Załącznik do pisma nr PIIT/586/07 w sprawie interwencji w sprawie dotyczącej negatywnych konsekwencji dla rynku telekomunikacyjnego nielegalnej działalności różnych podmiotów polegającej na terminowaniu ruchu telekomunikacyjnego poprzez przekierowywanie połączeń telefonicznych pochodzących z różnych sieci telekomunikacyjnych i zakańczanie ich w sieciach polskich operatorów komórkowych z wykorzystaniem bramek GSM (tzw. FCT) Schematy takiej działalności wyglądają następująco (na wykresach uwzględniono ruch krajowy i międzynarodowy): Ruch krajowy: a) Prawidłowy scenariusz połączenia krajowego b) Typowy scenariusz FCT dla połączenia krajowego Ruch międzynarodowy: a) Prawidłowy scenariusz połączenia zagranicznego 1
b) Typowy scenariusz FCT dla połączenia zagranicznego Powyższe schematy pokazują jasno, że podmioty, którym na podstawie umowy abonenckiej operatorzy telefonii komórkowej udostępnili karty SIM wykorzystują te karty w sposób niezgodny z przeznaczeniem i zawartą z operatorem umową o świadczenie usług telekomunikacyjnych i stają się dodatkowymi, nieuprawnionymi pośrednikami w ruchu telekomunikacyjnym. Podmiot FCT używa kart SIM (uzyskanych w celu realizacji umów abonenckich) do prowadzenia działalności telekomunikacyjnej, odsprzedając na masową skalę zakupione od operatora telefonii mobilnej usługi telefoniczne innym abonentom bez umowy o dostęp przewidzianej dla tego rodzaju działalności w art. 31 Prawa telekomunikacyjnego. W rezultacie podmiot ten prowadzi działalność telekomunikacyjną wykorzystując bez uprawnień sieć operatora, od którego uzyskuje karty SIM. Taka działalność jest niezgodna z prawem telekomunikacyjnym oraz ze standardami ITU i ETSI, do których przestrzegania zobowiązana jest Polska. 2
W trakcie takiego procesu połączenia realizowane w technologii komutacji łączy zmieniane są na transmisję danych w technologii pakietowej, co prowadzi do utraty danych o abonencie inicjującym połączenie. Samo połączenie kierowane jest w sposób nie gwarantujący odpowiedniej jakości ani bezpieczeństwa przesyłanych danych. Szczegółowe wykazy połączeń wskazują wówczas, iż dane połączenie zostało wykonane pomiędzy urządzeniami końcowymi należącymi do sieci operatora komórkowego, gdy w rzeczywistości wywołanie połączenia następowało poza siecią tego operatora (w kraju lub zagranicą). Powyżej opisana działalność rodzi następujące skutki: 1. Terminowanie ruchu wpływa na znaczne pogorszenie jakości świadczonych usług telekomunikacyjnych. Operator sieci mobilnej w przypadku stosowania na masową skalę bramek GSM, nie będzie w stanie zapewnić abonentom odpowiedniej jakości połączeń, a więc nie będzie mógł należycie wywiązać się z umów o świadczenie usług swoim abonentom. Pogorszenie jakości świadczonych usług telekomunikacyjnych w wyniku terminowania ruchu następuje poprzez: a. przeciążenie sieci w miejscu funkcjonowania podmiotów zajmujących się terminowaniem połączeń, co może uniemożliwiać wykonywanie połączeń w tych lokalizacjach przez zwykłych klientów; b. zagrożenie dla integralności sieci GSM poprzez stosowanie przez podmiot terminujący ruch rozwiązań technicznych niezgodnych ze specyfikacją i standardami GSM; c. dłuższy niż przeciętnie czas zestawiania połączeń; d. częstsze błędy w zestawianiu połączeń (dodatkowy interfejs radiowy na drodze którą połączenie jest zestawiane); e. gorszą jakość transmisji głosowej w związku z przechodzeniem tej transmisji przez dodatkowe urządzenia; f. zagrożenie przerwaniem rozmowy lub mylnym komunikatem o konieczności zasilenia konta w przypadku, kiedy podmiot terminujący ruch nie zdąży zasilić karty SIM używanej w bramce GSM (obecnie w procederze FCT najczęściej wykorzystywane są karty pre-paid wymagające okresowego doładowania) - wiąże się to z dodatkowym, nieuzasadnionym obciążeniem kosztowym użytkownika końcowego; g. brak możliwości monitorowania kosztów usług roamingowych (użytkownik końcowy, dzwoniąc na infolinię swojego operatora macierzystego, uzyskuje informację o stanie konta karty wykorzystanej przez podmiot terminujący ruch do przekierowania tego połączenia); 3
