Instrukcja udzielania pierwszej pomocy Podstawowe zabiegi resuscytacyjne u dorosłych Zadaniem osoby udzielającej pierwszej pomocy jest utrzymanie przy życiu poszkodowanego i nie dopuszczenie do powstania dalszych powikłań do chwili przybycia lekarza bądź karetki pogotowia ratunkowego. 1. Upewnij się, czy poszkodowany i wszyscy świadkowie zdarzenia są bezpieczni. 2. Sprawdź reakcję poszkodowanego: delikatnie potrząśnij za ramiona i głośno zapytaj: "Czy wszystko w porządku?" 3a. Jeżeli reaguje: 1) zostaw poszkodowanego w pozycji, w której go zastałeś, o ile nie zagraża mu żadne niebezpieczeństwo; 2) dowiedz się jak najwięcej o stanie poszkodowanego i wezwij pomoc, jeśli będzie potrzebna, l regularnie oceniaj jego stan. 3b. Jeżeli nie reaguje: 1) głośno zawołaj o pomoc; 2) odwróć poszkodowanego na plecy, a następnie udrożnij jego drogi oddechowe, wykonując odgięcie głowy i uniesienie żuchwy.
a) umieść jedną rękę na czole poszkodowanego i delikatnie odegnij jego głowę do tyłu, pozostawiając wolny kciuk i palec wskazujący tak, aby zatkać nimi nos jeżeli potrzebne będą oddechy ratunkowe, b) opuszki palców drugiej ręki umieść na żuchwie poszkodowanego, a następnie unieś ją w celu udrożnienia dróg oddechowych. 4. Utrzymując drożność dróg oddechowych wzrokiem, słuchem i dotykiem poszukaj prawidłowego oddechu. 1) oceń wzrokiem ruchy klatki piersiowej; 2) nasłuchuj przy ustach poszkodowanego szmerów oddechowych; 3) staraj się wyczuć ruch powietrza na swoim policzku. W pierwszych minutach po zatrzymaniu krążenia poszkodowany może słabo oddychać lub wykonywać głośne, pojedyncze westchnięcia. Nie należy ich mylić z prawidłowym oddechem. Na ocenę wzrokiem, słuchem i dotykiem przeznacz nie więcej niż 10 sekund. Jeżeli masz jakiekolwiek wątpliwości czy oddech jest prawidłowy, działaj tak, jakby był nieprawidłowy. 5a. Jeżeli oddech jest prawidłowy: 1) ułóż poszkodowanego w pozycji bocznej (bezpiecznej); 2) wyślij kogoś lub sam udaj się po pomoc (wezwij pogotowie); 3) regularnie oceniaj oddech; 5b. Jeżeli oddech nie jest prawidłowy: 1) wyślij kogoś po pomoc, a jeżeli jesteś sam, zostaw poszkodowanego i wezwij pogotowie, wróć i rozpocznij uciskanie klatki piersiowej zgodnie z poniższym opisem: a) uklęknij obok poszkodowanego, b) ułóż nadgarstek jednej ręki na środku klatki piersiowej poszkodowanego, c) ułóż nadgarstek drugiej ręki na już położonym.
Ułóż nadgarstek jednej ręki na środku klatki piersiowej Nadgarstek drugiej ręki ułóż na już położonym a) spleć palce obu dłoni i upewnij się, że nie będziesz wywierać nacisku na żebra poszkodowanego; nie uciskaj nadbrzusza ani dolnego końca mostka, b) pochyl się nad poszkodowanym, wyprostowane ramiona ustaw prostopadle do mostka i uciskaj na głębokość 4-5 cm, c) po każdym uciśnięciu zwolnij nacisk na klatkę piersiową, nie odrywając dłoni od mostka. Powtarzaj uciśnięcia z częstotliwością 100/min (nieco mniej niż 2 uciśnięcia/s), d) okres uciskania i zwalniania nacisku (relaksacji) mostka powinien być taki sam. 6a. Połącz uciskanie klatki piersiowej z oddechami ratowniczymi: 1) po wykonaniu 30 uciśnięć klatki piersiowej udrożnij drogi oddechowe, odginając głowę i unosząc żuchwę; 2) zaciśnij skrzydełka nosa, używając palca wskazującego i kciuka ręki umieszczonej na czole poszkodowanego; 3) pozostaw usta delikatnie otwarte, jednocześnie utrzymując uniesienie żuchwy; 4) weź normalny wdech i obejmij szczelnie usta poszkodowanego swoimi ustami, upewniając się, że nie ma przecieku powietrza;
5) wdmuchuj powoli powietrze do ust poszkodowanego przez około 1 sekundę (tak jak przy normalnym oddychaniu), obserwując jednocześnie czy klatka piersiowa się unosi taki oddech ratowniczy jest efektywny; 6) utrzymując odgięcie głowy i uniesienie żuchwy, odsuń swoje usta od ust poszkodowanego i obserwuj czy podczas wydechu opada jego klatka piersiowa; 7) jeszcze raz nabierz powietrza i wdmuchnij do ust poszkodowanego, dążąc do wykonania dwóch skutecznych oddechów ratowniczych; następnie ponownie ułóż ręce w prawidłowej pozycji na mostku i wykonaj kolejnych 30 uciśnięć klatki piersiowej; 8) kontynuuj uciskanie klatki piersiowej i oddechy ratownicze w stosunku 30 : 2; 9) przerwij swoje działanie w celu sprawdzenia stanu poszkodowanego tylko wtedy, gdy zacznie on prawidłowo oddychać. W innym przypadku nie przerywaj resuscytacji. Jeżeli wykonany pierwszy oddech ratowniczy nie powoduje uniesienia się klatki piersiowej jak przy normalnym oddychaniu, wykonaj następujące czynności: 10) sprawdź jamę ustną poszkodowanego i usuń widoczne ciała obce; 11) sprawdź, czy odgięcie głowy i uniesienie żuchwy są poprawnie wykonane; 12) wykonaj nie więcej niż 2 próby wentylacji za każdym razem, zanim podejmiesz ponownie uciskanie klatki piersiowej. Jeżeli na miejscu zdarzenia jest więcej niż jeden ratownik, ratownicy powinni się zmieniać podczas prowadzenia reanimacji co 1-2 minuty, aby zapobiec zmęczeniu. Należy zminimalizować przerwy w resuscytacji podczas zmian. 6b. Reanimacje ograniczoną wyłącznie do uciśnięć klatki piersiowej możesz prowadzić w następujących sytuacjach: 1) jeżeli nie jesteś w stanie lub nie chcesz wykonywać oddechów ratowniczych, zastosuj uciśnięcia klatki piersiowej; 2) jeżeli stosujesz wyłącznie uciśnięcia klatki piersiowej, wykonuj je bez przerwy, z częstotliwością 100 uśnięć /min; 3) przerwij swoje działanie w celu sprawdzenia stanu poszkodowanego tylko wtedy, jeżeli zacznie on prawidłowo oddychać. W innym przypadku nie przerywaj resuscytacji.
