Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej Warszawa, listopad 2011 r.

Transkrypt

1 Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej Warszawa, listopad 2011 r. Służba bezpieczeństwa i higieny pracy Zasady tworzenia służby bhp i powierzania wykonywania jej zadań Aktualne brzmienie przepisów art Kodeksu pracy określających zasady tworzenia służby bhp zostało nadane ustawą z dnia 14 listopada 2003 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 213, poz. 2081) i obowiązuje od 1 stycznia 2004 r. Zgodnie z art Kodeksu pracy pracodawca zatrudniający więcej niż 100 pracowników jest obowiązany utworzyć służbę bezpieczeństwa i higieny pracy, pełniącą funkcje doradcze i kontrolne w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Natomiast pracodawca zatrudniający do 100 pracowników powierza wykonywanie zadań służby bhp pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy. W przypadku braku kompetentnych pracowników pracodawca zatrudniający do 100 pracowników - może powierzyć wykonywanie zadań tej służby specjalistom spoza zakładu pracy ( 2 art Kodeksu pracy). Możliwość powierzenia wykonywania zadań służby bezpieczeństwa i higieny pracy pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy, jak i specjalistom spoza zakładu pracy dotyczy wyłącznie pracodawcy zatrudniającego do 100 pracowników. Pracodawca posiadający ukończone szkolenie niezbędne do wykonywania zadań służby bhp może sam wykonywać zadania tej służby, jeżeli: - zatrudnia do 10 pracowników albo - zatrudnia do 20 pracowników i jest zakwalifikowany do grupy działalności, dla której ustalono nie wyższą niż trzecia kategorię ryzyka w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, tj. ustawy dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu z tytułu wypadków z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. z 2009 r. Nr 167, poz. 1322, z późn. zm.) i rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie różnicowania stopy procentowej składki na ubezpieczenie społeczne z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych w zależności od zagrożeń zawodowych i ich skutków (Dz. U. Nr 200, poz. 1692, z późn. zm.). Należy także dodać, że pracownik służby bhp oraz pracownik zatrudniony przy innej pracy, któremu powierzono wykonywanie zadań tej służby, nie mogą ponosić jakichkolwiek niekorzystnych dla nich następstw z powodu wykonywania zadań i uprawnień służby bhp (art Kodeksu pracy).

2 2 Ponadto należy zauważyć, iż kodeksowa regulacja dotycząca służby bhp w Polsce jest zgodna z prawem Wspólnot Europejskich, a zwłaszcza z art. 7 dyrektywy Rady 89/391/EWG z dnia 12 czerwca 1989 r. w sprawie wprowadzenia środków w celu poprawy bezpieczeństwa i zdrowia pracowników w miejscu pracy, tzw. dyrektywy ramowej. Z postanowień tych wynika m.in. iż regułą powinno być zatrudnianie przez pracodawcę pracowników tej służby a odstępstwa od niej są dopuszczalne tylko w wyjątkowych sytuacjach. Zgodnie z oficjalną interpretacją Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (wyrok z dnia 22 maja 2003 r. w sprawie Komisja Wspólnot Europejskich przeciwko Królestwu Niderlandów) obowiązek pozyskania specjalistów z zewnątrz ma jedynie charakter subsydiarny w stosunku do obowiązku określonego w art. 7 ust. 1, czyli powstaje wyłącznie w przypadku kiedy czynności związane z zapobieganiem i ochroną przed zagrożeniami w miejscu pracy nie mogą być wykonywane przez pracowników przedsiębiorstwa (zakładu) wskutek braku kompetentnego personelu. Organizacja służby bhp W myśl 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. Nr 109, poz. 704, z późn. zm.) służbę bezpieczeństwa i higieny pracy stanowią wyodrębnione komórki organizacyjne jednoosobowe i wieloosobowe. Liczbę pracowników służby bhp ustala pracodawca biorąc pod uwagę stan zatrudnienia oraz występujące w zakładzie warunki pracy i związane z nimi zagrożenia zawodowe, a także uciążliwości pracy. Pracodawca zatrudniający od 100 do 600 pracowników tworzy wieloosobową lub jednoosobową komórkę albo zatrudnia w tej komórce pracownika służby bhp w niepełnym wymiarze czasu pracy. Pracodawca zatrudniający ponad 600 pracowników zatrudnia w pełnym wymiarze czasu pracy co najmniej 1 pracownika służby bhp na każdych 600 pracowników. Ponadto właściwy inspektor pracy może nakazać utworzenie służby bhp, albo zwiększenie liczby pracowników tej służby, jeżeli jest to uzasadnione stwierdzonymi zagrożeniami zawodowymi (art Kodeksu pracy). Należy dodać, że służba bhp podlega bezpośrednio pracodawcy. U pracodawcy będącego jednostką organizacyjną służba bhp podlega bezpośrednio osobie zarządzającej tą jednostką lub osobie wchodzącej w skład organu zarządzającego, upoważnionej przez ten

