ISO 17025 AKREDYTACJA NR AB 1135 ISO 9001 CERTYFIKAT NR 401/2006 ECOPLAN Ryszard KOWALCZYK, 45-010 OPOLE ul. Szpitalna 3/9 tel. / fax 456-65-16 tel. kom. 604 186 539 e-mail: ecoplan@ecoplan.pl, www.ecoplan.pl NIP 754 100 72 53 REGON 530606235 Konto: PKO S.A. I Oddz. Opole 21 1240 1633 1111 0010 0337 7137 ID: Egz. nr 1 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO DLA PROJEKTU STRATEGII ROZWOJU WOJEWÓDZTWA Stan Obszar objęty prognozą Projekt z dnia 9.11.2012 Województwo Dolnośląskie Zespół autorski mgr Piotr WOŁCZECKI mgr inż. Jarosław KOWALCZYK mgr inż. Marcin GARBIEC mgr Sławomir MROCZKO mgr inż. Marek DENESZEWSKI Konsultacja i weryfikacja mgr Ryszard KOWALCZYK NINIEJSZA DOKUMENTACJA NOSI CHARAKTER DOKUMENTU AUTORSKIEGO NA PRAWACH RĘKOPISU I NIE MOŻE BYĆ PUBLIKOWANA ANI CYTOWANA W CAŁOŚCI LUB CZĘSCI BEZ ZGODY ZLECENIODAWCY I AUTORA Zastrzeżenie powyższe nie dotyczy udostępniania informacji o środowisku i jego ochronie, o którym mowa w art.9, ust.1 ustawy z dnia 03.10.2008 o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko [Dz.U. z dnia 7 listopada 2008, nr 199, poz. 1227 z późniejszymi zmianami] Wrocław - Opole, listopad 2012
S P I S T R E Ś C I : 1. Wprowadzenie 1 1.1 Podstawa formalno-prawna opracowania prognozy 1 1.2 Zakres prognozy 2 1.3 Informacje o metodach zastosowanych przy sporządzaniu prognozy 3 1.4 Napotkane trudności wynikające z niedostatków techniki lub luk we współczesnej wiedzy 5 2. Informacja o zawartości oraz głównych celach projektowanego dokumentu 7 3. Powiązania dokumentu projektowanego z innymi dokumentami oraz porównanie celów, ustalonych w projektowanym dokumencie z celami przyjętymi w międzynarodowych, wspólnotowych i krajowych dokumentach środowiskowych 9 3.1 Porównanie celów ustalonych w Strategii z celami przyjętymi w międzynarodowych, wspólnotowych i krajowych dokumentach środowiskowych, powiązanych ze Strategią 9 3.2 Zakres uwzględnienia informacji zawartych w prognozach oddziaływania na środowisko sporządzonych dla innych, przyjętych już dokumentów, powiązanych z dokumentem projektowanym 20 4. Istniejący stan środowiska oraz potencjalne zmiany tego stanu w przypadku braku realizacji projektowanego dokumentu 21 4.1 Charakterystyka i ocena istniejącego stanu elementów środowiska i ich wzajemnych powiązań 21 4.1.1 Położenie, budowa geologiczna, rzeźba terenu i krajobraz naturalny 21 4.1.2 Zasoby surowców mineralnych 22 4.1.3 Środowisko wodne 23 4.1.4 Zasoby glebowe 26 4.1.5 Warunki klimatyczne 27 4.1.6 Rośliny i zwierzęta oraz różnorodność biologiczna 28 4.1.7 Zasoby leśne 29 4.1.8 System przyrodniczych obszarów chronionych 30 4.1.9 Powietrze 31 4.1.10 Hałas 32 4.1.11 Obszary zdegradowane i zadewastowane 33 4.1.12 Zagrożenia naturalne 34 4.1.13 Zabytki i zasoby dziedzictwa kulturowego, krajobraz kulturowy 35 4.2 Charakterystyka potencjalnych zmian stanu środowiska w przypadku braku realizacji ustaleń projektowanego dokumentu 37
5. Stan środowiska na terenach objętych przewidywanym znaczącym oddziaływaniem oraz istniejące problemy ochrony środowiska, w szczególności dotyczące obszarów podlegających ochronie na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 o ochronie przyrody 39 5.1 Problemy ochrony środowiska, w szczególności dotyczące obszarów podlegających ochronie na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 o ochronie przyrody 39 5.2 Stan środowiska na terenach objętych przewidywanym znaczącym oddziaływaniem 41 6. Przewidywane znaczące oddziaływania realizacji projektu Strategii na cele i przedmiot ochrony obszarów Natura 2000 oraz integralność tych obszarów, a także na środowisko, z uwzględnieniem zależności między elementami środowiska oraz między oddziaływaniami na te elementy 46 6.1 Prognoza oddziaływania na elementy środowiska 46 6.2 Prognoza oddziaływania na obszary specyficzne 54 6.3 Podsumowanie przewidywanych oddziaływań na środowisko wynikających z ustaleń projektu Strategii 57 7. Informacje o możliwym transgranicznym oddziaływaniu na środowisko 59 8. Propozycje rozwiązań mających na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko, mogących być skutkiem realizacji projektu Strategii, w szczególności na cele, przedmiot ochrony i integralność obszarów Natura 2000 61 8.1 Działania mające na celu zapobieganie i zmniejszanie szkodliwych oddziaływań na środowisko 61 8.2 Działania mające na celu kompensowanie szkodliwych oddziaływań na środowisko 63 9. Propozycje rozwiązań alternatywnych do rozwiązań zawartych w projekcie Strategii wraz z uzasadnieniem ich wyboru oraz opis metod dokonania oceny prowadzącej do tego wyboru albo wyjaśnienie braku rozwiązań alternatywnych 63 10. Propozycje dotyczące przewidywanych metod analizy skutków realizacji postanowień projektu Strategii oraz częstotliwości jej przeprowadzania 66 11. Streszczenie 67 12. Literatura i materiały źródłowe 70 12.1 Materiały formalno-prawne 70 12.2 Materiały planistyczne i dokumentacje archiwalne 71 12.3 Literatura 72 13. Wykaz tabel i załączników 73
1. WPROWADZENIE 1.1 Podstawa formalno-prawna opracowania prognozy W dniu 24 marca 2011r. roku Sejmik Województwa Dolnośląskiego przyjął uchwałę nr VII/109/2011 w sprawie określenia zasad, trybu i harmonogramu opracowania aktualizacji Strategii Rozwoju Województwa Dolnośląskiego. Przesłankami aktualizacji były zmieniające się uwarunkowania rozwoju regionalnego, zawarte m.in. w dokumentach szczebla krajowego oraz w prawodawstwie związanym z powadzeniem polityki rozwoju. Zaktualizowana Strategia Rozwoju Województwa Dolnośląskiego jest dokumentem kluczowym dla rozwoju Dolnego Śląska do 2020 roku, określającym cele i priorytety polityki rozwoju prowadzonej na obszarze regionu. Strategia Rozwoju Województwa jest dokumentem o charakterze strategicznym, dla którego niezbędne jest przeprowadzenie postępowania w sprawie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko. Obowiązek przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko do aktualizowanej Strategii Rozwoju Województwa Dolnośląskiego do 2020 roku wynika z art. 46 pkt 1 oraz art. 50 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko [Dz.U. Nr 199, poz. 1227 z późniejszymi zmianami]. Zasadniczym elementem oceny strategicznej jest prognoza oddziaływania na środowisko. Prognoza oddziaływania na środowisko jest instrumentem służącym temu, aby powstający dokument, jakim jest projekt aktualizacji Strategii Rozwoju Województwa Dolnośląskiego, był w jak największym stopniu zgodny z zasadami trwałego i zrównoważonego rozwoju. Prognoza analizuje i ocenia w szczególności: stopień i sposób uwzględnienia w Strategii aspektów środowiskowych, wpływ na środowisko ustaleń projektowanego dokumentu, właściwy sposób ochrony środowiska, a także określa sposoby i skuteczność zminimalizowania lub zrekompensowania negatywnych oddziaływań. W dalszej części niniejszego opracowania stosowane będą skróty: Strategia (lub SRWD) na określenie projektu Strategii Rozwoju Województwa Dolnośląskiego 2020, oraz Prognoza SRWD - na określenie Prognozy Oddziaływania na Środowisko projektu Strategii Rozwoju Województwa Dolnośląskiego 2020. Niniejsza Prognoza SRWD dotyczy ustaleń zawartych w projekcie Strategii Rozwoju Województwa Dolnośląskiego z 4 października 2012 roku. Zasięg terytorialny Prognozy SRWD dotyczy obszaru administracyjnego województwa dolnośląskiego, uwzględniając również powiązania z sąsiednimi terenami w zakresie m.in. systemu obszarów chronionych, ciągłości powiązań przyrodniczych, przepływu zanieczyszczeń, możliwych oddziaływań transgranicznych. Prognoza SRWD stanowi integralny element prac nad Strategią i opracowywana jest/była przy ścisłej współpracy zespołu autorskiego Prognozy i zespołu koordynującego prace nad Strategią, z czym wiąże się uwzględnienie na etapie sporządzania projektu Strategii uwag i zaleceń wynikających z Prognozy SRWD. 1
