Park Krajobrazowy Dolina Słupi Ochrona płazów Projekt "Ochrona bioróżnorodności płazów w granicach Parku Krajobrazowego "Dolina Słupi". Przedmiot ochrony Traszka grzebieniasta (Triturus cristatus) jest największą traszką ze spotykanych w kraju. Samce osiągają 9,5-15 cm, samice 9,5-17 cm długości. Skóra tej traszki, w przeciwieństwie do traszki zwyczajnej, jest chropowata, szorstka i gruboziarnista. W okresie godowym przypadającym na maj zaznacza się wyraźny dymorfizm płciowy. U samca wykształca się wysoka do 15 mm grzebieniasta płetwa godowa, ciągnąca się od środka głowy do końca ogona, nad którego nasadą jest szeroka przerwa. Na ogonie pojawia się perłowa lub srebrzystoniebieska smuga obramowana od dołu żółtym paskiem. Samica składa 200-450 jaj umieszczanych pojedynczo na liściach. W okresie życia lądowego traszka ta przebywa w wilgotnych, zacienionych miejscach. Na żer wychodzi wieczorem lub w czasie deszczu, łowi drobne, mało ruchliwe zwierzęta. Zimuje na lądzie. Gatunek znajduje się na Czerwonej Liście IUCN i jest objęty Dyrektywą Siedliskową. Gatunek rzadki w Polsce i na Pomorzu. Zagrożony z powodu zaniku niewielkich i czystych zbiorników wodnych oraz zanieczyszczenia chemicznego środowiska. Na Pomorzu i w PKDS ostatnich latach spotykany coraz rzadziej. Traszka zwyczajna (Triturus vulgaris) osiąga 4,5-11 cm (samce) i 4,5-10 cm (samice) długości. Dymorfizm płciowy wyraźny w okresie godowym, kiedy u samca wyrasta 8 mm wysokości nieprzerwana, regularnie ząbkowana płetwa grzbietowa. Traszka ta pojawia się w różnego rodzaju zbiornikach wodnych w końcu marca i rozpoczyna gody trwające do końca czerwca. Masowe składanie jaj przypada na maj. Biologię ma podobną do traszki grzebieniastej. Gatunek pospolity w Polsce i na Pomorzu. Umiarkowanie zagrożony z powodów identycznych, jak traszka grzebieniasta. Kumak nizinny (Bombina bombina) W Polsce i na Pomorzu występuje na terenach nizinnych, ale tylko w niektórych miejscach i niezbyt licznie. Gatunek zagrożony z podobnych przyczyn jak traszki. Rozmnaża się w bardzo płytkich i szybko nagrzewających się zbiornikach wodnych, na terenach otwartych. Jest płazem drobnym i delikatnym, o krępym ciele i krótkich odnóżach. Charakterystyczny u kumaka jest kształt źrenic - trójkątny lub sercowaty, oraz czerwony lub pomarańczowy deseń plam na czarnym brzuchu. To zwierzę ciepłolubne, o aktywności całodobowej, głównie jednak dziennej. Ze snu zimowego budzi się w kwietniu, pod koniec tego miesiąca rozpoczyna gody, które kontynuuje przez następne 3 miesiące. Na sen zimowy udaje się zwykle w początkach października. Obecność kumaka w naszym Parku stwierdzono w czasie inwentaryzacji gatunków płazów w 2003 r., stąd brak tego gatunku w materiałach związanych z planem ochrony Parku strona 1/9
kumak nizinny Grzebiuszka ziemna (huczek) (Pelobates fuscus) Ciało ma krępe, kończyny krótkie, dobrze umięśnione. Samce mierzą od 4,5 do 6,5 cm, samice od 4,5 do 7,5 cm. Skóra delikatna, pozbawiona brodawek, zawiera gruczoły wydzielające w sytuacjach zagrożenia substancję o zapachu czosnku. Na podeszwach tylnych kończyn znajdują się półksiężycowate modzele piętowe, pozwalające grzebiuszce szybko zakopać się w podłożu w razie zagrożenia. Najbardziej charakterystyczną cechą grzebiuszki są pionowe źrenice. Ze snu zimowego budzi się w marcu, gody odbywa od kwietnia do czerwca, na sen zimowy udaje się pod koniec października. W Europie, w Polsce i na Pomorzu gatunek rzadki, występuje tylko lokalnie i bardzo nielicznie. Należy do płazów zagrożonych, ze względu na sukcesywny zanik niewielkich, płytkich, czystych i ciepłych zbiorników wodnych, oraz z powodu zatrucia środowiska związkami chemicznymi. W granicach Parku jest gatunkiem