Mikrobiogazownie w państwach EU

Co decydenci polityczni powinni wiedzieć o mikrobiogazowniach? Mikrobiogazownie w państwach EU Autorzy Organizacja Zadanie Numer raportu Wersja Status Tłumaczenie Data : Liliana Mirosz, Marek Amrozy, Adrian Trząski, Anna Wiszniewska : Narodowa Agencja Poszanowania Energii S.A. : 3.1 : BEF2-15003-PL : 1.0 : Publiczne : Magdalena Szymańska, Edward Majewski, Piotr Sulewski, Adam Wąs : 30.11.2014

Ta publikacja powstała w ramach Projektu UE BioEnergy Farm II - Manure, the sustainable fuel for the farm. Projekt jest współfinansowany przez Intelligent Energy Europe Programme of the European Union. Kontrakt Nº: IEE/13/683/SI2.675767 Autorzy : Liliana Mirosz, Marek Amrozy, Adrian Trząski, Anna Wiszniewska Organizacja : Narodowa Agencja Poszanowania Energii S.A. Adres : Świętokrzyska 20, 00-002 Warszawa, Polska Zadanie : 3.1 Numer : BEF2-15003-PL raportu Wersja : 1.0 Status : Publiczny : Magdalena Szymańska, Edward Majewski, Tłumacz Piotr Sulewski, Adam Wąs Data : 30/11/2014 Przy udziale: : Wszystkich pozostałych autorów z instytucji partnerskich projektu Proszę o wskazanie jako źródło literaturowe: L. Mirosz i inni, Co decydenci polityczni powinni wiedzieć o mikrobiogazowniach?, Publikacja BioEnergy Farm II, NAPE, Polska, 2015, PL Podziękowania Ta publikacja jest oparta na raporcie Guide for policymakers (D 3.1) autorstwa zespołu NAPE S.A. wykonanego w ramach projektu BioEnergy Farm II i zawiera wyniki analiz i dane uzyskane przez wykonawców projektu. Wszystkim wykonawcom wyrażamy serdeczne podziękowania za ich wkład do całego projektu oraz niniejszego opracowania. Angielska wersja raportu została przetłumaczona na języki: duński, holenderski, francuski, niemiecki, włoski i polski. Układ: BBPROJ & CCS Żadna część niniejszej publikacji nie może być powielana w jakiejkolwiek formie i w jakikolwiek sposób, aby mogły być wykorzystywane do celów komercyjnych bez pisemnej zgody wydawcy. Wyłączna odpowiedzialność za treść niniejszego raportu przegląd spoczywa na autorach raportu. Raport nie musi odzwierciedlać opinii Unii Europejskiej. Komisja Europejska nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek wykorzystanie raportu na podstawie zawartych w nim informacji. Celem raportu jest wsparcie dla zainteresowanych tworzeniem mikrobiogazowni. Konsorcjum BioEnergy Farm II i edytor raportu nie gwarantuje poprawności i kompletności informacji i danych zawartych lub opisanych w niniejszej publikacji. Okładka: M. Stadelmann, Darmstadt www.bioenergyfarm.eu Wszystkie prawa zastrzeżone.

SPIS TREŚCI 1. W skrócie 7 1.1 Kim jesteśmy i czym się zajmujemy? 7 1.2 Co to jest mikrobiogazownia? 7 1.3 Na jakim etapie rozwoju są biogazownie w Twoim kraju? 8 1.4 W jaki sposób mikrobiogazownie wkomponowują się w europejską strategię energetyczną? 9 1.5 Jak duży potencjał rozwoju mają mikrobiogazownie? 9 1.6 Bariery w rozwoju rynku mikrobiogazowni 11 1.7 Co możesz zrobić dla rozwoju mikrobiogazowni? 11 1.8 Co możesz zrobić dla rozwoju mikrobiogazowni? 12 1.9 Od czego możesz zacząć? 12 2. Mikrobiogazownie w praktyce 13 2.1 Jak działa mikrobiogazownia? 13 2.2 Jak wygląda biogazownia? 14 3. Mikrobiogazownie jako ważna część strategii energetycznej UE 19 3.1 Energia z biogazu jest bezpieczna 19 3.2 Energia z biogazu jest konkurencyjna 19 3.3 Pozyskiwanie energii z biogazu jest zgodne z zasadami trwałego rozwoju 19 4. Korzyści społeczno-ekonomiczne z funkcjonowania mikrobiogazowni 21 4.1 Wzrost zatrudnienia 21 4.2 Tworzenie zasobów kapitału w rejonie 21 4.3 Wzrost społecznej odpowiedzialności 21 4.4 Mniej awarii w sieci elektroenergetycznej 21 4.5 Korzyści dla rolników 22 4.5.1 Bardziej stabilna i tańsza energia 22 4.5.2 Ograniczenia problemu z zagospodarowaniem obornika i gnojowicy 22 4.5.3 Mniejsze zapotrzebowanie na nawozy sztuczne 22 4.5.4 Produkty ekologiczne 22 4

5. Środowiskowe korzyści z funkcjonowania mikrobiogazowni 23 5.1 Mikrobiogazownie w Strategii Energetycznej 2020 23 5.2 Emisje gazów cieplarnianych w rolnictwie 25 5.3 Potencjał redukcji emisji 26 5.4 Resztki pofermentacyjne (poferment) jako nawóz 30 6. Mechanizmy wsparcia dla mikrobiogazowni 32 6.1 Dostępne opcje wsparcia 32 6.2 Możliwości wsparcia na etapie inwestycji 32 6.3 Możliwości wsparcia na etapie eksploatacji mikrobiogazowni 33 6.3.1 Przyczyny dla których wsparcie to jest zbędne 33 6.3.2 Rodzaje mechanizmów wsparcia na etapie eksploatacji 35 6.4 Mechanizmy wsparcia w wybranych krajach UE 36 7. Podsumowanie 37 Annex 1. Warunki prawne funkcjonowania mikrobiogazowni w UE 38 1.1. Belgia 38 1.1.1. Subsydia inwestycyjne 38 1.1.2. Cerfyfikaty pochodzenia energii produkowanej lub sprzedawanej 38 1.1.3. Wsparcie w systemie podatkowym 38 1.1.4. Warunki prawne realizacji inwestycji w biogazownie 38 1.2. Dania 38 1.2.1. Gwarantowane ceny sprzedaży energii elektrycznej (taryfy feed-in) 38 1.2.2. Gwarantowane ceny sprzedaży biometanu (taryfy feed-in) 39 1.2.3. Wsparcie w systemie podatkowym 39 1.2.4. Warunki prawne i bariery w odniesieniu do uruchamiania biogazowni 39 1.3. Francja 39 1.3.1. Dotacja inwestycyjna 39 1.3.2. Gwarantowane ceny sprzedaży energii elektrycznej (taryfy feed-in) 40 1.3.3. Gwarantowane ceny sprzedaży biometanu (taryfy feed-in) 40 1.3.4. Wsparcie w systemie podatkowym 40 1.3.5. Warunki prawne i bariery w odniesieniu do uruchamiania biogazowni 40 1.4. Niemcy 41 1.4.1. Dotacja inwestycyjna 41 5

1.4.2. Gwarantowane ceny sprzedaży energii elektrycznej (taryfy feed-in) 41 1.4.3. Wsparcie w systemie podatkowym 42 1.1.4. Warunki prawne i bariery w odniesieniu do uruchamiania biogazowni 42 1.5. Włochy 43 1.5.1. Gwarantowane ceny sprzedaży energii elektrycznej (taryfy feed-in) 43 1.5.2. Gwarantowane ceny sprzedaży biogazu (taryfy feed-in) 43 1.5.3. Wsparcie w systemie podatkowym 43 1.5.4. Warunki prawne i bariery w odniesieniu do uruchamiania biogazowni 43 1.6. Holandia 44 1.6.1. Dotacja inwestycyjna 44 1.6.2. Gwarantowane dopływy do przychodów z produkcji lub sprzedaży energii elektrycznej 44 1.6.3. Gwarantowane dopływy do przychodów z produkcji lub sprzedaży ciepła 44 1.6.4. Gwarantowane dopływy do przychodów z produkcji lub sprzedaży biogazu 45 1.6.5. Wsparcie w systemie podatkowym 45 1.6.6. Warunki prawne i bariery w odniesieniu do uruchamiania biogazowni 45 1.7. Polska 46 1.7.1. Dotacja inwestycyjna 46 1.7.2. Gwarantowane ceny sprzedaży energii elektrycznej (taryfy feed-in) 46 1.7.3. Cerfyfikaty pochodzenia energii produkowanej lub sprzedawanej 46 1.7.4. Certyfikaty z tytułu produkcji i sprzedaży biogazu na rynku 47 1.7.5. Wsparcie w systemie podatkowym 47 1.7.6. Warunki prawne i bariery w odniesieniu do uruchamiania biogazowni 47 Annex 2. Annex 3. Annex 4. Szacunki emisji gazów cieplarnianych 49 BioEnergy Farm 2 kilka słów o projekcie 59 Partnerzy projektu 61 6

1. W skrócie W poniższym rozdziale przedstawiono ogólne informacje o mikrobiogazowniach rolniczych. Zawiera on krótkie streszczenie wszystkich poruszonych w dokumencie zagadnień oraz odniesienia do kolejnych rozdziałów, gdzie poszczególne kwestie omówione zostały szczegółowo. 1.1 Kim jesteśmy i czym się zajmujemy? Dokument ten został opracowany jako element projektu BioEnergy Farm 2 realizowanego w ramach programu Komisji Europejskiej Inteligentna Energia dla Europy. Celem projektu jest dostarczanie uporządkowanej i obiektywnej informacji o możliwościach wytwarzania biogazu z wykorzystaniem obornika, w mikroskali, w gospodarstwach rolnych. W ramach projektu opracowany został między innymi kalkulator do oceny opłacalności inwestycji w mikrobiogazownie rolnicze. Ponadto, przeszkolonych zostanie 60 doradców, których zadaniem będzie wspieranie rolników w przygotowaniu biznesplanów mikrobiogazowni. W dokumencie zaprezentowano przykłady najlepszych praktyk dotyczących prawodawstwa, w ramach którego realizowane są mikrobiogazownie rolnicze. Odpowiednio skonstruowane prawo może efektywnie wspierać rozwój mikrobiogazowni. Prezentowany przewodnik przygotowany został na bazie rezultatów projektu BioEnergy Farm 2, studiów literaturowych, raportów Komisji Europejskiej oraz wniosków wynikających z wdrożeń i opracowanych studiów wykonalności w ramach takich europejskich projektów odnoszących się do bioenergii, jak: BioEnergy Farm 1, Sustaingas, Biogas 3, BiogasHeat i AGROBIOGAS. Patrz: Aneks III 1.2 Co to jest mikrobiogazownia? W mikrobiogazowniach rolniczych wytwarzany jest biogaz z biomasy pochodzącej jedynie z własnego gospodarstwa rolnego. Główny składnik substratu (wsadu) stosowanego w mikrobiogazowniach stanowią obornik i gnojowica, pochodzące z produkcji zwierzęcej. Biogaz powstaje w wyniku procesu fermentacji - materiał organiczny z dostarczanego substratu jest rozkładany i przekształcany w biogaz przez mikroorganizmy. Biogaz wykorzystywany jest głównie do produkcji ciepła (wytwarzanego w kotłach) lub ciepła i energii elektrycznej (wytwarzanych w instalacjach kogeneracyjnych, skrót CHP, z ang. Combined Heat and Power). Oprócz tego istnieje kilka innych sposobów wykorzystania biogazu. Jednym z nich jest uszlachetnienie do standardów biometanu, który może być stosowany jako paliwo w środkach transportu lub wtłaczany do sieci gazowej. Przefermentowane resztki organiczne (tzw. poferment) mogą być używane jako nawóz organiczny na polach uprawnych. W stosunku do nieprzetworzonych nawozów organicznych, poferment posiada wiele zalet m.in. pozbawiony jest nieprzyjemnego zapachu. 7

Mikrobiogazownie stanowią odnawialne źródła energii, przez co przyczyniają się do redukcji emisji gazów cieplarnianych oraz zmniejszają zużycie paliw kopalnych. Patrz: Rozdział 2 1.3 Na jakim etapie rozwoju są biogazownie w Twoim kraju? Poniżej przedstawiono liczbę mikrobiogazowni rolniczych w wybranych krajach. 60 5 70 550 2 Maksymalna moc elektryczna instalacji określona dla biogazowni działających w mikroskali Francja 100 kwe 15 Belgia 30 kwe 70 Holandia Dania Niemcy Polska Włochy 50 kwe 100 kwe 75 kwe 40 kwe 100 kwe Rysunek 1. Szacowana liczba działających mikrobiogazowni rolniczych w wybranych krajach na podstawie ankiet przeprowadzonych przez partnerów projektu BioEnergy Farm 2 Obecny poziom rozwoju mikrobiogazowni w Europie różni się w zależności od regionu. Zależy on od wielu czynników, takich jak: wielkość gospodarstw rolnych, dostępność urządzeń na rynku regionalnym, sytuacja prawna, systemy wsparcia, dotacje. Czynniki te zostały szczegółowo omówione w kolejnych sekcjach niniejszego przewodnika. Kraje, które mają największe dokonania w zakresie rozwoju mikrobiogazowni rolniczych to Niemcy, Belgia i Włochy. Wciąż jest jednak jeszcze wiele do zrobienia. Pozostałe kraje mają zdecydowanie uboższe doświadczenia z wytwarzaniem biogazu w mikroskali. Patrz: Rozdział 3 8

1.4 W jaki sposób mikrobiogazownie wkomponowują się w europejską strategię energetyczną? Wytwarzanie energii w mikrobiogazowniach w pełni wpisuje się w europejską strategię energetyczną opartą na konkurencyjności, trwałości i bezpieczeństwie. KONKURENCYJNA ENERGIA zwiększa konkurencyjność wytwarzania energii przyczynia się do zwiększenia bezpieczeństwa dostaw energii jest produkowana przez rolników na własne potrzeby, z paliw dostępnych za darmo - z obornika i gnojowicy ENERGIA ZGODNA Z ZASADAMI ZRÓWNOWAŻNEGO ROZWOJU powoduje zmniejszenie emisji poprzez unikanie stosowania paliw kopalnych przyczynia się do zmniejszenia emisji metanu i podtlenku azotu występującej podczas przechowywania nawozów naturalnych tworzy nowe miejsca pracy dla dostawców technologii, wykonawców i obsługi technicznej ogranicza odpływ kapitału poza region - substraty są dostępne za darmo BEZPIECZNA ENERGIA decentralizacja wytwarzania energii pozwala na uniknięcie niepewności dostaw i zmniejszenie wpływu różnic kursowych Rysunek 2. Charakterystyka energii produkowanej z biogazu w mikroskali 1.5 Jak duży potencjał rozwoju mają mikrobiogazownie? Korzyści wynikające z tworzenia mikrobiogazowni i wytwarzania energii z biogazu można określić następująco: poprawa bezpieczeństwa dostaw energii: zmniejszenie uzależnienia od importu energii, zmniejszenie obciążenia sieci energetycznej, która staje się mniej podatna na awarie (jest to szczególnie ważne w przypadku gospodarstw rolnych, które wymagają ciągłego zasilania), uniezależnienie od przebiegu pogody (w przeciwieństwie do energii wiatrowej i słonecznej stabilność i przewidywalność produkcji), Patrz: Rozdział 3 i 4 uwzględnienie aspektów społeczno-ekonomicznych: tworzenie nowych miejsc pracy dla dostawców technologii, wykonawców i obsługi technicznej, pomoc w akumulacji kapitału w regionie (wykorzystywane są zasoby lokalne, a lokalne przedsiębiorstwa wykonują konserwację instalacji), szansa na poprawę sytuacji gospodarstw rodzinnych (kontynuowanie działalności) poprzez tworzenie dodatkowego źródła przychodów, unikanie kosztów transportu i utylizacji nieprzetworzonego obornika, Patrz: Rozdział 4 9

ograniczenie emisji i zwiększenie udziału odnawialnych źródeł energii: pomoc w osiągnięciu 20% udziału energii ze źródeł odnawialnych w końcowym zużyciu energii, pomoc w osiągnięciu 20% redukcji emisji gazów cieplarnianych poprzez: zastąpienie paliw kopalnych obornikiem i gnojowicą, redukcję emisji metanu związaną głównie z bydłem i przechowywaniem ich odchodów (odchody zwierząt odpowiadają za 1,63% udziału w całkowitej emisji gazów cieplarnianych), 1 kg (z redukcji paliw kopalnych) ekwiwalent około 2 kg CO 2 około 1 kg (z redukcji metanu) Rysunek 3. Zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych uzyskane poprzez przetwarzanie nawozów organicznych w mikrobiogazowniach (na każdy kg ekwiwalentu CO 2 redukowanego poprzez zastąpienie paliw kopalnych biogazem przypada dodatkowa redukcja wynikająca z ograniczenia emisji metanu). Poziom redukcji emisji metanu jest wartością średnią dla wybranych krajów UE Patrz: Rozdział 5 i Aneks II inne korzyści: uzyskiwanie nawozów organicznych (poferment) o parametrach lepszych niż nieprzetworzony obornik - mniej kwaśne, o lepszej przyswajalności składników odżywczych przez rośliny, pozbawione nasion chwastów, z mniejszym zagęszczeniem owadów latających w miejscu przechowywania, a dodatkowo: niewielkie koszty, ponieważ poferment produkowany jest w gospodarstwie z pozostałości z produkcji zwierzęcej, ograniczenie zapotrzebowania na nawozy sztuczne, redukcja nieprzyjemnych zapachów związanych z przechowywaniem nawozów organicznych, poprawa warunków higieny obornik nie jest przechowywany w pobliżu budynków gospodarczych, co może przyczyniać się do poprawy zdrowotności zwierząt. 10