1.2 Zakres prognozy Zgodnie z art. 53 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko [Dz.U. Nr 199, poz. 1227 z późniejszymi zmianami], zakres i stopień szczegółowości informacji wymaganych w Prognozie SRWD Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego (Departament Rozwoju Regionalnego) uzgodnił z Regionalną Dyrekcją Ochrony Środowiska we Wrocławiu [pismo nr WSI.411.96.2012.KM.2 z dnia 30 kwietnia 2012r.] oraz Dolnośląskim Państwowym Wojewódzkim Inspektorem Sanitarnym we Wrocławiu [postanowienie nr ZNS.9011.398.2012.DG z dnia 27 marca 2012r.]. Prognoza SRWD, przy uwzględnieniu postanowień wymienionych organów, wykonana została zgodnie z zakresem określonym w art.51 ust.2 ustawy z dnia 3 października 2008r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko [Dz.U. nr 199 z dnia 7 listopada 2008r, poz.1227]. Tym samym, w Prognozie niniejszej w szczególności: zawarto informacje o treści i głównych celach projektowanego dokumentu oraz jego powiązaniach z innymi dokumentami [art.51, ust.2, pkt 1, lit.a)], zawarto informacje o metodach zastosowanych przy sporządzaniu prognozy [art.51, ust.2, pkt 1, lit.b)], zawarto propozycje dotyczące przewidywanych metod analizy skutków realizacji ustaleń projektowanego dokumentu oraz częstotliwości jej przeprowadzania [art.51, ust.2, pkt 1, lit.c)], zawarto informacje o możliwym transgranicznym oddziaływaniu na środowisko [art.51, ust.2, pkt 1, lit.d)], sporządzono streszczenie w niespecjalistycznym języku nietechnicznym [art.51, ust.2, pkt 1, lit.e)], przeanalizowano i oceniono istniejący stan środowiska oraz potencjalne zmiany tego stanu w przypadku braku realizacji projektowanego dokumentu [art.51, ust.2, pkt 2, lit.a)], przeanalizowano i oceniono stan środowiska na obszarach objętych przewidywanym znaczącym oddziaływaniem [art.51, ust.2, pkt 2, lit.b)], przeanalizowano i oceniono istniejące problemy ochrony środowiska istotne z punktu widzenia projektowanego dokumentu, w szczególności dotyczące obszarów podlegających ochronie na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004r. o ochronie przyrody [art.51, ust.2, pkt 2, lit.c)], przeanalizowano i oceniono cele ochrony środowiska ustanowione na szczeblu międzynarodowym, wspólnotowym i krajowym, istotne z punktu widzenia projektowanego dokumentu, oraz sposoby, w jakich te cele i inne problemy środowiska zostały uwzględnione podczas opracowywania tego dokumentu [art.51, ust.2, pkt 2, lit.d)], przeanalizowano i oceniono przewidywane znaczące oddziaływania, w tym oddziaływania bezpośrednie, pośrednie, wtórne, skumulowane, krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe, stałe i chwilowe oraz pozytywne i negatywne, na cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru, a także na środowisko, z uwzględnieniem zależności między elementami środowiska i między oddziaływaniami na te elementy [art.51, ust.2, pkt 2, lit.e)], przedstawiono rozwiązania mające na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko, mogących być rezultatem realizacji ustaleń projektowanego dokumentu, w szczególności na cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru [art.51, ust.2, pkt 3, lit.a)], przedstawiono i oceniono możliwość rozwiązań alternatywnych do rozwiązań zawartych w projektowanym dokumencie wraz z uzasadnieniem ich wyboru oraz opis metod dokonania oceny prowadzącej do tego wyboru lub wyjaśniono brak rozwiązań alternatywnych, w tym także wskazano napotkane trudności wynikające z niedostatków techniki lub luk we współczesnej wiedzy [art.51, ust.2, pkt 3, lit.b)]. W niniejszej Prognozie uwzględniono również wymogi zawarte w art.52, ust.1 i 2 wymienionej wyżej ustawy, mianowicie: prognozę opracowano stosownie do stanu współczesnej wiedzy i metod oceny oraz dostosowano do zawartości i stopnia szczegółowości projektowanego dokumentu oraz etapu przyjęcia 2
tego dokumentu w procesie opracowywania projektów dokumentów powiązanych z tym dokumentem, w prognozie uwzględniono informacje zawarte w prognozach oddziaływania na środowisko sporządzonych dla innych, przyjętych już dokumentów, powiązanych z projektowanym dokumentem. 1.3 Informacje o metodach zastosowanych przy sporządzaniu prognozy Zgodnie z artykułem 52 ust. 1 ustawy OOŚ informacje zawarte w prognozie oddziaływania na środowisko powinny być opracowane stosownie do stanu współczesnej wiedzy i metod oceny. Powinny być także dostosowane do zawartości i stopnia szczegółowości Strategii oraz jej miejsca w hierarchii systemu zarządzania Państwem, w tym do kolejności etapów, w jakim podejmowane są decyzje strategiczne przez nią wyznaczane. Dlatego też pierwszym etapem prac nad Prognozą było określenie stopnia szczegółowości prowadzonych ocen tak, aby były dostosowane do zawartości i stopnia szczegółowości ocenianego dokumentu. Strategia została podzielona na następujące poziomy: wizja i cel generalny, szczegółowe cele rozwoju, działania (przedsięwzięcia) zgrupowane w makrosferach (infrastruktura, zasoby, turystyka, edukacja wraz z kulturą i informacją, partnerstwo i przedsiębiorczość). Najbardziej szczegółowym poziomem ocenianej Strategii są zgodnie z powyższym działania. Zatem ocena musi brać je pod uwagę. W ramach celów szczegółowych oceniano jak zaproponowane działania wpłyną na środowisko i czy należycie ujmują one kwestie ochrony środowiska. Dla celów przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko wykorzystano metodę analizy macierzowej polegającej na stworzeniu kryteriów badawczych pozwalających w wymierny sposób ocenić oddziaływania na poszczególne ustawowe elementy środowiska. Konfrontacja kryteriów badawczych z przewidywanymi w Strategii działaniami służącymi osiąganiu celów, pozwoliła na dokonanie prognozowania patrz: Załącznik nr 2. Kryteria badawcze ustalono w odniesieniu do zidentyfikowanych w Prognozie problemów ochrony środowiska oraz stwierdzonych negatywnych zmian zachodzących w środowisku. Kryteria te zachowują również zgodności z zasadami zrównoważonego rozwoju, kompleksowości i przezorności w ochronie środowiska. Wybrane kryteria przedstawiono w poniższej tabeli. Wyznaczono 18 kryteriów do oceny, które podzielone zostały na dwie główne grupy: Kryteria jakości i zasobów środowiska (kryteria służące ocenie wpływu na poszczególne elementy środowiska w odniesieniu do ich stanu, jakości oraz zachowania i wykorzystywania ich zasobów) Kryteria racjonalności zagospodarowania i działań proekologicznych - kryteria dotyczące zagadnień sektorowych (stopnia ujęcia kwestii ekorozwoju w głównych gałęziach rozwoju regionu). Metoda macierzowa uznana została za właściwą dla sporządzania ocen oddziaływania na środowisko tego typu dokumentów, w publikacji Strategic Environmental Assessment Status, Challanges and Future Directions [VROM, 1996] wydanej przez Ministry of Housing, Spatial Planning and the Environment of the Netherlands. Przeanalizowano również szereg dokumentów strategicznych, ich prognoz oddziaływania na środowisko oraz wytycznych w zakresie ocen oddziaływania dokumentów strategicznych na środowisko, co pozwoliło stwierdzić, że metoda macierzy przy zastosowaniu wskaźników, czy też kryteriów, ocen jest właściwa dla dokumentu jakim jest Strategia Rozwoju Województwa Dolnośląskiego. 3