7. Kontynuuj resuscytację do czasu gdy: 1) przybędą wykwalifikowane służby medyczne i przejmą działania; 2) poszkodowany zacznie prawidłowo oddychać; 3) ulegniesz wyczerpaniu.
Pozycja (boczna) bezpieczna Istnieje kilka wariantów pozycji bezpiecznej, każdy z nich ma swoje zalety. żadna z pozycji nie jest idealna dla wszystkich poszkodowanych. Pozycja powinna być stabilna, jak najbliższa ułożeniu na boku z odgięciem głowy i brakiem ucisku na klatkę piersiowa, by nie utrudniać oddechu. Zaleca następująca sekwencje postępowania w celu ułożenia poszkodowanego w pozycji bezpiecznej: 1. Zdejmij okulary poszkodowanego. 2. Uklęknij przy poszkodowanym i upewnij się, ze obie nogi są wyprostowane. 3. Rękę bliższą tobie ułóż pod katem prostym w stosunku do ciała, a następnie zegnij w łokciu pod katem prostym tak, aby dłoń ręki była skierowana do góry. 4. Dalsza rękę przełóż w poprzek klatki piersiowej i przytrzymaj strona grzbietowa przy bliższym tobie policzku.
5. Druga swoja ręką złap za dalsza kończynę dolna tuż powyżej kolana i podciągnij ja ku górze, nie odrywając stopy od podłoża. 6. Przytrzymując dłoń dociśniętą do policzka, pociągnij za dalsza kończynę dolna tak, by ratowany obrócił się na bok w twoim kierunku. 7. Ułóż kończynę, za która przetaczałeś poszkodowanego w ten sposób, zarówno staw kolanowy jak i biodrowy były zgięte pod katem prostym. 8. Odegnij głowę ratowanego ku tyłowi by upewnić się, ze drogi oddechowe są drożne. 9. Gdy jest to konieczne, ułóż rękę ratowanego pod policzkiem tak, by utrzymać głowę w odgięciu.
Wezwanie (pomocy) pogotowia Co powinno zawierać zgłoszenie, gdy wzywamy pogotowie: 1. Dokładny adres z nazwa miejscowości. 2. Co się stało. 3. Ilość osób poszkodowanych. 4. Stan poszkodowanego. 5. Nazwisko i telefon. 1. Podaj dokładny adres z nazwa miejscowości. Dlaczego ten punkt jest na pierwszym miejscu i jest aż tak ważny? Często jest tak ze ludzie dzwonią na pogotowie i mówią wszystko oprócz adresu gdzie ma pojechać zespól karetki i się rozłączają. Jeśli numer dzwoniącego się wyświetla to dyspozytor dzwoni i dowie się o dokładny adres, ale to wydłuża reakcje i czas dojazdu karetki. A często o życiu czy śmierci decydują minuty. Kolejny powód, dla którego należy podawać ADRES na pierwszym miejscu to ze nigdy nie wiemy czy nie zdarzy się cos co przerwie nam połączenie z dyspozytorem np. rozładuje nam się bateria w telefonie, telefon ulegnie uszkodzeniu lub np. nie stracimy przytomności. Powodów może być mnóstwo. Zwróć uwagę również na to aby podając adres podać nazwę miejscowości. W dobie telefonów komórkowych zdarza się tak, że możemy się połączyć z dyspozytorem pogotowia w innym mieście niż jesteśmy. Dość głośny przykład tego mieliśmy w czasie katastrofy budowlanej w Katowicach, kiedy to duża liczba osób dzwoniła na pogotowie ratunkowe. Zablokowano centrale i automatycznie przełączano ludzi do dyspozytorów z innych miast. Pech chciał ze akurat w tych miejscowościach była ulica o tej samej nazwie, co Katowicach i karetki wysyłano... 2. Co się stało. W krótki i rzeczowy sposób powiedz, co się stało np. wypadek samochodowy, upadek z wysokości itp.
3. Ilość osób poszkodowanych. Od tej informacji zależy ile przyjedzie zespołów ratowniczych. Przyjmuje się ze jeden zespól pogotowia ratunkowego zajmuje się jednym pacjentem. Przy zdarzeniach z kilkorgiem poszkodowanych wysyłanych kilka karetek naraz i wszyscy otrzymują od razu pomoc. 4. Stan poszkodowanego. Informacja o stanie poszkodowanego może się okazać bardzo istotna. Dyspozytor wie jak wyposażoną karetkę ma wysłać. Np. przy zatrzymaniu krążenia wysyła się tzw. R (karetkę reanimacyjna) do wypadków komunikacyjnych wysyła się karetkę wypadkowa "W" obydwie te karetki różnią się wyposażeniem. Taka informacja przydaje się również przy decyzji, jaki zespól ma przyjechać czy sami ratownicy czy zespól z lekarzem. 5. Nazwisko i telefon. Koniecznie podaj swoje nazwisko i nr telefonu. Nieraz karetka ma problem z dojazdem np. nie można odnaleźć adresu lub potrzebne są dodatkowe informacje. Odmowa podania tych danych może zostać zinterpretowana przez dyspozytora ze nasz telefon to głupi żart. Nigdy nie odkładaj pierwszy telefonu. Dyspozytor może mieć dodatkowe pytania.