1.6 Bariery w rozwoju rynku mikrobiogazowni Do głównych przeszkód w rozwoju rynku mikrobiogazowni można zaliczyć: procedury prawne, które są zbyt skomplikowane i zbyt kosztowne dla tego rodzaju prostych instalacji, trudności z finansowaniem inwestycji, ze względu na: niestabilne przepisy prawne (zmiany taryf i systemów wsparcia), wysokie koszty inwestycyjne pomimo, że w dłuższej perspektywie czasu inwestycje w mikrobiogazownie są opłacalne, to wymagają dużych nakładów początkowych, które okazują się zbyt wysokie, szczególnie w sytuacji, gdy z powodu zmieniających się taryf i niestabilnego systemu wsparcia określenie czasu zwrotu z inwestycji jest praktycznie niemożliwe, większość decydentów politycznych nie jest jeszcze świadoma ogromnego potencjału biogazu w zaopatrzeniu w energię. Patrz: Aneks I 1.7 Co możesz zrobić dla rozwoju mikrobiogazowni? Przezwyciężenie wyżej wymienionych barier jest konieczne dla rozwoju rynku mikrobiogazowni. Wymaga to zwiększenia wiedzy wszystkich zainteresowanych osób w zakresie istniejących możliwości prowadzenia działalności, wytwarzania energii i wpływu na klimat. Przede wszystkim niezbędne jest zwiększenie stabilności rozwiązań prawnych, co podniosłoby bezpieczeństwo inwestycji. Jest to warunek konieczny dla rozwoju i popularyzacji wytwarzania energii w mikrobiogazowniach 1. Inwestycje w instalacje do produkcji biogazu są kosztowne i zwracają się po długim czasie, dlatego aby mikrobiogazownie mogły się rozwijać, potrzebują stabilnych warunków wsparcia i długoterminowej polityki. Do najważniejszych środków wsparcia można zaliczyć: na etapie inwestycji: uproszczone procedury prawne dla budowy mikrobiogazowni, systemy wsparcia inwestycji (dotacja inwestycyjna), uwzględnienie kosztów przyłączenia do sieci energetycznej przez operatorów sieci, uproszczone procedury prawne przy przyłączeniu do sieci, na etapie eksploatacji: stabilne mechanizmy wsparcia, na przykład: gwarantowane stawki taryfowe, gwarantowane dopłaty, certyfikaty (świadectwa) pochodzenia energii ze źródeł odnawialnych, wsparcie w ramach systemu podatkowego, opracowanie odpowiednich standardów jakości zapewniających bezpieczne i efektywne funkcjonowanie biogazowni. Patrz: Rozdział 6 1 Directorate General For Internal Policies, Policy Department A: Economic And Scientific Policy,"Decentralized Energy Systems", M. Altmann, A. Brenninkmeijer, J.-Ch. Lanoix, D. Ellison, A. Crisan, A. Hugyecz, G. Koreneff, S. Hänninen, P. Linares, 2010. 11

1.8 Co możesz zrobić dla rozwoju mikrobiogazowni? Informacje o dotacjach inwestycyjnych i wsparciu na etapie operacyjnym dla wybranych krajów UE przedstawione zostały w poniższej tabeli. Poszczególne kraje wdrożyły różne systemy wsparcia dla odnawialnych źródeł energii, w odmiennym stopniu ułatwiające budowę i eksploatację biogazowni. Tabela 1. Systemy wsparcia odnawialnych źródeł energii w wybranych krajach Mechanizm wsparcia BE DK FR DE IT NL PL Subsydia inwestycyjne X* X X X Gwarantowane dopłaty dodawane do przychodów z produkcji i sprzedaży energii elektrycznej Gwarantowane dopłaty dodawane do przy-chodów ze sprzedaży ciepła Gwarantowane dopłaty dodawane do przychodów ze sprzedaży biometanu Dotacje w formie certyfikatów pochodzenia energii dla energii elektrycznej produkowanej lub sprzedawanej Gwarantowane stawki taryfowe dla sprzedawanej energii elektrycznej Gwarantowane stawki taryfowe dla sprzedawanego ciepła Gwarantowane stawki taryfowe dla sprzedawanego biometanu X X X X X X X X X X X X X Pomoc w ramach system podatkowego X X X X X X * propozycja mechanizmu nie ma jeszcze charakteru ostatecznego Patrz: Rozdział 6.3.2. i Aneks I 1.9 Od czego możesz zacząć? Na kolejnych stronach omówione zostaną podstawowe kwestie związane z rynkiem mikrobiogazowni. W dalszej części opracowania przedstawione zostaną szczegółowe informacje, które mogą służyć jako narzędzie do określenia przydatności poszczególnych mechanizmów wsparcia dla rozwoju rynku mikrobiogazowni w Twoim kraju. 12

2. Mikrobiogazownie w praktyce 2.1 Jak działa mikrobiogazownia? Łańcuch przekształceń odchodów zwierzęcych rozpoczyna się w oborze. Gnojowica jest tymczasowo przechowywana w zbiorniku odbiorczym, a następnie transportowana do komory fermentacyjnej. Podczas procesu fermentacji w komorze fermentacyjnej wytwarzany jest biogaz. Po przefermentowaniu resztki pofermentacyjne transportowane są do zbiornika pofermentacyjnego a następnie w formie nawozu organicznego aplikowane na pole. Rysunek 4. Schemat przetwarzania odchodów zwierzęcych. Źródło: NAPE Biogaz może być wykorzystywany na wiele różnych sposobów, ale na ogół jest stosowany do jednoczesnej produkcji energii elektrycznej i ciepła w układach kogeneracyjnych lub jedynie do wytwarzania ciepła. Produkowana energia elektryczna i ciepło wykorzystywane są przez rolników zarówno do użytku w gospodarstwie domowym, jak i w gospodarstwie rolnym. Ze względu na niewielką skalę produkcji możliwe jest zazwyczaj zaspokojenie potrzeb w zakresie zapotrzebowania na ciepło jedynie dla własnego gospodarstwa i najbliższych sąsiadów. Ewentualny nadmiar energii elektrycznej może być odprowadzany do sieci. 13

Jeśli w najbliższej okolicy nie ma zapotrzebowania na ciepło wyprodukowane w instalacji kogeneracyjnej, zamiast przetwarzać biogaz na ciepło i energię elektryczną, można go wykorzystywać jako paliwo do środków transportu lub odprowadzać do sieci gazowej. Wymaga to jednak dodatkowego wsparcia i przygotowania rozwiązań prawnych (np. określenia kryteriów wtłaczania biogazu do sieci). Podsumowując, można stwierdzić, że najbardziej praktyczne sposoby wykorzystania biogazu zależą od specyficznych uwarunkowań lokalnych, chociaż najczęściej biogaz jest wykorzystywany do produkcji ciepła lub łącznie ciepła i energii elektrycznej, co omówiono szczegółowo w kolejnym rozdziale. zajrzyj na www.bioenergyfarm.eu/2 dla uzyskania szczegółów technicznych 2.2 Jak wygląda biogazownia? Przykłady działających mikrobiogazowni zamieszczone zostały poniżej. Obok zdjęć zamieszczono dane o: rodzaju i ilości stosowanego substratu, produkowanych ilościach biogazu, sposobach wykorzystania biogazu i ciepła oraz dane techniczne instalacji. Wsad: 2 900 t/rok gnojowicy bydlęcej Produkcja biogazu: 69 600 m 3 /rok Wykorzystanie biogazu: ciepło + energia el. w kogeneracji Moc elektryczna: 19,4 kw Energia el.: 155 200 kwh Ciepło: 335 000 kwh Zagospodarowanie ciepła: ciepło procesowe i ogrzewanie budynków gospodarstwa Rysunek 5. Mikrobiogazownia na gnojowicę z jedną komorą fermentacyjną. Lokalizacja: Oelegem, Belgia. Źródło: Bioelectric 14

Wsad: 6 000-8 000 t/rok gnojowicy świńskiej i bydlęcej Produkcja biogazu: 200 000 260 000 m 3 /rok Wykorzystanie biogazu: ciepło + energia el. w kogeneracji Moc elektryczna: 65 kw Moc cieplna: 95 kw Energia el.: 550 000 kwh Zagospodarowanie ciepła: ciepło procesowe i przetwarzanie mleka Rysunek 6. Mikrobiogazownia wieżowa. Lokalizacja: Well, Holandia. Źródło: HoSt Wsad: 9 100 t/rok gnojowicy świńskiej Produkcja biogazu: 120 000 m 3 /rok Wykorzystanie biogazu: ciepło + energia el. w kogeneracji Moc elektryczna: 30 kw Energia el.: 150 000 kwh Ciepło: 360 000 kwh + 130 000 kwh (kocioł) Zagospodarowanie ciepła: ogrzewanie chlewni i innych budynków Rysunek 7. Mikrobiogazownia z prostą separacją. Lokalizacja: Aarhus, Dania. Źródło: Gosmer 15

Wsad: 2 200 t/rok gnojowicy bydlęcej Produkcja biogazu: 80 000 m 3 /rok Wykorzystanie biogazu: ciepło + energia el. w kogeneracji Moc elektryczna: 7-12 kw Energia el.: 90 000 kwh Ciepło: 180 000 kwh Zagospodarowanie ciepła: ciepło procesowe i ogrzewanie domu mieszkalnego Rysunek 8. Mikrobiogazownia kontenerowa. Lokalizacja: Birkenhof, Niemcy. Źródło: DynaHeat-HPE Wsad: 2 000 t/rok gnojowicy świńskiej Produkcja biogazu: 150 000 m 3 /rok Wykorzystanie biogazu: do produkcji ciepła Moc cieplna: 170 kw Ciepło: 900 000 kwh Zagospodarowanie ciepła: ciepło procesowe i ogrzewanie budynków gospodarstwa Rysunek 9. Mikrobiogazownia przetwarzająca gnojowicę i gnojówkę z mieszaczem w zbiorniku wstępnym. Lokalizacja: Undués de Lerda (Zaragoza), Hiszpania. Źródło: Biovec 16

Wsad: 6 800 t/rok gnojowicy bydlęcej + 780 t/rok odchodów stałych Produkcja biogazu: 321 000 m 3 /rok Wykorzystanie biogazu: ciepło + energia el. w kogeneracji Moc elektryczna: 75 kw Energia el.: 630 000 kwh Ciepło: 749 400 kwh Zagospodarowanie ciepła: ciepło procesowe, ogrzewanie domu i dojarni Rysunek 10. Biogazownia mokrej fermentacji. Lokalizacja: Balve, Germany. Źródło: NQ Anlagentechnik Wsad: 4 000 t/rok gnojowicy świńskiej + 50 t/rok resztek żywności + 100 t/rok kiszonki z kukurydzy Produkcja biogazu: 100 000 m 3 /rok Wykorzystanie biogazu: produkcja ciepła Moc cieplna: 110 kw Zagospodarowanie ciepła: ciepło procesowe i ogrzewanie budynków inwentarskich Rysunek 11. Mikrobiogazownia na gnojowicę. Lokalizacja: Saint Lambert la Potherie, Francja. Źródło: Evalor 17

Wsad: 3 000 t/rok gnojowicy + 100 t/rok gliceryny Produkcja biogazu: 150 000 m 3 /rok Wykorzystanie biogazu: ciepło + energia el. w kogeneracji Moc elektryczna: 35 kw Moc cieplna: 45 kw Energia el.: 280 000 kwh Zagospodarowanie ciepła: ciepło procesowe, a w przyszłości także przetwarzanie gnojowicy Rysunek 12. Fermentator wieżowy z hydrolizą. Lokalizacja: Hengelo, the Netherlands. Źródło: Fermtechsystems 18

3. Mikrobiogazownie jako ważna część strategii energetycznej UE Europejska strategia energetyczna opiera się na bezpiecznej, konkurencyjnej i trwałej energii. Mikrobiogazownie doskonale wpisują się w tę politykę ze względu na wiele korzyści, które są ważne zarówno dla konsumentów, producentów energii, jak i dla środowiska przyrodniczego. 3.1 Energia z biogazu jest bezpieczna Wykorzystanie mikrobiogazowni prowadzi do poprawy bezpieczeństwa energetycznego zarówno w perspektywie ogólnokrajowej jak i lokalnej. Z punktu widzenia bezpieczeństwa narodowego, wykorzystanie paliwa dostępnego w gospodarstwach rolnych zmniejsza uzależnienie od paliw importowanych, co pozytywnie wpływa na stabilność warunków gospodarowania poprzez ograniczenie niepewności dostaw i redukcję znaczenia wahań kursu wymiany walut. Patrząc z perspektywy lokalnej, zdecentralizowana produkcja energii poprawia bezpieczeństwo jej dostaw dla gospodarstw domowych. Zmniejsza obciążenie sieci energetycznej, przez co jest ona mniej podatna na awarie. 3.2 Energia z biogazu jest konkurencyjna Szeroka dostępność alternatywnej energii produkowanej z obornika i gnojowicy może poprawić konkurencyjność rynku energetycznego w Europie, przyczyniając się do zmniejszenia kosztów produkcji. Inną ważną zaletą pozyskiwania energii z lokalnych źródeł jest zwiększenie bezpieczeństwa dostaw. Na obszarach wiejskich niektórych krajów sieć energetyczna jest często w złym stanie, przez co staje się podatna na awarie. Wiele działalności rolniczych wymaga ciągłego zasilania, co oznacza, że posiadanie własnego, stabilnego źródła energii powinno być postrzegane jako istotna przewaga konkurencyjna. 3.3 Pozyskiwanie energii z biogazu jest zgodne z zasadami trwałego rozwoju Wytwarzanie energii zgodnie z zasadami trwałego (zrównoważonego) rozwoju pozwala zaspokajać potrzeby obecnego pokolenia, a jednocześnie nie zmniejsza zdolności do zaspokajania potrzeb przyszłych pokoleń. Wytwarzanie energii w mikrobiogazowniach bierze udział w pokrywaniu potrzeb energetycznych, a jednocześnie zastępuje paliwa kopalne i znacznie zmniejsza emisję gazów cieplarnianych. 19

Na 1 kg ekwiwalentu CO 2 redukowanego w wyniku zastąpienia paliw kopalnych biogazem otrzymuje się dodatkowo około 1 kg ekwiwalentu CO 2 (głównie z metanu) redukowanego przez zastąpienie tradycyjnego sposobu gospodarowania odchodami zwierzęcymi ich fermentacją w biogazowni To podwaja redukcję emisji!!! (przeciętnie dla wybranych krajów UE) Korzyści środowiskowe zostały szczegółowo omówione i oszacowane w rozdziale 5. 20

4. Korzyści społeczno-ekonomiczne z funkcjonowania mikrobiogazowni 4.1 Wzrost zatrudnienia Mikrobiogazownie nie wymagają dużego zaangażowania pracy ludzkiej. Rolnicy mogą obsługiwać je samodzielnie. Oznacza to dla nich co prawda zwiększone nakłady pracy, ale jak pokazują doświadczenia innych krajów nie przekracza to możliwości gospodarstw podejmujących się tej działalności. Nowe miejsca pracy mogą być tworzone natomiast w innych obszarach gospodarki, obejmujących współpracę z rolnikami prowadzącymi lub podejmującymi produkcję biogazu (np. dostawcy technologii, konstruktorzy i wykonawcy, wsparcie techniczne). 4.2 Tworzenie zasobów kapitału w rejonie W przypadku mikrobiogazowni wykorzystywane są lokalne zasoby, a konstrukcją i obsługą zajmują się lokalnie działające firmy. To sprawia, że kapitał nie jest transferowany poza region. Przyczynia się to do poprawy jakości życia mieszkańców. 4.3 Wzrost społecznej odpowiedzialności Mikrobiogazownie są zwykle budowane w gospodarstwach rolnych, w pobliżu domów mieszkalnych. Odległość do innych obiektów jest znacznie mniejsza niż w przypadku instalacji o dużej skali. Planując inwestycję w mikrobiogazownie, warto skonsultować to z sąsiadami. Odległość do innych budynków powinna być na tyle duża, aby poziom hałasu był akceptowalny. Dobrze przygotowane inwestycje nie powinny mieć negatywnego wpływu na warunki życia okolicznych mieszkańców. Rolnicy, którzy mają sąsiadów prowadzących chów zwierząt, mogą podjąć działania w celu wspólnego przygotowania przedsięwzięcia lub nawiązać współpracę w zakresie wykorzystywania obornika i gnojowicy z tych gospodarstw. Ten rodzaj współpracy może znacząco przyczynić się do zwiększenia kapitału społecznego. 4.4 Mniej awarii w sieci elektroenergetycznej Zdecentralizowana produkcja energii w mikrobiogazowniach poprawia bezpieczeństwo dostaw energii dla gospodarstw domowych poprzez zmniejszenie obciążeń sieci energetycznej. W sytuacji, gdy gospodarstwa rolne są bardziej energetycznie niezależne, obciążenie sieci jest zmniejszone, a cała sieć energetyczna jest mniej podatna na uszkodzenia. Co więcej, znaczne koszty związane ze stratami energii w trakcie przesyłu przez sieć energetyczną mogą dzięki temu zostać wyeliminowane. Ponadto, należy wspomnieć, że mikrobiogazownie, w przeciwieństwie do wielu innych źródeł energii odnawialnej, nie są zależne od warunków atmosferycznych, a efekt produkcyjny ma charakter stabilny i jest z góry przewidywalny. 21