Tabela 1 Kryteria badawcze służące do oceny oddziaływania na środowisko skutków realizacji działań Strategii Rozwoju Województwa Dolnośląskiego 2020 Element oceniany Kryteria (wskaźnik) oceny Kryteria jakości i zasobów środowiska Różnorodność biologiczna, rośliny i zwierzęta, lasy, obszary chronione 1. Zapewnienie właściwego (zrównoważonego) gospodarowania zasobami przyrody ożywionej i różnorodnością biologiczną oraz ochrony walorów przyrodniczych. 2. Zapewnienie spójności oraz stabilizacji systemu obszarów ochronionych, zwłaszcza poprzez ograniczanie szkodliwych oddziaływań na obszary objęte ochroną prawną, w tym obszary Natura 2000 3. Polepszanie funkcjonalności i zdrowotności lasów zwłaszcza poprzez: powiększanie zasobów leśnych, prowadzenie wielofunkcyjnej gospodarki leśnej, dążenie do zachowania zdrowotności i żywotności ekosystemów leśnych Powierzchnia ziemi (gleby, rzeźba terenu) w tym obszary zdegradowane i zdewastowane 4. Przeciwdziałanie zanieczyszczaniu, degradacji i ubytkowi powierzchni terenu, w tym gleb, oraz zmniejszanie udziału gruntów zdewastowanych i zdegradowanych 5. Racjonalna gospodarka przestrzenią, w tym wykorzystywanie i ochrona zasobów glebowych Surowce naturalne (głównie mineralne) Krajobraz kulturowy, zabytki i dobra kultury Wody powierzchniowe i podziemne 6. Zapewnienie ochrony i racjonalnego wykorzystania kopalin oraz wód mineralnych i leczniczych 7. Zapewnienie ochrony walorów krajobrazowych oraz kulturowych, w tym zwłaszcza terenów o wysokich walorach krajobrazowych i kulturowych 8. Zapewnienie dobrej jakości wód podziemnych i powierzchniowych, zwłaszcza poprzez: ograniczanie ładunków zanieczyszczeń odprowadzanych do wód ze ściekami komunalnymi, przemysłowymi, z rolnictwa 9. Zapewnienie ochrony i efektywnego gospodarowania zasobami wodnymi Klimat / jakość powietrza Hałas (klimat akustyczny) Bezpieczeństwo i zagrożenia naturalne Ludzie (zdrowie, warunki życia, zachowania społeczne) 10. Ograniczenie zanieczyszczeń powietrza i szerzenie rozwiązań technologicznych i organizacyjnych wpływających na redukcję emisji zanieczyszczeń powietrza 11. Ograniczanie emisji hałasu z różnych źródeł i ilości osób narażonych na nadmierny hałas 12. Zwiększanie możliwości zapobiegania zagrożeniom naturalnym (zwłaszcza powodziom) i reagowania na takie zagrożenia 13. Wpływ na zdrowie, warunki i jakość życia w regionie (w tym np.: inicjatywy na rzecz ograniczenia dysproporcji w zakresie dostępu do usług ochrony zdrowia i utrzymania wysokich standardów publicznego systemu ochrony zdrowia). 14. Wpływ na propagowanie proekologicznego modelu konsumpcji i postaw prośrodowiskowych wśród różnych grup społecznych, a także na stymulowanie rozwoju edukacji i badań naukowych w dziedzinie ochrony środowiska Kryteria racjonalności gospodarowania i działań proekologicznych Transport Energetyka Turystyka Sfera społeczno-gospodarcza 15. Wpływ na rozwój sieci transportowej uwzględniający wymagania ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju, w tym np.: promowanie prośrodowiskowych środków transportu i związanej z nimi infrastruktury (np. pojazdy ekologiczne, transport publiczny) 16. Wpływ na ograniczenia wpływu sektora energetycznego na środowisko, zarówno w zakresie oddziaływań energetyki konwencjonalnej jak i energetyki odnawialnej 17. Wspieranie i rozwój branży turystycznej w integracji z zasobami i walorami środowiska przyrodniczego i krajobrazu, w tym zwłaszcza wzmocnienie oferty proekologicznej (np. agroturystyka) 18. Wpływ na wspieranie prośrodowiskowych działań rozwojowych oraz w strukturze gospodarki Ocena potencjalnego oddziaływania działań Strategii na środowisko przy uwzględnieniu wymienionych kryteriów oceny obejmuje wyodrębnienie kierunku oddziaływania: 4
Oddziaływania korzystne Oddziaływania niekorzystne Oddziaływania zmienne (obejmują możliwe wystąpienie oddziaływań zarówno korzystnych jak i niekorzystnych) Brak oddziaływań (lub oddziaływania na tyle małe, że będą nieistotne) Metoda analizy (oceny) macierzowej dla oszacowania wagi potencjalnych oddziaływań środowiskowych polega na oznaczeniu symbolami oddziaływań znaczących (korzystnych, zmiennych i niekorzystnych). 1.4 Napotkane trudności wynikające z niedostatków techniki lub luk we współczesnej wiedzy Podczas opracowywania Prognozy SRWD zachowano staranność oraz standardy pracy eksperckiej, w celu uniknięcia niepewności przy formułowaniu odpowiedzi na postawione pytania. Niemniej nie jest możliwe całkowite uniknięcie niepewności, zwłaszcza w przypadku ewentualnych luk we współczesnej wiedzy czy informacji o stanie środowiska. Wynika to z faktu, iż projektowany dokument, jakim jest projekt Strategii Rozwoju Województwa Dolnośląskiego, odznacza się dość znacznym stopniem ogólności w formułowanych zagadnieniach, nie dokonując odniesień do konkretnych inwestycji czy wskazań do prowadzenia przyszłych przedsięwzięć. Strategia regionalna może wskazywać jedynie szeroko ujęte kierunki działań rozwojowych, przez co przy formułowaniu prognoz nie jest możliwa ocena szczegółowa, co powoduje wzrost niepewności (subiektywności) ocenianych zagadnień i w wyciąganych wnioskach. Trudnością podczas opracowywania Prognozy SRWD okazała się struktura dokumentu (Strategii), która w pewnych przypadkach uniemożliwia jednoznaczne stwierdzenie, które z przewidywanych działań (przedsięwzięć) będzie służyć osiągnięciu danego celu. Przedsięwzięcia bowiem, są zgrupowane w makrosferach, a te z kolei służą realizacji kilku celów jednocześnie. Stanowi to utrudnienie w ocenie zgodności celów Strategii z celami innych dokumentów strategicznych. Do podstawowych trudności, które są istotne przy ustalaniu istniejącego stanu środowiska, jego zagrożeń, w tym zdrowia ludzi, a także przy ustalaniu tendencji zachodzących w środowisku, zaliczyć należy poniższe: Analiza różnych dokumentów diagnozujących stan środowiska w województwie dolnośląskim wskazuje często na rozbieżności w zakresie wskaźników stanu różnych elementów środowiska, co może wynikać z odmiennych okresów, w których te dokumenty były opracowywane (2009 2012r.), a przy tym zwykle dane odnoszą się do lat wcześniejszych (co najwyżej do 2010 roku), przez co nie wskazują na stan obecny środowiska. W przeciągu ostatnich lat nastąpiła zmiana systemów i metod monitorowania środowiska przez instytucje państwowe, jak WIOŚ, co było wynikiem dostosowywania norm i przepisów do wymogów Unii Europejskiej. W związku z tym prześledzenie zachodzących w środowisku tendencji w wielu przypadkach było trudne lub wręcz niemożliwe, z uwagi np. na: inne podziały na strefy podlegające ocenie (powietrze atmosferyczne), inne klasyfikacje (środowisko wodne), a także brak jednoznacznych wskazań zachodzących zmian na przestrzeni ostatnich lat lub brak formułowania jednoznacznych wniosków. 5
Często brak jest wyników stałego, systematycznego monitorowania stanu środowiska w tych samych miejscach pomiarowych przez instytucje państwowe. Dla przykładu, badania jakości wód prowadzone przez WIOŚ we Wrocławiu zwykle w kolejnych latach dotyczą innych rzek i fragmentów zlewni. Dokumenty strategiczne różnego szczebla, do których projekt Strategii musi się odnosić, i co do których powinien wykazywać zgodność w zakładanych celach, mają często charakter projektów, przez co nie jest wykluczone, że ostateczne wersje tych dokumentów mogą ulec zmianie. Dodatkowo część z nich podlega obecnie aktualizacji, które to aktualizacje nierzadko trwają długi czas (nawet kilka lat, jak np. Projekt zmiany planu zagospodarowania przestrzennego województwa dolnośląskiego) i w tym okresie zapisy dokumentów strategicznych mogą ulegać znacznym zmianom. Reasumując, Strategia rozwoju województwa dolnośląskiego jest dokumentem o dużym stopniu ogólności, wyznaczającym ramy rozwoju regionu. Ewentualne trudności zaistniałe przy sporządzaniu prognozy oddziaływania na środowisko dla tego dokumentu, były minimalizowane lub eliminowane poprzez: analizę możliwie obszernych danych przyrodniczych, wykorzystując wiele istniejących dokumentów, zwłaszcza o charakterze regionalnym, ciągłą współpracę i konsultacje z zespołem autorów opracowujących projekt Strategii Rozwoju Województwa Dolnośląskiego, dobranie właściwej metodyki prognozowania skutków środowiskowych projektowanego dokumentu i prawidłową organizację prac. przeanalizowanie prognoz oddziaływania na środowisko sporządzonych dla innych strategii rozwoju województw funkcjonujących w kraju. Należy pamiętać, iż mimo zakładanych celów rozwoju województwa, możliwość ich osiągnięcia uwarunkowana jest zgodnością z nimi dokumentów planistycznych niższego szczebla, zwłaszcza planów zagospodarowania przestrzennego gmin. Dotyczy to również innych dokumentów strategicznych rangi regionalnej, które będą uchwalane lub zmieniane w przyszłości. 6
