Najprostsze procesy psychiczne: wrażenie, spostrzeżenie, pamięć, uwaga, myślenie, inteligencja, osobowość człowieka, temperament, charakter, wola, wyobraźnia, nawyk, przyzwyczajenie. C:\word\cwiczeni\zarzadzanie_produkcja\z_prod_WSP\ZP_9_LW.doc LW 1 Z_Prod
Obciążenie fizyczne organizmu człowieka wynika głównie z czynności obsługiwania maszyn i stanowisk pracy Na obciążenie fizyczne składa się: obciążenie dynamiczne, a jego miarą jest wielkość wydatku energetycznego (w kcal/min lub w kcal/8 h, a w układzie SI kj/min), obciążenie statyczne (wielkość niemianowana), monotypia ruchowa. Metody oznaczania wydatku energetycznego : gazometryczna, oparta na wskaźnikach wymiany gazowej. Wydatek energetyczny oblicza się z ilości zużytego tlenu. Metoda bardzo dokładna, metoda telemetryczna, oparta na pomiarach częstości skurczów serca. Częstość skurczów serca wzrasta wprost proporcjonalnie do obciążenia pracą, metoda tabelaryczna. C:\word\cwiczeni\zarzadzanie_produkcja\z_prod_WSP\ZP_9_LW.doc LW 2 Z_Prod
Obciążenie psychiczne Proces pracy, obok wysiłku fizycznego, powoduje obciążenie psychiczne. W czasie pracy występują 3 zasadnicze etapy: uzyskiwanie informacji poprzez receptory, podejmowanie decyzji poprzez centralny układ nerwowy, sposób i warunki wykonywania czynności poprzez efektory. Kryterium oceny obciążenia psychicznego jest: częstotliwość, dokładność, zmienność, ważność. złożoność, Częstotliwość oznacza ilość informacji, decyzji lub czynności przypadających na jednostkę czasu, np. na dzień roboczy. Zmienność oznacza różnorodność zmian w zakresie informacji, decyzji i czynności. Złożoność jest to stopień skomplikowania decyzji lub czynności. Dokładność oznacza stopień precyzji, niezbędnej przy spełnieniu wymagań danej pracy. Ważność decyzji lub czynności uzależniona jest od znaczenia skutków podjętej decyzji czy wykonywanej czynności dla produkcji czy dla bezpieczeństwa załogi. C:\word\cwiczeni\zarzadzanie_produkcja\z_prod_WSP\ZP_9_LW.doc LW 3 Z_Prod
Wydatek energetyczny w zależności od pozycji ciała Pozycja ciała Wydatek energetyczny kcal/min kj/min siedząca 0,3 1,3 klęcząca 0,5 2,1 stojąca 0,6 2,5 stojąca pochylona 0,8 3,3 chodzenie 2,0-3,0 8,3-12,6 chodzenie po wzniesieniu + 0,8 kcal/m + 3,3 kj/m C:\word\cwiczeni\zarzadzanie_produkcja\z_prod_WSP\ZP_9_LW.doc LW 4 Z_Prod
Ocena stopnia obciążenia statycznego Stopień wysiłku statycznego słownie w pkt mały 1-30 Średni 31-60 Duży 61-100 Pozycja ciała przy pracy 1-10 siedząca nie wymuszona 11-20 stojąca nie wymuszona, z możliwością co pewien czas zmiany pozycji na siedzącą 21-30 siedząca lub stojąca na przemian z chodzeniem 31-40 siedząca wymuszona, nie pochylona, bądź nieznacznie pochylona 41-50 stojąca nie wymuszona bez możliwości co pewien czas zmiany pozycji na siedzącą 51-60 stojąca wymuszona, nie pochylona z możliwością co pewien czas zmiany pozycji na siedzącą 61-70 siedząca wymuszona, bardzo pochylona 71-80 stojąca wymuszona, nie pochylona bez możliwości, co pewien czas, zmiany pozycji na siedzącą 81-90 stojąca wymuszona, pochylona niezależnie od możliwości zmiany pozycji 91-100 klęcząca, w przysiadzie, inne nienaturalne pozycje C:\word\cwiczeni\zarzadzanie_produkcja\z_prod_WSP\ZP_9_LW.doc LW 5 Z_Prod
Ergonomia Dziedziny wiedzy kształtujące ergonomię: fizjologia pracy, psychologia pracy, antropologia, organizacja pracy, nauki techniczne, medycyna pracy, ochrona środowiska, pedagogika pracy, socjologia pracy, estetyka, prawo ergonomiczne. C:\word\cwiczeni\zarzadzanie_produkcja\z_prod_WSP\ZP_9_LW.doc LW 6 Z_Prod
