Anna Milejska annamilejska@gmail.com KLASYCZNE FORMACJE ODWRÓCENIA TRENDU Na podstawie wieloletniej analizy kształtowania się cen na rynkach finansowych, walutowych czy towarowych dostrzeżono powtarzające się schematy zachowania cen, które nazwano formacjami technicznymi. Na pozór banalne i przypadkowe linie mogą powiedzieć bardzo wiele o tym, czy warto kupować czy lepiej uciekać z rynku. Formacje działają, ponieważ rynek nie zapomina. Rynek to ludzie, którzy często wiążą z istotnymi poziomami cenowymi swoje wcześniejsze doświadczenia. Zgodnie z założeniami analizy technicznej historia lubi się powtarzać, dlatego istnieje wysokie prawdopodobieństwo, że skutki utworzonych w przeszłości formacji, będą takie same dzisiaj. Umiejętność identyfikacji formacji w praktyce wymaga sporej wiedzy, gdyż często wzór kształtujący się na cenach odbiega od podręcznikowego schematu. Trudnością nie jest odnalezienie ich w przeszłości lecz rozpoznanie w stadium tworzenia, co pozwala z dużym prawdopodobieństwem przewidzieć przyszły kierunek ruchu cen. Formacje na wykresach dzielą się na dwie grupy: formacje zmiany trendu oraz formacje kontynuacji trendu. Tutaj zostanę omówione te pierwsze. 1
Do najbardziej znanych klasycznych formacji zapowiadających odwrócenie trendu należą: 1. Głowa i ramiona. 2. Odwrócona głowa i ramiona. 3. Podwójny szczyt. 4. Podwójne dno. 5. Spodek. 6. Odwrócony spodek. Formacje mogą sygnalizować objęcie zarówno hossy jak i bessy. Sygnalizują nam, że nadszedł czas na realizację zysków na istniejących pozycjach lub dokonanie zakupów. Stosując analizę techniczną niezwykle ważna jest jednoczesna analiza wielkości wolumenu obrotów. Formacja głowa i ramiona na szczytach trendów wzrostowych formacja objęcia bessy. Trend wzrostowy charakteryzuje się ustanawianiem nowych szczytów przy kolejnych dołkach powyżej linii poprzednich. Formacja głowa i ramiona na szczytach trendów wzrostowych oznacza ich koniec. Składa się z trzech wierzchołków z których głowa jest szczytem cenowym otoczonym przez dwa niższe wierzchołki (lewe i prawe ramię) (diagram 1). Prawe ramię może znajdować się na poziomie wyższym lub niższym od lewego ramienia. Może także być zarówno krótsze, jak i dłuższe. Linia szyi to linia łącząca dna spadków, zapoczątkowanych o dna lewego ramienia i głowy. Może być ona płaska lub skierowana w górę albo w dół. Jeżeli jest skierowana w dół oznacza to, że niedźwiedzie zyskują na sile. Kiedy spadek zapoczątkowany od prawego ramienia przełamuję linię szyi, trend wzrostowy jest już zakończony 1. 1 Edler A., Zawód inwestor giełdowy, s.123. 2
Analizując kształt wykresu powinniśmy zwrócić również uwagę na zmiany obrotów towarzyszące kształtowaniu się formacji. Najwyższe obroty towarzyszą tworzeniu się lewego ramienia. Korekta następująca po utworzeniu się szczytu lewego ramienia występuje przy zmniejszonym wolumenie. Przy kształtowaniu się głowy obroty wzrastają, ale ich wartość nie jest niższa niż przy tworzeniu się lewego ramienia, co oznacza słabnący popyt. Korekta sprowadza kurs do poprzedniej linii wsparcia, czyli linii szyi. Tworzący się kolejny szczyt nie osiąga już wysokości głowy i jest tworzony przy jeszcze niższych obrotach 2. Powoduje to przełamanie linii szyi i dalszy spadek kursu przy zwiększonym wolumenie. Zazwyczaj kurs spada o wysokość głowy mierzoną od najwyższego szczytu do linii szyi. Po przełamaniu linii szyi kurs czasem wraca do niej przy niewielkim wolumenie w postaci korekty. 2 Jagielnicki A., Inwestycje giełdowe, s.144 3
Formacja odwrócona głowa i ramiona na dnie trendu spadkowego formacja objęcia hossy. Jest to lustrzane odbicie wcześniej omówionej formacji głowa i ramiona. Tym razem głowa znajduje się w najniższym punkcie i otaczają ją dwoje ramion (diagram 2). Zaczyna się kształtować kiedy trend spadkowy traci siły i zbliża się jego odwrócenie. W czasie trendów spadkowych każda zniżka osiąga nowy dołek, a kolejne zwyżki nie osiągają wyższych poziomów. Silny wzrost zapoczątkowany od głowy pozwala wykreślić linię szyi. Prawe ramię zostaje utworzone, kiedy spadek od linii szyi nie osiąga poziomu głowy. Zwyżka cen od prawego ramienia przy rosnącym wolumenie kończy ukształtowanie się pełnej formacji. Jeżeli przy formowaniu się prawego ramienia obroty nie będą się zwiększać, świadczy to raczej o słabości rynku, a nie o rosnących szansach na odwrócenie trendu na wzrostowy. Dosyć często występuje także ruch powrotny cen do linii szyi, któremu towarzyszy niski wolumen. 4
