REHABILITACJA W przypadku nowotworów narządu rodnego, także raka szyjki macicy, żadna z metod leczenia nie pozostawia widocznych zewnętrznych śladów. Mimo to już samo ich rozpoznanie, a potem leczenie, może powodować zaburzenia emocjonalne, prowadzić do obniżenia poczucia własnej wartości, do unikania kontaktów seksualnych. Często też metody leczenia stosowane przy raku szyjki odpowiadają za osłabienie sprawności fizycznej oraz za różne nieprawidłowości w funkcjonowaniu organizmu i występowanie pewnych dolegliwości. Należą do nich: nietrzymanie moczu, zaburzenia w opróżnianiu pęcherza, bolesność podczas współżycia, suchość pochwy, wystąpienie obrzęków limfatycznych kończyn dolnych, okolicy warg sromowych i podbrzusza. Dlatego właśnie leczenie podstawowe powinno być powiązane z wieloetapową rehabilitacją. Są to działania, mające na celu przyspieszenie powrotu do zdrowia, regeneracji organizmu i zmniejszenie fizycznych i psychicznych następstw leczenia. Ważnym zadaniem leczniczej rehabilitacji jest również pomoc w przystosowaniu się do nowej sytuacji, w zaakceptowaniu nowej siebie. Kiedy i dlaczego kobieta leczona z powodu raka szyjki macicy wymaga rehabilitacji? W zależności od sposobu leczenia potrzebne są nieco inne działania. Mogą być prowadzone w (rehabilitacja szpitalna) i poza szpitalem (rehabilitacja ambulatoryjna). Jeszcze przed operacją lekarz powinien poinformować chorą o rodzaju zabiegu i formach leczenia uzupełniającego. Powinno też dojść do spotkania z fizjoterapeutą, który przedstawi plan rehabilitacji zarówno fizycznej, jak i seksualnej. Obie te rozmowy są bardzo ważne. Świadomy udział pacjentki w procesie leczenia jest podstawą do osiągania lepszych rezultatów w terapii onkologicznej. Strona1
Przed operacją Przed zabiegiem, polegającym na otwarciu jamy brzusznej (laparotomia) powinna odbyć się nauka ćwiczeń, niezbędnych już krótko po operacji. Są to: ĆWICZENIA PRZECIWZAKRZEPOWE układanie nóg na podwyższeniu; krążenia stopami w stawach skokowych; maksymalne przyciąganie stopy ku przodowi, maksymalne wyciąganie całej nogi. ĆWICZENIA ODDECHOWE nauka oddychania tylko z udziałem klatki piersiowej, z wyłączeniem operowanego brzucha. Przykłady ćwiczeń oddechowych: 1. Leżąc na plecach uginamy nogi w kolanach, opieramy je na łóżku całymi stopami. Ramiona skrzyżowane na brzuchu: wdychamy powietrze nosem, pamiętając, by wznosiła się przy tym tylko klatka piersiowa, wydychamy powietrze ustami rozluźniamy się. 2. Leżymy na plecach, nogi wyprostowane, ramiona wzdłuż tułowia: unosimy ramiona przodem w górę wdech, opuszczamy ramiona przodem w dół wydech. 3. Leżymy na plecach, nogi ugięte stopy oparte o podłoże, ręce wzdłuż tułowia, kciuki skierowane w górę (tzw. pozycja pośrednia): odchylamy głowę w tył; odchylamy dłonie tak, aby ich grzbiety znalazły się na górze wdech, przyciągamy głowę do mostka, układamy ręce z powrotem w pozycji pośredniej wydech. 4. Leżymy na boku; noga boku, na którym leżymy, podkurczona. Ramię wzdłuż tułowia: przenosimy rękę przodem w górę z jednoczesnym wdechem opuszczamy rękę bokiem do pozycji wyjściowej 5. Siadamy na stołku, ręce opuszczone wzdłuż tułowia: wdychamy powietrze nosem z jednoczesnym uniesieniem rąk bokiem w górę, robimy wydech jednocześnie opuszczeniem kończyn przodem w dół. 6. Siadamy na krześle, ręce splecione z tyłu na plecach: Strona2 robimy głęboki wdech nosem, ściągamy łopatki odchylając jednocześnie ręce od kręgosłupa, wydychamy powietrze przez przymknięte usta, układając z powrotem ręce w pozycji wyjściowej.
