W R O C Ł A W 1 9 4 8 ZABYTKI - ARCH ITEKTURA
WYDAWNICTWO i DOLNOŚLĄSKA SPÓŁDZIELNIA PRACY FOTOTECHNIKA" WROCŁAW, FREDRY 1 N A K Ł A D : C S. S, SPOŁEM' ODDZIAŁ PAPIERNICZY WROCŁAW, UL. KLĘCZKOWSKA OPRACOWANIE I REDAKCJA l J. BOŻEK ZDJĘCIA: BOŻEK, FLACH, KWAŚNIEWSKI PRAWO PRZEDRUKU I NAŚLADOWNICTWO ZASTRZEŻONE NAKŁAD 20000 EGZ.
W R O C Ł A W Prastara stolica Śląska od zarania swych dziejów jest miastem słowiańskim, o czym zresztą wspominają nawet niemieccy historycy. Pierwsze wiadomości o Wrocławiu pochodzą z 966 r., lecz dopiero za panowania Bolesława Chrobrego, wielkiego króla Polski, gród ten występuje na widownię polityczną, W 1000-ym roku zostaje założone we Wrocławiu biskupstwo i wtedy zaczyna się wspaniały rozwój miasta. Ważną przyczyną tego rozwoju było również to, że Wrocław położony jest nad Odrą, będącą wielkim szlakiem handlowym, który tu krzyżuje się z drugim, wiodącym ze wschodu na zachód. Otoczony opieką królów i książąt polskich stanowił Wrocław przedmiot ustawicznych ataków Niemców. Cesarze niemieccy i ich sprzymierzeńcy wykorzystywali wszelkie chwile słabości Polski, by owładnąć tym bogatym miastem. Jeden z najazdów niemieckich przyniósł napastnikom klęskę w 1109 roku, która miała miejsce na tzw. Psim Polu pod Wrocławiem. Miało wtedy zginąć tak wielu Niemców, że nie nadążono ich grzebać i psy pożerały zwłoki poległych wrogów. Innym zdarzeniem był najazd Mongołów, którzy w 1241 r. spalili doszczętnie miasto, a tylko gród i wyspa kościelna ocalała, za sprawą wg podania św. Czesława, ówczesnego biskupa wrocławskiego. W XIV w. gdy Polska walczyła z niemieckim zakonem Rycerzy Krzyżowych, zagarniających ziemie pomorskie, ^Wrocław odpadł od Polski, po śmierci Henryka VI, ostatniego polskiego księcia wrocławskiego. Pomimo ciągłej germanizacji Polacy prze
trwali na placówce przez całe-panowanie niemieckie i w połowie XIX wieku jeszcze lud wrocławski mówił po polsku i używał w domu języka polskiego. Organizacje polskie i Polacy-profesorowie Uniwersytetu Wrocł. utrzymywali polskość w mieście, które w XI w. było obok Krakowa i Sandomierza jedną z ówczesnych stolic Polski. O polskości Wrocławia mówią najlepiej zabytki architektoniczne. Plan miasta, założonego w XI w. jest podobny do planów innych miast Polski. Pierwsze miasto to dzisiejszy Stary Wrocław, otaczający Rynek, oraz dzielnica kościelna na wyspach Piaskowej i Tumskiej. W pierścieniu wąskich zaułków, powstałych na miejscu dawnych murów obronnych miasta, ugruntowała się i przez długi czas utrzymała się tradycja polska, aż w XX wieku żywiołowo wyrosła ponad osad niemczyzny. Najpiękniejsze budowle to kościoły. Wznoszone w wiekach XI, XII, XIII, mimo późniejszych przeróbek zachowały cechy wspólne budowlom Polski średniowiecznej. Najcenniejszym kościołem jest katedra św. Jana Chrzciciela na Ostrowie Tumskim, wzniesiona w XIV w. Poważnie uszkodzona, jest obecnie w odbudowie. Kościół św. Elżbiety, masywny gmach gotycki z XIII w. w pobliżu Rynku, ozdobiony jest wieżą o 91 mtr. wysokości. Wszystkie średniowieczne kościoły Wrocławia wypełnione są licznymi zabytkami, wśród których ważnymmi są grobowce książąt śląskich i mieszczan wrocławskich, których polskie nazwiska głoszą praw dę o historii miasta. Pięknym pomnikiem architektury gotyckiej i renesansowej jest też Ratusz Staromiejski oraz szereg kamienic mieszczańskich,- dookoła Rynku Starego stojących. Należy również wspomnieć o Uniwersytecie Wrocławskim. Mieści się on t eraz