bardzo rzadkim - zarejestrowano go jedynie na 3 stanowiskach proponowanych do objęcia ochroną jako użytki ekologiczne. Ropucha szara (Bufo Bufo) Największa i najpospolitsza ropucha krajowa, dorasta do ponad 12 cm długości. Goduje od końca marca do kwietnia. Prowadzi lądowy i nocny tryb życia. W Polsce i na Pomorzu gatunek pospolity, jednakże jego liczebność wykazuje tendencję spadkową na całym areale z przyczyn identycznych jak w przypadku traszek. W latach 1995-99 w granicach PKDS należała do płazów pospolitych, spotykanych na całym obszarze, jednakże nigdzie (za wyjątkiem zbiornika w Łysomicach) nie była zbyt liczna - w zbiornikach wodnych spotykano wówczas do kilkudziesięciu osobników. strona 2/9
godujące ropuchy szare Ropucha paskówka (Bufo calamita) Najmniejsza i najrzadsza krajowa ropucha, dorasta do 7,5 cm. Samiec nieco mniejszy od samicy. Gody w maju. Ropucha ta nie skacze, lecz biega po podłożu. Występuje na terenach suchych, w naszym Parku bardzo nieliczna, chroniona. Do żab zielonych zaliczamy żabę jeziorową, śmieszkę oraz wodną, będącą ich naturalnym mieszańcem. Żaba śmieszka (Rana ridibunda) jest największym polskim płazem bezogonowym. Osiąga do ponad 12 cm długości. Ma masywną budowę ciała, szeroki pysk, długie nogi. Grzbiet od brudnozielonego do oliwkowociemnobrunatnego. Przez środek grzbietu biegnie jasny pasek. Żaba śmieszka jest najbardziej ze wszystkich żab związana ze środowiskiem wodnym. Trwale populacje tworzy wyłącznie w dużych i głębokich zbiornikach wodnych, w których zimuje. Pojawia się na brzegach jezior i rzek w kwietniu, gody odbywa w maju i czerwcu. Wśród europejskich płazów należy do największych drapieżników. Zjada nie tylko bezkręgowce, lecz także małe ryby, ptaki, nawet drobne ssaki i jaszczurki. W Polsce występuje lokalnie, na terenach nizinnych. Na Pomorzu należy do płazów rzadkich. Gatunek zagrożony z przyczyn podobnych jak traszki. Żaba jeziorkowa (Rana lessonae) osiąga do 8,5 cm długości. Grzbiet trawiastozielony, pokryty czarnymi plamami. Spotyka się jednak osobniki brązowe-ubarwienie jest bardzo zmienne. Wzdłuż grzbietu biegnie jaśniejszy pasek. Żaba ta pojawia się w końcu kwietnia, gody odbywa w maju i czerwcu. Zamieszkuje wspólnie z żabą wodną, drobne zbiorniki wodne, stawy, rowy, mokradła, oraz zbiorniki okresowo wysychające. Dorosłe osobniki opuszczają wodę w końcu sierpnia i we wrześniu i zagrzebują się w ziemi, gdzie zimuje. W Polsce i na Pomorzu pospolita, ale niezbyt liczna - liczebność populacji spada wraz z zanikiem drobnych zbiorników wodnych. Żaba wodna (Rana esculenta) jest mieszańcem obu wcześniej opisanych gatunków. Osiąga do 11,5 cm długości. Ubarwienie podobne do żaby jeziorowej. Żaba wodna jest bardzo wrażliwa na ekologiczne czynniki zbiornika. W Polsce i na Pomorzu gatunek strona 3/9
pospolity, umiarkowanie zagrożony z powodu degradacji siedlisk. W granicach PKDS w latach 1995-99 oraz 2003 żaba wodna należała do najpospolitszych płazów występowała w prawie wszystkich zbiornikach wodnych. żaba wodna Do tzw. żab brunatnych należą w Polsce 3 gatunki: żaba moczarowa, żaba trawna oraz żaba zwinka. Na terenie Parku spotykamy jedynie 2 pierwsze. Żaby te, w przeciwieństwie do żab zielonych, składają jaja w jednym kłębie, ich gody odbywają się na początku kwietnia. Żyją w wilgotnych środowiskach lądowych, do wody wchodzą jedynie na okres godów. Żaba trawna (Rana temporaria) osiąga 4,7-10,5 cm. Ciało ma krępe, pysk szeroki, tępo zakończony, Ubarwienie grzbietu zmienne, zwykle jasno i ciemno brązowe, ceglaste. Żaba trawna przystępuje do rozrodu w końcu marca, najszybciej ze wszystkich żab. U samców w okresie godów podgardle staje się niebieskawe. W Polsce i na Pomorzu gatunek pospolity. Zagrożony umiarkowanie, z przyczyn podobnych jak pozostałe płazy. strona 4/9