h. brak możliwości korzystania w ramach roamingu z usług dodatkowych (np. fax, video call); i. brak możliwości prawidłowej prezentacji identyfikacji zakończenia sieci, z którego inicjowane jest połączenie, o której mowa w art. 171 Prawa telekomunikacyjnego. 2. W przypadku połączenia przekierowanego przez podmiot wykorzystujący bramkę GSM, prezentowany jest albo numer podmiotu dokonującego przekierowania, albo najczęściej - brak jest prezentacji, gdyż numer taki jest zastrzeżony. W konsekwencji użytkownik końcowy, do którego skierowane jest połączenie, zostaje wprowadzony w błąd. Użytkownicy często odrzucają połączenia inicjowane z numerów zastrzeżonych i w konsekwencji, w wyniku bezprawnego ukrycia numeru przez podmiot dokonujący przekierowania, użytkownik inicjujący połączenie zostaje pozbawiony możliwości skorzystania z usługi telekomunikacyjnej. 3. Działania podejmowane przez przedsiębiorców terminujących ruch mogą prowadzić do naruszenia zasad przetwarzania danych objętych tajemnicą telekomunikacyjną. Zgodnie z art. 159 ust. 2 Prawa telekomunikacyjnego, zakazane jest zapoznawanie się, utrwalanie, przechowywanie, przekazywanie lub inne wykorzystywanie treści lub danych objętych tajemnicą telekomunikacyjną przez osoby inne niż nadawca i odbiorca komunikatu. Ponadto podmioty zajmujące się terminowaniem ruchu mają możliwość szczegółowej rejestracji połączeń terminowanych poprzez swoje urządzenia, co również jest działaniem nieuprawnionym (sprzecznym z przepisami PT dot. tajemnicy telekomunikacyjnej). 4. W związku z prowadzeniem przez niektóre podmioty takiej działalności operatorzy nie są w stanie prawidłowo wypełniać nałożonych na nich przez prawo obowiązków na rzecz obronności, bezpieczeństwa państwa oraz bezpieczeństwa i porządku publicznego. W szczególności nie są w stanie przedstawić prawdziwych i kompletnych informacji o tym, kto faktycznie dzwonił na dany numer. W informacji takiej są zawarte numery kart SIM użytych do przekierowania ruchu, a nie numery faktycznego rozmówcy inicjującego połączenie, gdyż w takim przypadku nie ma przepływu pomiędzy sieciami sygnalizacji SS-7. 5. Używanie tych urządzeń w sposób niekontrolowany może służyć inwigilacji przez podmioty nieuprawnione rozmów telefonicznych, co może naruszać konstytucyjne prawo do ochrony prywatności, oraz prowadzić do naruszenia przepisów o ochronie informacji niejawnych. W skrajnych przypadkach używanie takich urządzeń w sposób niekontrolowany może stanowić bezpieczny kanał komunikacji dla organizacji przestępczych czy terrorystycznych, a na pewno w znacznym stopniu utrudnić (lub nawet uniemożliwić) inwigilację takich organizacji. 6. Przy prowadzeniu takiej działalności popełniane są przestępstwa przeciwko ochronie informacji m.in. z art. 268 1 k.k. ( Kto, nie będąc do tego uprawnionym, niszczy, uszkadza, usuwa lub zmienia zapis istotnej informacji albo w inny sposób udaremnia lub znacznie 4
utrudnia osobie uprawnionej zapoznanie się z nią ( )), ze względu na ukrywanie numeru telefonicznego linii wywołującej i zastępowanie go innym numerem MSISDN. 7. Terminowanie ruchu poprzez FCT prowadzone jest często bez wymaganego zezwolenia (zgodnie z art. 63. 1 Kodeksu wykroczeń, kto bez złożenia pisemnego wniosku o dokonanie wpisu do rejestru przedsiębiorców telekomunikacyjnych wykonuje działalność telekomunikacyjną, podlega karze aresztu, ograniczenia wolności lub grzywny). Dodatkowo stosownie do art. 209 ust. 1 pkt 2 Ustawy Prawo telekomunikacyjne wykonywanie działalności telekomunikacyjnej w zakresie nieobjętym wnioskiem o wpis do rejestru, podlega karze pieniężnej, nakładanej decyzją Prezesa UKE. 8. Stosowanie FCT zniekształca analizy wykonywane przez Urząd Statystyczny oraz inne instytucje badające rynek telekomunikacyjny i podawane przez nie informacje o ruchu międzyoperatorskim i detalicznym. Trzeba podkreślić również negatywny wpływ wykorzystywania FCT na motywację operatorów do rozwoju i rozbudowy własnych sieci. Jeśli organy państwa