w dawnym gmachu uniwersytetu jezuickiego, wzniesionego w 1700 r. jako budowla W stylu, rozwiniętego baroku. Pierwszy zaś uniwersytet we Wrocławiu założył w 1505 roku Władysław, król czeski z polskiej dynastii Jagiellonów. Wrocław średniowieczny posiada wiele pomników architektury, świadczących o poziomie kultury ówczesnych Polaków. Panowanie pruskie natomiast, choć przyniosło poważną rozbudowę miasta, nie wzbogaciło go jednak w gmachy, równe pięknością tamtym polskim, średniowiecznym. Wrocław niemiecki było to rozległe miasto domów czynszowych. Upadek Niemców w 1945 r. pozostawił poważne ślady we Wrocławiu. Zaślepieni w uporze Niemcy utworzyli tu twierdzę i spowodowali olbrzymie zniszczenie miasta po wielotygodniowym oblężeniu. Dnia 7 maja 1945 r. uwolniono miasto spalone i zrujnowane, opuszczone przez ludność. Przyłączony po wielowiekowej rozłące do Polski, Wrocław stał się znów stolicą Śląska i szybko powrócił do życia, lecząc rany. Dziś Wrocław obejmuje 175 km kw. i posiada około 300 tys. ludności. Zniszczony w 67% posiada ludność, stanowiącą połowę zaludnienia w 1940 r., gdy nie był nawet dotknięty ręką. wojny. _ Z ogólnej liczby prawie 1400 ulic, większa część po oczyszczeniu z gruzów została otwarta dla ruchu komunikacyjnego. 15 linii tramwajowych łączy najodleglejsze dzielnice miasta. 6 wyższych uczelni z Uniwersytetem i Politechniką na czele, 4 teatry oraz szereg instytucji kulturalnych jak biblioteki, muzea itp. świadczą o rozwoju miasta jako wielkiego ośrodka kultury.
Na terenie Wrocławia znajduje się największa w Europie fabryka wagonów kolejowych, oraz inne wielkie zakłady przemysłowe. Nad Odrą położony jest Stadion Olimpijski im. gen. K. Świerczewskiego, drugi co do wielkości w Europie, z trybunami na 40.000 i 20.000 widzów. Obok stadionu znajduje się piękny Park Szczytnicki o powierzchni około 200 ha (Wrocław posiada kilka nieco mniejszych parków o pięknym zadrzewieniu). W pobliżu Stadionu założone są tereny wystawowe, których główną ozdobą jest wielka Hala Ludowa, budowla nowoczesna. Jest to rotunda o średnicy 95 m, przy czym sama kopuła ma 35 m średnicy i 65 m wysokości. Do budowy Hali Ludowej użyto m. in. 13.000 m sześć, betonu. Może ona pomieścić 50.000 osób (9.000 miejsc siedzących). Wrocław, choć poważnie zniszczony skutkiem działań wojennych, jest miastem ciekawym, będąc jednym z głównych węzłów komunikacyjnych Europy Środkowej. Stolica ziem zwróconych Polsce odbudowuje się i jest widocznym symbolem polskiej mocy i woli. Sierpień 1948 r. Inż. arch. Feliks Kanclerz
SPÓŁDZIELCZOŚĆ PODNOSI POTENCJAŁ GOSPODARCZY ZIEM ODZYSKANYCH Dane statystyczne: Rok 1945 1946 1947 Sklepy spółdzielcze 669 3.267 5.423 Wytwórnie spółdz. 76 1.222 1.772 Obroty spółdzielni 401 milj. 11.772 milj. 36.500 milj. Wartość produkcji 2.079 9.041 Obroty Central Spółdz. 36.888 Członków. Spółdz. 536.000 ------------------- i