Atak serca zawał Zatrzymanie akcji serca powoduje obumieranie komórek mózgowych już po 3-5 minutach. Stąd reanimację trzeba podjąć niezwłocznie. Zawałem mięśnia sercowego jest martwica pewnego obszaru mięśnia sercowego na wskutek niedotlenienia, które może być spowodowane zamknięciem światła naczynia wieńcowego na wskutek miażdżycy lub zakrzepicy. Jest ona najczęstszą przyczyną wystąpienia zawału serca. Do innych czynników predysponujących zaliczamy: 1. Nadciśnienie tętnicze. 2. Cukrzyca. 3. Otyłość. 4. Podwyższony poziom tłuszczów we krwi. 5. Palenie tytoniu. Statystycznie mężczyźni częściej zapadają na zawał serca. Objawy zawału: 1. Uporczywy, długotrwały ból gniotący, promieniujący często od serca ból wieńcowy: 1) występuje u 90% poszkodowanych, postać bezbólowa występuje przede wszystkim u osób chorych na cukrzycę; 2) bardzo silny ból, trudny do zniesienia, o charakterze ucisku; 3) umiejscowiony za mostkiem; 4) często promieniujący od serca do lewej ręki, żuchwy, nadbrzusza, okolicy międzyłopatkowej; 5) trwa ponad 20 minut. 2. Utrata przytomności. 3. Zatrzymanie oddechu. 4. Słabe, płytkie tętno lub brak tętna nad tętnicami szyjnymi. 5. Nudności, wymioty, duszność. 6. Lęk, niepokój, zimne poty.
Czynności ratujące: 1. Jak najszybciej powiadomić służby ratownicze (w pierwszej kolejności). 2. Ułożenie poszkodowanego w pozycji siedzącej lub półsiedzącej na podłodze (aby maksymalnie ograniczyć ruchy) postawa ta zmniejsza powrót krwi żylnej z naczyń obwodowych do serca, co zmniejsza obciążenie mięśnia sercowego, poszkodowany może sam przyjąć najdogodniejszą dla siebie pozycję, 3. Rozluźnić ubranie: 1) u mężczyzn: krawat, koszulę, pasek u spodni; 2) u kobiet: jak można biustonosz, bluzkę. 4. Jeżeli pomieszczenie zamknięte - otworzyć okna. 5. Wspieraj psychiczne poszkodowanego. 6. Ze względu na dużą możliwość pogorszenia się stanu chorego, do przyjazdu karetki trzeba kontrolować jego podstawowe czynności życiowe. W przypadku zatrzymania akcji serca przystępuj do resuscytacji.
Zranienie Każda rana powoduje ból, krwawienie i możliwość zakażenia. Rany tkanek mogą być otwarte (doszło do przerwania ciągłości skóry, najczęściej z krwawieniem) lub zamknięte (gdy skóra jest nienaruszona). Każdą ranę pozostawiamy w stanie, w jaki ją zastaliśmy, przykrywając jedynie możliwie szybko jałowym materiałem opatrunkowym. Przed założeniem opatrunku należy odsłonić ranę tak, aby obejrzeć ją w całości. W czasie opatrywania ranny powinien leżeć lub, co najmniej siedzieć. W przypadku obfitego krwawienia zewnętrznego możemy zastosować poniższe sposoby jego opanowania: 1. Ucisk palcem lub dłonią (w rękawiczce!) miejsca krwawienia z użyciem jałowego materiału opatrunkowego. 2. Uniesienie kończyny jeśli jest to możliwe i nie spowoduje dodatkowych powikłań. 3. Ucisk tętnicy powyżej rany gdy nie jest możliwe szybkie założenie opatrunku - sposób ten jedynie zmniejsza krwawienie, lecz go nie zatrzyma. 4. Opatrunek uciskowy założony bezpośrednio na krwawiącą ranę (zaraz po założeniu można dodatkowo docisnąć palcem lub dłonią, co efektywnie zmniejszy krwawienie, a nawet zatrzyma), 5. Tamponada rany wypełnienie rany jałową gazą z zastosowaniem opatrunku uciskowego, stosuje się przy obfitym krwawieniu. Rany nie wolno dotykać ani przemywać (wyjątek stanowią oparzenia termiczne i chemiczne). Nie należy usuwać ciał obcych tkwiących w ranie, gdyż zapobiegają krwawieniu.
Krwotok Rozróżniamy dwa rodzaje krwotoku: zewnętrzny i wewnętrzny. Krwotok zewnętrzny Objawy krwotoku zewnętrznego są dobrze widoczne w postaci wypływającej krwi koloru jasnoczerwonego zgodnie z falą tętna (krwotok tętniczy) lub ciemnoczerwonego pod mniejszym ciśnieniem (krwotok żylny). Czynności ratujące: 1. Uciskamy miejsce krwawienia przykładając jałowy opatrunek bezpośrednio na krwawiącą ranę mocując go np. bandażem. 2. Gdy opatrunek przecieka nakładamy na niego - opatrunek uciskowy, nowy opatrunek i nadal stosujemy ucisk. 3. Unosimy krwawiącą kończynę. 4. W przypadku dalszego krwawienia stosujemy ucisk na tętnicę doprowadzającą krew do uszkodzonej części ciała. Opaska uciskowa (nie mylić z opatrunkiem uciskowym): Używana jest tylko w ostateczności, najczęściej przy amputacjach kończyn i zmiażdżeniach, gdy krwawienie jest bardzo silne. Użycie jej, szczególnie stosując wąską opaskę, grozi uszkodzeniem naczyń krwionośnych, nerwów, mięśni oraz martwicy tkanek znajdujących się w obszarze niedokrwienia. 1. Opaski uciskowej nie wolno zakładać na kończynach poniżej łokci i kolan oraz na tułowiu, szyi i głowie. 2. Stosujemy szeroki bandaż. 3. Niczym opaski nie przykrywamy ani, po założeniu, nie poluźniamy. 4. Obok opaski lub na niej odnotowujemy godzinę jej założenia. Amputacja Używana jest tylko w ostateczności, najczęściej przy amputacjach kończyn i zmiażdżeniach, gdy krwawienie jest bardzo silne.