Minimalny zasięg wzrostu otrzymamy odmierzając odległość w pionie od dna głowy do linii szyi. Mamy tutaj przykład odwróconej głowy z ramionami oraz głowy z ramionami ukształtowanych na parze walutowej EURUSD praktycznie na przestrzeni roku przy interwale dziennym. 5
Formacja podwójny szczyt formacja objęcia bessy Kolejną formacją odwrócenia trendu jest formacja podwójnego szczytu w kształcie przypominająca literę M (diagram 3). Trend wzrostowy powstrzymywany jest na pewnej linii oporu. Rynek dwukrotnie bada siłę na linii oporu i jeżeli jest za słaby następuje spadek kursu i odwrócenie trendu na spadkowy. Pierwszy szczyt (A) powinien ukształtować się przy dużym wolumenie obrotów, natomiast drugi szczyt (C) przy mniejszym. Spadek cen poniżej linii szyi przy zwiększonych obrotach jest oznaką słabości rynku i zapowiada dalszą jego część. Czasami po takim spadku następuje lekka korekta do linii szyi przy zmniejszonym wolumenie. Późniejszy spadek i towarzyszące mu zwiększone obroty ostatecznie potwierdzają odwrócenie się trendu na spadkowy. Minimalny zasięg spadku jest to odległość w linii prostej od linii oporu do linii szyi. 6
Poniżej ukazany został przykład formacji podwójny szczyt na indeksie WIG20 ukształtowany na przestrzeni pół roku przy interwale tygodniowym. 7
Formacja podwójne dno formacja objęcia hossy Formacja podwójne dno (diagram 4) jest odwrotnością do formacji podwójny szczyt. Zostaje utworzona poprzez odwrócone szczyty (dołki A i C) i w wyglądzie przypomina literę W. Podczas kształtowania się drugiego dna (C) wolumen powinien być mniejszy niż w przypadku poprzedniego (A). Sygnał kupna zostaje wygenerowany po przełamaniu linii szyi, czemu towarzyszyć powinny zwiększone obroty. Po wybiciu z formacji często następuje niewielka korekta. Teoretyczny zasięg wzrostu mierzony jest w linii prostej od linii wsparcia do linii szyi. 8
Poniżej przykład formacji podwójne dno na parze walutowej AUDUSD kształtującej się około 4 miesiące przy interwale dziennym. 9
Formacja spodek oraz odwrócony spodek formacje objęcia hossy oraz bessy. Ostatnie z omawianych formacji występują dosyć rzadko i zazwyczaj oznaczają brak zdecydowania uczestników rynku. Często kształtują się miesiącami. W środku tworzenia się formacji spada zainteresowanie danymi walorami, co odwzorowuje zanikający wolumen. Formacja spodek (diagram 5) występuje przy końcu trendu spadkowego. Powstaje kiedy pojawia się brak nadziei na odwrócenie trendu. Po wybiciu z formacji następuje gwałtowny wzrost cen, co sprawia, że ta formacja jest uważana za niezwykle zyskowną. Możemy się z nią spotkać na przykład w przypadku akcji spółki niedowartościowanej o dobrych wskaźnikach fundamentalnych. Formacja odwrócony spodek (diagram 6) powstaje analogicznie do spodka, lecz w sytuacji gdy rynek wyhamowuje powoli wzrost. Wraz ze wzrostem cen zanika popyt, a rośnie podaż, która nie pozwala na osiąganie kolejnych szczytów. Kurs zaczyna stopniowo i powoli opadać, aby w późniejszej fazie przyspieszyć i obrócić się w wyraźny trend spadkowy. 10
W obu przypadkach nie można określić wysokości formacji, zatem nieznany jest również zasięg spadku/wzrostu. Poniżej odwrócony spodek na parze walutowej USDCHF ukształtowany na przestrzeni 2 miesięcy przy interwale dziennym. Spodek na akcjach spółki Arctic Paper ukształtowany na przestrzeni 2 miesięcy przy interwale tygodniowym. 11
Bibliografia: 1. Edler A.; Zawód inwestor giełdowy; wyd. 3; Warszawa: Oficyna, 2012; ISBN:978-83- 264-0777-2; s.121-123, 125-126. 133. 2. Jagielnicki A.; Inwestycje giełdowe; wyd. 2 rozszerzone; Gliwice: Helion, 2010; ISBN:978-83-246-2287-0; s.140, 143-144. 3. Mazurek J.; Analiza formacji wykresów [online]; eurobankier; http://euro.bankier.pl/edu/multiarticle.html?article_id=1797127&position=1; 2008-07-08. Spis rysunków: 1. Rys. 1 Odwrócona głowa i ramiona oraz głowa i ramiona na parze walutowej EURUSD: http://stooq.pl/q/?s=eurusd&c=1y&t=c&a=lg&b=1. 2. Rys.2 Podwójny szczyt na WIG20: http://stooq.pl/q/?s=wig20&c=3y&t=c&a=lg&b=1. 3. Rys. 3 Podwójne dno na parze walutowej AUDUSD: https://www.tradingview.com/e/?symbol=audusd. 4. Rys. 4 Odwrócony spodek na parze walutowej USDCHF: https://www.tradingview.com/e/?symbol=audusd. 5. Rys. 5 Spodek na akcjach spółki Arctic Paper: http://stooq.pl/q/?s=atc. 12