Początki i rozwój ubezpieczeń społecznych Genezy ubezpieczeń należy szukać w starożytności. Najpierw powstały zalążki tak zwanych ubezpieczeń gospodarczych. Gromadzono środki, aby za ich pomocą zrekompensować straty losowe związane z prowadzoną działalnością gospodarczą (na przykład ryzyko zatonięcia statku). Następnie rozwinęły się ubezpieczenia osobowe związane z zabezpieczeniem środków na wypadek utraty zdrowia, życia czy starości. Natomiast początków ubezpieczeń społecznych trzeba upatrywać w średniowiecznych cechach i bractwach, których jednym z zadań było zapewnienie pomocy swoim członkom w razie zdarzeń losowych 1. Powstanie nowożytnych ubezpieczeń społecznych wiąże się z dziewiętnastowieczną rewolucją przemysłową. Ich powstaniu sprzyjało utrzymywanie się coraz większej grupy ludności z pracy najemnej w przemyśle. Istniało wówczas bardzo duże ryzyko wypadków i chorób, które groziły utratą materialnych podstaw bytu. To wówczas pojawiły się pierwsze postulaty ustawowego uregulowania odpowiedzialności pracodawców za szkody będące następstwem wypadków przy pracy. Już w XVIII wieku powstały dobrowolne kasy wzajemnej pomocy w Anglii. Zostały one uznane przez państwo w 1793 roku 2. Ich burzliwy rozwój nastąpił w XIX wieku 3. Na ich tworzenie we Francji zezwolono w 1834 roku. Z czasem nastąpiła specjalizacja kas w zależności od określonych typów ryzyka, na przykład ustawy górnicze w Prusach i Austrii z 1854 roku nakazywały ich tworzenie w kopalniach. Ich pozytywna rola została dostrzeżona i kasy te zaczęły być subwencjonowane przez państwo (Anglia, Norwegia, Dania) lub gminy (Belgia, Niemcy). Natomiast działalność kas fabrycznych i lokalnych została ustawowo uregulowana w Prusach w połowie XIX wieku. Wprowadzono nawet częściowy obowiązek przynależności do nich. Wraz z rozwojem przemysłu przestała wystarczać indywidualna przezorność, gdyż równocześnie zaczęły słabnąć więzy rodzinne i lokalne. Problemu nędzy wśród niepracujących robotników nie rozwiązywała jednak ani działalność filantropijna, ani tworzona właśnie opieka społeczna, ani prywatne instytucje zbiorowej przezorności, to jest kasy wzajemnej pomocy, kasy fabryczne i związków zawodowych, a także nastawione na zysk tanie ubezpieczenia ludowe. Niezależnie od początków ubezpieczenia społecznego robotników powstało zabezpieczenie na starość dla funkcjonariuszy państwowych zawodowej służby cywilnej i wojskowej. Już w 1775 roku w Prusach utworzono dla urzędników obowiązkowe tak zwane kasy zabezpieczenia wdów. Od 1805 roku w Bawarii, a od 1825 roku w Prusach wypłacano renty po odpowiedniej wysłudze lat, w razie niezdolności do służby, oraz dla wdów i sierot. Na poczet tych świadczeń potrącane były składki z uposażeń. Podobne kasy składkowe zaczęły funkcjonować we Francji od 1811 roku, w Rosji od 1827 roku, a w Austrii od 1866 roku. Wypłaty dla emerytowanych urzędników państwowych były zróżnicowane i zależały od ilości lat służby oraz od przynależności do odpowiedniej grupy urzędników 4. Na ziemiach polskich system emerytalny utworzono po raz pierwszy w 1816 roku w Królestwie Polskim. Obowiązywał on urzędników państwowych. W początkowym okresie potrącano z uposażenia czteroprocentową składkę. Emerytura była wypłacana po 40 latach służby państwowej. Renta przysługiwała w razie niezdolności do pracy stwierdzonej przez 1 Por. E. Grabowski, Ubezpieczenia społeczne w państwach współczesnych, Warszawa 1911, T. Liszcz, Ubezpieczenie społeczne i zaopatrzenie społeczne w Polsce. Zagadnienia prawne, Kraków 1997, s. 11-14. 2 Tak zwane Friendly Societies Act. 3 W 1801 roku kasy wzajemnej pomocy liczyły ok. 500 tys. członków, a w 1899 roku prawie 11,5 mln. 4 Por. W. Muszalski, Ubezpieczenie społeczne, Warszawa 2004, s. 35-36.