Jako cel ergonomii określa się zapewnienie człowiekowi dobrego życia, zadowolenia, poczucia bezpieczeństwa i komfortu psychicznego, jakie może on doznawać z chwilą stworzenia mu optymalnych warunków do pracy, wypoczynku i w ogóle życia. 7
Zadania ergonomii można najogólniej kilku punktach: opracowanie planów i programów działań dla nauk technicznych aby dostosować technikę nie tylko do możliwości psychofizycznych człowieka, lecz także do jego potrzeb i oczekiwań, opracowanie planów i programów działania dla nauk społecznych, aby przygotować człowieka do roli nie tylko twórcy techniki (ergonomicznej) ale także do roli konsument, umiejącego z niej korzystać i doceniać jej wartości, badania podstawowe, badania stosowane i zastosowanie ergonomii, ergonomia korekcyjna i koncepcyjna, ergonomia warunków pracy i ergonomia wyrobów. Ergonomia korekcyjna zajmuje się analizą już istniejących stanowisk pracy z punktu widzenia ich dostosowania do psychofizycznych możliwości pracowników oraz formułowaniem zaleceń mających na celu polepszenie warunków pracy, zmniejszenie istniejących obciążeń oraz poprawą wydajności i jakości pracy. Ergonomia koncepcyjna celem jej jest takie zaprojektowanie narzędzia, urządzenia, maszyny, czy wreszcie całego obiektu przemysłowego, aby spełniał on podstawowe wymagania ergonomii. 8
Podstawowym zadaniem organizacji pracy w procesie produkcji jest: wybór optymalnych metod pracy, zapewnienie bezpieczeństwa pracy, zapewnienie odpowiednich warunków środowiska materialnego pracy, właściwy dobór pracowników, zapewnienie najdogodniejszej organizacji czasu pracy, zapewnienie właściwej przemienności wysiłku i odpoczynku. Aby zapewnić optymalną metodę pracy należy przestrzegać następujących zasad: stanowisko robocze musi zapewniać wygodny i bezpieczny dostęp obsługującym pracownikom, należy ustalić stałe miejsca na materiały i narzędzia, materiały i narzędzia powinny być umieszczone w funkcjonalnym polu pracownika, przedmioty ciężkie i najczęściej używane w polu optymalnym, materiały i narzędzia powinny być tak rozmieszczone aby zapewniały ustaloną kolejność ruchów, odległości między przedmiotami na stanowisku roboczym powinny być jak najmniejsze, ułożenie przedmiotu powinno pozwalać na szybkie i łatwe uchwycenie, należy używać pojemników stołowych, przenośników, uchwytów, itp., w celu ułatwienia pracy i odciążenia. 9
Postawa przy pracy Przy pracy męczą się nie tyle mięśnie, które wykonywały jakieś ruchy, ile mięśnie, które pozostawały unieruchomione w stanie napięcia. Na straty energii, związane z wykonywaniem pracy statycznej składają się następujące elementy: straty związane z koniecznością zachowania określonej pozycji ciał przy pracy, człowiek stojąc i nie wykonując żadnej pracy zużywa o 11 12% więcej energii niż siedząc, straty związane z koniecznością przeciwdziałania ciężarowi przedmiotów utrzymywanych siłą mięśni (podtrzymywanie, przenoszenie), wysiłek mięśniowy związany z zachowaniem równowagi i przeciwdziałaniem przesuwania się środka ciężkości ciała poza podstawę stóp, wysiłek ten jest dość znaczny, gdyż środek ciężkości u człowieka położony jest dość wysoko (na około 57% wysokości ciała licząc od dołu), energia związana z przesuwaniem środka ciężkości ciała przy pochylaniu się podczas pracy, przy podnoszeniu ciężarów z ziemi, itp. 10
Czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe i niebezpieczne W materialnym środowisku pracy występują: czynniki szkodliwe dla zdrowia, których oddziaływanie na pracownika prowadzi lub może prowadzić do schorzenia, czynniki niebezpieczne, których oddziaływanie na pracownika prowadzi lub może prowadzić do urazu (wypadku przy pracy). W zależności od stopnia oddziaływania lub innych warunków czynnik szkodliwy może stać się niebezpiecznym. 11
Podział czynników szkodliwych dla zdrowia i niebezpiecznych (1) Fizyczne: 1) Materialne środowisko pracy: a) oświetlenie, b) mikroklimat c) wibracja d) pyły przemysłowe, e) hałas, f) promieniowanie jonizujące, elektromagnetyczne, podczerwone, ultrafioletowe, mikrofalowe i laserowe 2) Elektryczność: a) pole elektrostatyczne, b) elektryczność statyczna, c) napięcie w obwodzie elektrycznym. 3) Czynniki urazowe: a) poruszające się maszyny, b) ruchome elementy urządzeń technicznych, c) przemieszczające się wyroby i materiały, d) naruszenie konstrukcji, e) obrywanie się mas, brył, tąpnięcia, f) powierzchnie, na których możliwy jest upadek, g) ostrza i ostre krawędzie, h) temperatura powierzchni wyposażenia technicznego i materiałów, i) położenie stanowiska pracy w stosunku do powierzchni ziemi lub podłogi, j) zagrożenie pożarem lub/i wybuchem, 12
Podział czynników szkodliwych dla zdrowia i niebezpiecznych (2) Czynniki chemiczne: a) toksyczne, b) drażniące, c) uczulające, d) rakotwórcze, e) mutagenne Czynniki biologiczne: a) mikroorganizmy (bakterie, wirusy, grzyby, itp.) b) makroorganizmy, Czynniki psychofizyczne: a) obciążenia fizyczne, b) obciążenia nerwowo-psychiczne. 13
Eliminacja źródeł niebezpiecznych i szkodliwych czynników występujących w procesie pracy dobór nieszkodliwych surowców (lub zastępowanie bardziej szkodliwych mniej szkodliwymi surowcami), półfabrykatów i innych materiałów stosowanych w procesach technologicznych, dobór procesów technologicznych oraz maszyn i urządzeń nie stwarzających zagrożeń czynnikami fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi, unieszkodliwianie odpadów. 14
Ograniczenie oddziaływania czynników niebezpiecznych i szkodliwych (1) Odsunięcie człowieka z obszaru ich oddziaływania poprzez: zastąpienie człowieka przez roboty, mechanizacja, automatyzacja, optymalne rozmieszczenie lub wydzielenie uciążliwych urządzeń, zapewnienie właściwego transportu surowców, półfabrykatów, wyrobów oraz odpadów eliminujących zagrożenie fizyczne, chemiczne i biologiczne, stosowanie sygnalizatorów stanów niebezpiecznych lub uniemożliwienie wejścia człowieka w strefę zagrożenia. Osłonięcie strefy zagrożenia przez: stosowanie odpowiednich kubatur budynków czy pomieszczeń, stosowanie środków ochrony przed przenikaniem emitowanych czynników (np. zabezpieczenie przed przenikaniem różnych postaci promieniowania, stosowanie materiałów dźwiękoizolacyjnych itp.), hermetyzację procesów produkcyjnych przed wydostawaniem się w otoczenie człowieka: gazów, par cieczy, cieczy i ciał stałych (pyłów), stosowanie zbiorowych środków ochronnych w pomieszczeniach oraz na stanowiskach pracy (osłony, ekrany, obudowy, izolacje, wentylacja, klimatyzacja). 15
Ograniczenie oddziaływania czynników niebezpiecznych i szkodliwych (2) Zastosowanie ochron osobistych realizowane przez: dobór i właściwe stosowanie ochron osobistych, odpowiednie przechowywanie i konserwację ochron osobistych, zasady przydziału ochron osobistych, stosowanie znaków nakazu stosowania ochron. Dobór pracowników, właściwa organizacja pracy oraz oddziaływanie na bezpieczne zachowanie pracowników; bierze się pod uwagę: przestrzeganie przeciwwskazań zdrowotnych do zatrudnienia na danym stanowisku, przestrzeganie obowiązku zatrudnienia pracowników o właściwych kwalifikacjach zawodowych, dobór psychologiczny, działania organizacyjne w procesie pracy (przerwy w pracy, rotacja, skrócony czas pracy), szkolenia, system kar i nagród, wpływ kierownictwa na bezpieczne zachowanie pracowników, ostrzeganie o zagrożeniach i zakazie wykonywania pewnych czynności (sygnały bezpieczeństwa, znaki i barwy bezpieczeństwa). 16