Z tego powodu mikrobiogazownie są pożądane jako podstawowe źródło energii. Mogą częściowo przejąć ciężar od zakładów energetycznych dostarczających energię do sieci elektrycznej. 4.5 Korzyści dla rolników 4.5.1 Bardziej stabilna i tańsza energia Różnorodne działania związane z funkcjonowaniem gospodarstw rolniczych wymagają wykorzystania różnych form energii. Biogaz może być przekształcony do postaci energii elektrycznej, ciepła lub nawet paliwa napędowego. Poza wieloma innymi zaletami, posiadanie własnego i bezpiecznego źródła energii w gospodarstwie jest równie ważne jak posiadanie polisy ubezpieczeniowej. Ponadto, wytwarzanie energii w gospodarstwie rolnym może być opłacalne głównie ze względu na eliminację kosztów zakupu energii. Przychody ze sprzedaży nadwyżek energii mogą być natomiast dodatkowym atutem i skrócić czas zwrotu inwestycji. Ten aspekt jednak silnie zależy od polityki prowadzonej zarówno na szczeblu krajowym, jak i lokalnym oraz od relacji między operatorem sieci a producentem energii odnawialnej. W większości krajów UE, można obserwować, że operatorzy sieci energetycznych faworyzują dużych producentów energii. Jest więc jeszcze sporo do zrobienia w prawodawstwie, aby zapewnić właściwe relacje między różnymi uczestnikami systemu energetycznego. 4.5.2 Ograniczenia problemu z zagospodarowaniem obornika i gnojowicy Obornik i gnojowica wykorzystywane są w gospodarstwie, więc rolnik nie ponosi kosztów jego zagospodarowania i wywozu. Jednak w regionach o intensywnej produkcji zwierzęcej takich jak Dania, Bretania we Francji lub północnozachodnie Niemcy, gdzie występuje problem nadmiaru składników nawozowych dostarczanych do gleby, może zachodzić potrzeba przetransportowania resztek pofermentacyjnych (pofermentu) do innych regionów. 4.5.3 Mniejsze zapotrzebowanie na nawozy sztuczne Poferment jest lepszym nawozem niż nieprzetworzona gnojowica i obornik (patrz rozdział Błąd! Nie można odnaleźć ródła odwołania.). Dzięki lepszemu wykorzystaniu obornika i gnojowicy w wyniku ich przefermentowania potrzeby nawozowe gospodarstwa względem nawozów sztucznych są mniejsze, przy zachowaniu takiego samego poziomu plonowania. Należy też pamiętać, że produkcja nawozów sztucznych wymaga dużego zużycia energii pochodzącej z paliw kopalnych. 4.5.4 Produkty ekologiczne Unikanie nawozów sztucznych i bezpieczna utylizacja obornika czy gnojowicy (proces fermentacji prowadzi do ograniczenia poziomu patogenów chorobotwórczych w pofermencie wykorzystywanym jako nawóz: patrz rozdział Błąd! Nie można odnaleźć źródła odwołania.) może pomóc w uzyskaniu certyfikatu gospodarstwa ekologicznego, o podnosi jego wartość na rynku. 22

5. Środowiskowe korzyści z funkcjonowania mikrobiogazowni 5.1 Mikrobiogazownie w Strategii Energetycznej 2020 Jedną z polityk europejskich, w której kwestia mikrobiogazowni zajmuje ważne miejsce jest Strategia Energetyczna 2020. Wiąże się to z faktem, że mikrobiogazownie przyczyniają się do zrównoważonego rozwoju poprzez: zwiększenie produkcji energii ze źródeł odnawialnych, zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych poprzez produkcję energii z obornika i gnojowicy zamiast z paliw kopalnych, zmniejszenie emisji metanu z przechowywanych nawozów naturalnych. Procesy te mogą przyczynić się do spełnienia zobowiązań w zakresie zrównoważonego rozwoju, takich jak pakiet klimatyczno-energetyczny przyjęty przez Unię Europejską jako zestaw wiążących przepisów, mających na celu zapewnić wywiązanie się z reguły "20-20-20" do 2020 roku. Zobowiązania te obejmują: redukcję emisji gazów cieplarnianych w UE o 20% w stosunku do 1990, zwiększenie w UE udziału zużycia energii ze źródeł odnawialnych do 20%, poprawę efektywności energetycznej o 20%. Zgodnie z tzw. decyzją Effort Sharing (406/2009/WE), państwa członkowskie przyjęły cele roczne dla zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych w sektorach nieobjętych Europejskim Systemem Handlu Emisjami (non-ets) takich jak rolnictwo, mieszkalnictwo, gospodarka odpadami i transport. Krajowe cele na rok 2020 i emisje w 2012 przedstawione zostały na rysunku 13. Rysunek 14 przedstawia udział odnawialnych źródeł energii w zużyciu energii brutto w porównaniu do celów przyjętych na rok 2020. Zamieszczone dane wskazują, że państwa członkowskie UE muszą dalej ograniczać emisję gazów cieplarnianych w sektorach nieobjętych ETS, takich jak rolnictwo, i nadal zwiększać udział energii odnawialnej w ogólnym zużyciu energii, w celu osiągnięcia wyznaczonego pułapu. Produkcja biogazu w gospodarstwach rolnych może przyczynić się do osiągnięcia określonych poziomów zarówno w odniesieniu do redukcji emisji gazów cieplarnianych jak i zwiększenia udziału energii ze źródeł odnawialnych w końcowym jej zużyciu. Potencjał mikrobiogazowni w odniesieniu do tych celów Strategii Energetycznej 2020 został opisany w rozdziale 5.3. 23

Rysunek 13. Emisje gazów cieplarnianych w sektorach nieobjętych Europejskim Systemem Handlu Emisjami (ETS) według Strategii Energetycznej 20202. Źródło: Eurostat Rysunek 14. Udział energii ze źródeł odnawialnych w końcowym zużyciu energii brutto na tle celów Strategii Energetycznej 2020. Źródło: European Environment Agency 2 Przyjęty wskaźnik kalkulowany jest na podstawie emisji obejmujących Effort Sharing Decision. Emisje nieobejmujące ETS (non-ets) są obliczane jako całkowite krajowe emisje z potrąceniem zweryfikowanych emisji ETS i emisji gazów cieplarnianych z lotnictwa krajowego. Całkowite emisje stanowią sumę krajowych raportowanych w ramach Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w Sprawie Zmian Klimatu (UNFCCC) (z wyłączeniem sektora użytkowania gruntów, zmiany użytkowania gruntów i leśnictwa LULUCF, międzynarodowego lotnictwa oraz międzynarodowego transportu morskiego). 24

5.2 Emisje gazów cieplarnianych w rolnictwie Międzyrządowy Panel do Spraw Zmian Klimatu (IPCC) podkreśla znaczenie trzech gazów cieplarnianych (GHG, z ang. greenhouse gases) w tworzeniu globalnego efektu cieplarnianego. Są to: dwutlenek węgla (CO 2 ), podtlenek azotu (N 2 O) oraz metan (CH 4 ).Wspólną jednostką służącą do wyrażania wpływu lub siły oddziaływania różnych gazów cieplarnianych jest ekwiwalent CO 2. Każdy z gazów cieplarnianych ma swój odpowiednik w ilości CO 2, która ma taki sam wpływ na środowisko. Według UNFCCC (Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w Sprawie Zmian Klimatu) oddziaływanie CH 4 jest 23 razy silniejsze, niż CO 2, a odziaływanie N 2 O aż 310 razy silniejsze niż wpływ CO 2 na tworzenie efektu cieplarnianego. Emisja metanu jest drugą, główną przyczyną zmian klimatu. Jak widać na rysunku 15, rolnictwo stanowi najważniejsze, pojedyncze źródło emisji CH 4 i N 2 O. Ponadto, emisje tych dwóch gazów w rolnictwie są znacznie wyższe niż emisje CO 2. W związku z powyższym dążenie do redukcji emisji gazów cieplarnianych w sektorze rolnym powinno się koncentrować przede wszystkim na CH 4 i N 2 O, a nie tylko na CO 2. 1000 ton CO 2 (ekwiwalent) 1 400 000 1 200 000 1 000 000 Dwutlenek węgla (CO2) Metan (CH4) Tlenki azotu (N2O) 800 000 600 000 400 000 200 000 0 Rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo Górnictwo i kopalnictwo Przemysł Energia elektryczna, gaz, para wodna i powietrze do układów klimatyzacyjnych Transport i magazynowanie Inne usługi, dostawa wody, budownictwo, gospodarstwa domowe Rysunek 15. Emisja gazów cieplarnianych według działalności gospodarczych i źródła zanieczyszczeń, UE-28, 2012, Źródło: Eurostat CH 4 pochodzi głównie z chowu bydła i wytwarzanych przez nie odchodów. Wobec powyższego mikrobiogazownie, w których głównym źródłem wsadu jest gnojowica i obornik, mogą znacząco ograniczyć emisję metanu, poprzez jego przekształcenie w bioenergię. W łącznej emisji gazów cieplarnianych, co pokazano na rysunku 16, w której rolnictwo ma 10% udziału, 1,63% (16,7% udziału rolnictwa) przypada na gospodarkę odchodami zwierząt 3. Produkcja bioenergii w mikrobiogazowniach nie tylko ogranicza emisję metanu, ale także, poprzez redukcję zapotrzebowania na energię elektryczną i ciepło pozyskiwane z paliw kopalnych, przyczynia się do ograniczenia emisji pozostałych gazów cieplarnianych. 3 Pozostałe źródła emisji nie stanowią przedmiotu optymalizacji w ramach omawianego projektu z powodu braku udowodnionego wpływu wynikającego z fermentacji odchodów zwierzęcych. 25

Rolnictwo 3.14% 90.22% 9.79% 4.94% 1.63% 0.06% 0.02% Działalność pozarolnicza Grunty rolne Uprawa ryżu Zagospodarownie odchodów zwierzęcych Fermentacja jelitowa Wypalanie traw i pozostałości roślinnych Rysunek 16. Udział rolnictwa w emisji gazów cieplarnianych. Źródło: Eurostat 2012 5.3 Potencjał redukcji emisji Na podstawie wyników projektu BioEnergy Farm 1 oraz kalkulacji dotyczących opłacalności procesu fermentacji beztlenowej przygotowanych w ramach tego projektu, sporządzono oszacowanie potencjału rocznej redukcji emisji gazów cieplarnianych (GHG, z ang. greenhouse gases) dla typowej mikrobiogazowni. Redukcja emisji gazów cieplarnianych w tym przypadku wynika z: zastąpienia tradycyjnego gospodarowania gnojowicą/obornikiem uniknięcie emisji, jeśli odchody poddawane są fermentacji, zastąpienia produkcji energii elektrycznej i ciepła z paliw kopalnych uniknięcie emisji, jeśli paliwa kopalne zastępowane są biogazem. Tak ustaloną redukcję gazów cieplarnianych należy pomniejszyć o: emisję metanu nieprzekształconego w energię (niespalonego z powodu niepełnego spalania biogazu w silniku i wycieków z instalacji), Wartości prezentowane w szacunkach powinny być traktowane jedynie jako przykładowe. Nie wynikają one z pogłębionych analiz, ale stanowią efekt połączenia badań przeprowadzonych w ramach projektu Bioenergy Farm 2 z istniejącą metodyką szacowania emisji gazów cieplarnianych. Najważniejszy wniosek, który można wyciągnąć z prezentowanych poniżej zestawień wskazuje na bardzo duży potencjał redukcji emisji gazów cieplarnianych z tytułu produkcji i wykorzystania energii wytwarzanej w mikrobiogazowniach. W połączeniu z dodatkowym wpływem zastąpienia tradycyjnej metody gospodarowania gnojowicą i obornikiem, efekty środowiskowe dla tej technologii są dużo większe, niż zazwyczaj zakładane dla odnawialnych źródeł energii. Tabela 2 przedstawia końcowe szacunki dla emisji związanych z mikrobiogazowniami w poszczególnych krajach. Redukcja emisji gazów cieplarnianych jest głównie uzależniona od wykorzystania wytworzonej energii elektrycznej lub energii elektrycznej i ciepła łącznie. Równie ważna jest też redukcja emisji wynikająca z zagospodarowania gnojowicy/obornika. 26

ekwiwalent ton CO2 /rok Belgia max 30 kwe Dania max 100 kwe Francja max 100 kwe Niemcy max 75 kwe Włochy max 100 kwe Holandia max 50 kwe Polska max 40 kwe Gnojowica i odpady organiczne ekoenergia dla rolnictwa Założenia dla przedstawionych kalkulacji zamieszczone zostały w Aneksie I. Tabela 2. Redukcja emisji wynikająca z eksploatacji pojedynczej biogazowni Łączna redukcja emisji w wyniku zagospodarowania gnojowicy/obornika -97-299 -357-229 -414-157 -128 Redukcja emisji z tytułu wykorzystania energii elektrycznej z biogazowni (zamiast energii z paliw kopalnych) -54-232 -36-289 -281-148 -210 Redukcja emisji z tytułu wykorzystania ciepła z biogazowni (zamiast energii z paliw kopalnych) Emisja wynikająca z niedopalonego i wyciekłego biogazu niepowiązana bezpośrednio z emisją CO 2 (tylko CH 4 wyrażone w ekwiwalencie CO 2 ) -78-68 -55-56 -68-28 -41 16 50 50 38 50 26 21 Łączna redukcja emisji -213-549 -398-536 -713-307 -358 Należy zauważyć, że różnica między całkowitą redukcją emisji w związku z zagospodarowaniem gnojowicy/obornika dla instalacji o tej samej mocy maksymalnej, np. dla Francji i Włoch, wynika z różnych wartości średniorocznej temperatury w poszczególnych krajach. Podobnie, różnica pomiędzy całkowitą unikniętą emisją z paliw kopalnych dla instalacji o tych samych mocach maksymalnych jest rezultatem udziału różnych źródeł energii wykorzystywanych w poszczególnych krajach. Na podstawie powyższych danych określono zakres redukcji emisji dla każdego kraju partnerskiego wynikający z produkcji energii w biogazowni (i jej wykorzystania w gospodarstwie rolnym), wyrażając go w ekwiwalencie CO 2. Obliczone współczynniki zostały porównane ze współczynnikami emisji dla energii pobieranej z sieci energetycznej (dla poszczególnych krajów), stosowanymi w ocenach dotyczących ograniczenia zużycia energii elektrycznej. Wykorzystanie energii elektrycznej z sieci energetycznej wywiera negatywny wpływ na środowisko przejawiający się w emisji gazów cieplarnianych. Zastosowanie energii z biogazu oddziałuje natomiast na środowisko naturalne w sposób pozytywny. Poniższy rysunek przedstawia oszacowaną wartość redukcji emisji wynikającą z wytwarzania energii z biogazu wyprodukowanego w mikrobiogazowniach dla poszczególnych krajów 4. Bardziej szczegółowe informacje znajdują się w Aneksie II. 4 Metodologia szacowania została przygotowana w ramach projektu BioEnergy Farm 2, w oparciu o wyniki projektu BioEnergy Farm 1, a w szczególności narzędzia Kalkulator Opłacalności Procesu Fermentacji Beztlenowej. 27

kg CO 2 (ekwiwalent) / kwh el. Gnojowica i odpady organiczne ekoenergia dla rolnictwa 1,00 Belgia max 30 kwe Dania max 100 kwe Francja max 100 kwe Niemcy max 75 kwe Włochy max 100 kwe Holandia max 50 kwe Polska max 40 kwe 0,50 0,00-0,50-1,00-1,50 redukcja emisji gazów cieplarnianych uzyskana poprzez zastąpienie 1 kwh energii elektrycznej z sieci energią elektryczną z biogazu (wynikająca z ograniczenia stosowania paliw kopalnych) wskaźnik redukcji emisji dla energii elektrycznej z biogazu wskaźnik redukcji emisji dla energii elektrycznej i ciepła z biogazu Rysunek 17. Potencjał oszczędności emisji gazów cieplarnianych przypadającej na 1 kwh energii elektrycznej powstającej w mikrobiogazowni w porównaniu do emisji gazów cieplarnianych przypadającej na 1 kwh energii elektrycznej zużywanej z sieci energetycznej Jak wskazano na Rysunek 17, energia wytwarzana w mikrobiogazowniach ma bardzo pozytywny wpływ na środowisko naturalne. W przypadku wytwarzania energii elektrycznej z biogazu dodatkowe korzyści środowiskowe z zagospodarowania obornika/gnojowicy powodują, że wskaźnik redukcji emisji jest wyższy niż wskaźnik emisji dla energii pobieranej z sieci (tzn. wielkość zredukowanej emisji gazów cieplarnianych w wyniku produkcji energii elektrycznej w mikrobiogazowniach rolniczych jest większa niż emisja dla energii pobieranej z sieci). Korzyści środowiskowe z przefermentowania obornika/gnojowicy są szczególnie duże w krajach charakteryzujących się niską emisją dwutlenku węgla z produkcji energii elektrycznej (tzn. wielkość zredukowanej emisji gazów cieplarnianych jest wielokrotnie większa niż emisja dla energii pobieranej z sieci). Jednocześnie należy podkreślić, że dla krajów z wyższą emisją dwutlenku węgla wynikającą z wytwarzania energii elektrycznej inwestycja w biogazownie jest ciągle bardzo efektywnym sposobem na skuteczną redukcję gazów cieplarnianych i wniesienie wkładu w strategię zrównoważonego rozwoju. Korzystne efekty środowiskowe z zagospodarowania obornika/gnojowicy przeważają nad wskaźnikiem emisji dla energii elektrycznej z sieci, ponieważ ograniczeniu ulega emisja metanu wynikająca z zastąpienia tradycyjnego sposobu zagospodarowania odchodów zwierzęcych poprzez ich fermentacje, co zilustrowano na Rysunku 18. Oszczędności w emisji gazów cieplarnianych uzyskane poprzez eliminację emisji z tradycyjnego sposobu gospodarowania obornikiem/gnojowicą znacząco podnoszą ogólne korzyści z wytwarzania energii w mikrobiogazownich. Na 1 kg ekwiwalentu CO 2 redukowanego w wyniku zastąpienia paliw kopalnych biogazem otrzymuje się dodatkowo około 1 kg ekwiwalentu CO 2 (głównie metan) redukowanego przez zastąpienie tradycyjnego sposobu gospodarowania odchodami zwierzęcymi ich fermentacją w biogazowni To podwaja redukcję emisji!!! (przeciętnie dla wybranych krajów UE) 28