2. INFORMACJA O ZAWARTOŚCI ORAZ GŁÓWNYCH CELACH PROJEKTOWANE- GO DOKUMENTU Strategia rozwoju na poziomie regionu, w tym przypadku województwa dolnośląskiego, jest najważniejszym elementem programowania strategicznego. Strategia Rozwoju Województwa Dolnośląskiego do 2020 roku, stanowi podstawę realizacji polityki rozwojowej w regionie. Jest to dokument publiczny o charakterze otwartym, który może i powinien być aktualizowany w miarę postępujących zmian w uwarunkowaniach wewnętrznych i zewnętrznych. Zewnętrzne i wewnętrzne uwarunkowania, będące następstwem zmieniającej się sytuacji społeczno-gospodarczej, spowodowały konieczność aktualizacji dotychczasowych ustaleń Strategii i ponownego określenia możliwości oraz kierunków rozwoju województwa dolnośląskiego. Celem aktualizacji Strategii jest zwiększenie dynamiki rozwoju województwa, poprzez dostosowanie dokumentu, zwłaszcza w zakresie wytyczonych celów rozwoju Dolnego Śląska i działań (kierunków działań) służących ich realizacji, do zmieniających się uwarunkowań rozwoju regionalnego, zawartych m.in. w dokumentach szczebla krajowego oraz w prawodawstwie związanym z powadzeniem polityki rozwoju. Pierwsza część Strategii stanowi diagnozę prospektywną, w której przedstawiono najistotniejsze czynniki, które mają i będą mieć znaczenie dla rozwoju Dolnego Śląska w najbliższych latach. Podsumowaniem diagnozy jest bilans otwarcia uwarunkowania rozwoju regionu, w którym zestawiono czynniki obiektywne i subiektywne rozwoju, wskazując równocześnie na bariery rozwoju Dolnego Śląska oraz rozwiązania, które zalecane były we wcześniejszych wersjach Strategii, a które się nie sprawdziły. W dalszej, tzw. programowej części projektu Strategii Rozwoju Województwa Dolnośląskiego 2020, określono wizję, cel nadrzędny (czy też strategiczny) oraz cele szczegółowe rozwoju województwa dolnośląskiego, podporządkowane wizji rozwoju. WIZJA: BLISKO SIEBIE BLISKO EUROPY Podążając zgodnie z trendami szerokiej integracji europejskiej, musimy pamiętać o budowie wspólnoty w regionie i wewnętrznych relacji wspartych inwestycjami infrastrukturalnymi CEL: NOWOCZESNA GOSPODARKA W ATRAKCYJNYM ŚRODOWISKU Dolny Śląsk miejscem lokalizacji licznych podmiotów produkcyjnych i usługowych oraz intensywnego rozwoju turystyki w oparciu o współpracę międzyregionalną i transgraniczną Cele szczegółowe: Cel 1. Rozwój gospodarki opartej na wiedzy Cel 2. Zrównoważony transport i poprawa dostępności transportowej Cel 3. Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw, zwłaszcza MŚP Cel 4. Ochrona środowiska naturalnego, efektywne wykorzystanie zasobów oraz dostosowanie do zmian klimatu i poprawa poziomu bezpieczeństwa Cel 5. Zwiększenie dostępności technologii komunikacyjno-informacyjnych Cel 6. Wzrost zatrudnienia i mobilności pracowników Cel 7. Włączenie społeczne i podnoszenie poziomu życia Cel 8. Podniesienie poziomu edukacji, kształcenie ustawiczne 7
W Strategii Rozwoju Województwa Dolnośląskiego 2020 zaproponowano odniesienie terytorialne (odniesienie do przestrzeni fizyczno-geograficznej) działań służących realizacji celów szczegółowych. W związku z tym określono 4 obszary funkcjonalne oraz wyodrębniono 10 tzw. obszarów interwencji. W obszarach interwencji skupione będą działania służące łagodzeniu zaistniałych niekorzystnych tendencji rozwoju i konfliktów przestrzennych oraz działania nakierowane na jak najlepsze wykorzystanie potencjału drzemiącego w tych obszarach (gospodarczego, turystycznego, przyrodniczego, innych). Obszary te są zgodne z wyznaczonymi w projekcie Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Dolnośląskiego. Mają między innymi być podstawą wyznaczania Obszarów Strategicznej Interwencji na poziomie regionalnym i krajowym (Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010-2020). Lista obszarów interwencji nie jest ostateczna i może być dopracowywana w procesie konsultacji społecznych. Osiągnięcie założonych celów Strategii, nakierowanych terytorialnie na obszary interwencji, wymagało skupienie zakładanych działań w sześciu kluczowych grupach nazwanych Makrosferami: INFRASTRUKTURA Grupa działań zakładających poprawę dostępności transportowej i powiązań wewnętrznych regionu oraz realizację kluczowych dla województwa inwestycji energetycznych ZASOBY Grupa działań zakładających podniesienie efektywności wykorzystania zasobów środowiska naturalnego i kulturowego regionu (w tym potencjału rozwiniętej, policentrycznej sieci osadniczej) TURYSTYKA Grupa działań zakładających wykorzystanie walorów krajobrazowych, kulturowych i środowiskowych Dolnego Śląska dla zapewnienia rozwoju społecznego i gospodarczego regionu poprzez wzmocnienie przemysłu turystycznego, w szczególności w oparciu o dolnośląskie uzdrowiska BEZPIECZEŃSTWO Grupa działań zakładających ograniczenie negatywnych skutków powodzi i innych zjawisk katastrofalnych na Dolnym Śląsku, a także poprawę bezpieczeństwa publicznego i ratownictwa EDUKACJA, KULTURA I INFORMACJA Grupa działań zakładających kształtowanie postaw społecznych, tożsamości regionalnej, odpowiedzialności oraz przygotowująca do wyzwań i potrzeb rynku pracy, a także szerokie otwarcie przestrzeni informacyjnej na potrzeby mieszkańców, firm i instytucji regionu PARTNERSTWO I PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ Grupa działań zakładających kształtowanie pozytywnej tożsamości i solidarności międzypokoleniowej na Dolnym Śląsku, a także partnerstwa międzyinstytucjonalnego, publicznopublicznego i publiczno-prywatnego W obrębie poszczególnych Makrosfer wyodrębniono: priorytety, kryteria wyboru projektów oraz szereg proponowanych przedsięwzięć, służących osiągnięciu określonych powyżej celów szczegółowych 1-8. Ostatnia część Strategii przedstawia zestaw wskaźników służących monitorowaniu realizacji zapisów dokumentu, a w szczególności osiągnięcie zakładanych celów. System wskaźników bazuje na systemie zawartym w Strategii Rozwoju Kraju 2007 2015. 8
3. POWIĄZANIA DOKUMENTU PROJEKTOWANEGO Z INNYMI DOKUMENTAMI ORAZ PORÓWNANIE CELÓW, USTALONYCH W PROJEKTOWANYM DOKU- MENCIE Z CELAMI PRZYJĘTYMI W MIĘDZYNARODOWYCH, WSPÓLNOTOWYCH I KRAJOWYCH DOKUMENTACH ŚRODOWISKOWYCH 3.1 Porównanie celów ustalonych w Strategii z celami przyjętymi w międzynarodowych, wspólnotowych i krajowych dokumentach środowiskowych, powiązanych ze Strategią Rozwój zrównoważony jest podstawą polityki ekologicznej Unii Europejskiej, a także Polski. Stał się priorytetem w dokumentach strategicznych UE, gdzie określany jest jako rozwój w kierunku gospodarki efektywnie korzystającej z zasobów, bardziej przyjaznej dla środowiska i bardziej konkurencyjnej. Jako członek Unii Europejskiej Polska jest zobowiązana do wdrażania między innymi postanowień zawartych w porozumieniach międzynarodowych oraz dokumentach strategicznych. Ustawa Prawo ochrony środowiska definiuje zrównoważony rozwój jako: taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń. Analizę spójności i powiązania Strategii z innymi dokumentami strategicznymi przeprowadzono w kontekście polityk i strategii wyższego lub tego samego rzędu. Tym samym przeanalizowano i oceniono cele ochrony środowiska ustanowione w dokumentach szczebla międzynarodowego, wspólnotowego, krajowego oraz wojewódzkiego, istotne z punktu widzenia projektowanego dokumentu. Analiza zgodności Strategii z innymi dokumentami strategicznymi dotyczy zasad ochrony środowiska, w tym przede wszystkim zgodności z zasadą zrównoważonego rozwoju. Szczegółowa analiza zgodności została ujęta w formie tabelarycznej - Załącznik nr 1. DOKUMENTY MIĘDZYNARODOWE I EUROPEJSKIE Traktat Lizboński Traktat Lizboński (Traktat z Lizbony - wszedł w życie 1 grudnia 2009 r. po ratyfikacji przez wszystkie kraje członkowskie UE) jest dokumentem zmieniającym Traktat o Unii Europejskiej oraz Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, ale ich nie zastępuje. Dokument jest międzynarodową umową, zakładająca reformę instytucji Unii Europejskiej. Przyznaje poszczególnym Państwom Członkowskim kompetencje do osiągnięcia celów wspólnotowych. Traktat Lizboński ma na celu dynamiczny wzrost społeczno-gospodarczy, uwzględnia wszystkie obszary polityki Unii Europejskiej, w tym również ochronę środowiska w ramach następujących dziedzin: zmiany klimatu (globalne ocieplenie), bezpieczeństwo dostaw energii i rozwoju energetyki odnawialnej, zapobieganie klęskom żywiołowym oraz katastrofom spowodowanym przez człowieka (zagrożenia terroryzmem), ochrona zdrowia publicznego oraz usługi publiczne - dla zapewnienia spójności społecznej i regionalnej (zagadnienia istotne dla polityki regionalnej). Analizowana Strategia wpisuje się w wymienione dziedziny Traktatu Lizbońskiego, odnosząc się do nich zarówno poprzez cele szczegółowe, jak i pośrednio poprzez służące ich realizacji przedsięwzięcia. 9
Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu EUROPA 2020 - przyjętą przez Radę Europejską w dniu 17 czerwca 2010 r. (EUCO 13/10) Dokument jest długookresową strategią rozwoju Unii Europejskiej przewidzianą na lata 2010 2020. Strategia Europa 2020 określa 3 obszary priorytetowe działań: I - wzrost inteligentny, II - wzrost zrównoważony, III - wzrost sprzyjający włączeniu społecznemu, a także 5 celów głównych: 1 osiągnięcie wskaźnika zatrudnienia na poziomie 75%, 2 poprawa warunków prowadzenia działalności badawczo-rozwojowej, 3 zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych o 20%, 4 podniesienie poziomu wykształcenia, 5 wspieranie włączenia społecznego. Ponadto dokument zawiera 10 zintegrowanych wytycznych oraz 7 inicjatyw przewodnich. Europa 2020 jest dokumentem wyznaczającym ramy dla innych strategii. Skupia się na rozwiązaniu problemów zidentyfikowanych w skali całej Europy. Oprócz kwestii społecznych i gospodarczych, odnosi się także do ochrony środowiska. Dotyczy to przede wszystkim celu nr 3, obejmującego zwiększenie do 20% udziału energii odnawialnej w ogólnym zużyciu energii, a także dążenie do zwiększenia efektywności energetycznej o 20%. W obrębie zintegrowanych wytycznych będących zestawem ogólnych zaleceń dla krajów członkowskich w różnych obszarach polityk gospodarczych, tak aby ich realizacja doprowadziła do szybkiego osiągnięcia głównych celów strategii Europa 2020, znaczenie w ochronie środowiska ma wytyczna 5, obejmująca bardziej efektywne korzystanie z zasobów i ograniczenie emisji gazów cieplarnianych. Projekt Strategii jest spójny z wymienioną wytyczną 5 Strategii Europa 2020 dotyczącą aspektów ochrony środowiska, poprzez cel szczegółowy nr 4. Można generalnie stwierdzić, że pozostałe cele wskazane w Strategii Rozwoju Województwa Dolnośląskiego są zbieżne z celami Strategii Europa 2020. Odpowiadające sobie cele są następujące: 1 osiągnięcie wskaźnika zatrudnienia na poziomie 75% (cel SRWD: nr 6), 2 poprawa warunków prowadzenia działalności badawczo-rozwojowej (cel SRWD: nr 1), 3 zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych o 20% (cel SRWD: nr 4), 4 podniesienie poziomu wykształcenia (cel SRWD: nr 1, 8), 5 wspieranie włączenia społecznego (cel SRWD: nr 7). DOKUMENTY KRAJOWE Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju. Polska 2030 Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju 2030 jest najważniejszym krajowym dokumentem strategicznym. Określa kierunki działań dla osiągnięcia rozwoju gospodarczego i poprawy życia mieszkańców. Dokument w perspektywie roku 2030 wyznacza drogę do uniknięcia trzech rodzajów zagrożeń: związanych z pokryzysowymi barierami rozwoju generowanymi przez problem wysokiego zadłużenia i deficytu; związanych z dryfem rozwojowym polegającym na uśrednieniu tempa wzrostu, nierozwiązaniu problemów demograficznych oraz braku stymulacji dla wzrostu zatrudnienia; związanych z peryferyjnym charakterem udziału Polski w globalnym układzie sił. Realizacja modelu Polska 2030 wiąże się z 25 kluczowymi decyzjami, w tym: poprawa warunków środowiskowych i uniknięcie ryzyka związanego ze zmianami klimatu. Ponadto w dokumencie wyznaczono do realizacji 100 kluczowych projektów, które mają być podstawą formułowania poszczególnych strategii kierunkowych (9 strategii zintegrowanych). W dokumencie odniesiono się do ochrony środowiska oraz podniesiono problem rozwoju energetyki. W ramach ochrony i poprawy stanu środowiska oraz adaptacji do zmian klimatu dokument przewiduje m.in. stworzenie systemu zachęt przyspieszających rozwój zielonej gospodarki opartej na efektywnym korzystaniu z zasobów naturalnych, w tym wdrożenie kompleksowego programu rozwoju innowacyjnych technologii środowiskowych. Strategia Polska 2030 uwzględnia konieczność działań na rzecz ochrony powietrza, czystości i dostępności wód, 10
gospodarowanie odpadami, zachowanie zasobów przyrodniczych i geologicznych kraju dla przyszłych pokoleń oraz adaptację do zmian klimatu. Porównanie obydwu strategii, tj. Strategii Rozwoju Kraju Polska 2030 oraz Strategii Rozwoju Województwa Dolnośląskiego wskazuje na zgodność obydwu dokumentów. W szczególności cel 1, 2, 4 i 7 SRWD wpisują się w kluczowe decyzje Strategii Polska 2030, w tym pod względem ekologicznym dotyczy to zwłaszcza następujących kluczowych decyzji: modernizacja infrastruktury i bezpieczeństwo energetyczne; poprawa warunków środowiskowych, uniknięcie ryzyk związanych ze zmianami klimatu. Strategia Rozwoju Kraju 2007 2015 Strategia Rozwoju Kraju 2007 2015 określa założenia rozwoju społeczno-gospodarczego Polski oraz warunki, które powinny ten rozwój zapewnić. Strategia zostanie w najbliższej przyszłości zastąpiona przez Strategię Rozwoju Kraju 2020. Dokument przedstawia 5 głównych priorytetowych działań, do których należą: 1 - wzrost konkurencyjności i innowacyjności gospodarki, 2 - poprawa stanu infrastruktury technicznej i społecznej, 3 - wzrost zatrudnienia i podniesienie jego jakości, 4 - budowa zintegrowanej wspólnoty społecznej i jej bezpieczeństwa, 5 - rozwój obszarów wiejskich, rozwój regionalny i podniesienie spójności terytorialnej. Zakładane w Strategii cele rozwoju są zbieżne z wymienionymi powyżej działaniami priorytetowymi wymienionymi w Strategii Rozwoju Kraju 2007 2015. Szczególnie wyraźne jest to w celach 3, 6, 7 SRWD. Projekt Strategii Rozwoju Kraju 2020 (strategia średniookresowa) Według założeń Średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju 2020 będzie jednym z najważniejszych dokumentów strategicznych Polski, uzupełniającym Długookresową Strategię Rozwoju Kraju. Strategia 2020 określa podstawowe uwarunkowania, cele i kierunki rozwoju kraju w wymiarze społecznym, gospodarczym, regionalnym i przestrzennym w perspektywie najbliższych lat. Ponadto wyznacza obszary problemowe o znaczeniu krajowym, a także ustala strategiczne zadania państwa oraz określa warunki, które powinny zapewnić właściwy rozwój. Strategia 2020 ściśle nawiązuje do celów rozwojowych określanych na poziomie Unii Europejskiej, przede wszystkim w Strategii Europa 2020. Ponadto pełni funkcję nadrzędną w stosunku do dziewięciu strategii zintegrowanych (sektorowych). Celem strategicznym dokumentu jest: wzmocnienie gospodarczych, społecznych i instytucjonalnych potencjałów zapewniających szybszy i zrównoważony rozwój kraju oraz poprawę życia ludności. W projekcie strategii wyodrębniono 3 obszary strategiczne: sprawne i efektywne państwo, konkurencyjna gospodarka, spójność społeczna i terytorialna. W ich ramach przedstawiono poszczególne cele i priorytetowe kierunki interwencji. Z punktu widzenia ochrony środowiska i zgodności Strategii Rozwoju Województwa Dolnośląskiego ze Strategią 2020, podstawowe znaczenie mają cele w obrębie II obszaru strategicznego konkurencyjna gospodarka, a w szczególności cel: II.6 Efektywność energetyczna i poprawa stanu środowiska (kierunki: racjonalne gospodarowanie zasobami, poprawa efektywności energetycznej, zwiększenie dywersyfikacji dostaw paliw i energii, poprawa stanu środowiska, adaptacja do zmian klimatu). Polityka ekologiczna państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016, przyjęta Uchwałą Sejmu RP w dniu 22 maja 2009 r. (M.P. Nr 34, poz. 501) Polityka ekologiczna państwa to dokument strategiczny, który przez określenie celów i priorytetów ekologicznych wskazuje kierunek działań koniecznych dla zapewnienia właściwej ochrony środowiska naturalnego. W obrębie trzech głównych kierunków działań (kierunki działań systemowych, ochrona zasobów naturalnych, poprawa jakości środowiska i bezpie- 11