żaba trawna Żaba moczarowa (Rana arvalis) jest nieco mniejsza od trawnej (4-8 cm). Pysk ma ostro zakończony. Grzbiet jest jasnoczekolaowy, niekiedy ceglasty. W okresie godowym samce stają się intensywnie błękitnoliliowe. Godują w tych samych miejscach co żaby trawne. Żyje na przestrzeniach otwartych (łąki, mokradła, bagna). Prowadzi nocny tryb życia, zimuje na lądzie zagrzebana w ziemi. W Polsce i na Pomorzu gatunek pospolity, umiarkowanie zagrożony z przyczyn podobnych jak pozostałe płazy. Dlaczego chronimy płazy? I. Argumenty wynikające z bioróżnorodności na poziomie gatunkowym płazów: 1. Bardzo niewielka liczba gatunków płazów występuje w Polsce. Na świecie żyje współcześnie około 4460 gatunków, a w kraju tylko 18. W przypadku tak nielicznej grupy gatunków istnieje poważne niebezpieczeństwo ich wyginięcia. 2. Do ochrony bioróżnorodności gatunkowej zobowiązuje nas Konwencja o Różnorodności Biologicznej, podpisana przez Polskę w roku 1992, a ratyfikowana w 1993. 3. Prawo polskie chroni różnorodność biologiczną, m.in. dzięki ochronie gatunkowej zwierząt. Na mocy Rozporządzenia Ministra Środowiska wszystkie gatunki płazów krajowych są objęte ścisłą ochroną gatunkową. W stosunku do przedstawicieli gatunków chronionych zabrania się m.in. ich zabijania, odłowu, okaleczania itp. II. Argumenty wynikające z roli płazów w ekosystemach Pokarm. Dorosłe płazy są drapieżne, łowią i zjadają pierścienice, stawonogi, mięczaki i drobne kręgowce. np. duże dorosłe ropuchy szare atakują młode gryzonie; żaby wodne - gąsienice motyli, chrząszcze, turkucie podjadki. Kijanki i larwy zjadają pokarm roślinny lub zwierzęcy. Płazy stanowią ważne ogniwo w łańcuchach pokarmowych jako drapieżniki, a ponadto same są pokarmem dla innych zwierząt (np. dla ptaków i ssaków, kijanki dla zwierząt wodnych). strona 5/9
Są zwierzętami pożytecznymi, głównie dlatego, że utrzymują w ryzach liczebność populacji różnych stawonogów, a w szczególności -owadów. Wraz z ptakami, nietoperzami i mrówkami są sprzymierzeńcem człowieka w "walce" ze "szkodliwymi" owadami, ślimakami i gryzoniami. III. Argumenty wynikające z wymagań siedliskowych płazów i z konieczności ochrony ich siedlisk Tryb życia. Płazy wykazują specyficzne wymagania siedliskowe, ze względu na fakt, iż są zwierzętami dwuśrodowiskowymi. Większość gatunków część swojego życia spędza na lądzie, a część w wodzie. Wszystkie płazy krajowe w wodzie spędzają okres godowy - rozmnażanie odbywa się w wodzie. Niektóre większą część życia dorosłego spędzają w wodzie, a na ląd wychodzą tylko, gdy wyschnie ich zbiornik wodny w poszukiwaniu nowego (np. nasze krajowe żaby zielone). Preferencje siedliskowe. Płazy preferują zbiorniki wody słodkiej, ponieważ ze względu na delikatną skórę źle znoszą wodę zasoloną. Niektóre gatunki przystosowały się jednak do wody słonawej. Spośród płazów europejskich (i polskich) należą do nich: ropuchy zielona i paskówka, żaby: wodna i śmieszka oraz kumak nizinny, które mogą żyć i rozmnażać się w słonawych wodach jezior przymorskich Okres życia lądowego większość płazów spędza w siedliskach zacienionych i wilgotnych, obfitujących w różne zakamarki (kryjówki). Unikają siedlisk suchych, gdyż ich delikatna skóra nie tworzy dostatecznej ochrony przed wysuszeniem. Nieliczne gatunki, które żyją na terenach suchych na okres dnia zakopują się w piasku lub w ziemi, natomiast aktywne są w ciągu nocy. Zimowanie. Płazy zimują na lądzie lub w wodzie. Na lądzie - w różnych zakamarkach (szczeliny, nory gryzoni, zagrzebane w ziemi, pod sągami drewna, stertami gałęzi, chrustu itp.). W wodzie zimują na dnie zbiorników wodnych - preferują wolno