radę lekarską oraz wdowom i sierotom. Od 1850 roku prawo do świadczenia traciła osoba, która odeszła ze służby państwowej przed ukończeniem 50 roku życia. Powyższy system, korzystniejszy od systemu emerytalnego dla urzędników w Rosji carskiej, przetrwał aż do odzyskania niepodległości przez Polskę 5. Powstanie ubezpieczenia społecznego w Niemczech Pierwsze ustawy dotyczące ubezpieczeń społecznych uchwalono w Niemczech. W związku z niepowodzeniem zastosowania środków represyjnych wobec ruchów socjalistycznych 6, szerzących się wśród robotników niemieckich (na przykład ustawy represyjne z 1878 roku) kanclerz Bismarck zdecydował się na reformy zmieniające na korzyść ich położenie. W 1881 roku cesarz Wilhelm I wygłosił orędzie zapowiadające utworzenie systemu ubezpieczenia społecznego. Powyższą datę uważa się za zwrotną w powstaniu ubezpieczenia społecznego, a także w zaangażowaniu państwa w aktywną politykę społeczną. Uchwalono tak zwane ustawy bismarkowskie wprowadzające świadczenia gwarantowane przez państwo na wypadek choroby (1883 rok), wypadków przy pracy (1884) oraz ubezpieczenie emerytalne związane z ryzykiem inwalidztwa, starości i śmierci (1889). Powyższe ustawy zostały następnie skodyfikowane w ordynacji ubezpieczeniowej (1891). Całość wprowadzonych w Niemczech ustaw po raz pierwszy nazwano ubezpieczeniem społecznym. Wprowadzono je w interesie publicznym, co miało łagodzić napięcia społeczne i osłabiać przeciwników funkcjonującego systemu politycznego. Ubezpieczenie chorobowe wprowadzone w 1883 roku zapewniało zasiłki pieniężne podczas choroby oraz pomoc w pokryciu kosztów leczenia pracownika. Zostało ono oparte na organizacji samorządowej kas chorych i składkach płaconych przez pracodawcę i pracownika. Ubezpieczenie było przymusowe. Z czasem prawem do zasiłku objęto trzytygodniowy okres połogu, który przedłużono następnie do sześciu tygodni. Ubezpieczenie to dotyczyło jedynie pracownic. Wprowadzone w 1884 roku ubezpieczenia z tytułu wypadków przy pracy opierały się na przymusowej składce opłacanej przez pracodawców. Z tytułu wypadków przy pracy wypłacano zryczałtowane renty i zwracano koszty leczenia. Realizowały je samorządowe kasy zawodowe pracodawców, zorganizowane według branż. Pracodawcy mieli w zamian za zwolnienie z odpowiedzialności odszkodowawczej na zasadach prawa cywilnego, wprowadzić pełną profilaktykę z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy. Nad stanem tej profilaktyki nadzór prowadziły kasy, które mogły nakładać kary natury finansowoskładkowej 7. Pracownicy mogli dochodzić odszkodowań za wypadek przy pracy tylko od kasy na drodze administracyjnej. Jedynym wyjątkiem było dochodzenie odszkodowania na drodze cywilnej w przypadku winy umyślnej pracodawcy stwierdzonej wyrokiem sądu karnego. Przedstawiony powyżej system prewencji wypadkowej został z czasem rozbudowany i funkcjonuje w Niemczech do dnia dzisiejszego. Jednak najważniejsze znaczenie miało wprowadzenie w 1889 roku ubezpieczenia emerytalno-rentowego. Gwarantowało ono emeryturę po 30 latach opłacania składek i osiągnięciu 70-ciu lat. Ubezpieczenie obejmowało również wypłatę rent z tytułu inwalidztwa (po 5-ciu latach opłacania składek), którego przyczyną nie był wypadek przy pracy. Zakres podmiotowy obejmował robotników i nisko zarabiających pracowników umysłowych. Od 1899 roku systemem objęto również pracowników zatrudnionych w rolnictwie. Do prowadzenia ubezpieczeń emerytalno-rentowych powołano nową instytucję finansowaną 5 Por. M. Święcicki, Instytucje polskiego prawa pracy w latach 1918-1939, Warszawa 1960. 6 Socjalistyczna Partia Robotnicza Niemiec powstała w 1875 roku. 7 Kasy działały niezależnie od Inspekcji Pracy, którą utworzono w Niemczech w 1854 roku.