Krwotok wewnętrzny Objawy: 1. Ciemnoniebieskie zabarwienie skóry - "siniak", obrzęk. 2. Wydzieliny podbarwione krwią. 3. W przypadku krwotoku w jamie brzusznej, powiększenie się obwodu brzucha, zasinienie pod łukiem żebrowym. Czynności ratujące: 1. Układamy chorego w pozycji przeciwwstrząsowej (nogi uniesione na wysokość około 30-40 cm powyżej poziomu głowy). 2. Chronimy przed utratą ciepła. 3. Uspokajamy chorego. 4. Systematycznie kontrolujemy tętno i oddech (co 1 minutę). 5. Zakaz palenia oraz podawania pokarmu i alkoholu. 6. Nie wolno przewozić chorego przypadkowym środkiem transportu. Pamiętaj, że ułożenie przeciwwstrząsowe nie powinno być stosowane przy urazach czaszkowo-mózgowych, duszności, nagłych bólach w klatce piersiowej i nadbrzuszu. Krwawienie z nosa Z reguły mamy do czynienia z niewielkim krwawieniem z nosa, które dość szybko ustaje. Czynności ratujące: 1. Posadź poszkodowanego i pochyl jego głowę do przodu. 2. Połóż zimny opatrunek na kark i nos, w celu obkurczenia naczyń krwionośnych. 3. Nie wolno łykać krwi, gdyż zbierająca się w żołądku krew może, w krótkim czasie, wywołać wymioty. 4. Nie zatykamy nozdrzy w nadziei zatamowania krwi.
Ciało obce Ciała obce pozostawia się w ranie. Wyjąć je może tylko lekarz Ciała obce mogą być usuwane z rany tylko przez lekarza i ta czynność nie wchodzi w zakres pierwszej pomocy. Niewprawne próby usuwania grożą pozostawieniem w ranie fragmentów ciała obcego, a także stanowią niebezpieczeństwo wprowadzenia dodatkowego zakażenia. Większe ciała obce o gładkich brzegach często tamponują ranę i zapobiegają tym samym powstaniu dużego krwawienia. Ciało obce w oku Gdy ciało obce znajduje się pod górną powieką, polecamy pacjentowi kierować wzrok ku dołowi. Górną powiekę nakładamy na dolną. Wówczas rzęsy dolnej powieki "wymiatają" wewnętrzną stroną powieki górnej. W przypadku, gdy ciało obce znajduje się pod dolna powieką, polecamy pacjentowi patrzeć w górę. Odchylamy powiekę na około 0,5 cm i usuwamy ciało obce wilgotnym rożkiem chusteczki do nosa, kierując się od strony zewnętrznej do nosa. Nie usuwać szkieł kontaktowych. Ciała obce znajdujące się w gałce ocznej usunąć może tylko lekarz. Należy pamiętać, że nieumiejętne usuwanie grozi ciężkim uszkodzeniem oka. Ciało obce w nosie Jedyne, co może zrobić poszkodowany to zatkać druga dziurkę i spróbować wydmuchnąć. Użycie jakichkolwiek narzędzi grozi wystąpieniem krwawienia. Ciało obce w uchu Należy spróbować przez zwyczajne potrząsanie głową. Nie wolno manipulować w przewodzie słuchowym. Ciało obce w przełyku Utkwienie w przełyku ciała obcego jest brane pod uwagę w przypadku ściskającego bólu i trudności w przełykaniu. W takiej sytuacji chorego należy sprowokować do wymiotów.
Ciało obce w tchawicy Najskuteczniejszą metodą jest tzw. chwyt Heimlicha, nazywany też tłocznią brzuszną. Uwaga! Upewnij się, że masz do czynienia z udławieniem, a nie z atakiem serca! 1. Ratujący staje z tyłu za pacjentem. Obejmuje go oburącz za brzuch tak, aby dłonie zetknęły się na brzuchu powyżej pępka. Nagłym ruchem przyciska go mocno do siebie powodując gwałtowne zwiększenie się tłoczni brzusznej działającej z kolei na klatkę piersiową. Ciało obce bywa w ten sposób gwałtownie "wyciśnięte" z tchawicy na zewnątrz. 2. Można również tą czynność wykonać u pacjenta leżącego. Ratujący klęka przed pacjentem i kładzie mu obydwie ręce na nadbrzusze ponad pępkiem. Teraz przez gwałtowne ściśnięcie zwiększa się ciśnienie tłoczni brzusznej. Gdy się dławisz, a jesteś sam, spróbuj wykonać manewr na sobie, kładąc zaciśniętą pięść wewnętrzną stroną na brzuchu nieco powyżej pępka i obejmując ją drugą dłonią. Możesz też posłużyć się czymkolwiek, co popchnie przeponę od dołu.
Udławienia u dzieci i dorosłych Najważniejsze to w takich przypadkach nie tracić głowy, czyli szybkość i opanowanie. Udławienia u dzieci do 1 roku życia Nie rób nic, jeśli dziecko może oddychać, wydawać dźwięki lub gdy kaszle. Te objawy oznaczają, że do tchawicy dociera powietrze i dziecko samo wykrztusi z tchawicy to, co się tam znalazło. Wszelkie środki, które zastosujesz mogą zaburzyć ten naturalny proces i częściowe zablokowanie dróg oddechowych przekształci się w ich całkowite zatkanie. Uważnie obserwuj, co się dzieje, gdy trzeba - interweniuj. Gdy nie może oddychać ani wydawać dźwięków przełóż je sobie przez rękę, twarzą do dołu, tak, żeby jego głowa znalazła się niżej niż tułów. Nie uciskaj brzucha niemowlęcia. Nasadą dłoni wykonaj z wyczuciem 5 uderzeń w plecy dziecka, w miejsce pomiędzy łopatkami [patrz rysunek obok]. Jeśli uderzenia w plecy nie dadzą rezultatu, zastosuj 5 szybkich uciśnięć poniżej klatki piersiowej. Aby to zrobić, odwróć dziecko na plecy. Połóż je sobie na udach, aby jego głowa była poniżej tułowia. Palce wskazujący i środkowy jednej ręki połóż poniżej dolnej części mostka i wykonaj 5 szybko po sobie następujących uciśnięć [patrz rysunek obok].
