HISTORIA Etap 1 - do 1945: koncepcje niemieckie budowy kanału przez Mierzeję Wiślaną (?) (w 1905 r. przekopali Mierzeję w obecnym ujściu Wisły Przekop Wisły - nadrzędny interes społeczny a bardzo duże zagrożenie powodziowe Gdańska i Żuław). Etap 2 - powojenny do 2005: pomysły lokalne (Elbląg) i koncepcje środowiska hydrotechników, głównie z PG i IBW PAN (Andruszkiewicz, Jednorał i inni), nasilenie w okresie 1995-1996 (analogia do Kaskady Dolnej Wisły pod względem efektywności działań). Etap 3-2006-2013: 2006 uruchomienie przez Ministra Gospodarki Morskiej prac zmierzających do budowy kanału; powołanie konsorcjum na rzecz budowy kanału (05.2007): Urząd Morski w Gdyni (lider), Marszałek woj. warmińsko-mazurskiego, UM Elbląg, Port w Elblągu, gm. Sztutowo, Komunalny Związek Gmin Nadzalewowych (Marszałek woj. pomorskiego - wątpliwości środowiskowe, wojewoda olsztyński zastanawiał się); projekt Programu wieloletniego pn. >Budowa drogi wodnej łączącej Zalew Wiślany z Zatoką Gdańską< (2007) (statki o dług. 100 m, szer. 20 m i zanurzeniu 4 m); Studium wykonalności inwestycji (2007); Koncepcja techniczna i kosztowa budowy kanału (2007) 4 lokalizacje, parametry kanału (długość 750-1650 m, szerokość 60-100 m, głębokość 5 m), i jego technologia (dwie śluzy, wrota sztormowe, dwa mosty zwodzone lub tunel), awanport na Zat. Gdańskiej (falochrony o łącznej długości ok. 1000 m i kotwicowisko na Zalewie Wiślanym; Koncepcja przebiegu i budowy torów podejściowego i na Zalewie (2009) 4 przebiegi na Zalewie Wiślanym (długość 9,66-26,3 km, szerokość na dnie 100 m, głębokość 4/5 m) i tor podejściowy na Zatoce Gdańskiej (długość ok. 500 m, głębokość 5,5 m); Raport o oddziaływaniu na środowisko (Ekokonsult 2009) raport nieformalny, ogólny, wstępny ; monitoringi i inwentaryzacje przyrodnicze na zamówienie Urzędu Morskiego w Gdyni (2009-2011) (Zalew Wiślany: ptaki, ryby, roślinność, ; Mierzeja Wiślana: kompleksowa inwentaryzacja 4. transektów) uzgodnienia zakresu Prognozy oddziaływania na środowisko projektu Programu na wniosek Ministra Infrastruktury: GIS (03. 2010) i GDOŚ (04.2011); Prognoza oddziaływania na środowisko projektu Programu (Proeko 07.2012) oraz konsultacje społeczne i podsumowanie procedury OOŚ (09.2012) prognoza negatywna, konflikt UM w Gdyni - Proeko; manipulacja Prognozy (07.2012) przez Urząd Morski w Gdyni upowszechnienie Prognozy w wersji 2. pozytywnej (jesień 2013), anonimowy zespół autorski, burza w prasie. 1
Etap 4 - od 2014: 2014: cisza w rzeczywistości przygotowano aktualizację Programu (2007) i do zaktualizowanego Programu (2014) (w tym nowy wątek: bezpieczeństwo powszechne - konflikt zbrojny- ewakuacja) opracowano na zamówienie Urzędu Morskiego w Gdyni nową, 3. wersję Prognozy... (01.2015), na podstawie nowych uzgodnień jej zakresu przez GIS i GDOŚ (2014); Prognoza (01.2015) jest identyczna z Prognozą (07.2012) w zakresie części analitycznej i w większości w zakresie ocen cząstkowych oraz całkowicie odmienna w części syntetyzującej i rekomendacji; w pierwszym kwartale 2015 r. upowszechnienie nowej Prognozy (01.2015) i konsultacje społeczne; po wyborach do sejmu w 2015 r., do 01.2016 r. liczne sygnały prasowe i internetowe o zamiarze doprowadzenia do szybkiego zbudowania kanału i pozostałej infrastruktury przez nowy rząd. STRONY 1. Urząd Morski w Gdyni (lider konsorcjum, zdecydowanie za, zbudowaliby nawet Pałac Kultury po środku Zat. Gdańskiej przeroby, premie, nagrody ). Osoba odpowiedzialna: z-ca Dyrektora ds. technicznych Anna Stelmaszyk-Świerczyńska (hydrotechnik, technokratka, manipulatorka osoba sprawna, mentalność urzędnicza - dyspozycyjna). 