Formy zabawowe w doskonaleniu elemenytów p. siatkowej Autor: R. Sokołowski 14.11.2006. Zmieniony 06.04.2008. Gminny Zespół Szkół w Bielanach Wrocławskich Opracowanie: mgr Robert Sokołowski FORMY ZABAWOWE W DOSKONALENIU ELEMENTÓW PIŁKI SIATKOWEJ 1. Wstęp : Piłka siatkowa jest dyscypliną bardzo popularną wśród dzieci i młodzieży szkolnej. Chętnie uprawianą przez swoją dostępność, powszechność i wielką popularność jaką osiągnęła w ostatnich latach. Każdą dyscyplinę sportową cechuje określona specyfika, pewne cechy (lub zespół cech) określające jej charakter. Różnorodne są też sposoby prowadzenia walki sportowej. Istotą siatkówki jest umiejętność współdziałania zespołu. Określana jest nawet Jako gra "najbardziej zespołowa z zespołowych". Poza zagrywką nie ma tutaj akcji indywidualnych. Każde następne zagranie jest zależne od poprzedniego. Wymaga to stworzenia specjalnych warunków gry, dotyczących zrozumienia między partnerami oraz współdziałania partnerów w prowadzeniu każdej akcji. Ograniczenie liczby odbić do trzech sprawia, że zespół jest zmuszony do opracowania tej umiejętności tak, aby zamiar drużyny mógł zostać efektywnie zrealizowany. Szybko zmieniające się sytuacje oraz szybkie przyjmowanie i przetwarzanie informacji wymusza nieustanną obserwację i odpowiednio wczesne ustawianie się względem partnerów i rywali. Technika gry, która ma niewiele wspólnego ze zwykłą codzienną motoryką (może poza dopuszczoną przez najnowsze przepisy możliwością odbicia piłki nogą), obejmuje rozmaite elementy odbić i uderzeń, które nadają piłce różną prędkość i kierunek lotu. Jedynie pierwsze uderzenie określonej akcji gry (zagrywka) odbywa się bez przeszkód zza linii końcowej boiska. W dalszej części gry zawodnicy muszą odbijać piłkę w najróżnorodniejszych pozycjach: stałych i o zachwianej równowadze. Wykonanie i wykorzystanie elementów technicznych jest jeszcze dodatkowo utrudniona poprzez fakt, iż zawodnik w czasie prowadzonej akcji nigdy nie znajduje się w posiadaniu piłki. Można tu jedynie mówić o kontakcie z piłką a czasy pomiędzy poszczególnymi jej odbiciami niejednokrotnie wynoszą tylko dziesiętne części sekundy. Przedstawione czynniki mogą powodować, że zwłaszcza w pierwszych etapach nauczania siatkówka jest dyscypliną bardzo trudną i aby osiągnąć minimum satysfakcji z gry musimy podstawowe jej elementy opanować w stopniu co najmniej dobrym. Konsekwencją tego, w początkach nauczania, jest :
- mała atrakcyjność zajęć, wynikająca ze zbyt krótkiego czasu trwania akcji w typowych grach uproszczonych oraz ubogiego zasobu ćwiczeń dostosowanych do niedoskonałych umiejętności technicznych, - zbyt niska intensywność zajęć, spowodowana dużą liczbą błędów popełnianych w czasie ćwiczeń, - długotrwałość procesu nauczania elementów techniki niezbędnych do prowadzenia gry właściwej. Konieczne jest zatem aby w procesie nauczania elementów piłki siatkowej zastosować środki które zwiększą trakcyjność i tempo nauczania. Środkiem takim mogą być formy zabawowe. 