażą pacjentom, personelowi szpitala, miejskim radnym, że pobrania narządów dokonano zgodnie z prawem i za zgodą rodziny. Po co mają to robić? - Bez tego trudno nam będzie odbudować zaufanie, które ostatnio zostało nadszarpnięte. Słyszałem, że są w Polsce gminy, które wręcz zakazały w swoim szpitalu pobierać narządy. Jeśli radni nie chcą, to dyrektor szpitala też zabroni i na pewno nie znajdzie się ani jeden dawca. Szpital nie musi się z tego tłumaczyć? - Nie, a nawet gdyby, to zawsze można powiedzieć, że rodziny zmarłych nie zgadzają się oddać narządów do przeszczepu. I po kłopocie.
Przecież to nieprawda - Tu nie chodzi o prawdę, tylko o wygodę i unikanie dodatkowych kłopotów. Pobieranie narządów od zmarłej osoby to wielo- etapowy, czasochłonny proces, który kończy się operacją chirurgiczną. Pracuje kilka zespołów. Jedni cały czas zajmują się zmarłym dawcą, potem inni pobierają serce, wątrobę, płuca, kolejni nerki czy rogówkę. Z punktu widzenia szpitala zgłaszającego dawcę najlepiej, by pobranie odbyło się późnym wieczorem lub nocą, kiedy większość sal operacyjnych nie pracuje. Bo rano, kiedy przez wiele godzin blokuje się sale operacyjne i przekłada planowane zabiegi, pacjenci mogą mieć pretensje. Raz, dwa razy w roku można sobie na to pozwolić, ale kilkanaście razy i w najmniej oczekiwanym czasie to dla personelu szpitala zbyt wiele. Można więc powiedzieć: "Rodzina dawcy nie zgadza się na pobranie narządów". I sprawa przestaje istnieć. Krewni często odmawiają? - Bardzo rzadko jeśli się potrafi rozmawiać i słuchać. Dobry kontakt lekarza z rodziną potencjalnego dawcy to klucz do sukcesu. Lekarzowi nikt w tym nie pomoże, nikt go nie zastąpi. Wystarczy jednak, że podejdzie do rodziny z głębokim przekonaniem, że chodzi o słuszną sprawę, będzie cierpliwy i wyrozumiały, kompetentnie odpowie na wszystkie pytania. I zwykle dostanie zgodę. To nie pacjenci ani lekarze, ani dyrektorzy szpitali stanowią przeszkodę. Przyczyną kryzysu w transplantologii jest brak dobrego zarządzania. Pan nie stoi z założonymi rękami? - Nie mógłbym. Jest na Śląsku kilku lekarzy, którym zależy na rozwijaniu donacji narządów. Opracowaliśmy program działania. Chcemy powołać i przeszkolić koordynatorów do spraw pobierania i przeszczepiania w największych śląskich szpitalach. Ludzi, którzy będą zgłaszać zmarłych dawców i
zajmować się całym procesem donacji. Opracujemy standardy działania. Zorganizujemy też szkolenia dla lekarzy, pielęgniarek i ratowników medycznych oraz uruchomimy kampanię społeczną, w której będziemy przekonywać ludzi do idei donacji organów. Pokażemy prawdziwe historie ludzkie, które mają moc przekonywania. Znam młodą kobietę po przeszczepie wątroby, która niedawno urodziła dziecko. Nie byłoby ani jej, ani dzieciaka, gdyby ktoś w jakimś szpitalu nie podniósł telefonu, nie wykłócił się z kolegami, żeby przez wiele godzin zajęli się pacjentem zmarłym mózgowo, nie zmobilizował kilkanaście osób do aktywności. Mógł tego nie zrobić, przecież wszystkim nam się to zdarza, prawda? Dlaczego Panu tak zależy? - Bo mam szacunek dla życia i wierzę w tę metodę leczenia, jaką jest transplantologia. W naszym województwie tylko na oddziałach intensywnej terapii umiera co roku średnio 300 potencjalnych dawców narządów. To 300 ludzkich tragedii, ale to także kilkaset nadziei na dar nowego życia. Nie zrozumiem kolegów, którzy stoją obok pacjenta, u którego podejrzewają śmierć mózgu, i pozostają obojętni. Dziwię się, że sumienie ich nie gryzie. Mnie by to zabiło. Źródło: Duży Format