7. Pozycja wyjściowa: stanie w rozkroku, ręce wzdłuż tułowia: głęboki wdech nosem z jednoczesnym podniesieniem rąk przodem w górę i odchyleniem głowy ku tyłowi, wydech przymkniętymi ustami z jednoczesnym opuszczaniem rąk bokiem w dół. 8. Pozycja wyjściowa: stanie w rozkroku, ręce skrzyżowane na brzuchu: głęboki wdech nosem z jednoczesnym ruchem rąk w górę na skos, wydech, powrót do pozycji wyjściowej. Ćwiczenia oddechowe należy wykonywać kilka razy dziennie, w niedużych seriach, tak aby nie doprowadzić do zawrotów głowy. NAUKA ODKRZTUSZANIA, ODKASŁYWANIA, pomagające w ochronie miejsca operacyjnego. Zdobycie tych umiejętności przed operacją pozwoli na szybszy powrót do sprawności fizycznej po operacji. Rehabilitacja pooperacyjna Rehabilitacja odbywająca się w szpitalu po operacji ma przede wszystkim na celu zapobieganie zakrzepom, bólowi (szczególnie bólom pleców), powikłaniom ze strony układu oddechowego. Chodzi także o poprawę ogólnej sprawności i mobilizowanie do zwiększanej stopniowo aktywności ruchowej. W okresie pierwszych dni po operacji (1-3) trzeba wykonywać ćwiczenia przeciwzakrzepowe oraz ćwiczenia oddechowe bez udziału brzucha, nie wolno natomiast wykonywać ćwiczeń mięśni brzucha! W okresie tym chorej pomaga się w osiągnięciu z powrotem pionowej postawy. Przedtem jednak trzeba się nauczyć siadać z leżenia na boku. Do zmiany pozycji z leżącej do siadu w łóżku nie powinno używać się popularnych w szpitalach drabinek, gdyż prowadzi to do napinania mięśni brzucha, napięcia w obszarze rany pooperacyjnej. To zaś grozi wystąpieniem powikłań. Zanim usiądzie się na łóżku najpierw trzeba ułożyć się na boku z przyciągniętymi do tułowia nogami. Strona3
Jak najwcześniejsze wyprostowanie się i chodzenie przy balkoniku przyspiesza poprawę ogólnej kondycji. Około 4 doby po operacji (jeśli nie ma przeciwwskazań lekarskich) można próbować, najpierw pod okiem rehabilitanta, układać się na brzuchu (na około 30 min.) Jeśli nie ma przeciwwskazań, czas ten można wydłużać. W 6-9 dobie włącza się ćwiczenia poprawiające ogólną kondycję (wydłużanie okresu chodzenia, włącznie z chodzeniem po schodach z asekuracją fizjoterapeuty). Rehabilitacja w warunkach domowych Jej celem jest mobilizowanie do aktywności fizycznej, poprawa sprawności psychicznej i fizycznej, ułatwienie powrotu do zajęć dnia codziennego Zalecane są: ćwiczenia oddechowe ze wprowadzaniem ćwiczeń oddechowych z udziałem brzucha (około 1 miesiąc od operacji), spacery ze stopniowym wydłużaniem ich czasu i długości, nordic walking. UWAGA! Należy unikać dźwigania ciężarów powyżej 2 kg. Czy po operacji przezpochwowej należy wykonywać również ćwiczenia fizyczne? Rehabilitacja powinna zawsze być dobrana indywidualnie, w zależności od zastosowanej metody operacyjnej. Kobieta operowana drogą przezpochwową powinna unikać w okresie szpitalnym: wykonywania ruchów odwodzenia i zginania w stawach biodrowych ćwiczeń mięśni brzucha zwykłego siadania (wstawanie z łóżka poprzez pozycję leżenia na boku) Trzeba wykonywać ćwiczenia przeciwzakrzepowe i ćwiczenia oddechowe. Takie jak przy laparotomii. Od 3-4 doby można wprowadzać ćwiczenia mięśni dna miednicy. Przykłady ćwiczeń znajdują się na stronie 7. Co trzeba ćwiczyć po operacji laparoskopowej? Strona4 Po operacji wykonywanej laparoskopowo należy wykonywać ćwiczenia oddechowe.