czeństwa ekologicznego) wyodrębniono szereg celów średniookresowych do 2016r. nakierunkowanych bezpośrednio lub pośrednio na ochronę środowiska. Polityka stawia sobie za zadanie kształtowanie zrównoważonego rozwoju gospodarczego kraju, współistniejącego bezkonfliktowo z różnorodnością biologiczną. Dokument uwzględnia także poprawę stanu zdrowotnego mieszkańców Polski, skuteczny nadzór nad instalacjami będącymi potencjalnymi źródłami awarii przemysłowych, wskazuje konieczność lepszego gospodarowania wodą, konieczność ochrony gleb przed erozją, ochrony lasów, ochrony przed powodzią, konieczność ochrony atmosfery i przeciwdziałanie zmianom klimatu. Zbieżność celów Strategii z celami średniookresowymi Polityki ekologicznej państwa, dotyczy szeregu celów średniookresowych, z których najważniejsze pod względem ekologicznym to: zachowanie bogatej różnorodności biologicznej polskiej przyrody na różnych poziomach organizacji; racjonalizacja gospodarowania zasobami wód powierzchniowych i podziemnych w taki sposób, aby uchronić gospodarkę narodową od deficytów wody i zabezpieczyć przed skutkami powodzi oraz zwiększenie samofinansowania gospodarki wodnej; racjonalizacja zaopatrzenia ludności oraz sektorów gospodarczych w kopaliny i wodę z zasobów podziemnych oraz otoczenia ich ochroną przed ilościową i jakościową degradacją. Koncepcja Polityki Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 Koncepcja Polityki Przestrzennego Zagospodarowania Kraju (KPPZK) jest podstawowym dokumentem określającym zasady polityki państwa w dziedzinie przestrzennego zagospodarowania kraju w perspektywie najbliższych kilkunastu lat. Wprawdzie horyzont czasowy KPPZK wynosi teoretycznie 25 lat, ale faktycznie przedstawia ona stan planowania dla 1999 roku. Dokument nie uwzględnia zatem wielu uwarunkowań zaistniałych później, takich choćby jak uzyskanie przez Polskę członkostwa w Unii Europejskiej. KPPZK zawiera 6 celów strategicznych, z których bezpośrednie odniesienie do ochrony środowiska i powiązanie ze SRWD mają: cel 4 Ochrona i racjonalne kształtowanie środowiska przyrodniczego (kształtowanie struktur przestrzennych oddziałujących hamująco na dewaloryzacji środowiska przyrodniczego, tworzących warunki funkcjonalno-przestrzenne umożliwiające aktywną ochronę jego wartości, prowadzących do realizacji ekorozwoju), cel 5 Ochrona dziedzictwa kulturowego (Kształtowanie struktur przestrzennych umożliwiających ochronę krajobrazu kulturowego i pojedynczych zabytków przed zniszczeniem, degradacją, dewaloryzacją oraz podjęcie działań mających na celu udostępnienie dziedzictwa kulturowego społeczeństwu. Krajowy Plan Gospodarki Odpadami 2014, przyjęty Uchwałą Nr 217 Rady Ministrów z dnia 24 grudnia 2010 r. (M.P. Nr 101, poz. 1183) Celem dalekosiężnym Krajowego Planu Gospodarki Odpadami (KPGO) jest dojście do systemu gospodarki odpadami zgodnego z zasadą zrównoważonego rozwoju, w którym w pełni realizowane są zasady gospodarki odpadami, a w szczególności zasada postępowania z odpadami zgodnie z hierarchią sposobów postępowania z odpadami, czyli po pierwsze zapobieganie powstawaniu odpadów, a następnie kolejno przygotowanie do ponownego użycia, recykling, inne metody odzysku, unieszkodliwianie, przy czym najmniej pożądanym sposobem zagospodarowania odpadów jest ich składowanie. Mając na uwadze wymienione zasady, w KPGO przyjęto następujące cele główne: utrzymanie tendencji oddzielenia wzrostu ilości wytwarzanych odpadów od wzrostu gospodarczego kraju wyrażonego w PKB; zwiększenie udziału odzysku, w szczególności recyklingu w odniesieniu do szkła, metali, tworzyw sztucznych oraz papieru i tektury, jak również odzysku energii z odpadów zgodnego z wymogami ochrony środowiska; zmniejszenie ilości odpadów kierowanych na składowiska odpadów; wyeliminowanie praktyki nielegalnego składowania odpadów; utworzenie i uruchomienie bazy danych o produktach, opakowaniach i gospodarce odpadami (BDO). 12
Trudno jest jednoznacznie wskazać, czy któryś z celów SRWD odnosi się bezpośrednio do któregoś z wymienionych celów Krajowego Planu Gospodarki Odpadami. Można jedynie pośrednio wnioskować, poprzez analizę zapisu w Strategii mówiącego, iż: będzie realizowany zrównoważony rozwój systemów gospodarki odpadami, że to działanie (przedsięwzięcie), stanowiące dążenie do realizacji celu 4 ochrona środowiska naturalnego (...), koresponduje z celami Krajowego Planu Gospodarki Odpadami. ZINTEGROWANE STRATEGIE ROZWOJU (STRATEGIE SEKTOROWE) Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010-2020: Regiony, Miasta, Obszary Wiejskie (KSRR), przyjęta w dniu 13 lipca 2010r. przez Radę Ministrów Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010 2020 (KSRR) wyznacza cele polityki rozwoju regionalnego. Są one określane z uwzględnieniem obszarów wiejskich oraz miejskich. Dokument definiuje także ich relacje w odniesieniu do innych polityk o wyraźnym terytorialnym ukierunkowaniu. Celem strategicznym określonym w KSRR, jest efektywne wykorzystywanie specyficznych potencjałów rozwojowych dla osiągania celów rozwoju kraju wzrostu zatrudnienia i spójności w horyzoncie długookresowym. KSRR ustala trzy cele szczegółowe, jakie powinny być zrealizowane do 2020 roku: wspomaganie wzrostu konkurencyjności regionów; budowanie spójności terytorialnej i przeciwdziałanie procesom marginalizacji na obszarach problemowych; tworzenie warunków dla skutecznej, efektywnej i partnerskiej realizacji działań rozwojowych ukierunkowanych terytorialnie. KSRR odwołuje się do zasady spójności terytorialnej, określonej przez Traktat Lizboński. Zakłada tym samym skierowanie dodatkowego wsparcia na przeciwdziałanie marginalizacji najsłabiej rozwijających się obszarów. Strategia Rozwoju Województwa Dolnośląskiego bezsprzecznie jest zgodna z KSRR 2010-2020 w zakresie zakładanych celów rozwojowych, jak i innych aspektów, jak np. wyodrębnienie Obszarów Funkcjonalnych, z których część jest tożsama z obszarami problemowymi w rozumieniu KSRR 2010-2020. Strategia Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko - Perspektywa 2020 r. (Projekt z dnia 28 czerwca 2012 r.) Strategia Bezpieczeństwo energetyczne i środowisko (BEiŚ) obejmuje dwa niezwykle istotne obszary: energetykę oraz środowisko, wskazując m.in. kluczowe reformy i niezbędne działania, które powinny zostać podjęte w perspektywie do 2020 roku. Celem strategii jest ułatwianie sprzyjającego środowisku wzrostu gospodarczego w Polsce poprzez zapewnienie dostępu do energii (bezpieczeństwa energetycznego) i dostępu do nowoczesnych, w tym innowacyjnych, technologii, a także wyeliminowanie barier administracyjnych utrudniających zielony wzrost. Strategia BEiŚ z jednej strony uszczegóławia zapisy średniookresowej strategii rozwoju kraju (Strategia Rozwoju Kraju 2020 r.) w dziedzinie energetyki i środowiska, z drugiej zaś strony, stanowi ogólną wytyczną dla Polityki energetycznej Polski i Polityki ekologicznej Państwa i innych programów rozwoju, które staną się elementami systemu realizacji BEiŚ. Ponadto, w związku z obecnością Polski w Unii Europejskiej, BEiŚ koresponduje z celami rozwojowymi określanymi na poziomie wspólnotowym, ujętymi przede wszystkim w dokumencie Europa 2020 - Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu oraz celami pakietu klimatyczno-energetycznego. Celem głównym strategii BEiŚ jest zapewnienie wysokiej jakości życia obecnych i przyszłych pokoleń z uwzględnieniem ochrony środowiska oraz stworzenie warunków do zrównoważonego rozwoju nowoczesnego sektora energetycznego, zdolnego zapewnić Polsce bezpieczeństwo energetyczne oraz konkurencyjną i efektywną energetycznie gospodarkę. Cel główny realizowany będzie przez następujące cele szczegółowe: 1 Zrównoważone gospodarowanie zasobami środowiska, 2 - Zapewnienie gospodarce krajowej bezpiecznego i kon- 13