2. Formy nauczania Środkami (narzędziami) umożliwiającymi realizację założeń programu nauczania są ćwiczenia (zadania ruchowe) skonstruowane i usystematyzowane zgodnie z przyjętą metodyką nauczania. Rodzaje zadania, jakie uczeń musi wykonać w toku konkretnego ćwiczenia, określany jest formą nauczania (lub typem ćwiczenia). Nauczanie oraz doskonalenie techniki i taktyki w grach zespołowych może odbywać się poprzez ćwiczenia w następujących formach: a / ścisłej, b / zabawowej, c / fragmentów gry, d / gry : uproszczonej szkolnej właściwej W formie ścisłej uczeń powinien wykonywać zadania ruchowe koncentrując uwagę, przede wszystkim na dokładności (przestrzeganiu schematu ruchowego). Forma ta sprzyja opanowaniu umiejętności zgadnie z modelem techniki. Należy pamiętać, że ze względu na stosunkowo małą atrakcyjność tej formy, nieprzemyślane stosowanie tego typu ćwiczeń może powodować zniechęcenia i obniżenie aktywności. Tak więc objętość ( czas ) ćwiczenia w formie ścisłej należy dostosować do specyfiki zajęć, gdyż inną motywacją cechują się i inne cele stawiają sobie uczniowie na lekcjach fychowania fizycznego, a inne na zajęciach pozalekcyjnych np. Szkolnego Klubu Sportowego lub Uczniowskiego Klubu Sportowego. Zauważyć należy, iż zwiększenie trudności zadań wpływa pozytywnie na zaangażowanie w tego typu ćwiczeniach. W formie zabawowej uczniowie rywalizując ze sobą (indywidualnie lub grupowo) skupiają uwagę, przede wszystkim, na osiągnięciu sukcesu, dlatego też dokładność wykonywanych czynności często odbiega od modelu techniki. Forma ta jest bardzo atrakcyjna, przez co motywuje uczniów do aktywnego udziału w zajęciach, jednak zbyt duża objętość ćwiczeń w formie zabaw powoduje zmęczenie emocjonalne, co zmniejsza zaangażowanie ćwiczących. Również niedostosowanie trudności zadań ( podobnie jak w formie ścisłej ) może znudzić i zniechęcić do aktywnego uczestniczenia w zajęciach. Zarówno forma ścisła, jak i forma zabawowa stosowane są przede wszystkim w unauczaniu i doskonaleniu elementów techniki.
W formie fragmentów gry ćwiczący rozwiązuje zadanie poprzez wykorzystanie posiadanych umiejętności w sytuacji zbliżonej do tej, jaka występuje w czasie gry (wycinek akcji). Od formy ścisłej różni ją występowanie przeciwnika, do którego działań należy się dostosować (np. w ataku skierować piłkę obok bloku, a w obronie przemieścić się na pozycję asekuracji, gdy przeciwnik sygnalizuje atak w formie kiwnięcia). Tak więc uwaga ćwiczącego skupiona jest, przede wszystkim, na poszukiwaniu rozwiązania sytuacji taktycznej. Dlatego zarówno forma fragmentów gry, jak i forma gry służą, przeważnie nauczaniu oraz doskonaleniu taktyki indywidualnej i zespołowej. Formę gry, najważniejszą w procesie nauczania piłki siatkowej. Najatrakcyjniejsza dla uczniów, jednak często zbyt trudna dla początkujących. Pojawiające się trudności wynikają przede wszystkim z rygorów narzuconych przez przepisy gry, które w odróżnieniu od przepisów koszykówki czy piłki ręcznej, nie dopuszczają do chwytania piłki lub upuszczenia jej na podłoże. Krótki kontakt z piłką podczas odbicia czyni z siatkówki trudniejszą od innych gier zespołowych. Stopień trudności powinien być dostosowany do aktualnego poziomu techniki uczących się, co można uzyskać poprzez odpowiednie modyfikacje np. przepisów. - gra uproszczona - w grze tej upraszczane są przepisy, które decydują o wydłużeniu czasu trwania akcji, - gra szkolna - polega na zastosowaniu dodatkowych, specyficznych przepisów, które prowokować będą częstsze (niż w grze właściwej) występowanie określonych elementów techniki czy też sytuacji taktycznych, - gra właściwa - jest prowadzona zgodnie z obowiązującymi przepisami dotyczącymi rozgrywek międzyszkolnych lub ligowych, np. uczniów klas II - IV obowiązywać będą przepisy mini - siatkówki, a uczniów szkół ponadgimnazjalnych przepisy FIVB zmodyfikowane przez organizatorów rozgrywek (np. mniejsza ilość partii). 