przyzwoliłyby oficjalnie na praktykowanie takiej działalności, to oczywistym jest, że z takiego sposobu skorzystają wszyscy przedsiębiorcy telekomunikacyjni (zarówno stacjonarni, jak i komórkowi). Oznaczałoby to zatem, że zamiast rozwijać sieć telekomunikacyjną operatorzy komórkowi mogą sami próbować za pomocą bramek GSM wykorzystywać rozwiązania abonenckie innych operatorów, aby uzyskiwać dostęp i korzystać z sieci innych przedsiębiorców. Może to zahamować rozwój rynku, gdyż inwestycje w sieć przestaną być racjonalne z biznesowego punktu widzenia. Wykorzystywanie kart SIM do zestawiania połączeń z abonentami sieci mobilnych jest niezgodne z obowiązującym w państwach Wspólnoty Europejskiej reżimem prawno regulacyjnym. Zgodnie z postanowieniami Dyrektywy nr 2002/21/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 7 marca 2002 r. w sprawie wspólnych ram regulacyjnych sieci i usług łączności elektronicznej, przesyłanie połączeń pomiędzy publicznymi sieciami telefonicznymi w celu zapewnienia interoperacyjności usług i komunikacji między użytkownikami sieci odbywa się w ramach połączenia sieci. Operatorzy FCT faktycznie przekazują ruch między sieciami, natomiast nie stosują się do regulujących ten proces reguł. Standardowe połączenia sieci operatorów odbywają się zgodnie z normami i standardami ITU-T i ETSI, które szczegółowo opisują wymogi dotyczące np. interfejsu punktu styku, parametrów jakościowych, dopuszczalnych fluktuacji fazy i przepływności czy optycznego interfejsu liniowego. Przesyłanie połączeń międzysieciowych za pomocą kart SIM i bramek GSM nie odpowiada tym standardom. Wykorzystywane urządzenia przeznaczone są dla użytkowników końcowych, z myślą o nich zostały zbudowane, a wykorzystywanie ich do hurtowego przekazywania ruchu międzysieciowego odbywa się z naruszeniem powyższych standardów. 5
Należy podkreślić, że obecnie proceder ten ma charakter masowy (każdy z polskich operatorów sieci ruchomych wykrywa kilka tysięcy nowych przypadków miesięcznie) i jest prowadzony przez podmioty lub osoby z terenu całego kraju. Dodatkowo pomiędzy tymi podmiotami lub osobami często występują powiązania kapitałowe lub osobowe, a nawet daje się zauważyć wykorzystywanie dla prowadzenia tej działalności kart SIM zwykłych klientów (tzw. słupów ), którzy udostępniają najczęściej za wynagrodzeniem swoje karty SIM bez świadomości ich faktycznego wykorzystywania. Może to, zatem świadczyć o dużym stopniu zorganizowania osób i grup zajmujących się tym procederem, które pozostają poza jakąkolwiek kontrolą ze strony organów państwa. Prowadzenie opisanego wyżej procederu jest od kilku lat przedmiotem szeregu postępowań sądowych. Umowy o świadczenie usług telekomunikacyjnych są rozwiązywane ze skutkiem natychmiastowym w przypadku powzięcia przez operatora wiadomości, że są one wykorzystywane w sposób niezgodny z prawem. W wielu przypadkach skutkowało to skierowaniem sprawy do sądu cywilnego. Należy zauważyć, że sądy cywilne w swoich orzeczeniach z całą stanowczością podzielały stanowisko operatorów uznając jednoznacznie opisywaną działalność za niezgodną z prawem telekomunikacyjnym (wyroki Sądu Okręgowego w Warszawie sygn. akt XVI GC 1024/05, XXIII GA 492/05, XVI GC 192/06 oraz XVI Gc 1059/02 jak również Sądu Apelacyjnego w Warszawie sygn. akt IACa 1012/06, XVI QC 1024/05, XVI QC 490/05). Niestety, nawet kilka korzystnych wyroków sądów cywilnych w żadnym stopniu nie rozwiązuje problemu masowości terminowania ruchu i jego wielopłaszczyznowych negatywnych skutków opisanych powyżej. Należy pamiętać, że rozwiązanie umowy przez operatora i podjęcie obrony swoich słusznych interesów w sądzie cywilnym jest wyłącznie reakcją post factum na zaistniałe już negatywne zjawisko. Działanie po fakcie w żadnym stopniu nie odstrasza przed terminowaniem ruchu za pomocą nowych kart, nie przynosi więc efektów w zwalczaniu masowości tego rodzaju działalności i jej negatywnych skutków. Konieczne jest tutaj podjęcie systemowych działań zarówno legislacyjnych, jak i administracyjnych. 6