przez pracowników i pracodawców oraz dofinansowywaną przez państwo tzw. kasy chorych. W 1911 roku wydano ustawę kodyfikującą prawo ubezpieczenia społecznego 8. Ustawą tą wprowadzono w Niemczech renty wdowie i sieroce, rozszerzono ubezpieczenia emerytalnorentowe o wszystkich pracowników umysłowych oraz umożliwiono zwrot kosztów leczenia rodziny pracownika. Już w 1916 roku obniżono w Niemczech wiek emerytalny do 65 lat dla mężczyzn i 60 lat dla kobiet. Natomiast w 1925 roku wprowadzono ubezpieczenie z tytułu chorób zawodowych oraz poszerzono ubezpieczenie wypadkowe o ryzyko wypadków w drodze do pracy i z pracy. W 1938 roku ubezpieczenie emerytalne zostało rozszerzone o rzemieślników. Niemiecki system ubezpieczenia społecznego pomijał funkcjonariuszy państwowych, którzy korzystali z odrębnie stworzonego dla nich systemu. Ubezpieczenia społeczne w Niemczech oparto na zasadach: wzajemności, przymusu, zróżnicowania składki oraz tak zwanego solidaryzmu. Zasada wzajemności związana była z wypłatą świadczeń osobom płacącym składki i należącym do funduszu ubezpieczeniowego. Ubezpieczenie było przymusowe, to jest pracodawca miał obowiązek zgłosić pracownika do ubezpieczenia. Zróżnicowanie składki polegało na tym, że płacił ją zarówno pracownik, jak i pracodawca. W ubezpieczeniu chorobowym pracownik płacił dwie trzecie, a pracodawca jedną trzecią, w ubezpieczeniu emerytalnym obie strony płaciły po połowie, natomiast w ubezpieczeniu wypadkowym całość składki płacił pracodawca. Ubezpieczenia społeczne w Niemczech oparto na solidaryzmie ubezpieczonych. Polegało to na tym, że odstąpiono od uzależnienia świadczeń od wysokości uiszczonej składki. Zastosowano natomiast tak zwaną składkę przeciętną zapewniającą osiągnięcie w systemie równowagi wpłacanych i wypłacanych świadczeń. W systemie niemieckim poszczególne fundusze zostały wyodrębnione. Fundusz emerytalno-rentowy był subsydiowany z budżetu państwa. Założenia i organizacja powyższego systemu, oczywiście ze zmianami w niektórych szczegółowych rozwiązaniach, obowiązują do dziś w Niemczech. Ubezpieczenia społeczne w innych państwach europejskich System przyjęty w Niemczech zaczęły stopniowo wprowadzać inne kraje europejskie. Nieco inny model ukształtował się natomiast w Anglii i w krajach skandynawskich, zwłaszcza w Danii. Przed pierwszą wojną światową ubezpieczenia emerytalno-rentowe wprowadziła Austria (1906) 9, Francja oraz Rumunia (1912). We Francji ustawę o emeryturach i rentach dla robotników, drobnych rolników oraz prowadzących własną działalność zarobkową uchwalono w 1910 roku. Z powodu licznych sporów jej interpretacji dokonał Sąd Kasacyjny, który uznał, że ubezpieczenie to jest dobrowolne. Szybki rozwój ubezpieczeń emerytalno-rentowych nastąpił w dwudziestoleciu międzywojennym. Obowiązkowe ubezpieczenia wprowadzono w 1919 roku w Holandii, w Hiszpanii i we Włoszech, w 1924 roku w Belgii i Bułgarii, w 1933 roku w Polsce i Portugalii, w 1934 roku w Grecji oraz w 1937 roku w Jugosławii. Największe trudności z wprowadzeniem obowiązkowego ubezpieczenia były we Francji. Uchwalona w 1928 roku ustawa emerytalna została znowelizowana jeszcze przed wejściem w życie. Na mocy wprowadzonej w 1930 roku ustawy przyznawano emerytury w wysokości skalkulowanej na podstawie średnich zarobków z całego życia 10. Zainicjowane w Niemczech w 1883 roku przymusowe ubezpieczenia chorobowe stopniowo zaczęto wprowadzać w pozostałych krajach europejskich. Powstały one: w Austrii 8 Tak zwane Reichsversicherungsordnung, RVO. 9 Obejmowało ono tylko pracowników umysłowych. 10 W. Muszalski, Ubezpieczenie..., s. 48.