3. Podstawowe funkcje zabaw ruchowych Współczesne zajęcia ruchowe oparte na naukowych podstawach polegają na stosowaniu wielorakich metod, środków i form w celu optymalnego rozwoju. W ćwiczeniach przygotowawczych jedną z form jest forma zabawowa. Winna ona spełniać następujące zadania: - wprowadzać do zajęć pozytywne stany emocjonalne rozładowujące napięcia nerwowe, - oddziaływać wychowawczo, - przyśpieszać opanowanie podstawowych elementów techniki i taktyki za pomocą odpowiednio dobranych zabaw,
- pełnić rolę środka ogólnego przygotowania fizycznego zwłaszcza, jeżeli weźmiemy pod uwagę wiek uczniów. Forma zabawowa dla każdego, bez względu na wiek, wiąże się z uczuciem zadowolenia i przyjemnością uczestnictwa. W zabawach zawarty jest duży ładunek emocjonalny. Emocje w formie zabawowej można rozpatrywać bez względu na osiągnięte rezultaty - wygranej czy przegranej. Zainteresowanie formą zabawową jako działalnością jest powszechne. Chęć uczestnictwa, sprawdzenia swoich umiejętności na tle swoich rówieśników, wykazania się swoimi umiejętnościami itp. jest wystarczającym warunkiem do stworzenia odpowiedniej atmosfery charakterystycznej przy organizacji zabaw. W formie zabawowej występują sytuacje wymagające pracy umysłowej jak i działania sportowego: kalkulacji, opanowania, podejmowania ryzyka w granicach opłacalności itp. Uczestnik jest zmuszony do wyboru najlepszych pod względem ekonomiki metod pracy i działania, musi zapanować nad sobą, wielokrotnie reagować na poczynania przeciwnika. Ćwiczenia prowadzone w formie zabawowej stwarzają określony rytm myślenia, wynikający ze zmienności sytuacji, w których uczestnik samodzielnie i szybko musi decydować o wyborze odpowiedniego działania. Zabawa o charakterze sportowym jest jedną z podstawowych metod rozwijania i doskonalenia cech charakteru. Wychowanie odbywa się w warunkach obiektywnie umożliwiających poznanie wychowanka na tle grupy (zespołu). Uczestnicząc w formie zabawowej zawodnicy, zwłaszcza młodzi, szybciej uczą się poszczególnych elementów techniki i taktyki. Starają się wykonywać dokładnie podane elementy techniczne i taktyczne, unikając błędów posiadających decydujący wpływ na wynik rywalizacji. W zajęciach ogólnego przygotowania fizycznego forma zabawowa posiada nieograniczone możliwości wszechstronnego oddziaływania na organizm dziecka. Forma ta jak żadna inna posiada szeroki wachlarz możliwości dozowania natężenia w zajęciach ruchowych. PRZYKŁADOWE ZABAWY W NAUCZANIU PODSTAWOWYCH ELEMENTÓW PIŁKI SIATKOWEJ 1 Technika poruszania się po boisku (przemieszczanie się po boisku) "Czaty siatkarskie". Po obu stronach linii końcowej boiska ustawieni są: grupa i wybrany ćwiczący. Stojąc na "czatach" tyłem do grupy odwraca się niespodziewanie i odsyła do tyłu każdego, kto nie przyjmie zademonstrowanej przez prowadzącego postawy siatkarskiej. Wygrywa ten, kto pierwszy przekroczy linie, na której stoi "czatownik" "Piłka w górze". Przed zabawą prowadzący ustala na jakie sygnały należy wykonać odpowiednie zadanie. Zawodnicy maszerują po obwodzie koła, prowadzący podaje sygnały do wykonania zadania np. prawa