Izba Rozliczeniowa Giełd Towarowych wczoraj, dziś, jutro Minęło pięć lat działalności operacyjnej Izby Rozliczeniowej Giełd Towarowych S.A (IRGiT), czas na podsumowanie i przedstawienie planów na przyszłość. Pięcioletnia historia IRGiT to okres pełen wyzwań i nowatorskich rozwiązań, wdrażanych po raz pierwszy na rynku polskim. Wczoraj czyli początki Akt notarialny powołujący do życia Spółkę Akcyjną Izba Rozliczeniowa Giełd Towarowych (IRGiT) został zawarty 27 listopada 2008 roku. Akcjonariusze założyciele to Towarowa Giełda Energii S.A. (TGE) i Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych (KDPW). 23 października 2009 roku Izba złożyła wniosek do Komisji Nadzoru Finansowego o zezwolenie na prowadzenie izby rozliczeniowej i izby rozrachunkowej. Zakres wymienionych zezwoleń uprawnia do prowadzenia rozliczeń i rozrachunku transakcji zawieranych na rynku regulowanym giełdowym i pozagiełdowym, których przedmiotem są instrumenty finansowe. 19 kwietnia 2010 roku Izba, jako pierwsza firma w Polsce, otrzymała zgodę Komisji Nadzoru Finansowego na prowadzenie Izby Rozliczeniowej i Rozrachunkowej (IRR). Następnym krokiem było złożenie zawiadomienia do Komisji Nadzoru Finansowego o zamiarze pełnienia funkcji Giełdowej Izby Rozrachunkowej (GIR) w rozumieniu ustawy z dnia 26 października 2000 roku o giełdach towarowych. W lipcu 2010 roku w wyniku odkupienia udziałów od KDPW, Towarowa Giełda Energii stała się 100% właścicielem IRGiT.
Dzięki uzyskanym zezwoleniom, IRGiT mógł rozpocząć rozliczanie transakcji zawieranych na TGE), a także zyskał możliwości rozszerzenia obszaru swojej działalności o rozliczenie innych giełd oraz transakcji pozagiełdowych. Od czerwca 2010 roku IRGiT rozpoczął działalność operacyjną, przejmując rozliczanie wszystkich transakcji zawieranych na TGE, a od grudnia 2010 roku zajął się rozliczaniem market coupling u na energię elektryczną, na połączeniu kablowym SvePol Link, łączącym Polskę ze Szwecją. Od 1 kwietnia 2011 roku IRGiT jest członkiem Europejskiego Stowarzyszenia Izb Rozliczeniowych CCP (EACH). Uzyskanie członkostwa po przeprowadzonym procesie aplikacyjnym jest świadectwem spełniania przez Izbę standardów bezpieczeństwa i rozliczeń przedstawionych m.in. w rekomendacjach Komitetu Systemów Płatności i Rozliczeń (CPSS-IOSCO Recommendations). Wstąpienie w szeregi EACH umożliwiło IRGiT współpracę z najlepszymi ekspertami w dziedzinie rozliczeń, rozrachunku oraz zarządzania ryzykiem w Europie. W grudniu 2012 roku TGE uruchomiła notowania na rynku gazu, a IRGiT rozpoczął rozliczanie transakcji na tym rynku. Jednocześnie po przejęciu przez Giełdę Papierów Wartościowych (GPW) 100% akcji TGE, IRGiT stał się spółką wchodzącą w skład Grupy Kapitałowej GPW. Istotnym wydarzeniem dla IRGiT oraz jej Członków stało się wdrożenie w 2014 roku Nowego Modelu Rozrachunku, dopuszczającego do udziału w procesie rozliczeń wiele banków i stwarzającego dla Członków IRGiT możliwość wyboru banku reprezentującego Członka w procesie rozliczeń. Obecnie Izba i oraz Członkowie Izby współpracują z ośmioma bankami. Istnienie IRGiT, działającego w sposób przejrzysty i zgodny z międzynarodowymi standardami oraz regulacjami unijnymi, jest solidną bazą do rozwoju rynku energii elektrycznej, gazu, praw majątkowych oraz instrumentów pochodnych związanych z tymi rynkami, a w przyszłości z innymi rynkami towarowymi.