Jeśli i to nie przyniesie rezultatów, odblokuj drogi oddechowe, chwytając język i żuchwę niemowlęcia między kciuk i palec. Sprawdź, czy nie widać obcego ciała w gardle. Spróbuj je wyciągnąć tylko, gdy jest dobrze widoczne. Jeśli klatka piersiowa się nie unosi, powtórz sekwencję - 5 uderzeń w plecy i 5 uciśnięć - aż do skutku, każąc komuś wezwać pogotowie ratunkowe. Gdy dławi się większe dziecko (powyżej 1 roku życia), również dorośli Nakłoń do kaszlu. Wykonaj 5 uderzeń w okolicę międzyłopatkową (w trakcie uderzeń poszkodowany jest pochylony do przodu), a potem zastosuj 5 rękoczynów Heimlicha, zwany też tłocznią brzuszną, i naprzemiennie kontynuuj. W przypadku dzieci manewr wykonuj delikatniej (z odpowiednio mniejszą siłą). Rękoczyn Heimlicha ma za zadanie symulowanie kaszlu, a ucisk nadbrzusza zwiększa ciśnienie powietrza w klatce piersiowej. Wykonanie tego rękoczynu polega na tym, że staje się za poszkodowanym i obejmuje go pod pachami, kładąc pięść jednej ręki powierzchnią od kciuka w nadbrzuszu (w połowie odległości między pępkiem a wyrostkiem mieczykowatym). Drugą rękę kładzie się na pierwszej i wykonuje silne uciśnięcia w kierunku do siebie i zarazem ku górze [patrz rysunki poniżej].
Najlepiej stanąć za zadławionym bokiem, stawiając swoją jedną stopę między jego stopami i opierając go o swoje biodro. Umożliwi to nam asekurację w przypadku utraty równowagi lub utraty przytomności poszkodowanego. Wykonuje się 5 serii po 5 razy, gdy to nie przyniesie oczekiwanego rezultatu w ostateczności wykonujemy ciśnieniowe przepchnięcie ciała obcego tj. metodą usta-usta, zamknięcie nosa, koniecznie rękoczyn Sellicka i nagły, energiczny wdmuch powietrza. Jedno płuco w zupełności wystarcza, aby prawidłowo utlenić krew. Według standardu amerykańskiego wykonuje się tylko rękoczyny Heimlicha, bez uderzeń międzyłopatkowych. Udławienia u osób nieprzytomnych, niezależnie od wieku W przypadku, gdy poszkodowany jest nieprzytomny lub nastąpiła utrata jego przytomności nie wykonuje się żadnych rękoczynów, tylko masaż serca, odpowiedni do wieku chorego.
Złamania kości Na miejscu wypadku ustalamy, czy jest to złamanie otwarte (uszkodzona skóra często przez wystającą część złamanej kości), czy zamknięte. Typowymi objawami złamania są: 1. Bolesność i obrzęk. 2. Ograniczenie ruchów lub niezdolność do ich wykonywania, przybranie przez poszkodowanego pozycji oszczędzającej. 3. Nieprawidłowe ustawienie lub patologiczna ruchomość. 4. W przypadku złamania otwartego również jedna lub kilka ran krwawiących i mogą być widoczne w ranie fragmenty kostne. Złamania kostne mogą być przyczyną licznych zagrożeń: 1. Wstrząs wynikający z utraty krwi. 2. Uszkodzone kości mogą spowodować dodatkowe wewnętrzne zranienia. 3. Rzadko występującym, ale bardzo groźnym jest zator tłuszczowy - powstaje on przeważnie przy dużych zmiażdżeniach, często kilka dni po wypadku (drobne cząsteczki tłuszczu zatykają drobne naczynia krwionośne, zaburzając ukrwienie mózgu i płuc). 4. Zakażenie - przy złamaniach otwartych (każde złamanie otwarte przyjmuje się, że jest zakażone). Czynności ratujące: 1. Nie wykonujemy żadnych ruchów w miejscu złamania, również w celu rozpoznania złamania, 2. Złamanie otwarte nakrywamy jałowym opatrunkiem, 3. Unieruchamiamy złamaną kość wraz z sąsiadującymi stawami, 4. W przypadku wstrząsu stosujemy pozycję przeciwwstrząsową - wyjątek stanowią łamania czaszki, kręgosłupa i miednicy, 5. Nie podajemy poszkodowanemu nic do picia i jedzenia, nie zezwalamy na palenie. Poniżej przedstawiono poszczególne złamania i sposoby postępowania
(według zasady: złamanie - objawy - czynności ratujące): Złamanie podstawy czaszki - objawia się wyciekiem z nosa, ust i uszu (krew bywa zmieszana z przeźroczystym płynem mózgowo-rdzeniowym), najwcześniej w dwie godziny po wypadku mogą wystąpić krwiaki oczodołów. Złamanie te spowodować może zaćmienie świadomości (utratę przytomności), zaburzenie oddechu, istnieje groźba zakażenia - kontrolujemy czynności oddechowe, a w razie ich braku stosujemy sztuczne oddychanie, nie opatrujemy ani nie obmywamy wyciekającej krwi. Złamanie sklepienia czaszki - występuje ból i równoczesna obecność rany na czole lub części owłosionej głowy - układamy rannego na nieuszkodzonym boku. Złamanie żuchwy - ból przy ruchach w stawie skroniowo-żuchwowym, zranienia w okolicy żuchwy, czasami: widoczna nierówność w miejscu złamania, wybite zęby, rany warg i jamy ustnej - jeśli ranny jest przytomny siada i pochyla się ku przodowi, podpierając rękami głowę, w przypadku silnego krwawienia z ust kładzie się na brzuchu, opierając czoło na skrzyżowanych przedramionach. Złamania żeber - ból przy oddychaniu w miejscu urazu, zmiana zabarwienia skóry nad miejscem uszkodzenia - pacjent uciska sobie sam złamane żebra i znajduje sobie najbardziej dogodną pozycję. Złamanie kręgosłupa (często wraz z uszkodzeniem rdzenia kręgowego) - ból w plecach, mrowienie, brak czucia w nogach, porażenie, mimowolne oddawanie moczu i stolca, poszkodowany nie może sam się wyprostować - pozostawia się rannego w pozycji, w jakiej się go zastało (wyjątek, gdy istnieje dodatkowe niebezpieczeństwo i trzeba rannego ewakuować). Złamanie miednicy (duże zagrożenie wstrząsem i uszkodzenia narządów wewnętrznych) - ból w podbrzuszu w czasie poruszania nogami i niemożność wyprostowania się - podkładamy wałki pod kolana, pozostałe czynności jak przy złamaniu kręgu.