w 1888 roku, na Węgrzech w 1891 roku, w Norwegii w 1909 roku, w Serbii w 1910 roku, w Wielkiej Brytanii w 1911 roku oraz w Rumunii w 1912 roku. Po pierwszej wojnie światowej ubezpieczenia te rozwinęły się w Bułgarii w 1918 roku, w Grecji w 1922 roku, w Holandii w 1930 roku i w Portugalii w 1933 roku. W czasie wojny ubezpieczenia chorobowe wprowadzono we Włoszech i w Hiszpanii, a po wojnie we Francji i Belgii (w obu w 1945 roku). W większości krajów wprowadzono system ubezpieczenia wypadkowego. Wyklarowały się trzy modele takiego ubezpieczenia: niemiecki przymusowego ubezpieczenia, przymus ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej pracodawcy albo wprowadzono ustawy o rozszerzonej odpowiedzialności pracodawcy 11. Model niemiecki wprowadzono w: Niemczech (1884), Austrii (1887), Norwegii (1894), Holandii (1901), na Węgrzech (1907), Serbii (1910), Szwajcarii (1912), Rosji (1912), Rumunii (1912) i Szwecji (1916). Włoski model przymusu ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej pracodawcy oprócz Włoch (1898) wprowadziły również Portugalia (1913) i Dania (1917). Natomiast brytyjski system rozszerzonej odpowiedzialności pracodawcy uchwalono w: Anglii (1897), Danii (1897-1917), Francji (1898), Hiszpanii (1900), Szwecji (1901-1916), Belgii (1903), Rosji (1903-1912) oraz w Grecji (1915). Dużym osiągnięciem było stworzenie systemu ubezpieczeń macierzyńskich we Włoszech (1910) 12. W Anglii i państwach skandynawskich wprowadzono najwcześniej ubezpieczenie od bezrobocia 13. W 1891 roku w Danii wprowadzono system zryczałtowanych zapomóg dla starców pozostających bez środków do życia. Od 1922 roku zapomogi te miały charakter roszczeniowy. W systemie angielskim od 1908 roku funkcjonują renty dla osób, które ukończyły 70 lat, nie posiadały środków utrzymania i nie były sądownie karane. Renty te były wypłacane przez państwo, a ich wysokość była stała. Od 1911 roku funkcjonowały natomiast ubezpieczenia chorobowe, a wypłacane zasiłki miały zryczałtowaną wielkość niezależną od odprowadzanych składek. Okres międzywojenny charakteryzował się dalszym rozwojem ubezpieczeń na wypadek bezrobocia. W krajach skandynawskich ubezpieczenia te były dobrowolne, tylko częściowo finansowane przez państwo. W 1935 roku ubezpieczenie na wypadek bezrobocia wprowadzono w Stanach Zjednoczonych. Skutki bezrobocia w USA miało również złagodzić wprowadzone w tym samym roku ubezpieczenie emerytalne. Jest to jak dotychczas jedyne takie ubezpieczenie w skali federalnej. W latach trzydziestych w kilku państwach europejskich wprowadzono system zasiłków rodzinnych. Wprowadzono je na przykład w 1930 roku w Belgii oraz w 1932 we Francji. System ubezpieczenia emerytalno-rentowego oraz zasiłkowego wprowadzono również przed II wojną światową w Związku Radzieckim. Duże zmiany zaszły w Anglii, gdzie w latach 1945-1946 wprowadzono: finansowane przez państwo zasiłki rodzinne, ubezpieczenie wypadkowe oraz udoskonalono system rentowy. Natomiast w 1959 roku wprowadzono dodatkowe ubezpieczenie emerytalne dla pracowników. Reformę systemu emerytalnego przeprowadzono w 1956 roku w Związku Radzieckim, w 1964 roku ubezpieczeniem objęto także kołchoźników. W latach 1967-1968 takie kraje, jak Bułgaria, Węgry i Czechosłowacja wprowadziły urlopy i zasiłki wychowawcze. 11 W latach 1911-1920 podobne rozwiązania wprowadzono w większości stanów USA. 12 Obejmowały one robotnice fabryczne w wieku 15-50 lat. 13 Od 1910 roku funkcjonują w Anglii biura pośrednictwa pracy. Zasiłek dla bezrobotnych przysługiwał przez 15 tygodni.