kurencyjnego zaopatrzenia w energię, 3 Poprawa stanu środowiska. Wymienione cele są zbieżne z cele szczegółowym 4 SRWD, tj.: ochrona środowiska naturalnego, efektywne wykorzystanie zasobów oraz dostosowanie do zmian klimatu i poprawa poziomu bezpieczeństwa. Strategia Innowacyjności i Efektywności Gospodarki (projekt) Projekt Strategia Innowacyjności i Efektywności Gospodarki (SIiEG) stanowi załącznik do uchwały Rady Ministrów w sprawie "Strategii Innowacyjności i Efektywności Gospodarki na lata 2012-2020 - Dynamiczna Polska" z 17 maja 2012 r. Dokument skupia się na obszarach bezpośrednio związanych z tworzeniem i wdrażaniem innowacji oraz podnoszeniem konkurencyjności i efektywności podmiotów gospodarki, w tym w szczególności na zapewnieniu dostępu do wiedzy i kapitału oraz stworzeniu warunków do współpracy między podmiotami. Celem głównym SIiEG jest: wysoce konkurencyjna gospodarka (innowacyjna i efektywna) oparta na wiedzy i współpracy. Natomiast kierunki interwencji SIiEG podporządkowane są realizacji czterech celów operacyjnych, które dotyczą: 1 - dostosowania otoczenia regulacyjnego i finansowego do potrzeb działalności innowacyjnej; 2 - zapewnienia gospodarce odpowiednich zasobów wiedzy i pracy; 3 - zrównoważonego wykorzystania zasobów; 4 - wzrostu umiędzynarodowienia polskiej gospodarki. Wymienione cele są spójne z wizją rozwoju województwa dolnośląskiego, zwłaszcza poprzez zbieżność z celami: 4, 6, 7 i 8, dotyczącymi generalnie ochrony środowiska naturalnego, wzrostu zatrudnienia, podnoszenia poziomu życia oraz podniesienia poziomu edukacji. Strategia Rozwoju Kapitału Ludzkiego (projekt) Strategia Rozwoju Kapitału Ludzkiego (SRKL) pozwoli na jednoczesne zwiększenie konkurencyjności i spójności społeczno-ekonomicznej Polski poprzez stworzenie warunków do pełniejszego wykorzystania potencjału kryjącego się w jej obywatelach. Strategia formułuje cele i priorytety oraz wskazuje najważniejsze obszary koncentracji wysiłku rozwojowego w dziedzinie rozwoju kapitału ludzkiego. SRKL wyznacza pięć celów strategicznych, mianowicie: 1 - wzrost poziomu aktywności Polaków, 2 - poprawa sytuacji demograficznej w sposób nieograniczający aktywności zawodowej rodziców oraz wykorzystanie rezerw demograficznych, 3 - poprawa spójności społecznej poprzez ukierunkowanie polityki społecznej na ograniczenie deficytów i dysfunkcji oraz ich konsekwencji, 4 - poprawa stanu zdrowia społeczeństwa, 5 - podniesienie kompetencji i kwalifikacji na wszystkich etapach życia i kariery poprzez poprawę dostępności i jakości edukacji. W SRWD właściwe wykorzystanie kapitału ludzkiego zostało w znaczącym stopniu uwzględnione, czego dowodem są następujące cele Strategii spójne z celami wymienionymi powyżej, zawartymi w SRKL: 3, 4, 6, 7, 8. W szczególności wyeksponowano edukację, podnoszenie poziomu życia mieszkańców oraz aktywizację zawodową, w tym nakierowaną na mobilność pracowników. Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego 2011 2020 (SRKS) ma na celu wspieranie zaangażowania obywatelskiego, zachęcanie do współpracy oraz wzmacnianie kreatywności Polaków (projekt dokumentu po konsultacjach społecznych i po rozpatrzeniu przez Komitet do Spraw Cyfryzacji, z dnia 1 czerwca 2012r.). Głównym celem strategicznym jest: wzmocnienie udziału kapitału społecznego w rozwoju społeczno-gospodarczym Polski. SRKS ustanawia cztery cele operacyjne, które będą osiągane poprzez priorytety strategii, w ramach których wyodrębniono szereg działań szczegółowych. Cele operacyjne SRKS są następujące: 1 - kształtowanie postaw sprzyjających kooperacji, kreatywności oraz komunikacji; 2 - poprawa mechanizmów partycypacji społecznej i wpływu obywateli na życie publiczne; 3 - usprawnie- 14
nie procesów komunikacji społecznej oraz wymiany wiedzy; 4 - rozwój i efektywne wykorzystanie potencjału kulturowego i kreatywnego. Kapitał społeczny został silnie zaakcentowany w Strategii, przy czym stwierdzono, że poziom kapitału społecznego jest malejący. Dlatego też powyższe cele operacyjne SRKS są zbieżne z celami szczegółowymi Strategii nakierowanymi na poprawę kondycji kapitału społecznego, w tym zwłaszcza celem 5 zwiększenie dostępnosci technologii komunikacyjnoinformacyjnych i 7 włączenie społeczne i podnoszenie poziomu życia. Strategia Rozwoju Transportu do 2020 roku (z perspektywą do 2030 roku) Projekt z dnia 30 marca 2011r. Strategia Rozwoju Transportu do 2020 roku (SRT) przedstawia kierunki rozwoju transportu w Polsce. Przedstawiono w niej hierarchicznie uporządkowaną grupę celów, na które składają się: cel główny, dwa cele strategiczne (infrastrukturalny i rynkowy), sześć celów horyzontalnych, siedem celów operacyjnych (sektorowych i gałęziowych). Głównym celem SRT jest zwiększenie dostępności transportowej, poprawa bezpieczeństwa uczestników ruchu i efektywności sektora transportowego, poprzez tworzenie spójnego, zrównoważonego i przyjaznego użytkownikowi systemu transportowego w wymiarze krajowym, europejskim i globalnym. Natomiast cele strategiczne zakładają: stworzenie nowoczesnej i wydajnej infrastruktury transportowej państwa, stworzenie efektywnych systemów przewozowych i sprawnych rynków transportowych. Strategia wskazuje, że najbardziej negatywne oddziaływanie na środowisko wynika z obecności transportu drogowego, emitującego zanieczyszczenia do atmosfery oraz będącego źródłem hałasu, często ponadnormatywnego. Strategia zakłada realizację kluczowych przedsięwzięć drogowych i kolejowych, a także lotniczych i związanych z transportem wodnym. Wpisuje się zatem w cele strategiczne SRT. Zgodność dotyczy przede wszystkim celu 2 zrównoważony rozwój i poprawa dostępności transportowej. Osiągnięcie tego celu wiąże się pośrednio dążeniem do osiągnięcia celów innych: wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw, czy włączenie społeczne i podnoszenie poziomu życia. Jednakże jak wskazano powyżej, rozwój transportu drogowego stwarza negatywne skutki dla środowiska przyrodniczego, dlatego też wskazać należy również niezgodność z celem 4 Strategii, dotyczącym ochrony środowiska naturalnego. Strategia Rozwoju Systemu Bezpieczeństwa Narodowego RP 2011 2022 projekt z kwietnia 2012r. Strategia Rozwoju Systemu Bezpieczeństwa Narodowego RP 2011 2022 (SRSBN) określa warunki funkcjonowania oraz sposoby rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego. Szczególną rolę w tym systemie odgrywają podmioty odpowiedzialne za bezpieczeństwo zewnętrzne (służba dyplomatyczna, Siły Zbrojne RP, służby specjalne), w powiązaniu z podmiotami odpowiedzialnymi za bezpieczeństwo wewnętrzne. Z tego też względu główny obszar zainteresowania jest ukierunkowany na bezpieczeństwo zewnętrzne i militarne. Zintegrowanie dokumentu z innymi strategiami rozwojowymi pozwala na wyłączenie z jej zasadniczego zakresu tematycznego innych dziedzin bezpieczeństwa narodowego, takich jak: bezpieczeństwo ekonomiczne (w tym energetyczne), obywatelskie, społeczne, czy ekologiczne (w tym wodne). Cele operacyjne SRSBN są następujące: 1 - kształtowanie stabilnego, międzynarodowego środowiska bezpieczeństwa w wymiarze regionalnym i globalnym; 2 - umocnienie zdolności państwa do obrony; 3 - rozwój odporności na zagrożenia bezpieczeństwa narodowego; 4 - zwiększenie integracji polityk publicznych z polityką bezpieczeństwa, 5 - tworzenie warunków do rozwoju zintegrowanego systemu bezpieczeństwa narodowego. 15