Przygotowywane i wdrażane przez IRGiT nowatorskie i unikatowe rozwiązania przyczyniają się do rozwoju rynków towarowych, np. wspomniany już model rozrachunku prowadzony z udziałem wielu banków, a także jedyna w Europie, innowacyjna usługa rozrachunku transakcji na rynku uprawnień do emisji polegającą na przepływie uprawnień w dniu jej zawarcia. IRGiT, od początku swojego istnienia, został przygotowany do rozliczania dwóch kategorii instrumentów. Pierwsza to towary giełdowe. W tym obszarze IRGiT rozlicza transakcje na energię elektryczną i gaz. W tej grupie znajdują się również nie będące instrumentami finansowymi a wynikające ze Świadectw Pochodzenia prawa majątkowe, których cena zależy od ceny określonych rodzajów energii. Druga grupa to pochodne instrumenty finansowe, których cena zależy od ceny towarów giełdowych, a obrót i rozliczanie odbywa się zgodnie z ustawą o obrocie instrumentami finansowymi. Wprowadzenie do obrotu na TGE i rozliczanie przez IRGiT kontraktów pochodnych (futures) na energię elektryczną, wpływa na poszerzenie rynku o podmioty inwestujące na ryku finansowym, daje większe możliwości zarządzania kosztami firm związanych z energetyką oraz umożliwi w przyszłości zabezpieczanie ceny energii. Posłuży także producentom i odbiorcom energii jako element do przygotowania projekcji finansowej na okresy przyszłe, z pominięciem ryzyka związanego z dostawą i odbiorem energii. IRGiT dziś IRGiT jest spółką jednoznacznie identyfikowaną i znaną na rynku energii, gazu oraz praw majątkowych o kapitale zakładowym w wysokości 44 805 000, 00 NPL i funduszach ponad dwukrotnie przekraczających kapitał zakładowy. Przedmiotem działalności IRGiT jest prowadzenie rozliczeń i rozrachunku instrumentów finansowych i towarowych z rynków regulowanych i giełdowych, a także rozliczanie transakcji
pozagiełdowych. Obszarem działania jest terytorium Unii Europejskiej. Klientami obsługiwanymi przez IRGiT są jego członkowie bezpośredni. Należy do nich 60 podmiotów, w tym: 55 przedsiębiorstw energetycznych, 4 domy maklerskie, 1 towarowy dom maklerski oraz 10 członków zagranicznych. IRGiT obsługuje także 113 klientów domów maklerskich 76 z nich działa na rynku energii elektrycznej, a 37 na rynku gazu. Pod względem technicznym, regulacyjnym i prawnym IRGiT jest przygotowany do rozliczania rynków towarów masowych i rynków finansowych. Posiada niezbędne w tym celu narzędzia i zasoby, na które składają się system IT i wykwalifikowane kadry, które są w stanie podjąć każde wyzwanie związane z procesem rozliczania i rozrachunku oraz zarządzania ryzykiem, jakie nakładane są przez rynek. Rozliczanie i rozrachunek IRGiT prowadzi rozliczenia i rozrachunek transakcji zawieranych przez swoich Członków, wykorzystując przy tym nowoczesne systemy informatyczne i autorską koncepcję modelu rozrachunku. Rozliczenia to proces ustalania wartości zobowiązań i należności z tytułu każdej transakcji zawartej przez uczestnika rynku giełdowego, a następnie ustalanie ostateczne salda płatności. Rozrachunek polega na uznawaniu bądź obciążaniu rachunków bankowych Członków IRGiT jedną skompensowaną płatnością, co upraszcza proces i obniża koszty obsługi finansowej. Wszystkie czynności od zawarcia transakcji do jej ostatecznego rozrachunku, wykonywane są przez Izbę w zharmonizowanym i zautomatyzowanym procesie z wykorzystaniem nowoczesnych narzędzi informatycznych. Proces obejmuje transfery finansowe związane z regulacją depozytów, wykonaniem płatności za dostawę, a także udostępnieniem dokumentacji posttransakcyjnej, takiej jak raporty rozliczeniowe, karty