Lata osiemdziesiąte XX wieku charakteryzują się zmniejszeniem rozwoju ubezpieczeń społecznych, co wiązało się z ograniczaniem wydatków na nie. Reformy systemów emerytalnych dokonały wtedy największe państwa, to jest USA, Anglia, Niemcy i Związek Radziecki. Rewolucyjnej reformy dokonano w 1981 roku w Chile, gdzie wprowadzono system przymusowego oszczędzania w prywatnych zakładach ubezpieczeniowych. System ten z czasem wprowadziło wiele krajów Ameryki Południowej. Podobny system wprowadzono w 1998 roku na Węgrzech oraz w 1999 roku w Polsce. Rozwój ubezpieczeń społecznych w świecie Liberalne koncepcje przeciwne tworzeniu przymusowego ubezpieczenia społecznego oraz niski poziom rozwoju gospodarczego spowodowały, że w wielu krajach pozaeuropejskich rozwijało się ono bardzo powoli. W Stanach Zjednoczonych pierwszą ustawę federalną o zabezpieczeniu społecznym wydano w 1935 roku 14. Była to część programu tzw. polityki Nowego Ładu (New Deal), będącej reakcją na wielki kryzys. Ustawa wprowadziła przymus ubezpieczenia. Ubezpieczenie emerytalne miało zmniejszyć podaż pracy, jednak wypłacane świadczenia nie mogły być wyższe niż zasiłek dla bezrobotnych. W 1939 roku w USA wprowadzono renty rodzinne. Poza Stanami Zjednoczonymi system taki zaczęły tworzyć stosunkowo dobrze rozwinięte kraje południowoamerykańskie: Argentyna, Brazylia, Ekwador, Chile oraz Peru. System zabezpieczenia społecznego wprowadzono w 1938 roku w Nowej Zelandii oraz w 1947 roku w Australii. Jeśli chodzi o ubezpieczenie od wypadków przy pracy to koncepcje przymusowego ubezpieczenia wprowadzono w Chile i w Japonii. W krajach Ameryki Łacińskiej wprowadzono ubezpieczenia dobrowolne w wybranej instytucji ubezpieczeniowej. Natomiast w takich krajach jak Brazylia, Nowa Zelandia i Australia wprowadzono rozszerzoną odpowiedzialność cywilną pracodawcy. W Kanadzie i w Stanach Zjednoczonych model ubezpieczenia wypadkowego zależał od stanu. Po drugiej wojnie światowej w Australii i Nowej Zelandii rozwinęły się różne formy zabezpieczenia społecznego. W Stanach Zjednoczonych dotychczasowe ubezpieczenie emerytalne rozszerzono od 1951 roku na prowadzących własną działalność gospodarczą, a od 1956 roku o ryzyko inwalidztwa. Tylko w trzech stanach wprowadzono obowiązek ubezpieczenia chorobowego płaconego przez pracodawców. W pozostałych stanach postulowano zorganizowanie takiego ubezpieczenia, zwłaszcza, jeśli chodzi o zwrot kosztów leczenia. Dobrowolne ubezpieczenie w skali federalnej wprowadzono w 1966 roku. Było to tzw. dobrowolne ubezpieczenie szpitalne. Ubezpieczenie to osobom po 65. roku życia gwarantowało rozszerzone usługi