kg CO 2 (ekwiwalent)/ kwh el. Gnojowica i odpady organiczne ekoenergia dla rolnictwa Oprócz istotności rezygnacji z tradycyjnego sposobu gospodarowania odchodami zwierząt, wykres wskazuje na potencjał mikrobiogazowni w przyczynianiu się do osiągnięcia założonego pułapu redukcji gazów cieplarnianych (wyrażonych w ekwiwalencie CO 2 ) w zależności od udziału różnych źródeł energii w wytwarzaniu energii elektrycznej w poszczególnych krajach. 1,40 1,20 1,00 0,80 0,60 0,40 0,20 0,00 Belgia max 30 kwe Dania max 100 kwe Francja max 100 kwe Niemcy max 75 kwe Włochy max 100 kwe Holandia max 50 kwe Polska max 40 kwe redukcja emisji gazów cieplarnianych uzyskana przez zastąpienie tradycyjnego zagospodarowania gnojowicy/obornika zgazowaniem (dla ilości odchodów zwierzęcych niezbędnych do wytworzenia 1 kwh energii elektrycznej z biogazu) redukcja emisji gazów cieplarnianych uzyskana poprzez zastąpienie 1 kwh energii elektrycznej z sieci energią elektryczną z biogazu (wynikająca z ograniczenia stosowania paliw kopalnych) Rysunek 18. Oszczędności emisji gazów cieplarnianych uzyskiwane w wyniku uniknięcia tradycyjnego sposobu zagospodarowania odchodów zwierzęcych i zastąpienia paliw kopalnych biogazem Mając na uwadze cel redukcji gazów cieplarnianych należy podkreślić, że inwestycje w biogazownie mogą być kilkakrotnie bardziej efektywne w realizacji tego zadania, niż proste ograniczanie zużycia energii (skala tego zależy od udziału różnych źródeł energii w produkcji energii elektrycznej w poszczególnych krajach). Co więcej, należy zwrócić uwagę, że prezentowane powyżej wartości nie obejmują wykorzystania wytwarzanego ciepła, a jedynie energii elektrycznej. W przypadku projektów obejmujących zagospodarowanie ciepła prezentowane liczby byłby jeszcze bardziej optymistyczne. Rysunek 19 został przygotowany aby pokazać znaczenie przedstawionych wcześniej szacunków redukcji emisji gazów cieplarnianych w wyniku produkcji energii z odchodów zwierzęcych w mikrobiogazowniach. Emisja gazów cieplarnianych spowodowana zużyciem energii elektrycznej przez jedną osobę w ciągu roku przedstawiona została jako równoważnik liczby kilometrów przejechanych przez samochód osobowy (powodujący identyczny poziom emisji). Szacunki te bazują na założeniu średniej emisji dwutlenku węgla na kilometr wynoszącej w przypadku nowego samochodu osobowego 132,2 g CO 2 /km, oraz średnim zużyciu energii elektrycznej na mieszkańca w poszczególnych krajach 5. 5 Średnia emisja dwutlenku węgla na 1 przejechany kilometr dla samochodu osobowego dla krajów UE-27, w 2012 roku. Średnie zużycie energii elektrycznej w gospodarstwach domowych na mieszkańca w poszczególnych krajach, w 2012 roku. Źródło: Eurostat 29

Obliczenia przeprowadzono dla dwóch scenariuszy: pierwszy z założeniem 5% udziału energii elektrycznej z biogazu, drugi z wyłączeniem tego źródła. W zależności od udziału różnych źródeł energii w produkcji energii elektrycznej w poszczególnych krajach partnerskich oraz poziomu zużycia energii elektrycznej na jednego mieszkańca, ograniczenia emisji odpowiadają oszczędnościom sięgającym od 600 km do 1100 km drogi pokonanej przez samochód osobowy rocznie. Podobnie jak poprzednio należy podkreślić, że przedstawione efekty nie obejmują zagospodarowania ciepła, a jedynie energii elektrycznej. Wyniki z uwzględnieniem wykorzystania ciepła byłyby jeszcze bardziej optymistyczne. Energia elektryczna zużywana przez 1 osobę w ciągu roku przeliczona na ekwiwalent w liczbie km przejechanych samochodem osobowym, powodujący ten sam poziom emisji gazów cieplarnianych Polska scenariusz: energia elektryczna zużywana z Holandia sieci z 0% udziałem Włochy energii elektrycznej z biogazu Niemcy scenariusz: energia Francja elektryczna zużywana z sieci z 5% udziałem Dania energii elektrycznej z Belgia biogazu 0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 8000 9000 10000 11000 12000 km (ekwiwalent) / samochód osobowy w ciągu roku Rysunek 19. Energia elektryczna równoważna liczbie kilometrów przejechanych przez samochód osobowy dla dwóch scenariuszy udziału źródeł energii w produkcji energii elektrycznej (z i bez udziału energii wytwarzanej w biogazowni) 5.4 Resztki pofermentacyjne (poferment) jako nawóz Przefermentowane odpady z produkcji biogazu w mikrobiogazowni charakteryzują się lepszymi parametrami, niż nieprzetworzona gnojowica lub obornik ponieważ, m. in.: wyższy jest stopień wykorzystania azotu mineralnego (lepsza asymilacja składników pokarmowych wykorzystywanych w glebie), uwalnianych jest mniej nieprzyjemnych zapachów, do gleby trafia mniej zarazków chorobotwórczych 6, poferment charakteryzuje się niższą kwasowością, do gleby trafia mniejsza ilość nasion chwastów zdolnych do kiełkowania, w pobliżu składowiska nawozu gromadzi się mniej much i innych owadów latających, co jest istotne z punktu widzenia higieny zwierząt. Pierwsza z wymienionych powyżej korzyści oznacza wyższy poziom łatwo dostępnego azotu mineralnego (N) uwalnianego w trakcie fermentacji, co przyspiesza odżywianie roślin. Udział dostępnego azotu w ogólnym azocie jest 6 Manyi-Loh, C.E., Mamphweli, S.N., Meyer, E.L., Okoh, A.I., Makaka G., Simon, M., Inactivation of Selected Bacterial Pathogens in Dairy Cattle Manure by Mesophilic Anaerobic Digestion (Balloon Type Digester), Int. J. Environ. Res. Public Health 2014, 11(7), 7184-7194. 30

wyższy zarówno w przypadku przefermentowanej gnojowicy (obornika) bydlęcej, jak i świńskiej 7. W nieprzefermentowanym nawozie stanowi on 50% w gnojowicy bydlęcej i około 70% w gnojowicy świńskiej w ogólnej zawartości azotu, podczas gdy po przefermentowaniu jego udział wzrasta do około 80% (dla mieszanki obejmującej 50% gnojowicy świńskiej, 25% bydlęcej i 25% innych odpadów organicznych) 8. Druga z wymienianych korzyści, tj. zmniejszenie nieprzyjemnych zapachów wynika z niższego stężenia lotnych kwasów tłuszczowych zawartych w przefermentowanej gnojowicy. Różne badania potwierdzają, że stężenie zapachów w powietrzu jest znacznie niższe w przypadku stosowania na polach resztek pofermentacyjnych niż nieprzefermentowanej gnojowicy/obornika. Problem zapachów z gnojowicy/obornika był jednym z głównych czynników, na które wskazywali rolnicy podczas badań przeprowadzonych w ramach projektu BioEnergy Farm 1. 7 8 Sorensen, P., Giovanni, S., The fate of nitrogen from animalmanures in soil-cropsystems: experiences with dairy and pigslurries. Milano: 2008. Birkmose, T., Pedersen, T.R., Contribution of biogasplants to nutrient management planning. Milano: 2009. 31

6. Mechanizmy wsparcia dla mikrobiogazowni 6.1 Dostępne opcje wsparcia Relizacja projektów mikrobiogazowni wymaga stabilnych warunków wsparcia i długofalowej wizji rozwoju. Na potrzebę długoterminowych programów wsparcia dla rozwoju rynku mikrobiogazowni rolniczych wskazują m. in. publikacje Parlamentu Europejskiego 9. Ogólnie wsparcie może dotyczyć dwóch głównych aspektów: inwestycyjnego oraz operacyjnego. Najważniejsze środki wsparcia to: na etapie inwestycji: subsydia inwestycyjne, uproszczone procedury prawne dla budowy obiektu, uproszczone procedury regulujące przyłączenie do sieci energetycznej, przenoszenie kosztów przyłączenia do sieci na operatorów energetycznych, na etapie eksploatacji: stabilne wsparcie finansowe na etapie działalności (gwarantowane dopłaty, certyfikaty poświadczające pochodzenie energii, wsparcie w ramach systemu podatkowego, gwarantowane stawki taryfowe), opracowanie odpowiednich standardów jakości zapewniających bezpieczne i efektywne funkcjonowanie biogazowni. Wsparcie odnawialnych źródeł energii niekoniecznie musi prowadzić do zwiększenia wydatków budżetowych. Równie istotna jest też poprawa świadomości społecznej na temat rzeczywistych korzyści z uruchamiania produkcji biogazu na bazie nawozów organicznych. 6.2 Możliwości wsparcia na etapie inwestycji Inwestycje w mikrobiogazownie ściśle łączą się z kwestią regulacji prawnych i subsydiów inwestycyjnych. Nawet najbardziej efektywna technologia może być trudna do wdrożenia w praktyce, jeśli procedury prawne są zbyt skomplikowane. W związku z tym, rządy wielu krajów wprowadzają uproszczone i przyjazne dla inwestorów ramy prawne w odniesieniu do budowy biogazowni i ich podłączania do sieci energetycznej i / lub gazowniczej. Ramy prawne powinny zapewnić korzystne warunki dla realizacji efektywnych rozwiązań. Mając na uwadze, że mikrobiogazownie stanowią kosztowne inwestycje, fundamentalną kwestią jest zapewnienie przepisów, które zagwarantują przewidywalne wyniki ekonomiczne. W przeciwnym wypadku, ryzyko dla potencjalnych inwestorów może okazać się zbyt wysokie, aby chcieli oni angażować się w taką działalność. Jednym z głównych problemów są procedury prawne wymagane przy budowie biogazowni, które są na tyle skomplikowane (i często kosztowne), aby skutecznie zniechęcić potencjalnych inwestorów (lub nawet zakazać im realizacji inwestycji). 9 Directorate General For InternalPolicies, Policy Department A: Economic And Scientific Policy,"Decentralized Energy Systems", M. Altmann, A. Brenninkmeijer, J.-Ch. Lanoix, D. Ellison, A. Crisan, A. Hugyecz, G. Koreneff, S. Hänninen, P. Linares, 2010. 32

cena [ /MWh] Gnojowica i odpady organiczne ekoenergia dla rolnictwa Oprócz uproszczenia procedur prawnych, równie ważne są przepisy dotyczące kosztów przyłączenia do sieci. W przypadku gdy operatorzy sieci są zobligowani do pokrycia kosztów przyłączenia do sieci, sprzyja to rozłożeniu kosztów na społeczeństwo dążące do gospodarki niskoemisyjnej. W przeciwnym przypadku, gdy drobni producenci energii muszą sami płacić za przyłączenie do sieci, koszty te nie są dzielone i mogą okazać się zbyt wysokie dla indywidualnych inwestorów. W konsekwencji wdrażanie technologii produkcji energii w mikrobiogazowniach rolniczych staje się utrudnione. Wdrażanie nowych technologii wiążą się często z ryzykiem ekonomicznym realizacji inwestycji. Aby zachęcić inwestorów do podejmowania ryzyka, w wielu krajach wprowadzono specjalne systemy dotacji. Wartość dotacji jest zwykle określona na podstawie kosztów kwalifikowanych. Wymienione mechanizmy, wraz z ich ograniczeniami, są dla wybranych krajów UE opisane szczegółowo w Aneksie I. Oprócz rozwiązań stosowanych w Twoim kraju, warto rozważyć także mechanizmy stosowane w innych krajach! W Aneksie I zostały przedstawione również najlepsze praktyki dla omawianych rozwiązań. Na przykład, w Holandii od połowy 2015 roku nie ma konieczności uzyskiwania pozwolenia środowiskowego (związanego z długą i kosztowną procedurą) dzięki wprowadzeniu norm jakości. 6.3 Możliwości wsparcia na etapie eksploatacji mikrobiogazowni 6.3.1 Przyczyny dla których wsparcie to jest zbędne Eksploatacja mikrobiogazowni warunkowana jest sytuacją na rynku. Ważne jest więc, aby zapewnić stabilną sytuację rynkową, gdyż wahania cen energii mogą prowadzić do negatywnych wyników finansowych. Zwrot z inwestycji w przypadku mikrobiogazowni można osiągnąć poprzez oszczędności wynikające z unikania kosztów zakupu energii i przychodów uzyskiwanych ze sprzedaży jej nadwyżek. Z tego powodu, oprócz kosztów inwestycji, decydujące znaczenie dla wyników ekonomicznych biogazowni, mają ceny zakupu i sprzedaży energii. Ogólnie rzecz biorąc, ze względu na koszty dystrybucji i system podatkowy, ceny energii dla odbiorców końcowych są znacznie wyższe niż ceny hurtowe energii, co przedstawia rysunek 20. 350 300 250 200 150 100 50 0 cena hurtowa energii elektrycznej cena energii elektrycznej dla gospodarstw domowych Belgia Dania Francja Niemcy Włochy Holandia Polska Rysunek 20. Porównanie cen energii elektrycznej dla gospodarstw domowych z cenami hurtowymi w poszczególnych krajach Większość różnic pomiędzy ceną zakupu i sprzedaży energii elektrycznej jest wynikiem obciążeń podatkowych, co przedstawiono na rysunku 21. W związku z tym, wydatki budżetu wymagane do współfinansowania produkcji energii odnawialnej wprowadzanej następnie do sieci energetycznej zostaną zrekompensowane przez dochody z odsprzedaży tej energii przez przedsiębiorstwa energetyczne odbiorcom końcowym. 33

Rysunek 21. Ceny energii elektrycznej dla gospodarstw domowych, w pierwszej połowie 2013 (EUR za kwh). Roczne zużycie: 2 500 kwh - 5000 kwh. Źródło: Eurostat Biorąc pod uwagę wyżej wymienione kwestie, lepsza efektywność ekonomiczna może być osiągnięta w przypadku przeznaczenia całej produkcji energii na własne potrzeby inwestora. Ograniczałoby to jednak zakres wdrażania rozwiązań bazujących na produkcji energii i ciepła z biogazu rolniczego, a także przyczyniałoby się do wybierania przez inwestorów instalacji o mniejszej skali produkcji. Mając jednak na uwadze, że zazwyczaj nie jest możliwe wykorzystanie całej wyprodukowanej energii na własne potrzeby, jej nadmiar powinien być sprzedawany do sieci energetycznej, ciepłowniczej lub gazowniczej. Jednak cena rynkowa sprzedawanej w ten sposób energii jest zazwyczaj niższa niż jej koszt zakupu na własne potrzeby. Niektóre z mechanizmów wsparcia zwiększają korzyści z produkcji biogazu ponad to, co wynika z ograniczenia zakupów energii lub pozyskiwania dochodów pochodzących ze sprzedaży nadwyżek wyprodukowanej energii. W większości przypadków zmniejszenie zakupów energii jest bardziej opłacalne, szczególnie jeśli system wsparcia zakłada dotację do energii wyprodukowanej, a nie tylko sprzedawanej (jak to ma miejsce w Polsce i Belgii). Ze względu na zmienne zapotrzebowanie na energię elektryczną trudno dokładnie przewidzieć ile energii będzie potrzebne w danym momencie na poziomie własnego gospodarstwa, stąd podłączenie do sieci jest rozwiązaniem niezbędnym. Sprzedaż wytwarzanej energii elektrycznej jest opłacalna tylko wtedy, gdy istnieje pewien poziom gwarantowanych taryf cenowych. W przypadku biogazowni poziom ten powinien zapewniać założony okres zwrotu nakładów inwestycyjnych. Pomimo wprowadzenia różnego rodzaju mechanizmów wsparcia w większości krajów ceny sprzedawanej energii elektrycznej są niższe, niż ceny energii kupowanej przez gospodarstwa domowe. Sprawia to, że sprzedaż energii elektrycznej jest nieopłacalna w porównaniu z sytuacją, w której cała produkcja energii jest zużywana przez inwestora. W efekcie może to ograniczyć realną wielkość biogazowni i prowadzić do wyeliminowania innych korzyści z produkcji biogazu (np. środowiskowych). Rysunek 22 przedstawia ceny energii elektrycznej kupowanej w gospodarstwie domowym, i ceny sprzedaży energii elektrycznej pozyskiwanej z biogazu (rodzaje tych zysków zostały omówione w następnym rozdziale). W niektórych krajach (np. we Francji) przychody z tytułu sprzedanej energii elektrycznej przekraczają koszty zakupu energii. Sytuacja taka pozwala na lepsze wykorzystanie potencjału biogazu rolniczego. Wymaga to jednak odpowiednich regulacji w celu uniknięcia nadużyć w udzielaniu dotacji i zbędnego obciążenia budżetu. 34