Zmieniać pozycje w łóżku do leżenia bokiem i na wznak, oszczędzać mięśnie brzucha Co należy robić w przypadku operacji, połączonej z usunięciem węzłów chłonnych? W tych przypadkach, a także po napromienianiu tego obszaru, istnieje możliwość obrzęku nogi po operowanej lub naświetlanej stronie upośledzenia. Może bowiem dojść do pogorszenia przepływu chłonki (limfy). Profilaktycznie zaleca się wysokie układanie nóg w czasie odpoczynku i podczas snu (unieść posłanie od strony nóg na wysokość grubej książki). W prawidłowym przepływie chłonki w nogach pomaga kontrolowany wysiłek fizyczny, między innymi odpowiednie ćwiczenia. Powinny to być ćwiczenia o niedużej intensywności, trwające około 30 min dziennie. W trakcie ćwiczeń można stosować specjalny klin do układania nóg. Oto, kilka przykładowych ćwiczeń: Pozycja wyjściowa: leżenie na plecach 1. naprzemienne zginanie i prostowanie palców stopy 2. naprzemienne zginanie i prostowanie stopy 3. unoszenie nóg 4. dociskanie kolan do klina 5. unoszenie bioder 6. przyciąganie kolan do klatki piersiowej 7. rowerek Co robić kiedy noga puchnie? Należy skorzystać z profesjonalnej kompleksowej terapii w placówkach rehabilitacji. Samemu trzeba: zadbać o skórę - nie dopuścić do nadmiernego jej przesuszenia, a później rogowacenia naskórka; nawilżać skórę, stosując np. balsamy hipoalergiczne, krem z arniką do masażu; Strona5 unikać urazów, zadrapań i obtarć wrażliwej skóry na obrzękniętej nodze;
unikać ciasnych butów; zwracać uwagę na prawidłowo wykonywany pedicure; nie korzystać z sauny, nie nagrzewać nóg. Kompleksowa terapia obrzęku składa się z kinezyterapii (ćwiczeń podobnych do tych profilaktycznych) i różnego rodzaju zabiegów, polegających na kontrolowanym ucisku. Może to być tzw. masaż pneumatyczny lub drenaż limfatyczny. W niektórych przypadkach zaleca się również w celu podtrzymania efektów terapii, czyli zmiejszenia obrzęku, noszenie rajstop lub pończoch o różnym stopniu nacisku. UWAGA! Pończochy powinny być zakładane przed opuszczeniem nogi z łóżka. Należy unieść nogę ku górze, następnie położyć na łóżku i nałożyć pończochę i opuścić nogę w dół. ĆWICZENIA PRZY OBRZĘKU NÓG Są to te same ćwiczenia, które wykonuje się profilaktycznie. Dodatkowo można wykonywać jeszcze kilka innych, np.: 1. Pozycja wyjściowa leżenie na boku (na stronie nieoperowanej, nieobrzękniętej), noga wewnętrzna zgięta: unosimy bokiem nogę w górę (10 razy), wracamy do pozycji wyjściowej, rozluźniamy się. 2. Pozycja wyjściowa leżenie na plecach, nogi zgięte pod kątem prostym, stopy oparte na klinie: prostujemy nogi, wracamy do pozycji wyjściowej, rozluźniamy się. 3. Pozycja wyjściowa leżenie na brzuchu, ręce zgięte, dłonie położone pod głową: na przemian zginamy i prostujemy nogi w stawach kolanowych (10 razy), rozluźniamy się. 4. Pozycja wyjściowa jak wyżej: odchylamy nogi w stawie biodrowym naprzemiennie, raz jedną, raz drugą (10 razy), 5. Pozycja wyjściowa stanie w pozycji zasadniczej, ręce oparte o ścianę: Strona6 wspinamy się na palce stopy wdech powietrza nosem,