2. Samorząd Elbląga - bezkrytycznie za. 3. Zarząd Portu Elbląg ( menedżerowie i urzędnicy bez polotu) za. 4. Samorządy gmin przyzalewowych poza ww. - za, z wyjątkiem Krynicy Morskiej przeciw (wyspa, zanik plaż, spadek turystyki ). 5. Zarząd woj. warmińsko-mazurskiego - bezkrytycznie za. Główny ideolog elbląski i wojewódzki: Jerzy Wcisła (dawniej przew. RM Elbląga i dyrektor Biura Urz. Marszałkowskiego w Elblągu prawa ręka marszałka woj., obecnie senator z PO osoba sprawna i skuteczna, mentalność polityka do celu po trupach ). 6. Zarząd woj. pomorskiego - chwiejność (wątpliwości środowiskowe i ekonomiczne / a może ). 7. Ministerstwo Infrastruktury - popiera projekt. 8. GDOŚ - nie jest przeciw. 9. RROP w Gdańsku- (stanowisko przeciw w 2013 r., RROP w Olsztynie - bierność, PROP - bierność. 10. Pozarządowe organizacje ekologiczne lokalne i ogólnopolskie - bierność. 11. Prasa (niski poziom merytoryczny, pogoń za newsem) za i przeciw. 12. Społeczeństwo (generalnie nieaktywne, otumanione, manipulowane) - ankieta 2012: 75% za, przeciw 25%, ankieta internetowa 2015: większość przeciw. 13. Eksperci i eksperci - przeciw i za, w tym klakierzy, np. autorzy wersji 2. i 3. Prognozy 2
GŁÓWNE PROBLEMY ŚRODOWISKOWE 1. Zagospodarowanie urobku z wykopu kanału (1-2 mln m 3 piasku) zasilenie brzegu Mierzei Wiślanej od strony Zat. Gdańskiej okresowe (kilkuletnie) zmiany morfodynamiki i siedliskowe. 2. Trwałe zaburzenie równowagi dynamicznej brzegu Mierzei Wiślanej od strony Zatoki Gdańskiej przez falochrony portu wejściowego do kanału (zasięg zmian do ok. 5 km w obie strony). Zniszczenia siedlisk N 2000. Konieczność systematycznego przeciwdziałania i koszty (analogia do Płw. Helskiego). 3. Zagospodarowanie urobku (6,7 13,3 mln m 3 namułów) z budowy toru wodnego na Zalewie Wiślanym (wyspa o wys. ok. 3 m pow. ok. 110-220 ha lub polder o wys. 0,5 m, pow. 270-510 ha) + konieczność systematycznego odmulania toru wodnego na etapie eksploatacji urobek i koszty. 4. Pogorszenie jakości, w tym trofii (uwolnienie azotu i fosforu z osadów) i wzrost zanieczyszczenia związkami toksycznymi (ropopochodnymi i metali) wód Zalewu Wiślanego na etapie budowy i eksploatacji toru wodnego oraz składowania refulatu (wyspa lub polder). 5. Biosfera: 5.1. Mierzeja Wiślana: likwidacja chronionych siedlisk (3-4), w tym priorytetowego (wydmy szare) na długości co najmniej 0,6 km (cały chroniony pas Mierzei Wiślanej ma 33 km) - ok. 2% oraz przerwanie jego ciągłości (pogorszenie integralności); likwidacja stanowisk chronionych gatunków roślin, grzybów i zwierząt; kanał jako bariera dla przemieszczania się zwierząt lądowych (głównie ssaki), wyspiarska izolacja subpopulacji wielu gatunków; pogorszenie integralności obszaru Natura 2000 PLH Zalew Wiślany i Mierzeja Wiślana (przecięcie Mierzei) oraz likwidacja powiązań lądowych odciętej części obszaru (wyspa) z innymi obszarami Natura 2000. 5.2. Zalew Wiślany: likwidacja roślinności wodnej i szuwarowej (1-2 ha) w strefie budowy toru wodnego na Zalewie Wiślanym (+ kotwicowisko); likwidacja wartościowych i rzadkich siedlisk ptaków i oddziaływanie na gatunki ptaków, dla których ochrony wyznaczono PLB Zalew Wiślany (8 gatunków); likwidacja siedliska priorytetowego (laguny przybrzeżne), na powierzchni od 370 do 880 ha w przypadku wyspy lub od 510 do 1150 ha w przypadku polderu, czyli 1,6-3,5% powierzchni siedliska w PLH i negatywne przekształcenia siedliska w zakresie batymetrii i stanu zanieczyszczenia wód; negatywne oddziaływanie transportu morskiego na rezerwat Zatoka Elbląska (rez. ornitologiczny). 3