Belgia Dania Francja Niemcy Włochy Holandia Polska cena [ /MWh] Gnojowica i odpady organiczne ekoenergia dla rolnictwa 350 certyfikaty 300 250 gwarantowane dopłaty 200 150 100 50 taryfy gwarantowane (feed-in) cena hurtowa energii elektrycznej 0 cena energii elektrycznej dla gospodarstw domowych Rysunek 22. Porównanie możliwych cen sprzedaży nadwyżek energii elektrycznej do sieci z cenami zakupu energii przez gospodarstwa domowe 6.3.2 Rodzaje mechanizmów wsparcia na etapie eksploatacji Mechanizmy wsparcia w trakcie działania mikrobiogazowni mogą obejmować różne formy dotacji finansowych, w celu zrekompensowania różnic między ceną energii sprzedawanej przez inwestora a ceną energii kupowanej przez niego, na co wskazywano już wcześniej. Aby zapewnić więc większą rentowność sprzedaży energii cena sprzedaży energii elektrycznej/ciepła/biogazu często jest zagwarantowana poprzez specjalne przepisy (tzw. taryfy feed-in). Możliwe są też inne mechanizmy wsparcia dla handlu energią takie jak opomiarowanie netto (zgodnie z którym energia elektryczna wytwarzana we własnej mikroinstalacji i dostarczana do lokalnej sieci jest rozliczana poprzez odejmowanie jej od ilości energii zużytej z sieci elektroenergetycznej) 10 i rozwój inteligentnych sieci 11. Różnice pomiędzy cenami energii sprzedawanej i kupowanej mogą być także kompensowane przez mechanizm wprowadzający dodatkowe dopłaty do sprzedawanej energii. Podobnie jak gwarantowane stawki taryfowe (taryfy feed-in), przychody te mają zwiększyć rentowność instalacji. Poprawa opłacalności produkcji czystej energii może nastąpić także poprzez wprowadzenie systemu certyfikatów pochodzenia energii. W tym systemie producenci energii ze źródeł odnawialnych uzyskują certyfikaty, z których czerpią zysk sprzedając je do firm energetycznych. Poszczególne kraje UE stosują jedynie niektórych z wyżej wymienionych mechanizmów. Szczegółowe ich zestawienie i opis zamieszczono w Aneksie I. 10 Dyrektywa 2009/72/EC Aneks 1 (Trzeci Pakiet Energetyczny) zachęca do wprowadzania inteligentnego opomiarowan a w sposób wzmacniający decentralizację wytwarzania energii i i efektywność energetyczną 11 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego 2006/32/EC dotycząca efektywności energetycznej podnosi kwestię inteligentnych liczników w celu poprawy efektywności energetycznej i lepszego informowania konsumentów o ich zużyciu energii 35

6.4 Mechanizmy wsparcia w wybranych krajach UE Poszczególne kraje wdrożyły różne systemy wsparcia odnawialnych źródeł energii, które w różnorodnym stopniu ułatwiają inwestycje i funkcjonowanie biogazowni. Mechanizmy stosowane obecnie w krajach uczestniczących w projekcie zaprezentowane zostały poniżej. Bardziej szczegółowo opisane one zostały w Aneksie I. Tabela 3. Systemy wsparcia odnawialnych źródeł energii w wybranych krajach Mechanizm wsparcia BE DK FR DE IT NL PL Subsydia inwestycyjne X* X X X Gwarantowane dopłaty dodawane do przychodów z produkcji i sprzedaży energii elektrycznej X Gwarantowane dopłaty dodawane do przychodów ze sprzedaży ciepła X Gwarantowane dopłaty dodawane do przychodów ze sprzedaży biometanu X Dotacje w formie certyfikatów pochodzenia energii dla energii elektrycznej produkowanej lub sprzedawanej X X Gwarantowane stawki taryfowe dla sprzedawanej energii elektrycznej X X X X X Gwarantowane stawki taryfowe dla sprzedawanego ciepła Gwarantowane stawki taryfowe dla sprzedawanego biometanu X X X Pomoc w ramach systemu podatkowego X X X X X X * propozycja mechanizmu nie ma jeszcze charakteru ostatecznego 36

7. Podsumowanie Istnieje wiele powodów, dla których warto promować rozwiązania polegające na wytwarzaniu energii w mikrobiogazowniach rolniczych. Mikrobiogazownie są lokalnym źródłem energii, tym samym zwiększając bezpieczeństwo energetyczne i zmniejszając obciążenie sieci energetycznej. W mikrobiogazowniach wytwarza się energię i nawozy, wykorzystując gnojowicę/obornik. Mikrobiogazownie pomagają rolnikom stać się bardziej samowystarczalnymi i produktywnymi. Mikrobiogazownie przyczyniają się do tworzenia nowych miejsc pracy i zatrzymania kapitału na poziome regionu. Ponadto, przetworzenie gnojowicy/obornika ogranicza nieprzyjemne zapachy i emisję gazów cieplarnianych. Z tego powodu potencjał redukcji emisji gazów cieplarnianych dzięki mikrobiogazowniom jest bardzo duży. Metan, którego oddziaływanie w zakresie tworzenia efektu cieplarnianego jest 23 razy większe niż wpływ CO 2, zamiast być uwolnionym do atmosfery, wykorzystywany jest jako paliwo do wytwarzania energii. Mając na uwadze jako cel redukcję gazów cieplarnianych można stwierdzić, że inwestowanie w mikrobiogazownie może być w niektórych krajach nawet kilka razy bardziej efektywne niż inwestowanie w prostą redukcję zużycia energii. Biorąc pod uwagę wyżej wymienione korzyści, wydaje się oczywistym, że promowanie rozwoju biogazowni powinno mieć charakter wielowymiarowy, tzn. uwzględniać aspekty środowiskowe, społeczne i ekonomiczne. Kluczową kwestią wydaje się omówienie roli odnawialnych źródeł energii na rynku energii w UE w oparciu o obiektywne i kompleksowe analizy. W dyskusji publicznej pojawia się dużo stwierdzeń, które nie odzwierciedlają rzeczywistego stanu rzeczy i obiektywnych statystyk. Powszechnie używany slogan, że promowanie odnawialnych źródeł energii poprzez wprowadzanie korzystnych rozwiązań prawnych zawsze prowadzi do wyższych kosztów energii dla gospodarstw domowych wydaje się wątpliwy. Systemy wsparcia finansowego wymagają często, aby inwestycja przyniosła określony efekt (zwrot z inwestycji). Koszt takiego systemu może jednak być także kompensowany przez wymienione wyżej korzyści społeczno-ekonomiczne i środowiskowe związane z przetwarzaniem obornika/gnojowicy. 37

Annex 1. Warunki prawne funkcjonowania mikrobiogazowni w UE Lorem ipsum 1.1. Belgia 1.1.1. Subsydia inwestycyjne Nowa dotacja inwestycyjna powinna zostać wprowadzona w 2015 r. VLIF (ang. Flemish Agricultural Investment Funds) będzie dostarczał 30% całkowitego finansowania całej wartości inwestycji. Propozycja ta w momencie przygotowywania tego opracowania nie jest jeszcze ostateczna. 1.1.2. Cerfyfikaty pochodzenia energii produkowanej lub sprzedawanej W Belgii wytwarzanie energii elektrycznej z odnawialnych źródeł energii jest wspierane przez system zielonych certyfikatów (świadectw pochodzenia energii). Certyfikaty są zbywalne, stanowią wartość niematerialną mającą charakter dokumentu elektronicznego podlegającego transferowi, który potwierdza wytworzenie przez producenta określonej ilości energii ze źródeł odnawialnych. Nie istnieją żadne szczególne wymagania dotyczące zainstalowanej mocy lub minimalnej sprawności instalacji. Wartość wsparcia wynosi 93 EUR na 1000 kwh wyprodukowanej energii elektrycznej. Dotacja jest przekazywana producentowi przez okres 10 lat. 1.1.3. Wsparcie w systemie podatkowym Nakłady inwestycyjne mogą być odliczone od zysków podlegających opodatkowaniu w okresie podatkowym, w którym inwestycja została zrealizowana (i zaczęła podlegać amortyzacji). Gdy odliczenie od zysków nie może być w pełni dokonane w okresie podatkowym, część niewykorzystanego odliczenia może być przeniesiona i odpisana od zysków w kolejnych okresach podatkowych. 1.1.4. Warunki prawne realizacji inwestycji w biogazownie Budowa biogazowni w Belgii wymaga pozwolenia środowiskowego klasy III. Jest to zezwolenie najniższego poziomu. Jest bardzo łatwe do uzyskania jedyny wymóg polega na zgłoszeniu inwestycji i informowaniu o zmianach w procesie produkcyjnym. 38 1.2.Dania 1.2.1. Gwarantowane ceny sprzedaży energii elektrycznej (taryfy feed-in) System taryfowy opiera się na gwarantowanych stawkach płatności za energię elektryczną wytwarzaną i wprowadzaną do obrotu rynkowego. Nie istnieją żadne szczególne wymagania dotyczące zainstalowanej lub minimalnej mocy i sprawności instalacji. Okres otrzymywania wsparcia nie jest w tej chwili ustanowiony, jednak wiadomo, że poziom stawek taryfowych zmniejszy się z 0,153 EUR/kWh do 0,140 EUR/kWh w 2020 r.

1.2.2. Gwarantowane ceny sprzedaży biometanu (taryfy feed-in) System taryfowy opiera się na gwarantowanych stawkach płatności za biometan wytwarzany i wprowadzany do obrotu rynkowego. Nie istnieją żadne szczególne wymagania dotyczące zainstalowanej lub minimalnej mocy i sprawności instalacji, jednak gwarantowane stawki wahają się od 0,100 do 0,153 EUR/kWh w zależności od wykorzystania metanu. Okres obowiązywania systemu wsparcia nie jest ustanowiony, jednak poziom stawek ma stopniowo zmniejszać się do 0,090-0,140 EUR/kWh w 2020 r. 1.2.3. Wsparcie w systemie podatkowym Podatkiem nie jest obciążone ciepło wytwarzane z biogazu w instalacjach kogeneracyjnych (czyli jednocześnie produkujących energię elektryczną i ciepło), jak też generalnie ciepło produkowane z biomasy, niezależnie od ustaleń wynikających z Dyrektywy UE dotyczącej opodatkowania energii (EU Energy Tax Directive). Ogólnie obciążenie takie wynosiłoby 0,06 EUR/kWh. 1.2.4. Warunki prawne i bariery w odniesieniu do uruchamiania biogazowni Ogólnie rzecz ujmując, rozwiązania prawne obowiązujące w Danii wspierają tworzenie biogazowni, jakkolwiek uzyskanie zezwolenia jest często dość czasochłonne. Jeśli w instalacji mają być przetwarzane odpady organiczne pochodzące z przemysłu, wymagania prawne są bardziej złożone, co wynika z przepisów UE. Jeśli w biogazowni nie będą utylizowane odpady z przemysłu, podstawą procesu konstrukcyjnego jest prawo krajowe, które jest mniej uciążliwe. Jedną z poważniejszych barier jest niechęć instytucji finansowych do udzielania pożyczek na realizację projektów biogazowych. Istnieje więc duża potrzeba popularyzacji przykładów udanych inwestycji przynoszących zyski. Istotną barierą są też obostrzenia prawne w odniesieniu do rodzaju substratów jakie mogą być stosowane w mikrobiogazowniach, jak zakaz wykorzystywania roślin energetycznych. Kilka przypadków uciążliwych inwestycji wywołało też efekt niechęci społeczeństwa do biogazowni, chociaż w mniejszym stopniu dotyczy on małych biogazowni, zlokalizowanych na terenie gospodarstw rolnych. 1.3. Francja 1.3.1. Dotacja inwestycyjna Wsparcie na realizację projektów biogazowych udzielane jest przez różne instytucje: ADEME (Agence de l Environnement et de la Maîtrise de l Énergie), lokalne władze, ministerstwo rolnictwa. Wsparcie udzielane jest w celu optymalizacji projektów z zakresu ochrony środowiska i energetyki. Nie ma żadnych wymagań w odniesieniu do mocy i kosztów inwestycji uprawniających do otrzymania dofinansowania. Aktualnie poziom dotacji wynosi od 25 do 50% kosztów inwestycji. Dotacja obejmuje wszystkie elementy inwestycji, ze szczególnym wsparciem dla sieci ciepłowniczych. Ze względu na fakt, ze mniejsze dotacje udzielane są najczęściej, aktualnie średni poziom wsparcia wynosi około 30% wartości inwestycji. 39

1.3.2. Gwarantowane ceny sprzedaży energii elektrycznej (taryfy feed-in) Mechanizm wsparcia dla produkcji energii elektrycznej z biogazu we Francji ustanowiony został przez rząd 19 maja 2011 roku. Zapewnia on stawki gwarantowane dla producentów biogazu w okresie 15-letniego kontraktu. Przepisy te tworzą system wsparcia w wysokości do 300 mln EUR/rok co przekłada się na wzrost o około 1% rachunków za energię elektryczną dla konsumenta końcowego do końca 2020 roku. Poziom gwarantowanych stawek taryfowych zależy od rodzaju wsadu używanego w biogazowni, rodzaju instalacji, sprawności energetycznej oraz wielkości obiektu i waha się: od 111,9 EUR/MWh: dla obiektów o mocy powyżej 2 MW, z udziałem gnojowicy na poziomie do 20% i sprawnością nieprzekraczającą 35%, do 199,7 EUR/MWh: dla obiektów o mocy poniżej 150 kw, z ponad 60% udziałem gnojowicy i sprawnością powyżej 70%. System taryf gwarantowanych dostępny jest tylko dla nowych instalacji. 1.3.3. Gwarantowane ceny sprzedaży biometanu (taryfy feed-in) Mechanizm wsparcia dla wprowadzania biometanu do sieci gazowniczej we Francji ustanowiony został przez rząd 23 listopada 2011 roku. Zapewnia on stawki gwarantowane dla biogazu wtłaczanego do sieci gazowniczej. W zależności od charakterystyki instalacji stawki taryfowe wahają się: od 45 EUR/MWh dla jednostek przemysłowych z przepływem powyżej 350 m³/h, do 125 EUR/MWh dla jednostek z przepływem poniżej 50 m³/h stosujących substraty pochodzące z rolnictwa, leśnictwa i przemysłu rolnego. 1.3.4. Wsparcie w systemie podatkowym Produkcja biogazu uważana jest za działalność rolniczą, pod warunkiem, że biogazownia jest własnością rolników a substraty pochodzą przede wszystkim z rolnictwa. Większość małych biogazowni mieści się w tej kategorii. Działalności rolnicze korzystają ze zmniejszonych stawek podatków lokalnych. 1.3.5. Warunki prawne i bariery w odniesieniu do uruchamiania biogazowni Budowa biogazowni wymaga uzyskania skomplikowanych pozwoleń środowiskowych. Banki uważają te projekty za dość ryzykowne. Jednym z głównych problemów z punktu widzenia banków jest obawa o zapewnienie stałego dostarczania substratu, co jest warunkiem nieprzerwanego funkcjonowania biogazowni. Dodatkowym problemem jest to, że wartość inwestycji w mikroinstalacje jest zbyt wysoka w stosunku do ilości biogazu, który można wyprodukować przy użyciu tylko gnojowicy/obornika. Niewielka wiedza społeczeństwa na temat mikrobiogazowni połączona z przekonaniem o dużej uciążliwości zapachowej wszelkich procesów przetwarzania odpadów (oczyszczalnie ścieków) sprawia, że ludzie reagują z dużą niechęcią na informacje o projektach budowy biogazowni. Prowadzona jest kampania informacyjna mająca uświadomić różnice między oczyszczalniami ścieków a mikrobiogazowniami rolniczymi. Jednym z problemów w rozwoju biogazowni jest też silny sprzeciw wobec roślin energetycznych, chociaż w przypadku mikrobiogazowni zasilanych gnojowicą/obornikiem pewien udział roślin energetycznych byłby korzystny. 40