Złamanie kości udowej - ból, nienormalna pozycja kończyny, skrócenie nogi, niemożność obciążania i poruszania - unieruchamiamy kończynę, pozostawiając w dotychczasowej pozycji. Złamanie kości podudzia - silny ból, nieprawidłowa ruchomość, nierówność kości, niemożność obciążania - unieruchamiamy kończynę, pozostawiając w dotychczasowej pozycji. Złamanie kostki - okolica stawu skokowego zniekształcona i obrzęknięta, czasami nierówność na kości - unieruchamiamy kończynę, pozostawiając w dotychczasowej pozycji. Złamanie obojczyka - opadanie barku, "schodek" na kości, patologiczna i ograniczona ruchomość obojczyka, bolesność - unieruchomienie chustą trójkątną (temblak). Złamanie w obrębie stawu barkowego - ruchomość ramienia ograniczona ruchowo, często zniesione unoszenie ręki - unieruchomienie chustą trójkątną (temblak). Złamanie kości ramieniowej i przedramienia - ból, obrzęk, patologiczna ruchomość, nierówność kości - unieruchomienie chustą trójkątną (temblak). Złamanie kości dłoni - nierówność złamanej kości widoczna na grzbiecie dłoni, patologiczna ruchomość, ból, obrzęk - unieruchomienie chustą trójkątną (temblak). Zwichnięcia, skręcenia i złamania śródstawowe traktujemy jak złamania kości.
Omdlenie Omdlenie jest krótkotrwałą utratą przytomności na skutek nagłego, chwilowego niedoboru tlenu w mózgu. Niebezpieczeństwo grożące w razie omdlenia to możliwość doznania urazów przy upadku. Przyczyny to: 1. Przebywanie w słabo wentylowanych pomieszczeniach. 2. Zadziałanie silnych negatywnych bodźców, np. widok krwi, otrzymanie nieszczęśliwej wiadomości. 3. Bardzo silny ból. Objawy poprzedzające omdlenie: 1. Mroczki przed oczami. 2. Zimny pot. 3. Osłabienie. 4. Blada skóra. 5. Szum w uszach. Czynności ratujące: 1. Osobę omdlałą należy wyprowadzić na świeże powietrze, położyć i unieść jej nogi do góry. 2. W przypadku kobiety w zaawansowanej ciąży ułożyć ją na lewym boku, podsuwając poduszkę lub zwinięty sweter pod prawy bok, albo przesunąć ciężarną macicę na lewą stronę. 3. Do chwili odzyskania przytomności sprawdzać podstawowe czynności życiowe. 4. W przypadku, gdy poszkodowany po kilku minutach nie odzyska przytomności wezwać pogotowie. Nie stosujemy żadnych bodźców pobudzających np. uderzenie w policzek oraz osobie nieprzytomnej nie podajemy żadnych napojów.
Samo omdlenie jest błahą przypadłością, lecz w krótkim czasie może się ono powtarzać. Istnieje duże niebezpieczeństwo urazu czaszkowo-mózgowego przy upadku. W szczególnym wypadku może nastąpić opadnięcie języka, który zamykając drogi oddechowe spowoduje zatrzymanie pracy serca.
Porażenie prądem elektrycznym Pamiętaj, aby ratując porażonego samemu nie zostać porażonym Uwaga! Na terenie otwartym oraz na mokrym podłożu może wystąpić tzw. Napięcie krokowe różnica napięć między stopami które jest niebezpieczne dla ratującego. Intensywność działania prądu elektrycznego zależy od jego natężenia (natężenie zaś zależy od napięcia w obwodzie elektrycznym i oporu skóry) i częstotliwości (prąd zmienny jest niebezpieczniejszy od prądu stałego). Oddziaływanie prądu elektrycznego na organizm ludzki Utrata świadomości następuje na skutek oddziaływania prądu na układ nerwowy. Oddziaływanie to polega na zagęszczeniu jonów na granicy przejścia prądu pomiędzy komórkami ciała o lepszej przewodności do komórek o gorszej przewodności. Skurcz mięśni chodzi o zjawisko skurczu mięśni zginających, przez to porażony nie może samodzielnie oderwać się od źródła prądu. Jest to jedno z częstszych powodów śmiertelnego porażenia, gdyż dłuższe przebywanie pod napięciem powoduje wydzielanie dużych ilości ciepła (oparzenia) i zaburzenia w pracy serca. Zatrzymanie oddychania występuje przy dłuższym przepływie prądu przez klatkę piersiową. Następuje wtedy skurcz mięśni oddechowych uniemożliwiający oddychanie (tzw. kamienna klatka ) powodujący śmierć poszkodowanego wskutek uduszenia. Zakłócenie pracy serca w przypadku przepływu prądu w momencie początku rozkurczu komór serca (przerwa w pracy serca) moze wystąpić migotanie komór sercowych. Im ten przepływ jest dłuższy tym prawdopodobieństwo migotania większe. Oparzenia wewnętrzne występują na całej drodze przepływu prądu przez ciało i bardziej niebezpieczne od oparzeń zewnętrznych, gdyż są niewidoczne. Działanie cieplne prądu może doprowadzić do częściowego lub całkowitego zniszczenia komórek, rozerwania naczyń krwionośnych.