6. Krajobraz: dewaloryzacja krajobrazu PK Mierzeja Wiślana w rejonie kanału i Zalewu Wiślanego w przypadku powstania wyspy (na Zalewie nie ma żadnej naturalnej wyspy). 7. Ludzie: na etapie budowy transport lądowy (Stegna i Sztutowo); na etapie eksploatacji spadek walorów rekreacyjnych plaż Mierzei Wiślanej wzdłuż brzegu Zat. Gdańskiej. 8. Potencjalne awarie: katastrofa morska na Zalewie Wiślanym katastrofa ekologiczna; awaria śluz kanału (x 2) i wrót przeciwpowodziowych wzrost zagrożenia powodziowego na terenach przyzalewowych, w skrajnym przypadku kataklizm. UWARUNKOWANIA PRAWA OCHRONY ŚRODOWISKA 1. Całkowita niezgodność z Uchwałą Sejmiku Woj. Pom. w sprawie Parku Krajobrazowego Mierzeja Wiślana, ale inwestycja jako cel publiczny może być zrealizowana (zgodnie z ustawą o ochronie przyrody).. 2. Likwidacja siedlisk i osobników gatunków chronionych możliwe zezwolenia. 3. Zagrożenie rezerwatu przyrody Zatoka Elbląska (już przesunięto granicę rezerwatu w kierunku wschodnim, odsuwając ją od toru wodnego do Elbląga). 4. Niezgodność z Ramową Dyrektywą Wodną utrudnienie osiągnięcia dobrego stanu wód Zalewu Wiślanego (trudne do jednoznacznej prognozy obliczeniowej). 5. Znaczące (?) oddziaływanie na przedmioty ochrony obszarów Natura 2000 PLH Zalew Wiślany i Mierzeja Wiślana oraz PLB Zalew Wiślany, w tym na siedliska priorytetowe a NADRZĘDNY INTERES SPOŁECZNY. 6. Program (2014) a plany ochrony obszarów Natura 2000 PLH Zalew Wiślany i Mierzeja Wiślana oraz PLB Zalew Wiślany - projekty, po konsultacjach społecznych, wykonane na zamówienie Urzędu Morskiego w Gdyni przez Instytut Morski w Gdańsku 11.2014). 7. Oddziaływanie transgraniczne ograniczone: morfodynamika brzegu Mierzei wzdłuż Zat. Gdańskiej (tylko w wariancie Piaski), zanieczyszczenie wód Zalewu Wiślanego i ewentualne zmiany w populacjach ryb (we wszystkich wariantach). 4
1. Komisja Europejska - Bruksela: PRZECIWDZIAŁANIE niezgodność z przepisami ochrony obszarów Natura 2000; niezgodność z Ramową Dyrektywą Wodną; 2. Społeczeństwo polskie: ochrona środowiska w skali regionalnej zagrożenia Zalewu i Mierzei Wiślanej, Park Krajobrazowy, obszary Natura 2000; koszty budowy i przede wszystkim eksploatacji nieopłacalność ekonomiczna. 3. Społeczności lokalne (gminy przyzalewowe): zagrożenia środowiskowe: - powodziowe i zanieczyszczenie wód Zalewu (wszystkie gminy przyzalewowe); - zanik plaż (gm. Krynica Morska i Sztutowo); uciążliwości środowiskowe etapu budowy (gm. Stegna - miejscowość Stegna i gmina Sztutowo miejscowości Sztutowo i Katy Rabackie); izolacja wyspiarska (niewielka część gm. Sztutowo i cała gm. Krynica Morska); zagrożenia ekonomiczne: spadek dochodów z turystyki (Krynica Morska, Sztutowo, ale Sztutowo uzyska duże wpływy do budżetu z podatku od nieruchomości - preferowane lokalizacje Nowy Świat i Skowronki są na jej obszarze), spadek wydajności rybactwa zalewowego (większość gmin przyzalewowych). 4. Samorządy wojewódzkie: skonfliktowanie samorządów (Warmińsko-Mazurski za, Pomorski wątpliwości - kanał ma być w woj. pomorskim). 5. Wątki międzynarodowe: wątek rosyjski środowiskowy (oddziaływanie transgraniczne przedsięwzięcia) NIE ze względu na uwarunkowania polityczne i propagandowe; wątek niemiecki - historyczny (Zalew Wiślany jako zbiorowa mogiła ok. 20 tys. Niemców cywilów z Prus Wschodnich, z okresu ucieczki przed Sowietami, zimą 1944/45 po zamarzniętym Zalewie - chyba NIE ze względu na pamięć ofiar itd. 5