ręka w górze - zawodnicy po zatrzymaniu przyjmują niską postawę siatkarską. Wygrywa zawodnik, który ani razu nie pomylił się. "Cień". Dwóch ćwiczących ustawieni jeden za drugim. Ćwiczący z przodu przyjmuje dowolne postawy i przemieszcza się sposobami siatkarskimi. Jego "cień" stara się wiernie naśladować ruchy prowadzącego. "Berek siatkarski". Spośród ćwiczących wybiera się dwóch lub więcej berków oznaczonych szarfami. Berek goni pozostałych, którzy nie chcąc dać się złapać przyjmują jedną z postaw : wysoką lub niską, pamiętając o prawidłowym ułożeniu ramion i stabilności postawy. Jeżeli postawa jest nieprawidłowa, uciekający zostaje berkiem. "Bystre oko". Prowadzący ustala sygnały ruchowe, po których zawodnicy wykonują odpowiednie zadania
ruchowe. Zawodnicy dowolnie poruszają się po boisku,słuchając prowadzącego, który głosem podaję sposób poruszania się np. bieg, marsz itp. oraz obserwują sygnały ruchowe i wykonują zadania, np. ręka w górę - wyskok obunóż w górę, obie ręce w górze - niska pozycja siatkarska. Zabawa trwa 2-3 minuty. Wygrywa zawodnik, który nie pomylił się ani razu lub najmniej razy. "Szybko i dokładnie". Średnica kół 1,5-2 m. Z każdej drużyny jeden zawodnik z piłką zajmuje miejsce w kole przy linii końcowej. Na sygnał pierwsi zawodnicy poruszają się krokiem dostawnym w pozycji siatkarskiej do kolejnych kół. Odbijają piłkę do zawodnika w kole tylnym. Po dwóch odbiciach w kołach zawodnik zmienia podającego w kole trzecim. Sztafeta kończy się, gdy wszyscy po wykonaniu zadania zajmą pozycje na jakich znajdowali się przed rozpoczęciem. Za szybsze ukończenie drużyna otrzymuje 10 pkt. Za każdy popełniony błąd (upadek piłki, niewłaściwe poruszanie się, niedokładne podanie piłki) drużynie odejmuje się 1 pkt. "Traf w puste miejsce". Zawodnicy jednej drużyny, każdy z piłką tenisową po kolei sprzed linii ataku z wyskoku starają się trafić w wolne miejsce na boisku drużyny przeciwnej, przerzucając piłkę nad siatką. Zawodnicy drużyny w obronie poruszają się po boisku w niskiej pozycji siatkarskiej, starają się piłkę złapać lub odbić. Za trafienie w boisko drużyna rzucająca otrzymuje 1 pkt. Potem następuje zmiana drużyn. Wygrywa drużyna, której zawodnicy zdobędą więcej punktów. 2. Odbicie górne i dolne. "Piłka do kapitana". Dwa rzędy, naprzeciwko których w odległościach 5 m stoją "kapitanowie" z piłką. Na sygnał "kapitanowie" odbija piłkę pierwszemu ze swego rzędu. Ten odbija piłkę do "kapitana" zajmując miejsce na końcu swojego rzędu. Wygrywa rząd, który pierwszy ustawił się w pierwotnej kolejności. W kolejnych odmianach uczestnicy mogą odbijać piłkę oburącz dołem, a także przebiegać za "kapitana". "Wywołany do piłki". Koła o średnicy 1,5-2 m znajdują się w odległości 6-8 m od linii startu. Prowadzący wywołuje dowolny numer zawodnika. Zawodnicy obu drużyn oznaczeni tymi samymi numerami biegną do swoich kół i ustalonym sposobem odbijają piłkę do pierwszego zawodnika drużyny i przyjmują odbitą piłkę z powrotem. Punkt zdobywa drużyna która pierwsza położy piłkę w kole. Wygrywa ta drużyna, której zawodnicy zdobędą więcej punktów. "Piłka w parach". Szerokość korytarza 3-4 m. Na sygnał prowadzącego pierwsze pary z drużyn podają między sobą piłkę ustalonym sposobem, poruszają się do półmetka i po jego przekroczeniu z powrotem. Piłka kolejnej parze przekazywana jest z odległości 