Duże wartości prądów przepływających przez ciało są przyczyną oparzeń wewnętrznych, uszkodzeń mięśni i przechodzenia do krwi barwnika mięśniowego, tzw. mioglobiny. Jest to substancja szkodliwa dla pracy nerek, hamująca wydzielanie moczu. Większe ilości mioglobiny powodują śmiertelne zatrucie porażonego dopiero w kilka dni po porażeniu. Porażenie łukiem elektrycznym przebywanie w polu działania łuku elektrycznego może spowodować znacznie poważniejsze obrażenia: 1. Mechaniczne uszkodzenie ciała mające wygląd ran ciętych, potłuczeń itp. 2. Oparzenia do trzeciego stopnia włącznie. 3. Zapalenia odzieży. 4. Pary metali osadzają się na skórze powodując niebolesne obrzęki o barwie żółtej, brązowej lub czarnej. 5. Świetlne działanie powodujące: światłowstręt, łzawienie, zapalenie spojówek, obrzęk. Należy pamiętać o pośrednich urazach mechanicznych występujących wskutek upadku z wysokości czy utraty równowagi. Działanie prądu elektrycznego na organizm człowieka polega głównie na pobudzeniu układu nerwowego i mięśni. Przez okres działania prądu mogą wystąpić skurcze w: mięśniach szkieletowych i sercu, mięśniach ramienia i dłoni (tzw. przyklejenie się do przewodu ), które ustępują dopiero po wyłączeniu prądu. Jego działanie na serce może spowodować zaburzenie rytmu, a nawet zatrzymanie akcji serca, zaś skurcze mięśni są przyczyną upadku i mechanicznych uszkodzeń ciała. Efektem działania prądu na mózg, w pewnych okolicznościach, jest utrata przytomności i bezdech. Czasami spotyka się też oparzenia skóry. Czynności ratujące: 1. Pierwszą czynnością jest przerwanie obwodu elektrycznego poprzez wyłączenie prądu lub odizolowanie porażonego (odsunięcie przewodów elektrycznych za pomocą przedmiotu nie przewodzącego prądu elektrycznego) należy to robić zachowując daleko posuniętą ostrożność. 2. Sprawdzamy tętno i oddech (w razie braku przystępujemy do czynności reanimacyjnych). 3. Przy zachowaniu własnego oddechu stosujemy ułożenie boczne.
4. Wstrząs i rany oparzeniowe traktujemy zgodnie z obowiązującymi zasadami. Przy porażeniu prądem elektrycznym dochodzi często do skurczu tężcowego mięśni. W wyniku skurczu mięśni międzyżebrowych, mimo odłączenia osoby poszkodowanej od źródła rażenia, występuje tzw. Efekt kamiennej klatki. Odnotowuje się takie przypadki średnio 4 na 10 osób poszkodowanych przez prąd elektryczny. W takim przypadku powinno się prowadzić tylko sztuczne oddychanie, co minutę kontrolując napięcie mięśni międzyżebrowych do czasu ich ustąpienia, a następnie prowadzić pełną resuscytację krążeniowo - oddechową.
Wypadek drogowy Pamiętaj o zapewnieniu sobie bezpieczeństwa, sam nie możesz stwarzać sobie stanu zagrożenia 1. Zaparkuj przed miejscem zdarzenia celem zabezpieczenia miejsca i kierując koła w stronę pobocza, włącz światła awaryjne. 2. Nocą załóż na siebie coś jasnego lub przyczep sobie jakiś materiał odblaskowy i używaj latarki. Stosuj ogólne zasady bezpieczeństwa. 3. Wyślij świadków wypadku, aby ostrzegali nadjeżdżających kierowców oraz powiadomili policję, pogotowie ratunkowe. 4. Ustaw trójkąty ostrzegawcze lub światła w odpowiedniej odległości (wg kodeksu ruchu drogowego) od miejsca wypadku z obu stron. 5. Wyłącz zapłon we wszystkich uszkodzonych pojazdach i jeśli potrafisz, odłącz akumulator. Zamknij dopływ paliwa w pojazdach z silnikiem Diesla i w motocyklach. 6. Ustaw pojazdy w stabilnym położeniu. Jeśli samochód stoi normalnie, zaciągnij hamulec ręczny, włącz bieg lub zablokuj koła, spróbuj zabezpieczyć pojazd przed przewróceniem się. 7. Rozejrzyj się, czy istnieją fizyczne zagrożenia. Czy ktoś pali papierosa? Czy w najbliższym otoczeniu są pojazdy z oznakowaniem wskazującym na niebezpieczny ładunek? Czy została zerwana napowietrzna linia energetyczna? Czy w pobliżu jest rozlane paliwo? 8. W wyniku zderzenia dochodzi do różnych obrażeń u kierowcy i pasażerów. Szybko oceń stan poszkodowanych. Z samochodu wyciągaj ich tylko w niżej wymienionych sytuacjach; kiedy istnieje niebezpieczeństwo zapalenia się pojazdu, kiedy istnieje niebezpieczeństwo najechania na uszkodzony pojazd przez inny pojazd, lub kiedy potrzebna jest reanimacja poszkodowanego. 9. Zajmij się w pierwszej kolejności tymi, których życie jest zagrożone. Przeszukaj teren, żeby nie pozostawić ofiar rzuconych gdzieś dalej od miejsca wypadku, lub które same oddaliły się (szok powypadkowy).