1.4.Niemcy 1.4.1. Dotacja inwestycyjna Na szczeblu krajowym inwestorzy mogą ubiegać się o pożyczki o niskim oprocentowaniu. W sierpniu 2014 roku istniały następujące programy wsparcia: KfW- Program Odnawialnych Źródeł Energii Standard Wsparcie udzielane na inwestycje w biogazownie do wysokości 100% kosztów inwestycji, dostępne poprzez bank, z którego korzysta inwestor. Okres funkcjonowania wsparcia nie był sprecyzowany. KfW- Program Odnawialnych Źródeł Energii Premium Ukierunkowany na projekty biogazownicze o peryferyjnym charakterze np. instalacja lub rozszerzenie sieci ciepłowniczej, budowa mikrosieci gazowej lub budowa dużych zbiorników ciepła. Wsparcie udzielane do wysokości 100% kosztów inwestycji, dostępne poprzez bank, z którego korzysta inwestor. Okres funkcjonowania wsparcia nie był sprecyzowany. Program pożyczkowy Energie vom Land Możliwe finansowanie do 100% wartości inwestycji netto. Wsparcie dostępne poprzez bank, z którego korzysta inwestor. Dotyczy inwestycji w biogazownie uruchomione od 31 grudnia 2014 roku. BAFA Program wsparcia dla sieci ogrzewania i chłodzenia, a także do magazynowania. Poziom wsparcia zależny od parametrów sieci ciepłowniczej/chłodniczej. Jeśli przeciętna średnica rury wnosi mniej niż DN 100: wsparcie wynosi 100 EUR na 1 metr jej długości, maksymalnie jednak do 40% kosztów inwestycji i nie więcej niż 10 mln EUR za projekt; jeśli przeciętna średnica rury wynosi więcej niż DN 100: maksymalne wsparcie wynosi 30% kosztów inwestycji, ale nie więcej niż 10 mln EUR na projekt. Program nie posiada wyznaczonej daty zakończenia. 1.4.2. Gwarantowane ceny sprzedaży energii elektrycznej (taryfy feed-in) W Niemczech istnieje specjalny system gwarantowanych stawek taryfowych za energię sprzedawaną ze źródeł odnawialnych. W przypadku biogazu system stosuje się do instalacji, które spełniają określone wymagania: biogazownia stosuje minimum 80% gnojowicy/obornika (z wyjątkiem obornika kurzego lub drobiowego), wsad stanowi biomasę zgodnie z rozporządzeniem w sprawie biomasy, a moc biogazowni mieści się w przedziale 100-150 kwe wówczas producent otrzymuje stawki gwarantowane tylko na 50% wyprodukowanej energii, wsad zawiera 90 % bioodpadów, a moc biogazowni mieści się w przedziale 100-500 kwe - producent otrzymuje stawki gwarantowane na 50% wyprodukowanej energii elektrycznej. System stawek gwarantowanych ma zastosowanie do instalacji uruchomionych po 1 sierpnia 2014 roku. Nie istnieją żadne szczególne wymagania dotyczące sprawności instalacji, jednak poziom taryfy zależy od zainstalowanej mocy: 0,2373 EUR/kWh dla instalacji o mocy do 75 kwe, 0,1366 EUR/kWh dla instalacji o mocy do 150 kwe, 0,1526 EUR/kWh dla instalacji o mocy do 500 kwe. System będzie funkcjonował przez 20 lat + rok uruchomienia instalacji, jednak w przypadku biogazowni, które uruchomione są po 30 grudnia 2014 roku, a przed 1 stycznia 2016 roku poziom stawek taryfowych będzie zredukowany o 2%. Dla mikrobiogazowni uruchamianych po 1 stycznia 2016 roku zostanie zastosowana degresja na poziomie 0,5% na kwartał. 41

Nowe biogazownie o mocy większej od 100 kwe, które dostarczają energię elektryczną na żądanie (elastyczna produkcja biogazu) mogą ubiegać się o premię w wysokości 40 EUR/kW na rok (przez okres 10 lat). 1.4.3. Wsparcie w systemie podatkowym Biometan stosowany jako paliwo do pojazdów jest zwolniony z podatku od energii (podobnie jak gaz sprężony CNG) do 2018 r. 1.1.4. Warunki prawne i bariery w odniesieniu do uruchamiania biogazowni Każda biogazownia stanowi konstrukcję budowlaną i w związku z tym niezbędne jest co najmniej uzyskanie pozwolenia budowlanego. Organ udzielający pozwolenia weryfikuje, czy obiekt może być realizowany w proponowanej lokalizacji, czy projekt budowlany spełnia wymagania przepisów budowlanych. Pozwolenie na podstawie prawa budowlanego niezbędne jest przy inwestycji w biogazownię z produkcją surowego biogazu. Zezwolenie na podstawie prawa budowlanego wystarcza do biogazowni z produkcją biogazu surowego do 1,2 mln m³ na rok i jednoczesnym stosowaniu substratu niestanowiącego odpadów. Uzyskanie wymaganych uprawnień wymaga od inwestora wizyt w odpowiednich urzędach. Uruchomienie biogazowni z produkcją surowego biogazu w ilości od 1,2 mln m³ na rok i przy wykorzystaniu surowców odpadowych wymaga przejścia procedury zgodnej z federalną ustawą o kontroli emisji. Proces uzyskiwania zezwolenia według tej procedury jest bardziej złożony i wymaga większych nakładów czasu, wysiłku finansowego i organizacyjnego niż w przypadku zezwolenia uzyskiwanego na podstawie prawa budowlanego (mogą być potrzebne konsultacje społeczne). W trakcie eksploatacji biogazowni przeprowadzane są regularne kontrole, które obejmują bezpieczeństwo przeciwwybuchowe, wykrywanie nieszczelności w przewodach oraz ochronę wód. Kontrole przeprowadzane są przez specjalistyczne firmy zewnętrzne. Nowa ustawa o odnawialnych źródłach energii z 2014 roku wymaga bezpośredniej sprzedaży na rynku energii elektrycznej wytwarzanej w instalacjach z kogeneracji (czyli jednocześnie produkujących energię elektryczną i ciepło) o mocy co najmniej 100 kw. Nadal jednak można ubiegać się o stawki gwarantowane (taryfy feed-in) do 50% produkowanej energii elektrycznej. Stawki gwarantowane ograniczone będą do kwoty podstawowej i nie przewiduje się dalszych premii za stosowanie roślin energetycznych i/lub dużego udziału obornika/gnojowicy w substracie. Bez tych bonusów jednak przychody z wytwarzania energii sprzedawanej do sieci energetycznej są zbyt niskie, aby być ekonomiczne atrakcyjnymi. Wyjątek stanowią małe biogazownie o maksymalnej mocy elektrycznej do 75 kw. Budowa mikrobiogazowni, ze względu na wysokie standardy techniczne wiąże się z dużymi wydatkami inwestycyjnymi. W obecnej chwili nie ma żadnych specjalnych programów służących promowaniu budowy i działalności biogazowni. Zdecydowana większość niemieckiego społeczeństwa popiera rozwój odnawialnych źródeł energii. Pomimo tego jednak technologie biogazowe mają złą prasę i w praktyce każdy inwestor musi zmagać się z oporem społecznym w lokalnych społecznościach. Bariery społeczne są często związane z uprawą kukurydzy jako rośliny energetycznej. Przeciwnicy wykorzystywania kukurydzy na cele energetyczne wskazują na jej negatywny wpływ na piękno krajobrazu, zmniejszenie bioróżnorodności oraz przenawożenie nawozami i środkami ochrony roślin. Jako argument w tej dyskusji podnoszona jest także kwestia wzmożonego ruchu pojazdów związanego ze zbiorem kukurydzy i jej transportem, co zwiększa hałas i emisję spalin. Oprócz tego wysuwa się argument, że biogaz jest coraz droższy. 42

1.5. Włochy 1.5.1. Gwarantowane ceny sprzedaży energii elektrycznej (taryfy feed-in) System gwarantowanych stawek taryfowych bazuje na gwarancji cen za energię z odnawialnych źródeł sprzedawaną na rynku. Wsparcie dostępne jest jedynie dla nowych instalacji, a okres obowiązywania systemu planowany jest na 20 lat. W przypadku energii elektrycznej wysokość płatności uzależniona jest od zainstalowanej mocy i rodzaju stosowanych substratów. Wymagania jakościowe co do wsadu zakładają, że powinien on zawierać powyżej 30% biomasy (np. kiszonka) lub ponad 70% bioproduktów (np. gnojowica/obornik zwierzęcy). Obowiązujące przepisy nie zawierają żadnych specjalnych wymagań dotyczących instalowanej mocy lub minimalnej sprawności instalacji, jakkolwiek wysokość gwarantowanych stawek taryfowych na sprzedaż energii na rynku zależy od mocy oraz rodzaju substratu i waha się od 140 EUR/MWh (dla instalacji o mocy elektrycznej od 600 do 1000 kw) do 236 EUR/MWh (dla instalacji o mocy elektrycznej od 1 do 300 kw). 1.5.2. Gwarantowane ceny sprzedaży biogazu (taryfy feed-in) System gwarantowanych stawek taryfowych bazuje na gwarancji cen za biogaz sprzedawany na rynku. Wsparcie dostępne jest jedynie dla nowych instalacji, a okres obowiązywania systemu planowany jest na 20 lat. Wysokość gwarantowanych stawek zależy od przeznaczenia biogazu. Możliwe są w tym zakresie trzy różne sytuacje: wtłaczanie biometanu do sieci gazowniczej, wykorzystywanie biometanu jako paliwa do pojazdów, wykorzystywanie biometanu do jednoczesnego wytwarzania energii elektrycznej i ciepła w układach kogeneracyjnych. W przypadku, gdy biometan wtłaczany jest do sieci gazowniczej, poziom gwarantowanych stawek kalkulowany jest na podstawie średniej ceny gazu ziemnego w 2012 roku i średnich miesięcznych cen gazu ziemnego według wzoru: stawka = (P ma 2012 x 2) P mm gdzie: P ma 2012- średnia cena gazu ziemnego w 2012 roku P mm - średniomiesięczna cena gazu ziemnego 1.5.3. Wsparcie w systemie podatkowym Do 2013 roku przychody z produkcji energii elektrycznej w biogazowniach nie były opodatkowane, gdyż uznawane były za działalność rolniczą. Od 2015 roku obowiązywać będzie VAT w wysokości 25% przychodów ze sprzedaży energii produkowanej w biogazowniach rolniczych. W 2014 roku zwolnienie ciągle obowiązywało, ale dotyczyło ono tylko biogazowni w skali mikro. 1.5.4. Warunki prawne i bariery w odniesieniu do uruchamiania biogazowni Budowa biogazowni wymaga pozwoleń w zakresie prawa budowlanego, budowy zbiorników, wymagań bezpieczeństwa, maksymalnych emisji, używania fermentatora i nawozów zielonych. W ostatnim czasie procedura ubiegania się o pozwolenia została zreformowana, co miało uczynić ją prostszą, mniej obciążającą dla administracji 43

i bardziej efektywną pod względem kosztowym. Zestaw niezbędnych zezwoleń obejmuje kwestie zrzutu ścieków, zezwolenia na emisję gazów, autoryzację poziomu hałasu, zgłoszenia przewidziane w ramach uproszczonych procedur dopuszczania do przetwarzania odpadów, zgłoszenia dotyczące planowanego wykorzystania obornika/gnojowicy oraz nabycie uprawnień do wykorzystania osadów ściekowych w rolnictwie. W celu uzyskania pozwolenia niezbędne jest skierowanie wniosku do sekretariatu urzędu. Pozwolenia są udzielane na okres 15 lat. Mając na uwadze wysokie koszty inwestycji w biogazownie należy stwierdzić, że obecny poziom wsparcia jest zbyt niski w stosunku do potrzeb. Co więcej również okres udzielania wsparcia jest niepewny. 1.6.Holandia W Holandii wsparcie mikrobiogazowni obejmuje subsydia inwestycyjne oraz gwarantowane płatności stanowiące dodatek do przychodów uzyskiwanych ze sprzedaży energii elektrycznej/ciepła/biogazu. Funkcjonuje tutaj specjalny system wsparcia odnawialnych źródeł energii SDE (Subsydia dla Odnawialnej Energii). System ten dostępny jest dla nowych instalacji i co roku wspiera producentów przez 12 lat. Reguluje on zasady wsparcia nie tylko biogazowni, ale także pozostałych źródeł energii odnawialnej takich jak wiatr czy energia słoneczna. W odniesieniu do biogazowni rolniczych wspierane są instalacje w kogeneracji (czyli jednocześnie produkujące energię elektryczną i ciepło) oraz wytwarzanie ciepła i biometanu. W przypadku instalacji przetwarzających gnojowicę/obornik wsparcie można uzyskać, gdy udział gnojowicy/obornika w substracie wynosi co najmniej 95%. 1.6.1. Dotacja inwestycyjna Programy wsparcia w Holandii mają charakter regionalny i wdrażane są na poziomie poszczególnych regionów. Nie ma szczególnych wymagań w zakresie mocy instalacji uprawniającej do uzyskania wsparcia, jednak maksymalna jego wartość mieści się zazwyczaj między 50 000 EUR a 200 000 EUR. Obecny poziom wsparcia wynosi 40 lub 50% wartości zakupionego wyposażenia. 1.6.2. Gwarantowane dopływy do przychodów z produkcji lub sprzedaży energii elektrycznej Dla produkcji energii elektrycznej na małą skalę bazującej na przetwarzaniu gnojowicy/obornika najwłaściwszym rozwiązaniem jest instalacja działająca w kogeneracji (czyli jednocześnie produkująca energię elektryczną i ciepło). Inne rozwiązania obejmują ciepło z biogazu oraz uzdatnianie biogazu do standardów sieci gazowniczych. Nie istnieją żadne specyficzne wymagania w zakresie instalowanych mocy czy minimalnej sprawności instalacji. Minimalny udział obornika/gnojowicy w mieszaninie paliwowej powinien przekraczać 50%. Poziom wsparcia waha się od 0,069 (dla substratów stanowiących mieszankę) do 0,150 EUR/kWh (dla instalacji w których udział obornika/gnojowicy w substracie przekracza 95%).Dopłaty te uwzględniają rynkowe ceny energii elektrycznej. 1.6.3. Gwarantowane dopływy do przychodów z produkcji lub sprzedaży ciepła W Holandii, w przypadku produkcji ciepła z biogazu rolniczego w układach kogeneracyjnych (czyli jednocześnie produkujących ciepło i energię elektryczną), obowiązuje ten sam system wsparcia SDE (Subsydia dla Odnawialnej Energii). 44

Nie ma żadnych szczególnych wymagań w zakresie zainstalowanej mocy lub minimalnej sprawności. Minimalny udział gnojowicy/obornika w mieszance powinien być wyższy niż 50%. Poziom wsparcia waha się od 19,444 do 31,4 EUR/GJ sprzedanego ciepła. Dotacje przysługują także w przypadku bezpośredniego spalania biogazu w kotłach. Minimalny udział obornika/gnojowicy powinien przekraczać 50%. Poziom wsparcia waha się od 19,444 do 20,6 EUR/GJ sprzedanego ciepła. Dotacje te uwzględniają rynkowy poziom cen ciepła. 1.6.4. Gwarantowane dopływy do przychodów z produkcji lub sprzedaży biogazu W Holandii, w przypadku podniesienia parametrów biogazu do standardów sieci gazowniczej, można otrzymać wsparcie z tego samego systemu, co przy wytwarzaniu energii elektrycznej i ciepła - SDE (Subsydia dla Odnawialnej Energii). Właściwą kategorią dla małych gazowni produkujących gaz w procesach fermentacji jest tzw. Zielony gaz. Gaz w sieci gazowniczej w Holandii zawiera 89% metanu. Nie istnieją żadne szczególne wymagania w zakresie instalowanej mocy czy też minimalnej sprawności. Minimalny udział obornika/gnojowicy w mieszaninie paliwowej wynosi 50%. Poziom wsparcia waha się od 0,4828 EUR/Nm 3 (dla substratów mieszanych) do 1,0345 EUR/Nm 3 sprzedanego biogazu (dla instalacji z udziałem obornika/gnojowicy we wsadzie powyżej 95%). 1.6.5. Wsparcie w systemie podatkowym Zachęty podatkowe nie są bezpośrednio dostępne dla producentów energii ze źródeł odnawialnych, chociaż środki produkcji, których takie zachęty dotyczą, mogą być też używane w wytwarzaniu takiej energii. Bezpośrednia sprzedaż ciepła do sąsiadów jest zwolniona z podatków energetycznych. Bezpośrednie dostawy gazu i energii elektrycznej takimi zwolnieniami nie są objęte. 1.6.6. Warunki prawne i bariery w odniesieniu do uruchamiania biogazowni Budowa biogazowni wymaga wcześniejszego pozwolenia, które obejmuje kwestie zagospodarowania przestrzennego, środowiska, konstrukcji, ochrony wód, emisji amoniaku itd. Oprócz tego pozwolenia budowa instalacji wymaga akredytacji Urzędu Żywności i Bezpieczeństwa Produktów Konsumpcyjnych (NVWA). W zależności od przeznaczenia resztek pofermentacyjnych (rozwożenie na pola versus przetwarzanie lub eksportowanie) producenta dotyczyć mogą restrykcyjne regulacje w odniesieniu ze strony wspomnianego Urzędu. Oprócz tego fermentowanie obornika/gnojowicy objęte jest odrębnym prawem dotyczącym nawozów organicznych, które reguluje m.in. jakie substraty mogą być zastosowane w procesie produkcji. W przypadku biogazowni z fermentatorem do 25 000 ton w 2015 roku ma być wprowadzone prawo, które zezwala na budowę małych biogazowni bez zezwolenia środowiskowego, pod warunkiem spełnienia odpowiednich standardów. Wymagane będzie tylko pozwolenie budowlane, które może znacząco skrócić całą procedurę. Pewną barierą pozostaje fakt, że nie wszystkie gminy mają wystarczającą wiedzę w zakresie biogazu. Niektóre są przychylnie nastawione do współpracy, podczas gdy inne przeciwdziałają powstawaniu biogazowni. W przypadku, gdy wartość inwestycji jest na tyle duża, że niezbędna jest pożyczka bankowa, sytuacja staje się bardziej skomplikowana, ponieważ banki raczej niechętnie podchodzą do finansowania tego typu przedsięwzięć. Niechęć społeczeństwa w przypadku Holandii nie stanowi raczej problemu, a jeśli już to dotyczy głównie dużych projektów biogazowych. 45