3 3 organ do sprawowania nadzoru w sprawach z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy. Przepis ten stosuje się także do pracownika zatrudnionego przy innej pracy. Kwalifikacje służby bhp Od dnia 1 lipca 2005 r. zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy w wersji uwzględniającej zmiany wprowadzone rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 2 listopada 2004 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie służby bhp (Dz. U. Nr 246, poz. 2468) - pracownikami służby bhp mogą być osoby spełniające następujące wymagania kwalifikacyjne: inspektorem do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy może być osoba posiadająca zawód technika bezpieczeństwa i higieny pracy, starszym inspektorem do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy może być osoba posiadająca: o zawód technika bezpieczeństwa i higieny pracy oraz co najmniej 3-letni staż pracy w służbie bhp lub o wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy albo studia podyplomowe w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, specjalistą do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy może być osoba posiadająca wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy albo studia podyplomowe w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz co najmniej 1 rok stażu pracy w służbie bhp, starszym specjalistą do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy może być osoba posiadająca wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy albo studia podyplomowe w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz co najmniej 3-letni staż pracy w służbie bhp, głównym specjalistą do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy może być osoba posiadająca wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy albo studia podyplomowe w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz co najmniej 5-letni staż pracy w służbie bhp. W myśl przepisów ww. rozporządzenia pracownik kierujący wieloosobową komórką organizacyjną powinien spełniać co najmniej wymagania kwalifikacyjne określone dla specjalisty do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy. Natomiast pracownik zatrudniony w

4 4 jednoosobowej komórce powinien spełniać co najmniej wymagania kwalifikacyjne określone dla starszego inspektora do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy. Specjalista spoza zakładu pracy, któremu pracodawca zatrudniający do 100 pracowników może powierzyć wykonywanie zadań służby bhp powinien spełniać co najmniej wymagania określone dla specjalisty do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy, lub legitymować się uprzednim zatrudnieniem na stanowisku inspektora pracy w Państwowej Inspekcji Pracy przez okres co najmniej 5 lat. Natomiast pracownik zatrudniony przy innej pracy, któremu pracodawca zatrudniający do 100 pracowników może powierzyć wykonywanie zadań służby bhp, powinien posiadać wymagania kwalifikacyjne określone dla służby bhp, tj. inspektora, starszego inspektora, specjalisty, starszego specjalisty lub głównego specjalisty do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy. Jednakże zgodnie z 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 2 listopada 2004 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. Nr 246, poz i z 2005 r. Nr 117, poz. 986) osoby zatrudnione w służbie bhp i wykonujące zadania tej służby w dniu wejścia w życie tego rozporządzenia, tj. 1 lipca 2005 r., niespełniające wymagań kwalifikacyjnych określonych w 4 rozporządzenia o służbie bhp, w brzmieniu ustalonym rozporządzeniem z dnia 2 listopada 2004 r., zachowują prawo do zatrudnienia w służbie bhp i wykonywania zadań tej służby przez okres 8 lat od dnia wejścia w życie ww. nowelizacji, tj. do dnia 30 czerwca 2013 r. Przepis przejściowy omówiony wyżej, dotyczy zarówno pracowników służby bhp jak i pracowników zatrudnionych przy innej pracy, którym pracodawca powierzył wykonywanie zadań służby bhp, zgodnie z art Kodeksu pracy oraz specjalistów spoza zakładu pracy, o których mowa w art Kodeksu pracy. Podwyższenie kwalifikacji pracowników służby bhp oraz osób, którym powierzane jest wykonywanie zadań tej służby było związane z odstąpieniem z dniem 1 lipca 2005 roku od obowiązku przeprowadzania szkolenia wstępnego podstawowego w dziedzinie bhp, gdyż ze względu na dokonujący się postęp naukowo-techniczny w procesach pracy niewystarczające stały się kwalifikacje uzyskiwane przez służbę bhp głównie podczas takiego szkolenia. Także prawo Unii Europejskiej określa znacznie wyższe standardy w zakresie bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia niż dotychczas obowiązujące stąd pracownicy tej służby powinni legitymować się wyższymi kwalifikacjami, zwłaszcza, że ich podstawową działalnością jest ochrona życia i zdrowia ludzkiego. Niezbędne więc było aby pracownicy tej służby posiadali odpowiednie kierunkowe przygotowanie, uzyskane w procesie kształcenia