stajemy na całej stopie wydech. Co to są ćwiczenia Kegla? Często mówi się o nich w powiązaniu z operacjami ginekologicznymi. Zacznijmy może od wyjaśnienia, co to są mięśnie Kegla, łatwiej będzie zrozumieć sens tych ćwiczeń. Są to mięśnie dna miednicy, znajdujące się mędzy kością łonową a kością ogonową. Jeśli są sprawne, nie mamy problemu z trzymaniem moczu, bólami w dolnym odcinku pleców i zachwianiem prawidłowej sylwetki. Mięśni tych nie widać gołym okiem, ale można je zlokalizować dzięki poniższemu ćwiczeniu: Siadamy na krawędzi taboretu, nogi w lekkim rozkroku, oparte całymi stopami o podłoże. W tej pozycji napinamy mięśnie okolicy cewki moczowej i odbytu. Uwaga! nie napinamy pośladków. Ćwiczenia Kegla polegają właśnie na napinaniu i rozluźnianiu mięśni dna miednicy. Wykonuje się je w celu zapobiegania nietrzymaniu moczu, które może być następstwem leczenia raka szyjki macicy. Szczególnie, jeśli była stosowana radioterapia. KILKA PRZYKŁADÓW ĆWICZEŃ KEGLA 1. Pozycja wyjściowa - leżenie plecach, nogi ugięte w stawach kolanowych; nogi i stopy blisko siebie, ręce odwiedzone od tułowia: unosimy miednicę ku górze, starając się utrzymać w bezruchu dolny odcinek kręgosłupa (wciągnięcie brzucha ułatwi to zadanie); na początku napinanie mięśni bez widocznego przemieszczenia się miednicy też jest ćwiczeniem, utrzymujemy napięcie, rozluźniamy się i wracamy do pozycji wyjściowej. Ćwiczenie wykonujemy 5-6 razy 2. Pozycja wyjściowa - leżenie na boku opierając się na przedramieniu, nogi ugięte w kolanach, lekko przyciągnięte do tulowia: wciągamy dolną część brzucha do pleców, bez napinania pośladków, wytrzymujemy w takiej pozycji (licząc do 3-4), rozluźniamy się, powtarzamy wszystko leżąc na drugim boku. Ćwiczenie wykonujemy 5-6 razy 3. Pozycja wyjściowa - siad na stołku, nogi zgięte w stawach kolanowych, niewielka piłeczka między kolanami: Strona7 napinamy mięśnie dna miednicy ściskając piłeczkę kolanami, tak jakbyśmy chciały wciągnąć ją jak najwyzej między uda.
Nie napinamy pośladków Ćwiczenie wykonujemy 5-6 razy 4. Pozycja wyjściowa: siad na stołku, noga prawa założona na nogę na lewą, ręce wzdłuż tułowia chwytają siedzisko stołka: mocno ściskamy uda z jednoczesnym podciągnięciem zgiętego wydychając w tym czasie powietrze rozluźniamy się wdech Powtarzamy ćwiczenie na każdą noge 5-6 razy. Czy skutkiem leczenie raka szyjki zawsze jest nietrzymanie moczu? Rzeczywiście po operacji i radioterapii może pojawić się ten problem. Jeśli jest to stan przejściowy, zwykle pomagają ćwiczenia wzmacniające dno miednicy (między innymi przedstawione wyżej). Jeśli jednak dolegliwości utrzymują się nadal, mimo ćwiczeń, należy porozumieć się z lekarzem. Jest wiele metod leczenia nietrzymania moczu - mniej lub bardziej inwazyjnych, które stosuje się w zależności od stopnia uszkodzenia. Czy są jakieś ćwiczenia, które mogą pomóc zapanować nad ciągłym uczuciem lęku? Z problem tym zmaga się wielu pacjentów leczonych z powodu choroby nowotworowej. W opanowaniu lęku są pomocne ćwiczenia oddechowe przeponowe, elementy jogi, rehabilitacja psychofizyczna. Ta ostatnia jest połączeniem terapii fizycznej z terapią, zmierzającą do poprawy stanu emocjonalnego i psychicznego. Wyspecjalizowane placówki prowadzą też zajęcia z psychoedukacji (nauka umiejętności zwalczania stresu) oraz zajęcia z różnych form relaksacji. Strona8