płynące strumienie i większe zbiorniki wody stojącej ze względu na mniejsze niebezpieczeństwo ich zamarzania do samego dna (np. żaba jeziorkowa, żaba wodna, śmieszka, trawna). Migracje Dorosłe osobniki wędrują do miejsc rozrodu w okresie wiosennym; z wody wychodzą dorosłe i młode rozchodząc się na lądzie w okresie letnim. Jesienią migrują w poszukiwaniu miejsc odpowiednich do przezimowania. Co zagraża płazom? Miejsca rozrodu wszystkich gatunków występujących w Polsce są zagrożone, zanikają na skutek: silnej antropopresji (osuszanie, zasypywanie, zatruwanie niewielkich śródpolnych i śródleśnych zbiorników wodnych ostoi godowych płazów), oddziaływania czynnika naturalnego - sukcesji roślinności, co jest groźne głównie dla niewielkich zbiorników wodnych. W siedliskach lądowych wszystkie gatunki są zagrożone na skutek: - tworzenia rozległych monokultur na polach uprawnych, na których brakuje kryjówek, a przebywające na nich zwierzęta są niszczone przez maszyny rolnicze, - tworzenia rozległych monokultur leśnych, głównie sosnowych, których płazy unikają, - stosowania środków ochrony roślin (delikatna skóra nie chroni płazów przed związkami chemicznymi, a w organizmach kumulują się związki chemiczne po zjedzeniu podtrutych nimi bezkręgowców). W okresie migracji wiosennych oraz w okresie letnim bardzo liczne osobniki giną pod kołami samochodów na szosach biegnących w pobliżu ich ostoi godowych. Liczne osobniki wszystkich gatunków giną w różnych pułapkach usytuowanych w pobliżu miejsc ich rozrodu i przebywania na lądzie. Najgroźniejszymi pułapkami są bezodpływowe studzienki, z których zwierzęta nie mogą się wydostać i padają z głodu lub z wyczerpania (topią się). Sytuacja płazów w Parku Krajobrazowym "Dolina Słupi" jest odzwierciedleniem sytuacji tych zwierząt w całym naszym kraju. W granicach Parku, pomimo podejmowanych starań Dyrekcji, nie utworzono dotychczas ani jednego użytku ekologicznego, chroniącego ich siedliska, pomimo iż w drugiej połowie lat 90. XX w. dla ponad dwudziestu obiektów zaproponowano taką formę ochrony powierzchniowej, w celu zabezpieczenia miejsc rozrodu. strona 6/9
Cele projektów ochrony płazów: Rozpoznanie głównych zagrożeń dla bytujących tu populacji pozwoliło opracować główne cele projektów ochrony czynnej, do których należało: - ograniczenie śmiertelności płazów w czasie migracji. Sezonowe migracje płazów mają często masowy charakter, co w znacznym stopniu decyduje o bardzo wysokiej ich śmiertelności w czasie przekraczania szlaków komunikacyjnych. W okresie wiosennym większość ginących pod kołami pojazdów płazów to osobniki dojrzałe płciowo, a więc przygotowane do rozrodu, nierzadko w fazie godowej in amplexus (samiec na grzbiecie samicy głównie w przypadku ropuch szarych i żab trawnych). Zatem do rozrodu przystępuje tylko pewien procent populacji zdolnej do reprodukcji. Także masowa śmiertelność osobników młodych, podejmujących swoją pierwszą wędrówkę ze zbiorników wodnych na żerowiska i zimowiska ma istotne znaczenie dla stabilności ich populacji. Zalew zlokalizowany w pobliżu Łysomic jest największym godowiskiem płazów w granicach Parku Krajobrazowego. Na drodze wędrówek płazów stoi droga powiatowa, którą zwierzęta musza pokonać, aby dotrzeć do miejsca rozrodu. Od lat odnotowywano tu największe migracje (do 10 000 osobników w sezonie) płazów, podczas których były one masowo rozjeżdżane przez samochody. Wcześniej w tym miejscu na czas godów płazów Nadleśnictwo Leśny Dwór rozstawiało płotki zapobiegające przedostawaniu się zwierząt na jezdnię, ale rozwiązanie to było prowizoryczne i nie w pełni efektywne. Akcje takie, z zastosowaniem przenośnych płotków jako barier dla płazów, mają przede wszystkim znaczenie edukacyjne