10. Bezzwłocznie, jeśli jest potrzeba, przystąpić do reanimacji i opatrzyć obrażenia zagrażające życiu lub wyglądające niebezpiecznie. Jeśli to możliwe, zajmij się poszkodowanymi nie zmieniając ich pozycji (wyjątek - resucytacja). 11. Wstępnie zawsze zakładaj, że nastąpiło uszkodzenie kręgów szyjnych. Podtrzymuj rękami głowę i szyję ofiary, tak aby mogła ona swobodnie oddychać. W miarę możliwości obserwuj stale wszystkich poszkodowanych aż do nadejścia specjalistycznej pomocy. Obrażenia u kierowcy i pasażerów Zależnie od rodzaju kolizji, u kierowcy i pasażerów, dochodzi do różnych obrażeń. Rozróżniamy 4 rodzaje zderzeń występujących w wypadkach samochodowych: 1. Uderzenie z przodu - zderzenie czołowe U kierowcy: 1) złamanie kręgosłupa szyjnego; 2) uszkodzenie centralnego układu nerwowego; 3) złamanie żeber; 4) odma opłucnowa; 5) tamponada serca; 6) pęknięcie wątroby; 7) pęknięcie śledziony; 8) złamanie kończyn dolnych; U pasażerów: 1) możliwe są wszelkie obrażenia całego ciała. 2. Uderzenie z boku - zderzenie boczne (dotyczy kierowcy i pasażerów) 1) złamanie kręgosłupa szyjnego; 2) uszkodzenie centralnego układu nerwowego; 3) złamanie żeber, obojczyka, kości ramiennej; 4) obrażenia wewnętrzne wskutek nagłego przemieszczenia się narządów w klatce piersiowej i jamie brzusznej; 5) złamanie miednicy i kończyn dolnych.
3. Uderzenie z tyłu (dotyczy kierowcy i pasażerów) 1) uszkodzenie kręgosłupa szyjnego (przemieszczenie lub złamanie kręgów); 2) uszkodzenie wiązadeł i mięśni szyi. 4. Dachowanie samochodu - mogą wystąpić wszystkie wyżej wymienione obrażenia. Wyciąganie z samochodu W celu wyjęcia poszkodowanego z pojazdu należy: 1) stanąć z tyłu poszkodowanego; 2) włożyć ręce pod jego pachy; 3) jedną ręką przytrzymać brodę poszkodowanego; 4) lekko naciągnąć wzdłuż osi ciała (nie na boki); 5) położyć jego głowę między swoim barkiem a głową, przez cały czas utrzymując ją w tej ustabilizowanej pozycji; 6) drugą ręką chwycić za przedramię; 7) w takiej pozycji wyciągamy z samochodu. Uwaga! Stopy, szczególnie u kierowcy, mogą być zaklinowane przez pedały hamulca i sprzęgła. W takim przypadku w pierwszej kolejności delikatnie odblokowujemy nogi lekko zginając je w kolanach. Po wydobyciu z pojazdu należy kontynuować stabilizację głowy i szyi równocześnie udrażniając drogi oddechowe.
Podstawowe pojęcia BLS (Basic Life Support) - podstawowe czynności podtrzymujące życie obejmujące udrożnienie dróg oddechowych, podtrzymanie oddychania i krążenia. CPR (Cardiopulmonary Resuscitation) - resuscytacja krążeniowo-oddechowa. Hiperglikemia - śpiączka cukrzycowa spowodowana zbyt dużą ilością węglowodanów lub obciążeniem psychicznym. Hipoglikemia - niedocukrzenie występujące u cukrzyków. Hipotermia - znaczne oziębienie ciała. Reanimacja - zespół czynności ratunkowych (oddech zastępczy, masaż serca, elektroterapia, farmakoterapia), mających na celu utrzymanie lub przywrócenie transportu tlenu do tkanek, w wyniku których u poszkodowanego powróciła spontaniczna czynność serca, spontaniczna (lub wspomagana) czynność oddechowa i czynność ośrodkowego układu nerwowego (mózgu) - powrót świadomości. Resuscytacja - zespół czynności ratunkowych (oddech zastępczy, masaż serca, elektroterapia, farmakoterapia), mających na celu utrzymanie lub przywrócenie transportu tlenu do tkanek, w wyniku których u poszkodowanego powróciła spontaniczna czynność serca i spontaniczna (lub wspomagana) czynność oddechowa. Rękoczyn Heimlicha - zwany tłocznią brzuszną lub uciśnięciami nadbrzusza ma za zadanie symulowanie kaszlu. Rękoczyn Sellicka - polega na uciśnięciu chrząstki pierścieniowatej, która przesunięta ku tyłowi powoduje zamknięcie światła przełyku. Wykonuje go jeden z ratowników, podczas gdy drugi prowadzi sztuczną wentylację. Chrząstka pierścieniowata leży poniżej chrząstki tarczowej, która u mężczyzn tworzy (oczywiście chrząstka tarczowa) tzw. jabłko Adama.
Nacisk na nią nie może być duży, gdyż utrudni to oddech, a ma jedynie "zamknąć" przełyk, który jest "miękki". Najlepiej chwycić obustronnie krtań poniżej jabłka Adama i nacisnąć (gdy poszkodowany leży) z małą siłą, która jest zależna od budowy ciała ofiary. Rękoczyn ten zapobiega wdmuchiwaniu powietrza do żołądka i następczej aspiracji treści żołądka do płuc. Tamponada serca (łac. tamponatio cordis zatkać, zatrzymać ) stan nagłego zagrożenia życia, w którym dochodzi do przedostania się krwi do jamy osierdzia lub wypełnienia jamy osierdzia innym płynem (wysiękiem lub przesiękiem), powodującego utrudnienie napełniania jam serca krwią podczas rozkurczu. Wstrząs - dysproporcja między zapotrzebowaniem a zaopatrzeniem w tlen poszczególnych narządów na skutek ostrej niewydolności krążenia.