transakcji i faktury wystawiane przez IRGiT w imieniu Członków z wykorzystaniem self billingu. Wartość wolumenu obrotu odnotowana na koniec 2014 roku jest ponad dwukrotnie wyższa niż na koniec 2010 roku. Wartość rozliczanego wolumenu w 2014 roku Izba osiągnęła przy cenach energii elektrycznej o blisko 17 % niższych od cen z 2010 roku. Według danych URE, średnia roczna cena sprzedaży energii elektrycznej na rynku konkurencyjnym, liczona w zł/mwh wynosiła: w roku 2010 195,32; w roku 2011 198,90; w roku 2012 201,36; w roku 2013 181,55; w roku 2014 163,58. Do wzrostu wartości wolumenu rozlicznego przez Izbę przyczyniło się niewątpliwie rozpoczęcie od 2012 roku rozliczania transakcji na rynku gazu. W porównaniu z rokiem 2013, udział w tych transakcjach w roku 2014 jest znacznie wyższy. W czterech kwartałach 2014 roku, w wyniku realizacji kontraktów zawartych na TGE S.A., dostarczono 44 619 144 MWh gazu ziemnego po średniej cenie 102,17 zł/mwh. W tym okresie kontrakty zawarte zostały na wolumen 5 386 123 MWh na rynku spot i 105 074 954 MWh na rynku terminowym. Do prowadzenia rozliczeń IRGiT wykorzystuje system rozliczeniowy CONDICO After Trade Engine (ATE) przygotowany przez firmę NASDAQ OMX. System został zaprojektowany i przygotowany do rozliczania towarów giełdowych oraz instrumentów terminowych opartych na towarach giełdowych. System CONDICO umożliwia rozliczanie wielu giełd, rynków oraz produktów. Pozwala na rozliczanie: kontraktów z natychmiastową dostawą, kontraktów terminowych typu forward, kontraktów futures, zarówno rozliczanych finansowo jak i poprzez dostawę fizyczną o okresach wykonania tygodniowym,
miesięcznym, kwartalnym oraz rocznym. Należy dodać, że system informatyczny w trakcie 5 lat użytkowania prze IRGiT był modyfikowany i usprawniany przez producenta zgodnie z wymaganiami i specyfikacjami Izby. Poza systemem rozliczeniowym IRGiT posiada stworzone przez siebie aplikacje wspierające procesy rozliczeń i rozrachunku: ARI aplikacja służąca do wymiany informacji z bankami i zarządzania zabezpieczeniami niepieniężnymi; AFI aplikacja służąca do wystawiania faktur transakcyjnych i faktur self billing; PUF aplikacja służąca do publikacji faktur, korekt i plików do zaimportowania do systemów back office. Bezpieczeństwo/System zarządzania ryzykiem przez IRGiT Istotą procesu zarządzania ryzykiem jest monitoring ryzyk związanych z rynkiem energii elektrycznej, gazu, rynkiem praw majątkowych oraz ryzyk, jakie mogą przenosić na rynek uczestnicy obrotu na tych rynkach. Elementami składowymi całościowego procesu zarządzania ryzykiem wykorzystywanymi przez Izbę są depozyty zabezpieczające, system monitorowania limitów transakcyjnych, fundusze gwarancyjne, procedury zarządzania niewypłacalnością, różnorodne formy akceptowanych zabezpieczeń składające się na poziom depozytów zabezpieczających, back testy i stress testy wykorzystujące metody matematyczne i statystyczne dla określenia właściwego poziomu zabezpieczeń, przy występującej zmienności kursów na rozliczanych instrumentach, a także metodologia kontroli sytuacji finansowej członków izby. Spośród przedstawicieli członków Izby, pracowników Działu Zarządzania Ryzkiem IRGiT oraz niezależnych autorytetów z dziedziny finansów i zarządzania ryzykiem, został utworzony
Komitet Ryzyka, stanowiący ciało doradcze, opiniujące wykorzystywane metodologie w procesie zarządzania ryzykiem przez Izbę. Codzienne czynności IRGiT to testy kontrolne poziomu depozytów zabezpieczających, będących w zarządzie Izby w odniesieniu do wartości otwartych pozycji i ewentualnych kosztów ich zamykania, w przypadku utraty płynności finansowej członka Izby. Przeprowadzane przez IRGiT testy oparte są na różnych scenariuszach dotyczących zmienności cen i wolumenów, zmienności na rynkach również zewnętrznych mogących mieć wpływ na sytuację na TGE, jak również na scenariuszach dotyczących niewypłacalności członka Izby. Plany, perspektywy rozwoju. Plany obejmują rozszerzanie działalności na rynku krajowym oraz akwizycję usług