Podstawowe twierdzenia wypadkoznawcze bez wystąpienia bezpośredniego zagrożenia wypadkowego nie ma wypadku, skuteczne zapobieganie wypadkom zależy od eliminacji okoliczności i przyczyn, powtarzalność i identyczność okoliczności i przyczyn powstawania zagrożeń wypadkowych stanowi podstawowy miernik poziomu zapobiegania wypadkom w skali mikro i makro, ta przyczyna zagrożenia wypadkowego jest najważniejsza, której usunięcie najbardziej zmniejszy zagrożenie, tolerowane ryzyko wypadkowe powinno podlegać kontroli. 17
Negatywne efekty specjalizacji pracy Daleko idący podział pracy, prowadząc do zawężenia zakresu czynności realizowanych przez poszczególnych pracowników może powodować niekorzystne zjawiska: zniechęcenie, znużenie pracowników, osłabienie inicjatywy, trudności w awansie, dążenie do zmiany miejsca pracy, obniżenie efektywności pracy, ograniczenie ludzkiej aktywności ruchowej. 18
Niektóre sposoby ochrony pracownika przed psychicznymi skutkami monotonii pracy: (1) 1. Odpowiedni dobór pracowników. Są pracownicy, którzy cenią sobie działanie machinalne, bez silnego zaangażowania zmysłów. Dzięki dużej wprawie osiągają oni znaczną wydajność, która jest trudniejsza do uzyskania w przypadku wykonywania pracy bardziej rozszerzonej. 2. Przestrzeganie kilku ważnych zasad. Nie można zbytnio zmniejszać liczby zabiegów wykonywanych przez jednego pracownika, co zmniejsza monotonię pracy, a także pozwala angażować różne grupy mięsni i zmysłów. Należy też koncentrować na jednym stanowisku czynności niejednakowe, ale podobne, np. realizowanie obróbki grupowej. 3. Pozostawianie niektórych elementów pracy do samodzielnego rozwiązania przez wykonawcę (wykonawców). Im lepszym specjalista jest pracownik, tym więcej swobody w kształtowaniu przebiegu operacji można mu pozostawić. 4. Możliwość doskonalenia przydzielonych czynności przez pracownika, co pozwala z jednej strony na jego twórcze działanie, a z drugiej może usprawniać procesy pracy dzięki wprowadzonym innowacjom na poziomie sposobów wykonania. 5. Okresowa zmiana stanowiska pracy. Jest to celowe o ile pozwala zaangażować inne zmysły niż na poprzednim stanowisku, ale jednocześnie jest to praca podobna do poprzednio wykonywanej. 6. Odpowiednio dobrana częstotliwość i długość przerw w pracy. Jeżeli będą one urozmaicone nawet rozmowami ze współpracownikami, pozwoli to przerwać monotonię pracy. 19
Niektóre sposoby ochrony pracownika przed psychicznymi skutkami monotonii pracy: (2) 7. Wzbudzenie zainteresowania znaczeniem wykonywanej pracy cząstkowej dla całości wykonywanych zadań. 8. Odpowiednie angażowanie uwagi za pomocą zmiany warunków otoczenia miejsca pracy (kolorystycznych, świetlnych, dźwiękowych). 9. Zmechanizowanie lub zautomatyzowanie prostych, powtarzalnych czynności ręcznych. 10. Stosowanie form specjalizacji o charakterze przedmiotowym czy funkcjonalnym w miejsce specjalizacji o formie technologicznej. 11. Spędzanie czasu wolnego od pracy poza jej zasięgiem. Bardzo dobrze oddziałuje poświęcanie się zajęciom o zupełnie innym charakterze niż zawodowe. 20