2-3 m. Kolejna para startuje po otrzymaniu piłki. Po wykonaniu zadania przez wszystkie pary sztafeta jest zakończona. Drużyna, której zawodnicy szybciej ukończą sztafetę otrzymują 10 pkt, druga - 8 pkt. Za każdy popełniony błąd (upadek piłki, chwyt piłki, błąd w technice odbicia) drużynie odejmuje się 1 pkt. Wygrywa drużyna, która zgromadzi więcej punktów. "Siatkarski bramkarz". "Bramkarz" w postawie siatkarskiej do odbicia piłki sposobem oburącz dolnym, współćwiczący w odległości 4-5 m podaje piłkę rzutem na wysokości biodra. "Bramkarz" w postawie aktywnej, broni bramki odbijając piłkę w przód do partnera. "Piłka do środkowego". Na boisku wyznacza się dwa koła jednakowej wielkości. Zawodnicy drużyn ustawiają się na obwodach swoich kół i kolejno odliczają. Zawodnicy z pierwszymi numerami wchodzą do środka trzymając piłkę. Na sygnał prowadzącego zawodnik w kole po kolei podaje piłkę zawodnikom stojącym na obwodzie swojego koła. Po podaniu piłki do pierwszego zawodnika na obwodzie - który rozpoczynał - chwyta on piłkę i zmienia środkowego. Sztafeta jest zakończona, kiedy wszyscy zawodnicy wystąpią w roli środkowego. Za szybsze wykonanie zadania drużyna otrzymuje 12 pkt, - druga 10 pkt. Za każdy popełniony błąd (upadek piłki, pomyłka w kolejności odbicia, błąd w technice odbicia) drużynie odejmujemy 1 pkt. Wygrywa drużyna, która zgromadziła więcej punktów. "Podaj piłkę do tyłu". Odstępy między zawodnikami są jednakowe, zaznaczone i wynoszą 2-3 m. Na sygnał prowadzącego zawodnicy po kolei odbijają piłkę do tyłu. Ostatni chwyta i przebiega na początek zajmując miejsce pierwszego, które zostało zwolnione. Wyścig kończy się, kiedy zawodnik, który stał na
początku drużyny wróci w to miejsce. Za szybsze ukończenie wyścigu drużyna otrzymuje 16 pkt., druga - 14 pkt. Za każdy popełniony błąd (upadek piłki, ominięcie zawodnika w podaniach) drużynie odejmuje się 1 pkt. Wygrywa drużyna, która zgromadzi więcej punktów. "Sztafeta z przejęciem piłki". Pierwsi zawodnicy obu drużyn z jednej strony posiadają piłki. Na sygnał prowadzącego do materacy startują pierwsi zawodnicy bez piłek. Przed materacem zawodnikowi zostaje dorzucona piłka przez partnera z przeciwległego rzędu, którą z powrotem podaje do rzędu wykonując pad w przód na materacu. Obaj zawodnicy zmieniają się miejscami w rzędach. Kolejny zawodnik bez piłki startuje, kiedy dorzucający piłkę poprzednikowi minie linię startu. Sztafeta kończy się wtedy, kiedy zawodnicy powrócą na swoje miejsca, które zajmowali w rzędach przed startem. Drużyna, której zawodnicy szybciej wykonają zadanie otrzymuje 18 pkt., druga - 16 pkt, za każdy popełniony błąd (upadek piłki przy podaniu, przedwczesny start) drużynie odejmuje się 1 punkt. Wygrywa drużyna, której po odliczeniu błędów pozostanie więcej punktów. 3. Zagrywka. "Celowanie w piłkę". Ćwiczący ustawieni w rzędzie. W odpowiedniej odległości od pierwszego z rzędu kładziemy piłkę lekarską. Każdy z ćwiczących posiada piłeczkę tenisową lub woreczek, którym stara się trafić w piłkę lekarską. Zwycięża ten, który na określoną liczbę rzutów uzyska najwięcej punktów (trafień). "Zagrywka do celu". Zawodnicy drużyn kolejno na przemian wykonują zagrywkę ustalonym sposobem. Każdy zawodnik podaje numer kwadratu do którego będzie zagrywał ( kwadraty narysowane na boisku do siatkówki ). Jeżeli piłka trafi w