Strategia Rozwoju Województwa Dolnośląskiego nie podejmuje zagadnień związanych z bezpieczeństwem militarnym. W kwestii bezpieczeństwa Strategia skupia się na zapewnieniu bezpieczeństwa powodziowego oraz bezpieczeństwa publicznego oraz zdrowotnego. Strategia Sprawne Państwo 2011 2020 Projekt przeznaczony do konsultacji z dnia 6 kwietnia 2011 r. Strategia Sprawne Państwo 2011 2020 jest dokumentem określającym cele i kierunki działań, które należy podjąć, aby podnieść sprawność i efektywność Państwa do 2020 roku. Celem głównym SPP jest Państwo otwarte na potrzeby obywatela i efektywnie realizujące zadania publiczne. Dokument zawiera ogólną diagnozę obszaru sprawności państwa, wizję państwa, cel główny, cele operacyjne i kierunki interwencji określające zakres podejmowanych działań, wskaźniki monitorowania, jak również system realizacji oraz ramy finansowania. Wyodrębnione w dokumencie cele operacyjne to: 1 - stworzenie funkcjonalnej struktury organizacyjnej państwa; 2 - skuteczne zarządzanie i koordynacja, 3 - dobre prawo, 4 - efektywne systemy ochrony praw obywatela, 5 - skuteczny wymiar sprawiedliwości i prokuratury, 6 - poprawa bezpieczeństwa i porządku publicznego. Wymieniony dokument strategiczny nie odnosi się bezpośrednio do środowiska naturalnego. Jego powiązanie ze SRWD obejmuje wymieniony cel 6, który koresponduje z celem szczegółowym 4 i 7, które nakierowane są na poprawę bezpieczeństwa oraz podnoszenie poziomu życia mieszkańców regionu. Strategia Zrównoważonego Rozwoju Wsi, Rolnictwa i Rybactwa do 2020r. Dokument przyjęty uchwałą Rady Ministrów w dniu 25 kwietnia 2012r. Głównym celem wymienionej Strategii jest określenie kluczowych kierunków rozwoju obszarów wiejskich, rolnictwa i rybactwa w perspektywie do 2020 r., co pozwoli właściwie ukierunkować interwencje publiczne finansowane ze środków krajowych i wspólnotowych. W dokumencie określono cel główny, którym jest: poprawa jakości życia na obszarach wiejskich oraz efektywne wykorzystanie ich zasobów i potencjałów, w tym rolnictwa i rybactwa, dla zrównoważonego rozwoju kraju. Cel główny będzie realizowany w oparciu o pięć następujących celów szczegółowych: 1 wzrost jakości kapitału ludzkiego, społecznego, zatrudnienia i przedsiębiorczości na obszarach wiejskich; 2 - poprawa warunków życia na obszarach wiejskich oraz poprawa ich dostępności przestrzennej; 3 - bezpieczeństwo żywnościowe; 4 - wzrost produktywności i konkurencyjności sektora rolno-spożywczego; 5 - ochrona środowiska i adaptacja do zmian klimatu na obszarach wiejskich. Właściwie wszystkie wymienione cele Strategii Zrównoważonego Rozwoju Wsi (...) mają swoje odzwierciedlenie bezpośrednie lub pośrednie w celach szczegółowych Strategii, w tym zwłaszcza poprzez rozwiązania szczegółowe (przedsięwzięcia), służące realizacji celów. Bezpośrednie odniesienie ekologiczne dotyczy celu 5 ochrona środowiska i adaptacja do zmian klimatu na obszarach wiejskich, który jest zgodny z celem szczegółowym 4 SRWD ochrona środowiska naturalnego, efektywne wykorzystanie zasobów oraz dostosowanie do zmian klimatu i poprawa poziomu bezpieczeństwa. DOKUMENTY REGIONALNE Strategia Rozwoju Województwa Dolnośląskiego do 2020 roku Dokument przyjęty Uchwałą Nr XLVIII/649/2005 Sejmiku Województwa Dolnośląskiego z dnia 30 listopada 2005r. Strategia Rozwoju Województwa Dolnośląskiego (SRWD 2005) wykonana została w 2005 r. Uwzględniała stan województwa w roku 2005 oraz jego wizję do roku 2020. Celem dokumentu jest wskazanie kierunków rozwoju gospodarczego i infrastrukturalnego. Stanowi on 16
także narzędzie do poprawy warunków życia mieszkańców Dolnego Śląska. SRWD 2005 została opracowana w aktualnych dla okresu jej powstania warunkach prawnych, a także jest zgodna z ustaleniami wypracowanymi w trakcie konsultacji przedstawicieli Urzędów Marszałkowskich i Ministerstwa Gospodarki i Pracy w roku 2004. W dokumencie wskazano, że stosunkowo wysoką pozycję gospodarczą w kraju region dolnośląski zawdzięcza przede wszystkim miastu Wrocław i podregionowi legnickiemu. Natomiast w relacji do regionów innych krajów Unii Europejskiej, brakuje przesłanek do większego zadowolenia z gospodarczej pozycji Dolnego Śląska. Wskazano również, że Dolny Śląski posiada duży potencjał zasobów przemysłu wydobywczego, a także odznacza się bogatymi i zróżnicowanymi złożami wód mineralnych i leczniczych. Zarówno ten fakt, jak i inne uwarunkowania, powodują, że turystyka na Dolnym Śląsku jest jedną z podstawowych sfer działalności. Wskazano przy tym na niepokojące zjawisko zmniejszania się bazy lecznictwa uzdrowiskowego oraz ogólnej liczby kuracjuszy. Jako inne niekorzystne zjawisko wskazano fakt, iż województwo należy do obszarów o najwyższym poziomie uszkodzenia drzewostanów, co świadczy o znacznej degradacji środowiska regionu. Zidentyfikowano również zbyt mały udział powierzchni obszarów prawnie chronionych, aniżeli przeciętnie w kraju, co w konsekwencji może zagrozić perspektywie rozwoju turystyki i rekreacji. Znaczny jest również udział obszarów zdewastowanych i zdegradowanych, co związane jest przede wszystkim z działalnością wydobywczą i przemysłową, ale i występowaniem terenów byłych radzieckich baz wojskowych. Jako pozytywny aspekt uznano fakt, iż sieć drogowa należy do najgęstszych w kraju. Jako pozytywny trend oceniono wyraźny wzrost rozmiarów ruchu Wrocławskiego Portu Lotniczego. Spośród innych zagrożeń wskazano: zmniejszanie się liczby ludności, wysoki wskaźnik bezrobocia (zwłaszcza wśród osób z wykształceniem wyższym), wzrost grupy osób nadmiernie pijących alkohol. Wizją regionu jest: Dolny Śląsk europejskim regionem węzłowym. Uznano, że silna i szeroko rozbudowana sieć powiązań wewnętrznych i zewnętrznych regionu jest jednym z trzech najważniejszych czynników warunkujących jego międzynarodową konkurencyjność (obok infrastruktury technicznej i społecznej oraz sprawnego zarządzania strategicznego). Nadrzędnym celem SRWD 2005 jest: podniesienie poziomu życia mieszkańców Dolnego Śląska oraz poprawa konkurencyjności regionu przy respektowaniu zasad zrównoważonego rozwoju, który to cel będzie osiągnięty przez cele w trzech sferach (gospodarczej, przestrzennej i społecznej): zbudowanie konkurencyjnej i innowacyjnej gospodarki Dolnego Śląska (Priorytety: podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej Dolnego Śląska, budowa gospodarki opartej na wiedzy (GOW), wspieranie aktywności gospodarczej na Dolnym Śląsku); zwiększenie spójności przestrzennej i infrastrukturalnej regionu i jego integracja z europejskimi obszarami wzrostu (priorytety: poprawa spójności przestrzennej regionu, zrównoważony rozwój obszarów wiejskich, poprawa ładu przestrzennego, harmonijności struktur przestrzennych, zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego społeczeństwa i gospodarki, zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego regionu); rozwijanie solidarności społecznej oraz postaw obywatelskich twórczych i otwartych na świat (Integracja społeczna i przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu, umacnianie społeczeństwa obywatelskiego i rozwój kultur, poprawa jakości i efektywności systemu edukacji i badań naukowych, stałe podnoszenie stanu bezpieczeństwa i zdrowia mieszkańców województwa, aktywna polityka rynku pracy oraz wzmocnienie rozwoju zasobów ludzkich). Aktualizowana Strategia nie zawiera analizy powiązania z dokumentem obowiązującym. Dokument objęty Prognozą SRWD, stanowiący aktualizację Strategii Rozwoju Województwa Dolnośląskiego, jest w ogólnym ujęciu zgodny z wizją zarysowaną w Strategii 2005, gdyż wizja: Blisko siebie blisko Europy zaznacza, że: podążając zgodnie z trendami szerokiej integracji europejskiej, należy pamiętać o budowie wspólnoty w regionie i wewnętrznych relacji wspartych inwestycjami infrastrukturalnymi. Zrezygnowano jednak z jednoznacznego odwoływania się do europejskiego regionu węzłowego. Cel nadrzędny Strategii 2005, jakim jest: podniesienie poziomu życia mieszkańców Dolnego Śląska oraz poprawa konkurencyjności regionu przy respektowaniu zasad zrównoważonego 17