lecznicze. Prawo do takich usług miały również osoby będące od dwóch lat na rencie inwalidzkiej. Ubezpieczenia te w jednej czwartej były pokrywane przez opłacających składkę, a w pozostałej części przez państwo. W 1984 roku przymusowe ubezpieczenia chorobowe obowiązywały w 5 stanach. Ubezpieczenia wypadkowe w Stanach Zjednoczonych funkcjonują we wszystkich stanach. W większości stanów są prywatne zakłady ubezpieczeniowe. Natomiast publiczne zakłady stanowe istnieją tylko w kilku stanach. Wielkość przeciętnej emerytury w Stanach Zjednoczonych wynosi 42 procent przeciętnych zarobków krajowych. Składka na ubezpieczenie emerytalne to 12,4 procent wynagrodzenia. Płacą ją w połowie pracownik i pracodawca. System emerytalny w Stanach 14 Social Security Act.
Zjednoczonych po objęciu go w 1983 roku podatkiem dochodowym stał się podobny do świadczeń opieki społecznej. System ten zbudowany jest na zasadzie ubezpieczeniowej, chociaż w istocie podobny jest do systemów zabezpieczeniowych. Charakteryzuje go silna degresja świadczenia do wysokości podstawy, która dodatkowo pozostaje ograniczona niskim poziomem składek, niewiele przekraczającym dwukrotne wynagrodzenie robotnika produkcyjnego. Wymusza to uzupełnienie go przez systemy zakładowe oraz indywidualne ubezpieczenie pracowników w firmach finansowo-ubezpieczeniowych. Jest to zatem w zasadzie system dwu lub trzy filarowy 15. W Australii dopiero w 1964 roku zniesiono wymóg tak zwanego godnego starca. System emerytalny oparty jest o świadczenia ryczałtowe. Emerytury finansowane są z podatków, nie płaci się składek. Na emeryturę mogą przejść kobiety po osiągnięciu 60 lat i mężczyźni po osiągnięciu 65 lat. Świadczeniobiorcy muszą jednak zamieszkiwać w Australii minimum 10 lat i przejść tak zwany test dochodowy i majątkowy (nie można przekroczyć określonego limitu). Emerytura w postaci ryczałtu jest wypłacana co dwa tygodnie. Przy obliczaniu wysokości świadczenia uwzględnia się sytuację, czy otrzymujący świadczenie jest osobą samotną, czy też ma na utrzymaniu dziecko. Podobne zasady obowiązują przy wypłacie świadczeń dla inwalidów i wdów. W 1992 roku nałożono na pracodawców obowiązek zapewnienia swoim pracownikom dostępu do dodatkowego zabezpieczenia na starość. W Nowej Zelandii świadczenia są również finansowane z budżetu. Nie opłaca się składek emerytalnych. Świadczenia mają charakter zryczałtowany, zależą od osiągniętego wieku i okresu zamieszkania. Wypłaca się je co dwa tygodnie. Dla inwalidów i wdów wysokość świadczenia ustalana jest na podstawie wysokości dochodów. Wprowadzone w 1920 roku ubezpieczenie emerytalne w Chile było skrajnie zróżnicowane. W kraju funkcjonowało ponad sto różnych systemów (na emeryturę przechodzono w wieku od 42 do 65 lat). Konsekwencją kryzysu paliwowego oraz przejęcia władzy przez generała Augusta Pinocheta w 1974 roku było wprowadzenie szerokich reform finansowych i podatkowych. Reformę emerytalną przeprowadzono w 1981 roku. Obowiązkiem ubezpieczenia emerytalnego objęci są tylko pracownicy zatrudnieni w sposób formalny. Pozostali pracownicy mogą do niego przystąpić