podany kwadrat zawodnik zdobywa tyle punktów, ile wskazuje cyfra kwadratu. Przy trafieniu do innego kwadratu zawodnik otrzymuje o 2 punkty mniej od cyfry pola. Przy nieudanej zagrywce punktów nie zalicza się. Gra kończy się po jednej lub kilku kolejkach. Wygrywa drużyna, której zawodnicy zdobędą więcej punktów. "Traf do strefy". Zawodnicy obu drużyn na zmianę wykonują zagrywkę ustalonym sposobem, starając się trafić piłką w wyznaczoną strefę. Za trafienie drużyna otrzymuje 1 punkt. Wygrywa drużyna, której zawodnicy zdobędą więcej punktów. "Celowanie w materac". Ćwiczący ustawieni w dowolnym miejscu pola zagrywki. Każdy z ćwiczących wykonuje zagrywkę ustalonym sposobem nad siatką stara się trafić kolejno w leżące po drugiej stronie materace. Wygrywa ten, który uzyska więcej trafień. "Zagrywka zespołowa". Dwa zespoły sześcioosobowe. Każdy uczestnik zespołu zagrywającego, ustawionego wzdłuż linii końcowej posiada piłkę. Drugi zespół ustawiony w rozsypce na boisku po drugiej stronie siatki. Na sygnał prowadzącego zespół bez piłek broni się chwytając piłkę ustalonym sposobem. PODSUMOWANIE Piłka siatkowa jest grą trudną do opanowania ze względu na swój specyficzny charakter. Nawet podstawowe elementy gry należy doskonalić na wszystkich etapach rozwoju. Sposób ich realizacji uzależniony jest od poziomu cech motorycznych i psychicznych, dlatego też bardzo ważną rolę w procesie nauczania odgrywają ich różnorodne formy. Forma zabawowa jest jednym z podstawowych środków wychowania fizycznego i wychowania ogólnego. Może być realizowana w każdej jednostce lekcyjnej i treningowej, na wszystkich etapach szkolenia. Może być wykorzystana do oswajania uczniów z przedmiotem ćwiczeń, urozmaicania i uatrakcyjniania zajęć, a także jako forma współzawodnictwa. Forma zabawowa uczy wyboru postępowania, rozbudza zaangażowanie emocjonalne. Wprowadza do zajęć pozytywne stany emocjonalne rozładowuje napięcia
nerwowe wynikające z monotonii zajęć. Przyśpiesza także opanowanie podstawowych elementów techniki i taktyki. Wreszcie może pełnić rolę środka ogólnego przygotowania fizycznego. Cechy te pozwalają na szerokie zastosowanie formy zabawowej na każdym etapie nauczania i doskonalenia nie tylko w przypadku piłki siatkowej, ale we wszystkich formach aktywności ruchowej. Przedstawione w pracy propozycje stanowią niewielki wycinek możliwości jakie niesie za sobą stosowanie formy zabawowej. Jednak mam nadzieję, że zawarte w pracy najpopularniejsze, proponowane w formie zabaw, ćwiczenia będą pomocą w nauczaniu i doskonaleniu elementów piłki siatkowej i dzięki ich zastosowaniu zajęcia staną się ciekawe i atrakcyjne dla uczestników. BIBLIOGRAFIA 1. Papageorgiu A., Spitzley W., 1999, Piłka siatkowa - podręcznik nauczania podstawowego, Oficyna Wydawnicza Marshal Polska. 2. Uzarowicz J., Zdebska H., 1998, Piłka siatkowa - program szkolenia dzieci i młodzieży, Resortowe Centrum Metodyczno - Szkoleniowe Kultury Fizycznej i Sportu 3. Superlak E., 1995, Piłka siatkowa techniczno - taktyczne przygotowanie do gry, Infovolley. 4. Bondarowicz M., 1983, Forma zabawowa w nauczaniu sportowych gier zespołowych. 5. Szczepaniak M., Klocek T., 1998, Siatkówka w szkole, AWF Kraków. 6. Trześniowski R., 1972, Gry i zabawy ruchowe, Sport i Turystyka. 7. Jagusz M., Haratym D., 1993, Gry i zabawy w nauczaniu piłki siatkowej, AWF Wrocław