1.7. Polska 1.7.1. Dotacja inwestycyjna W Polsce nie funkcjonuje żaden specjalny program wsparcia biogazowni, jakkolwiek możliwe jest uzyskanie dofinansowania w ramach programów ochrony środowiska lub programów wsparcia rolnictwa: PROW 2014-2020 (Program Rozwoju Obszarów Wiejskich). Program ten jest w fazie akceptacji przez Komisję Europejską. Proponowane rozwiązania obejmują do 63% kwalifikowanych kosztów inwestycji, GIS (System Zielonych Inwestycji) jest to system pomocy koordynowany przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Możliwe dofinansowanie sięga 30% kosztów kwalifikowanych. 1.7.2. Gwarantowane ceny sprzedaży energii elektrycznej (taryfy feed-in) Prawo energetyczne gwarantuje sprzedaż energii elektrycznej wytwarzanej z odnawialnych źródeł energii, jak też wytwarzanej w wysokosprawnych instalacjach kogeneracyjnych (czyli jednocześnie produkujących energię elektryczną i ciepło). Jako instalacje o wysokiej sprawności uważa się jednostki produkcyjne, które pozwalają na przynajmniej 10% oszczędność energii w stosunku do systemu konwencjonalnego. W obecnym stanie prawnym koncerny energetyczne są zobligowane do zakupu energii elektrycznej oferowanej im przez producentów wykorzystujących odnawialne źródła energii po średnich cenach hurtowych z ubiegłego roku kalendarzowego. W ten sposób cena dla producentów energii ze źródeł odnawialnych jest gwarantowana, w tym sensie, że z góry wiadomo, iż będzie można sprzedać energię określonej firmie energetycznej po cenach z ubiegłego roku. Obowiązujące regulacje nie dają jednak gwarancji ceny minimalnej. Uzyskiwana cena jest średnią ceną rynkową z poprzedniego okresu i nie odzwierciedla bieżącej sytuacji rynkowej. Tym samym w obecnym systemie wsparcia odnawialnych źródeł energii nie ma bezwzględnie zdefiniowanej ceny gwarantowanej. W 2013 roku średnia rynkowa cena energii wynosiła 46,6 EUR/MWh. Powyższe regulacje zostaną zniesione poprzez nową ustawę o Odnawialnych Źródłach Energii. Ustawa wprowadza taryfy gwarantowane, które w obowiązującej formie ustawy są niekorzystne dla mikroinstalacji. Obecnie przygotowywana jest nowelizacja ustawy, w której zapisy te zostaną zmienione. Zatem stawki ustalone dla energii z mikrobiogazowni mogą jeszcze ulec zmianie, choć mają już obowiązywać od 1 stycznia 2016 roku. 1.7.3. Cerfyfikaty pochodzenia energii produkowanej lub sprzedawanej System certyfikatów pochodzenia energii stanowi w Polsce podstawę systemu wsparcia produkcji energii ze źródeł odnawialnych. Certyfikaty mają charakter praw majątkowych i są zbywalne. Uczestnictwo w rynku certyfikatów pozwala producentom energii ze źródeł odnawialnych na sprzedaż nabywanych w formie certyfikatów praw majątkowych, a koncernom energetycznym umożliwia wywiązanie się z obowiązku osiągnięcia określonego udziału energii ze źródeł odnawialnych w energii sprzedawanej. Ceny certyfikatów nie są regulowane i zależą od bieżącej relacji popytu i podaży. W przypadku energii elektrycznej produkowanej z biogazu możliwe są trzy rodzaje certyfikatów: PMOZE i PMOZE_A (znane jako zielone certyfikaty) są to certyfikaty pochodzenia dla energii elektrycznej produkowanej ze źródeł odnawialnych. W 2014 roku średnia cena zielonego certyfikatu kształtowała się na poziomie około 0,042 EUR/kWh, 46

PMGM (znane jako "żółte" certyfikaty) prawa własnościowe w formie certyfikatów pochodzenia energii elektrycznej z wysokosprawnych jednostek kogeneracyjnych (czyli jednocześnie wytwarzających energię elektryczną i ciepło) opalanych gazem. W 2014 roku cena żółtych certyfikatów kształtowała się na poziomie około 0,023 EUR/kWh, PMMET (znane jako "fioletowe" certyfikaty) - prawa własnościowe w formie certyfikatów pochodzenia energii elektrycznej uzyskiwanej z wysokosprawnych jednostek opalanych metanem pozyskiwanym w kopalniach lub biogazem. W 2014 roku średnia cena fioletowych certyfikatów kształtowała się na poziomie około 0,014 EUR/kWh. Regulacje dotyczące certyfikatów pochodzenia energii zostaną zmienione poprzez nową ustawę o Odnawialnych Źródłach Energii. Weszła ona w życie 5 maja 2015 roku, jednak zapisy dotyczące certyfikatów mają obowiązywać od 2016 roku. Ustawa wprowadza system aukcyjny, zgodnie z którym rząd ma decydować ile energii odnawialnej potrzebuje (a więc ile certyfikatów wyda). Ponieważ obecnie przygotowywana jest nowelizacja ustawy, zapisy te nie mają charakteru ostatecznego. 1.7.4. Certyfikaty z tytułu produkcji i sprzedaży biogazu na rynku W 2011 roku rynek świadectw pochodzenia rozszerzony został poprzez dodanie certyfikatów potwierdzających prawa majątkowe uzyskiwane z tytułu wtłaczania biogazu do sieci gazowniczej (PMBG znana jako brązowe certyfikaty). Podobnie jak w przypadku energii elektrycznej cena certyfikatów nie jest regulowana i wynika z relacji popytu i podaży. Proces przetwarzania biogazu do poziomu standardów gazu wtłaczanego do sieci gazowniczej jest dość drogi, w związku z czym dotychczas tego typu certyfikaty nie były jeszcze wydawane. Regulacje dotyczące wymienionych wyżej certyfikatów zostaną zmienione poprzez nową ustawę o Odnawialnych Źródłach Energii. Weszła ona w życie 5 maja 2015 roku, jednak zapisy dotyczące certyfikatów mają obowiązywać od 2016 roku. Ustawa wprowadza system aukcyjny, zgodnie z którym rząd ma decydować ile energii odnawialnej potrzebuje (a więc ile certyfikatów wyda). Ponieważ obecnie przygotowywana jest nowelizacja ustawy, zapisy te mogą nie mieć charakteru ostatecznego. 1.7.5. Wsparcie w systemie podatkowym Energia elektryczna z odnawialnych źródeł jest zwolniona z podatku akcyzowego (który normalnie kształtuje się na poziomie około 5 EUR/MWh) na podstawie certyfikatów potwierdzających pochodzenie. W przypadku gazu nie ma podatku akcyzowego. 1.7.6. Warunki prawne i bariery w odniesieniu do uruchamiania biogazowni W Polsce nie są wymagane żadne szczególne pozwolenia w odniesieniu do obiektów budowlanych, które nie są na stałe osadzone na gruncie (np. mikrobiogazownia kontenerowa) wymagane jest tylko zgłoszenie budowli. W przypadku braku lokalnych planów zagospodarowania niezbędne jest uzyskanie decyzji o warunkach zabudowy. 47

Przed jej uzyskaniem niezbędne jest zgromadzenie pewnych dokumentów takich jak: warunki przyłączenia do sieci energetycznej, warunki przyłączenia do sieci kanalizacyjnej, sieci wodociągowej, warunki wykorzystania ścieków. W przypadku budynków na fundamentach niezbędne jest uzyskanie pozwolenia budowlanego. Co więcej, niezbędne może być także zezwolenie inspekcji technicznej w odniesieniu do wykorzystania zbiorników pod ciśnieniem jak też uzyskanie raportu środowiskowego. Zasadniczo wymagane jest również zezwolenie na przetwarzanie odpadów (ważne 10 lat) jednak osoby nie będące przedsiębiorcami, wykorzystujące odpady na ich własne potrzeby, są z tego obowiązku zwolnione 12. Stopień wiedzy społeczeństwa o działaniu mikrobiogazowni jest niewielki. Dla większości ludzi kojarzą się one z oczyszczalniami ścieków, które generują nieprzyjemne zapachy. Obecnie stan prawny dotyczący rynku energii z biogazu rolniczego jest bardzo niepewny. Zapisy dotyczące taryf gwarantowanych i systemu aukcyjnego dla certyfikatów pochodzenia energii z nowej ustawy o Odnawialnych Źródłach Energii mają wejść w życie z początkiem roku 2016, podczas gdy obecnie już przygotowywana jest nowelizacja ustawy. Zatem regulacje, które są zasadnicze dla atrakcyjności inwestowania w biogazownie nie są na obecną chwilę ostateczne. Należy również podkreślić, że ustawa wprowadza zupełnie odmienne mechanizmy, których funkcjonowanie nie zostało na polskim rynku jeszcze sprawdzone. Taka niestabilna sytuacja ogranicza lub nawet uniemożliwia podejmowanie inwestycji w mikrobiogazownie. 12 Aplikowanie pofermentu na polach jest zalecane w obowiązujących regulacjach prawnych. Warunki stosowania odpadów na powierzchni gleby w celu jej nawożenia i poprawy jakości określa Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 listopada 2007 roku w sprawie odzysku R10. 48

Annex 2. Szacunki emisji gazów cieplarnianych Dla celów niniejszego opracowania przeprowadzono oszacowanie możliwego wpływu energii pozyskiwanej w mikrobiogazowniach rolniczych na poziom emisji gazów cieplarnianych. Prezentowane wartości należy traktować jednak jedynie jako przykładowe i służące ilustracji zagadnienia. Nie wynikają one z pogłębionych analiz, a stanowią efekt połączenia badań przeprowadzonych w ramach projektu Bioenergy Farm 2 z istniejącą metodyką szacowania emisji gazów cieplarnianych. Najważniejszy wniosek, który można wyciągnąć z prezentowanych poniżej zestawień dotyczy dużego potencjału w zakresie redukcji emisji gazów cieplarnianych dzięki pozyskiwaniu energii w mikrobiogazowniach. Uzyskiwany efekt środowiskowy wynikający z zastąpienia energii wytwarzanej w sposób tradycyjny energią odnawialną jest w tym przypadku zdecydowanie większy niż przy innych źródłach energii odnawialnej. Zatem bardzo ważną kwestią jest dostarczenie decydentom politycznym wszechstronnej i kompletnej informacji ukazującej korzyści wynikające z wytwarzania energii w mikrobiogazowniach. W pierwszym etapie przeprowadzonych analiz, na podstawie wyników badań uzyskanych w innych krajach uczestniczących w projekcie oszacowana została optymalna wielkość biogazowni funkcjonujących w mikroskali. Na podstawie pozyskanych informacji i dodatkowych założeń przeprowadzono symulacje z wykorzystaniem kalkulatora przygotowanego w ramach projektu BioEnergy Farm 1 (Kalkulator Opłacalności Fermentacji Beztlenowej 13 ) Celem przeprowadzonych symulacji było określenie poziomu nadwyżek energii elektrycznej i ciepła, które mogą zostać wykorzystane w gospodarstwie w miejsce tradycyjnych źródeł energii. Założono, że podstawowy substrat wykorzystywany w biogazowni to gnojowica. Przyjęte założenia i wyniki symulacji zamieszczono poniżej. 13 Szczegółowe informacje można znaleźć na stronie: http://www1.bioenergyfarm.eu/en/the-portal/downloads 49

Tabela I.1. Podstawowe założenia i ilość energii możliwa do wytworzenia w typowej mikrobiogazowni Max moc Substrat 1 gnojowica bydlęca Substrat 2 kiszonka z traw Produkcja biogazu Produkcja metanu Nadwyżka z pojedynczej mikrobiogazowni: Energii elektrycznej Ciepła kwe Liczba zwierząt t/rok t/rok m 3 /rok m 3 /rok kwh/rok MJ/rok Belgia max 30 kwe Dania max 100 kwe Francja max 100 kwe Niemcy max 75 kwe Włochy max 100 kwe Holandia max 50 kwe Polska max 40 kwe 30 200 4 141 200 128 528 69 944 191 145 269 565 100 620 12 837 620 398 434 216 825 647 549 796 046 100 620 12 837 620 398 434 216 825 647 549 796 046 75 475 9 835 475 305 256 166 118 485 891 617 243 100 620 12 837 620 398 434 216 825 647 549 796 046 50 325 6 729 325 208 855 113 657 322 702 429 329 40 265 5 486 265 170 281 92 666 258 914 353 051 Zastosowane podejście umożliwiało także określenie liczby zwierząt, która jest wystarczająca do funkcjonowania biogazowni rolniczej. Informacja ta wykorzystana została w kolejnych etapach analiz do oszacowania poziomu możliwej redukcji emisji gazów cieplarnianych następującej w wyniku innego, niż tradycyjny, sposobu zagospodarowania obornika i gnojowicy. 50

Założenia przyjęte do obliczeń zamieszczono w poniższej tabeli: Tabela I.2. Założenia przyjęte do obliczeń Ekwiwalent CO2 dla CH4 23 Niespalone CH4 z powodu niepełnego spalania biogazu w silniku 0.5% Wycieki CH4 z instalacji 1.0% wytworzonego metanu wytworzonego metanu Gęstość CO2 1.96 kg/m 3 Gęstość CH4 0.67 kg/m 3 Sprawność elektryczna instalacji w kogeneracji (CHP) 31% Sprawność termiczna instalacji w kogeneracji (CHP) 54% Kalkulowana zawartość metanu w biogazie dla zastosowanych proporcji substratów 54.42% Czas retencji 35 dni W następnym etapie analiz oszacowana została roczna emisja gazów cieplarnianych występująca w przypadku nieprzetworzenia metanu w energię. Tabela I.3. Emisja gazów cieplarnianych z niespalonego i wyciekającego metanu. niespalony CH 4 wyciekający CH 4 Łącznie CH 4 nieprzetworzony w energię Emisja gazów cieplarnianych z niewykorzystanego metanu bez uwzględnienia bezpośredniej emisji CO 2 (tylko CH 4 w ekwiwalencie CO 2 ) m 3 CH 4 m 3 CH 4 kg CH 4 tony CO 2 (ekwiwalent)/rok Belgia max 30 kwe 350 699 703 16 Dannia max 100 kwe 1 084 2 168 2 179 50 Francja max 100 kwe 1 084 2 168 2 179 50 Niemcy max 75 kwe 831 1 661 1 669 38 Włochy max 100 kwe 1 084 2 168 2 179 50 Holandia max 50 kwe 568 1 137 1 142 26 Polska max 40 kwe 463 927 931 21 51

Emisja gazów cieplarnianych wynikająca z gospodarowania obornikiem i gnojowicą oszacowana została na podstawie danych z dokumentu Guidelines for National Greenhouse Gas Inventories [IPCC 2006] oraz danych dotyczących przeciętnej temperatury powietrza w poszczególnych krajach. Emisji gazów cieplarnianych wynikającej z gospodarowania obornikiem można uniknąć w przypadku poddania go fermentacji w biogazowni oznacza to, że wynik jest w tym przypadku ze znakiem -. Dane dotyczące liczby zwierząt odpowiadają maksymalnej wielkości mikrobiogazowni w poszczególnych krajach. Tabela I.4. Redukcja emisji gazów cieplarnianych w wyniku przetworzenia obornika/gnojowicy w biogazowni zamiast tradycyjnego sposobu zagospodarowania Średnioroczna temperatura 14 Liczba zwierząt w przeliczeniu na krowy Emisja metanu na krowę w danej temperaturze 15 Emisja metanu łącznie Emisja ograniczona dzięki przetworzeniu obornika/gnojowicy kg CH 4 /szt/rok kg CH 4 /rok t CO 2 (ekwiwalent)/rok Belgia max 30 kwe Dannia max 100 kwe Francja max 100 kwe Niemcy max 75 kwe Włochy max 100 kwe Holandia max 50 kwe Polska max 40 kwe 10 200 21 4200-97 8 620 21 13020-299 12 620 25 15500-357 8 475 21 9975-229 14 620 29 17980-414 10 325 21 6825-157 7 265 21 5565-128 Uwzględniając obydwie wartości tj. redukcję emisji w wyniku lepszego zagospodarowania obornika/gnojowicy oraz emisję z niedopalonego i wyciekającego metanu, oszacowano wartość współczynnika emisji gazów cieplarnianych dla wytwarzania energii elektrycznej z biogazu. W przypadku przedstawionych analiz pominięto emisje gazów cieplarnianych wynikającą z przekształcenia biogazu w energię. Wynikało to z powszechnie przyjętej reguły, że dla krótkiego cyklu węglowego wytwarzania energii odnawianej, emisja gazów cieplarnianych równa się zero. 14 Średni oroczna temperatura według http://www.climatemps.com/countries-i.php 15 2006 IPCC Guidelines for NationalGreenhouseGasInventories, table 10.14. 52