5 5 zawodowego, takie jak technik bezpieczeństwa i higieny pracy, wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy albo studia podyplomowe w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Zakres działania służby bhp Do zadań służby bhp, w myśl przepisów 2 ust.1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 2 września 1997 r., należy: stanu bezpieczeństwa i higieny pracy zawierających propozycje przedsięwzięć technicznych i organizacyjnych mających na celu zapobieganie zagrożeniom życia i zdrowia pracowników oraz poprawę warunków pracy, udział w opracowywaniu planów modernizacji i rozwoju zakładu pracy oraz przedstawianie propozycji dotyczących uwzględnienia w tych planach rozwiązań technicznoorganizacyjnych zapewniających poprawę stanu bezpieczeństwa i higieny pracy, udział w ocenie założeń i dokumentacji dotyczących modernizacji zakładu pracy albo jego części, a także nowych inwestycji, oraz zgłaszanie wniosków dotyczących uwzględnienia wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy w tych założeniach i dokumentacji, udział w przekazywaniu do użytkowania nowo budowanych lub przebudowywanych obiektów budowlanych albo ich części, w których przewiduje się pomieszczenia pracy, urządzeń produkcyjnych oraz innych urządzeń mających wpływ na warunki pracy i bezpieczeństwo pracowników, zgłaszanie wniosków dotyczących wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy w stosowanych oraz nowo wprowadzanych procesach produkcyjnych, przedstawianie pracodawcy wniosków dotyczących zachowania wymagań ergonomii na stanowiskach pracy, udział w opracowywaniu zakładowych układów zbiorowych pracy, wewnętrznych zarządzeń, regulaminów i instrukcji ogólnych dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy oraz w ustalaniu zadań osób kierujących pracownikami w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, opiniowanie szczegółowych instrukcji dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy na poszczególnych stanowiskach pracy, udział w ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz w opracowywaniu wniosków wynikających z badania przyczyn i okoliczności tych wypadków oraz zachorowań na choroby zawodowe, a także kontrola realizacji tych wniosków,

6 6 prowadzenie rejestrów, kompletowanie i przechowywanie dokumentów dotyczących wypadków przy pracy, stwierdzonych chorób zawodowych i podejrzeń o takie choroby, a także przechowywanie wyników badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy, doradztwo w zakresie stosowania przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, udział w dokonywaniu oceny ryzyka zawodowego, które wiąże się z wykonywaną pracą, doradztwo w zakresie organizacji i metod pracy na stanowiskach pracy, na których występują czynniki niebezpieczne, szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe, oraz doboru najwłaściwszych środków ochrony zbiorowej i indywidualnej, współpraca z właściwymi komórkami organizacyjnymi lub osobami, w szczególności w zakresie organizowania i zapewnienia odpowiedniego poziomu szkoleń w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz zapewnienia właściwej adaptacji zawodowej nowo zatrudnionych pracowników, współpraca z laboratoriami upoważnionymi, zgodnie z odrębnymi przepisami, do dokonywania badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia lub warunków uciążliwych, występujących w środowisku pracy, w zakresie organizowania tych badań i pomiarów oraz sposobów ochrony pracowników przed tymi czynnikami lub warunkami, współpraca z laboratoriami i innymi jednostkami zajmującymi się pomiarami stanu środowiska naturalnego, działającymi w systemie państwowego monitoringu środowiska, określonego w odrębnego przepisach, współdziałanie z lekarzem sprawującym profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami, a w szczególności przy organizowaniu okresowych badań lekarskich pracowników, współdziałanie ze społeczną inspekcją pracy oraz z zakładowymi organizacjami związkowymi przy: - podejmowaniu przez nie działań mających na celu przestrzeganie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, w trybie i w zakresie ustalonym w odrębnych przepisach, - podejmowanych przez pracodawcę przedsięwzięciach mających na celu poprawę warunków pracy, uczestniczenie w konsultacjach w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, a także w pracach komisji bezpieczeństwa i higieny pracy oraz innych zakładowych komisji zajmujących się problematyką bezpieczeństwa i higieny pracy, w tym zapobieganiem chorobom zawodowym i wypadkom przy pracy,