i nie są wystarczającą metodą czynnej ochrony płazów. Wybudowanie trzech przepustów (tuneli) wraz z płotkami naprowadzającymi do nich migrujące zwierzęta pozwoliło trwale rozwiązać ten problem. Zwierzęta natrafiwszy na płotki uniemożliwiające im przedostanie się na jezdnię, wędrują wzdłuż nich docierając do tunelu, którym przedostają się na drugą stronę jezdni. Oprócz płazów tunele te wykorzystywane są przez drobne ssaki i gady. ropuchy szare wędrujące wzdłuż płotków do tuneli Obok przepustów wybudowano także urządzenie spustowe do okresowego (co kilka lat) wypuszczania wody z strona 7/9
zarastającego roślinnością zalewu w celu jego czyszczenia i pogłębienia. Oczyszczenie i pogłębienie stawu jest niezbędne, żeby zapewnić funkcjonowanie godowiska, podlegającego silnemu zarastaniu roślinnością wodną i wypłycaniu. Inną metodą pomagania płazom jest tworzenie małej retencji wody. Odtwarzanie lub budowanie na niewielkich strumieniach małych zbiorników wodnych, które stają się godowiskami i biotopami płazów wpływa na wzrost populacji tych ziemnowodnych zwierząt. Oczywiście przed przegradzaniem strumyków budowlami hydrotechnicznymi należy rozpoznać, czy działanie takie nie przyniesie szkody żyjącym w nich hydrobiontom, zwłaszcza rybom. Stosując takie metody odtworzono w ramach projektu dwa stawy śródleśne - w okolicach miejscowości Łosino oraz w lesie należącym do nadleśnictwa Bytów. Zastosowano takie konstrukcje piętrzące wodę, które umożliwiają okresowe jej spuszczanie w celu oczyszczenia zbiornika śródleśnych rozrastającej się nadmiernie roślinności. Kolejnym celem realizowanego projektu było wyeliminowanie czynników ograniczających optymalne warunki bytowania i rozmnażania płazów, takich jak: zaśmiecania i zarastania śródleśnych i śródpolnych oczek wodnych godowisk. W czasie prowadzonej w 2003 roku inwentaryzacji i waloryzacji godowisk na terenie Parku wytypowano ok. 2,25 ha bardzo cennych, a zarazem zagrożonych degradacją przez zaśmiecanie lub zarastanie miejsc rozrodu płazów. W obrębie tych obiektów, w okresie od 03-08.2003 roku, prowadzono szczegółowe badania, na podstawie których w 2005 roku podjęto prace ziemne. W trakcie trwania prac cały urobek i zebrane śmieci zostały wywiezione na wysypisko śmieci. zaśmiecone godowisko płazów przed jego oczyszczeniem Oczyszczene i pogłębione godowiska zostały przekazane pod opiekę szkołom, które znajdują się w sąsiedztwie wytypowanych oczek. Zadaniem szkół jest opieka nad godowiskami oraz monitoring prowadzony wraz z wolontariuszami Stowarzyszenia i pracownikiem Parku Krajobrazowego. Przy poszczególnych oczkach staną tablice informacyjno-edukacyjne. Wraz z czynną ochroną zaplanowano akcję edukacyjną dla instytucji, mieszkańców oraz dzieci i młodzieży nie strona 8/9
tylko z terenu Parku, ale i z całego województwa pomorskiego, obejmującą m.in. zorganizowanie szkolenia "Zagrożenia i czynna ochrona płazów" dla Służby Leśnej, samorządów, Służby Parków Krajobrazowych województwa pomorskiego, nauczycieli. Przeprowadzone zostały również prelekcje dla dzieci i młodzieży z terenu Parku i jego otuliny. Korzyści ekologiczne uzyskane w wyniku realizacji projektu: - ograniczenie śmiertelności płazów i innych drobnych kręgowców, - zmniejszenie oddziaływania barier ekologicznych na populacje drobnych zwierząt, - zachowanie różnorodności biologicznej na poziomie gatunkowym, - zachowanie zbiornika wodnego spełniającego ważne funkcje w życiu wielu różnych organizmów, w tym płazów, - odtworzenie biotopów płazich poprzez napełnienie osuszonych stawów śródleśnych, - poprawa warunków życia i rozrodu płazów poprzez oczyszczenie 2,25 ha oczek wodnych. strona 9/9 Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)