Tabela I.5. Współczynniki emisji gazów cieplarnianych w przypadku energii wytwarzanej z biogazu Emisja gazów cieplarnianych w formie niespalonego i wyciekającego metanu z pominięciem bezpośredniej emisji CO 2 (tylko CH 4 wyrażone w ekwiwalencie CO 2 ) Emisja gazów cieplarnianych uniknięta dzięki zagospodarowaniu obornika/gnojowicy Nadwyżka energii elektrycznej z pojedynczej biogazowi Współczynnik emisji dla energii elektrycznej wytwarzanej z biogazu t CO 2 (ekwiwalent)/rok t CO 2 (ekwiwalent)/rok kwh/rok kg CO 2 (ekwiwalent)/kwh el Belgia max 30 kwe Dania max 100 kwe Francja max 100 kwe Niemcy max 75 kwe Włochy max 100 kwe Holandia max 50 kwe Polska max 40 kwe 16-97 191145-0,42 50-299 647549-0,39 50-357 647549-0,47 38-229 485891-0,39 50-414 647549-0,56 26-157 322702-0,41 21-128 258914-0,41 Biorąc pod uwagę nadwyżkę energii wytwarzaną w pojedynczej mikrobiogazowni, założono, że ta ilość energii jest zużywana w gospodarstwie w miejsce energii dostarczanej z sieci. Tym samym unika się emisji gazów cieplarnianych towarzyszącej pobraniu tej ilości energii z sieci energetycznej. Zastosowanie obornika/gnojowicy do wytworzenia energii eliminuje emisję gazów cieplarnianych jaka towarzyszyłaby wytworzeniu i następnie pobraniu energii z sieci energetycznej, co oznacza, że emisja jest ujemna. Odpowiednie współczynniki emisji określone zostały w krajach, z których pochodzą partnerzy w projekcie. 53

Tabela I.6. Zakres ograniczenia emisji gazów cieplarnianych w przypadku zastąpienia tradycyjnych źródeł (sieć energetyczna) energią elektryczną z biogazu Współczynnik emisji dla energii elektrycznej zużywanej w krajowej sieci energetycznej Nadwyżka energii elektrycznej z pojedynczej biogazowni Uniknięta emisja gazów cieplarnianych dla zużycia energii elektrycznej kg CO 2 /kwh el kwh/rok t CO 2 (ekwiwalent)/rok Belgia max 30 kwe 0.285 191 145-54 Dania max 100 kwe 0.358 647 549-232 Francja max 100 kwe 0.055 647 549-36 Niemcy max 75 kwe 0.595 485 891-289 Włochy max 100 kwe 0.433 647 549-281 Holandia max 50 kwe 0.460 322 702-148 Polska max 40 kwe 0.812 258 914-210 Kolejnym krokiem w przeprowadzonych analizach było oszacowanie emisji gazów cieplarnianych związanej ze zużyciem ciepła wytwarzanego w biogazowniach. Podobnie jak w poprzednim etapie przeprowadzano badania w krajach partnerów projektu. Podstawowe parametry źródła ciepła i współczynniki emisji na poziomie gospodarstwa określono głównie z wykorzystaniem wiedzy eksperckiej. W rezultacie określono poziom całkowitej emisji gazów cieplarnianych, której można uniknąć dzięki wykorzystaniu nadwyżek ciepła wytwarzanego w biogazowni. 54

Tabela I.7. Ograniczenia emisji gazów cieplarnianych wynikające z zastąpienia ciepła z paliwa tradycyjnego ciepłem z biogazu Paliwa stałe używane w wytwarzaniu ciepła Sprawność wytwarzani a ciepła z poszczegól nych źródeł Wartość opałowa Współczynnik emisji dla zużywanego ciepła Nadwyżka ciepła z pojedynczej biogazowni Uniknięta emisja gazów cieplarnianych dla zużycia ciepła MJ/kg lub MJ/m 3 kg CO 2 /MJ MJ/rok t CO 2 (ekwiwalent)/rok Belgia max 30 kwe Energia elektryczna 99% - 0,285 269 565-78 Dania max 100 kwe Olej napędowy 86% 39.8 0,0740 796 046-68 Francja max 100 kwe Gaz ziemny 86% 57.5 0,0589 796 046-55 niemcy max 75 kwe Olej napędowy 86% 39.8 0,0780 617 243-56 Włochy max 100 kwe LPG 86% 46.1 0,0736 796 046-68 Holandia max 50 kwe Gaz ziemny (89%) 86% 31.6 0,0568 429 329-28 Polska max 40 kwe Węgiel 80% 20.7 0,0927 353 051-41 Mając na uwadze powyższe dane, przygotowano podsumowanie kalkulacji dotyczące emisji gazów cieplarnianych dla typowej biogazowi. Uwzględniono dwa scenariusze eksploatacji biogazowni pierwszy zakładający, że wykorzystywana jest tylko energia elektryczna, oraz drugi, w którym biogazownia współpracuje z instalacją kogeneracji, tj. wykorzystywana jest energia elektryczna i jednocześnie produkowane jest ciepło. 55

Tabela I.8. Bilans emisji gazów cieplarnianych dla typowej biogazowni Emisja gazów cieplarnianych z niespalonego i wyciekajacego metanu Łączne ograniczenie emisji gazów cieplarnianych w wyniku zagospodarow ania obornika Uniknięta emisja gazów cieplarnianych dla zużycia energii elektrycznej Uniknięta emisja gazów cieplarnianyc h dla zużycia ciepła Bilans emisji tylko energia elektryczna Bilans emisji - energia elektryczna + ciepło t CO 2 (ekwiwalent)/rok Belgia max 30 kwe 16-97 -54-78 -135-213 Dania max 100 kwe 50-299 -232-68 -481-550 Francja max 100 kwe 50-357 -36-55 -342-397 Niemcy max 75 kwe 38-229 -289-56 -480-536 Włochy max 100 kwe 50-414 -281-68 -644-712 Holandia max 50 kwe 26-157 -148-28 -279-308 Polska max 40 kwe 21-128 -210-41 -317-358 Znajomość bilansu emisji i wytwarzanych nadwyżek energii elektrycznej umożliwia określenie współczynników redukcji emisji. Przeprowadzone to zostało w dwóch scenariuszach, tj. przy założeniu wykorzystywania jedynie energii elektrycznej oraz przy łącznym wykorzystaniu energii elektrycznej i ciepła. Należy podkreślić, że współczynniki redukcji emisji różnią się od współczynników emisji. Współczynniki redukcji emisji zawierają w bilansie emisji także oszczędności w emisji gazów wynikające z zastąpienia paliw kopalnych, podczas gdy współczynnik emisji uwzględnia tylko emisję z wytwarzania (wycieki i niespalony metan) i ograniczenia emisji wynikające z zagospodarowania obornika. 56

Tabela I.9. Współczynniki redukcji emisji gazów cieplarnianych dla energii pozyskiwanej z biogazu Bilans emisji tylko energia elektryczna Bilans emisji - energia elektryczna + ciepło Nadwyżka energii elektrycznej z pojedynczej biogazowni Współczynnik redukcji emisji dla energii elektrycznej wytwarzanej z biogazu Współczynnik redukcji emisji dla energii elektrycznej i ciepła wytwarzanej z biogazu t CO 2 (ekwiwalent)/rok kwh/rok kg CO 2 (ekwiwalent)/kwh el Belgia max 30 kwe -135-213 191145-0.71-1.11 Dania max 100 kwe -481-550 647549-0.74-0.85 Francja max 100 kwe -342-397 647549-0.53-0.61 niemcy max 75 kwe -480-536 485891-0.99-1.10 Włochy max 100 kwe -644-712 647549-0.99-1.10 Holandia max 50 kwe -279-308 322702-0.87-0.95 Polska max 40 kwe -317-358 258914-1.22-1.38 Tabela I.10 przedstawia porównanie trzech rodzajów współczynników ze współczynnikiem emisji dla energii pobieranej z sieci energetycznej. Należy zauważyć, że prezentowane wartości pochodzą z uproszczonych kalkulacji odpowiadających tylko analizowanym przykładom biogazowni i nie powinny stanowić podstawy przygotowywania innych raportów. Ponieważ instalacje produkcji biogazu mogą się znacząco różnić, wskazane jest przygotowywanie specjalistycznych analiz przez doświadczonych konsultantów, z uwzględnieniem indywidualnych uwarunkowań dla każdego przypadku. Tabela I.10. Współczynnik emisji gazów cieplarnianych i współczynniki redukcji emisji dla energii pozyskiwanej z biogazu 57

Współczynnik emisji dla energii elektrycznej pozyskiwanej z krajowej sieci energetycznej Współczynnik emisji dla energii elektrycznej wytwarzanej w biogazowni Współczynnik redukcji emisji dla energii elektrycznej z biogazowni + utylizacja Współczynnik redukcji emisji dla energii elektrycznej i ciepła z biogazowni + utylizacja kg CO 2 (ekwiwalent)/kwh el Belgia max 30 kwe 0.29-0.42-0.71-1.11 Dania max 100 kwe 0.36-0.39-0.74-0.85 Francja max 100 kwe 0.06-0.47-0.53-0.61 niemcy max 75 kwe 0.60-0.39-0.99-1.10 Włochy max 100 kwe 0.43-0.56-0.99-1.10 Holandia max 50 kwe 0.46-0.41-0.87-0.95 Polska max 40 kwe 0.81-0.41-1.22-1.38 Mając na uwadze, że prezentowane liczby mogą nie być w pełni zrozumiałe dla Czytelnika, w głównej części raportu zamieszczono bardziej ogólne wnioski i stwierdzenia. W nawiązaniu do zawartości powyższych tabel należy odnotować, że produkcja i wykorzystanie energii z biogazu może przynieść znacznie większe korzyści środowiskowe niż się to ogólnie często wskazuje w odniesieniu do odnawialnych źródeł energii. Z tego powodu uzupełnienie krajowych źródeł energii elektrycznej energią pochodzącą z biogazu jest bardzo pożądane, jeśli dany kraj zmierza do wypełnienia celów redukcji ustalonych na forum międzynarodowym w odniesieniu do globalnego efektu cieplarnianego. Jak wskazuje przykład francuski ( Tabela I.10) poprawnie przeprowadzona zamiana tradycyjnych źródeł energii bazujących na paliwach kopalnych może skutkować dziesięciokrotnie większymi korzyściami środowiskowymi, niż tylko proste ograniczenie zużycia energii (zmniejszenie zużycia o 1 kwh energii elektrycznej skutkuje oszczędnością emisji na poziomie 0,06 kg ekwiwalentu CO 2, podczas gdy energia elektryczna wytworzona w biogazowni i zużyta zamiast energii pochodzącej z sieci energetycznej skutkuje oszczędnościami w emisji na poziomie 0,61 kg ekwiwalentu CO 2 ). 58

Annex 3. projekcie BioEnergy Farm 2 kilka słów o Projekt stanowi odpowiedź na potrzeby rolników zdefiniowane w projekcie BioEnergy Farm 1 Projekt BioEnergyFarm 1, który zakończony został w 2013 roku, koncentrował się na kwestii wzrostu zużycia i produkcji energii odnawialnej i biopaliw w rolnictwie. Wyniki projektu dostępne są w raportach, które można znaleźć na stronie internetowej www.bioenergyfarm.eu. Przeprowadzone analizy prowadzą do wniosku, że rolnicy są znacznie bardziej zainteresowani produkcją biogazu z wykorzystaniem gnojowicy/obornika pochodzących z ich własnych gospodarstw, niż realizacją innych projektów bioenergetycznych (poziom zainteresowania dla mikrobiogazowni przedstawiono w rozdziale 1.3, wykres 1). Projekt wykazał także, że ocena opinii publicznej w odniesieniu do dużych biogazowni jest negatywna, co wynika głównie ze znacznego zużycia w ich przypadku roślin energetycznych takich jak kukurydza. Z tego powodu BioEnergy Farm koncentruje się na mikrobiogazowniach, w których wykorzystywana jest głównie gnojowica i obornik z własnego gospodarstwa. BioEnergy Farm 2 realizowany jest w okresie od 1 marca 2014 roku do 31 grudnia 2016 roku i angażuje 13 instytucji z 7 krajów zajmujących się kwestią odnawialnych źródeł energii. Projekt koncentruje się na zachęcaniu rolników do poprawy konkurencyjności rynkowej i zrównoważonego rozwoju środowiskowego ich gospodarstw poprzez uruchamianie mikrobiogazowni. Cele projektu BioEnergy Farm 2 Dostarczenie informacji i narzędzi do oceny wykonalności Celem projektu jest upowszechnianie uporządkowanej i bezstronnej informacji o możliwości tworzenia biogazowni rolniczych bazujących na przerobie gnojowicy/obornika. Głównym narzędziem opracowanym w ramach projektu jest kalkulator biogazowy dla rolników, umożliwiający ocenę wykonalności projektu na poziomie gospodarstwa. Kalkulator ma charakter darmowy i dostępny jest on-line na stronie internetowej projektu. Obsługa kalkulatora wspierana jest przez załączone instrukcje i porady ekspertów. Pomoc mają także stanowić broszury, warsztaty, wizyty studyjne i spotkania z doradcami energetycznymi. Co więcej, w ramach projektu przeszkolonych zostanie 60 doradców, których zadaniem będzie pomaganie rolnikom w przygotowaniu biznesplanów. Co najmniej 60 MW zainstalowanej mocy, 80 mln EUR nakładów inwestycyjnych oraz 90 000 ton wyemitowanego CO 2 mniej do 2020 roku BioEnergy Farm 2 zakłada, że rolnicy z pomocą przeszkolonych ekspertów w ramach realizacji projektu przygotują biznesplany na inwestycje w biogazownie zasilane obornikiem/gnojowicą o łącznej mocy zainstalowanej wynoszącej 110 MW. Może się okazać, ze nie wszystkie przygotowane biznesplany zostaną zrealizowane. Tym samym oczekuje się, że zdolności produkcyjne gospodarstw wzrosną do 2020 roku o 60 MW w krajach zaangażowanych w projekt. W krótkim okresie oczekuje się osiągnięcia 28 MW na 1,5 roku przed zakończeniem projektu. Informowanie decydentów politycznych o potencjale produkcji w mikrobiogazowniach 59

W celu spopularyzowania produkcji energii w mikrobiogazowniach rolniczych i sprawienia by była ona bardziej opłacalna dla rolników, wykonawcy projektu będą upowszechniać wiedzę technologiczną oraz informować decydentów politycznych o korzyściach z działalności mikrobiogazowni i ich potencjale. Partnerzy projektu, udostępnią ten przewodnik, zawierający informację o rozwiązaniach stosowanych w różnych krajach Europy i najlepszych dostępnych praktykach, w celu przekonania decydentów politycznych do wdrażania najbardziej optymalnych rozwiązań. 60

Annex 4. Partnerzy projektu Cornelissen Consulting Services B.V. Welle 36 7411 CC Deventer Holandia T: +31-507-667-000 E: info@cocos.nl W: www.cocos.nl DCA Multimedia B.V. Middendreef 281 8233 GT Lelystad Holandia T: +31-320-269-520 E: info@dca.nl W: www.boerenbusiness.nl University of Turin DEIAFA Via L. Da Vinci, 44 10095 Grugliasco (TO) Włochy T: +39 011 6708596 E: remigio.berruto@unito.it W: www.deiafa.unito.it Coldiretti Piemonte Piazza San Carlo, 197 10123 Torino Włochy T: +39 011 562 2800 E: piemonte@coldiretti.it W: www.piemonte.coldiretti.it Fundacja Nauka i Edukacja dla Agrobiznesu - FNEA Fabiańska 12 01472 Warszawa Polska T: +48 608 630 637 E: edward_majewski@sggw.pl W: www.sggw.pl Narodowa Agencja Poszanowania Energii S.A. - NAPE ul. Świętokrzyska 20 00-002 Warszawa Polska T: +48-22-505-5661 E: nape@nape.pl W: www.nape.pl IBBK Am Feuersee 6 74592 Kirchberg/Jagst Niemcy T: +49 7954 926 203 E: info@biogas-zentrum.de W: http://the.international.biogas.center/index.php 61

Kuratorium für Technik und Bauwesen in der Landwirtschaft e. V. (KTBL) Bartningstraße 49 64289 Darmstadt Niemcy T: +49 (0)6151 7001-0 E: ktbl@ktbl.de W: www.ktbl.de Farmer society for projects Innovatiesteunpunt Diestsevest 40 3000 Leuven Belgia T: +31 (0)16 28 61 02 E: info@innovatiesteunpunt.be W: www.innovatiesteunpunt.be Agrotech A/S Agro Food Park 15 DK-8200 Aarhus N Dania T: +45 8743 8400 E: info@agrotech.dk W: www.agrotech.dk Organic Denmark Silkeborgvej 260 8230 Åbyhøj Dania T: : +45 87 32 27 00 E: info@okologi.dk W: http://organicdenmark.dk Farmers Association of Region Bretagne Rond Point Maurice Le Lannou, ZAC Atalante Champeaux - CS 74223 35042 Rennes Ced Francja T: +33 2 23 48 23 23 E: accueil@bretagne.chambagri.fr W: www.bretagne.synagri.com TRAME 6 rue de La Rochefoucauld 75009 Paris Francja T: +33 01 44 95 08 18 E: trame@trame.org W: www.trame.org 62

Skontaktuj się z nami w sprawie pytań i po więcej informacji w w w. B i oener g yfa r m. e u #B i oenergyfar m