7 7 inicjowanie i rozwijanie na terenie zakładu pracy różnych form popularyzacji problematyki bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergonomii. Należy dodać, że służba bhp nie może być obciążana innymi zadaniami niż wymienione wyżej, z wyjątkiem pracownika zatrudnionego przy innej pracy, któremu powierzono wykonywanie zadań służby bhp. Ponadto zgodnie z 10 ust. 2 rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. Nr 180, poz. 1860, z późn. zm.) pracownik służby bhp lub osoba wykonująca zadania tej służby mogą prowadzić instruktaż ogólny. Zgodnie z 2 ust. 3 rozporządzenia w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy - organizacja i rozkład czasu pracy pracownika służby bhp oraz pracownika zatrudnionego przy innej pracy, któremu powierzono wykonywanie zadań służby bhp, powinny zapewniać pełną realizację ww. zadań. W celu realizacji zadań pracodawca udostępnia służbie bhp, pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy, a także specjaliście spoza zakładu pracy, którym powierzono wykonywanie zadań służby bhp, informacje mogące wywierać wpływ na bezpieczeństwo pracy i ochronę zdrowia pracowników, w szczególności dotyczące: 1) stanu środowiska pracy, w tym wyników badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy, 2) zastosowanych dotychczas środków, w tym technicznych i organizacyjnych, zapobiegających zagrożeniom zdrowia lub życia pracowników w odniesieniu do zakładu pracy i poszczególnych stanowisk pracy, 3) środków przewidzianych w razie potrzeby udzielenia pierwszej pomocy, gaszenia pożaru i ewakuacji pracowników. Uprawnienia służby bhp Służba bhp, zgodnie z 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 2 września 1997 r., jest uprawniona do: 1) przeprowadzania kontroli stanu bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przestrzegania przepisów oraz zasad w tym zakresie w zakładzie pracy i w każdym innym miejscu wykonywania pracy, 2) występowania do osób kierujących pracownikami z zaleceniami usunięcia stwierdzonych zagrożeń wypadkowych i szkodliwości zawodowych oraz uchybień w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,

8 8 3) występowania do pracodawcy z wnioskami o nagradzanie pracowników wyróżniających się w działalności na rzecz poprawy warunków bezpieczeństwa i higieny pracy, 4) występowania do pracodawcy o zastosowanie kar porządkowych w stosunku do pracowników odpowiedzialnych za zaniedbanie obowiązków w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, 5) niezwłocznego wstrzymania pracy maszyny lub innego urządzenia technicznego w razie wystąpienia bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia pracownika albo innych osób, 6) niezwłocznego odsunięcia od pracy pracownika zatrudnionego przy pracy wzbronionej, 7) niezwłocznego odsunięcia od pracy pracownika, który swoim zachowaniem lub sposobem wykonywania pracy stwarza bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia własnego albo innych osób, 8) wnioskowania do pracodawcy o niezwłoczne wstrzymanie pracy w zakładzie pracy, w jego części lub w innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę do wykonywania pracy, w wypadku stwierdzenia bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia pracowników albo innych osób. Należy dodać, że uprawnienia dla służby bhp, przewidziane w 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 2 września 1997 r., przysługują również pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy oraz specjaliście spoza zakładu pracy, którym pracodawca powierzył wykonywania zadań służby bhp. Napływająca do Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej korespondencja zawierająca pytania i wątpliwości odnoszące się do służby bhp dotyczy przede wszystkim kwalifikacji pracowników służby bhp i osób wykonujących zadania tej służby. Ministerstwo nie otrzymuje zatem bezpośrednio informacji na temat realizacji zadań służby bhp.