w krajach regionu Europy Centralnej i Wschodniej. Na rynku krajowym oznacza to rozliczanie nowych rynków towarowych uruchamianych na TGE, rozliczanie rynku pozagiełdowego, zabezpieczanie niezbilansowania handlowego na rynku gazu. Dużym wyzwaniem będzie rozpoczęcie rozliczania rynku finansowego, transakcji typu futures, dla których instrumentem bazowym będą towary. Wiąże się to z uruchomieniem działalności Izby Rozliczeniowej i Rozrachunkowej (IRR) oraz procesem zmiany architektury Izby. Planowane jest także włączenie instytucji finansowych, których uczestnictwo w Izbie będzie miało na celu współdziałanie z Izbą w procesie rozliczania kontraktów finansowych poprzez pełnienie funkcji uczestników rozliczających. Funkcję tę będą pełnić (zgodnie z
regulacjami ustawy o obrocie instrumentami finansowymi) domy maklerskie oraz banki, które zadeklarowały się jako Banki Płatniki Uczestnika Izby. Rozszerzanie działalności na rynkach państw Europy Wschodniej i Centralnej to oferowanie usług rozliczeniowych dla wszystkich rynków, gdzie brak jest instytucji rozliczeniowej lub izba rozliczeniowa nie ma dostatecznego oprzyrządowania technicznego lub właściwych poziomów kapitałowych. Współpraca taka będzie konieczna w procesie integracji, łączenia się i przejęć rynków przez giełdy i izby dominujące, a także w procesie budowy jednolitych rynków energii i gazu. Rozwój działalności IRGiT będzie oparty o system rozliczeniowy X-Stream Clearing dostarczany prze NASDAQ OMX, wiodącą firmę na rynkach światowych w budowie kompleksowych rozwiązań informatycznych dla giełd i izb rozliczeniowych. System umożliwia rozliczanie wielu platform handlowych oraz daje, co bardzo istotne w procesie obniżania kosztów rozliczeń i zabezpieczeń, pełną elastyczność w wyborze waluty, rozliczania i zabezpieczania transakcji, usprawniając przy tym zarządzanie zabezpieczeniami niepieniężnymi W celu wzmocnienia pozycji w Europie i poszerzenia oferty w kontaktach z innymi izbami regionu Europy Wschodniej i Centralnej, IRGiT będzie ubiegał się o uzyskanie statusu CCP. Obecnie brakuje w Polsce podmiotu o statusie CCP, który byłby uprawniony do rozliczania kontraktów pochodnych typu futures, będących instrumentami finansowymi opartymi o towary. Uzyskanie statusu CCP jest niezbędne dla rozwijania działalności i utrzymania poziomu po roku 2017, kiedy planowane jest wprowadzenie nowych regulacji i podwyższenia wymagań dla podmiotów rozliczających przez regulatora europejskiego. Dariusz BliźniakPrezes Zarządu Izby Rozliczeniowej Giełd Towarowych SA. Absolwent Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, a także Podyplomowych Studiów:
Zarządzania Projektami z Wykorzystaniem Metodyki Prince 2, Zamówienia Publiczne, Zarządzanie Ryzykiem. Ukończył studium syndyków, likwidatorów podmiotów gospodarczych i zarządców komisarycznych oraz studium doradców prawno finansowo podatkowych. Zdał państwowy egzamin dla kandydatów na członków Rad Nadzorczych spółek Skarbu Państwa. Od 1995 roku jest członkiem organów korporacyjnych spółek prawa handlowego z obszaru energetyki i giełd towarowych oraz instytucji działających na rzecz rozwoju towarowego rynku giełdowego. Od 2008 do 2011 roku pełnił funkcję Wiceprezesa Zarządu Towarowej Giełdy Energii S. A. Od 2011 roku jest Prezesem Zarządu Izby Rozliczeniowej Giełd Towarowych S. A. Współautor podręczników: Giełda Towarowa (1997 i 1998) oraz Towarowe rynki terminowe (1997), a także autor podręczników z zakresu zarządzania funduszami europejskimi. Współautor wielu zbiorowych wydawnictw, autor kilku haseł do Encyklopedii Agrobiznesu, autor wielu artykułów prasowych popularyzujących sformalizowany obrót towarowy oraz instytucje tego obrotu (giełdy, rynki hurtowe, grupy producenckie) w prasie codziennej i pismach branżowych. Wykładowca akademicki.