dobrowolnie. W 1995 roku opłacało składki emerytalne tylko 58 procent zatrudnionych. Pozostali robili to sporadycznie, licząc na otrzymanie minimalnej gwarantowanej emerytury, której wysokość została określona na 70 procent płacy minimalnej. Składkę w wysokości 10 procent wynagrodzenia oraz 3 procent na ubezpieczenie inwalidzkie opłacają wyłącznie pracownicy. Składki ubezpieczonych gromadzone są na indywidualnych kontach. Zarządzają nimi prywatne fundusze inwestycyjne. Między funduszami istnieje silna konkurencja. W 1990 roku dwa z nich skupiły połowę wszystkich ubezpieczonych. Po ośmiu latach funkcjonowania nowego systemu zaczął on przynosić duże oszczędności. Wartość funduszy w 1995 roku osiągnęła 43 procent produktu krajowego brutto i stale rosła. Wspomniana wcześniej minimalna gwarantowana emerytura przysługuje po osiągnięciu 65 lat mężczyźni i 60 lat kobiety oraz po udokumentowaniu 20 lat składkowych. Państwo dopłaca brakującą różnicę, gdy wysokość emerytury wynikająca z opłaconych składek jest zbyt niska. Emerytura ta w 1997 roku wynosiła 75 procent minimalnej płacy. Jest ona typowym zryczałtowanym świadczeniem zaopatrzeniowym gwarantowanym przez budżet państwa. W Argentynie zasadniczej reformy dokonano w 1994 roku. Ubezpieczenie emerytalne istniało tu od 1904 roku. W państwie tym funkcjonowały dwa odrębne systemy dla pracowników i prowadzących działalność gospodarczą. Od 1969 roku koszty systemu systematycznie zaczęły narastać. Uchwalona w 1993 roku ustawa oparła reformę emerytur na 15 W. Muszalski, Ubezpieczenie..., s. 98.
dwóch obowiązkowych filarach. Pierwszy filar jest publiczny i repartycyjny natomiast drugi do wyboru: publiczny albo prywatny. Na emeryturę mogą przejść mężczyźni po ukończeniu 65 lat i kobiety po ukończeniu 60 lat, o ile przepracowali 30 lat. Kryzysy gospodarcze, jakie przetoczyły się przez Amerykę Łacińską spowodowały podjęcie reform systemu ubezpieczeń w większości krajów tego regionu. Oprócz Chile i Argentyny reformy takie wprowadzono w 1993 roku w Peru, w 1994 roku w Kolumbii, w 1996 roku w Urugwaju, w 1997 roku w Meksyku i Boliwii oraz w 1998 roku w Salwadorze. W Meksyku wprowadzono centralizację systemu. Prawo wyboru systemu wprowadzono w Peru i Kolumbii. W Argentynie i Urugwaju utworzono system dwufilarowy. Pierwszy filar jest publiczny, a drugi: publiczny albo prywatny. W takich krajach jak Chile, Kolumbia, Argentyna, Urugwaj, Meksyk oraz Salwador zachowano instytucję minimalnej emerytury, do której dopłaca budżet państwa. Przymusowe systemy ubezpieczeń emerytalnych zaczęto wprowadzać również w Afryce, Azji oraz w małych państewkach na wyspach Morza Karaibskiego oraz na Pacyfiku. Ubezpieczenia takie pojawiły się w 1951 roku w Indonezji i Malezji, w 1952 roku w Indiach, w 1953 roku w Singapurze. Do końca lat osiemdziesiątych XX stulecia systemy takie wprowadzono w dalszych 28 krajach Afryki, Azji i Pacyfiku. Duże trudności z ich tworzeniem wynikają ze znacznego odsetka ludzi bezrobotnych, pracujących w rolnictwie, niskich płac, dużej inflacji i niestałości systemów politycznych. Zarówno kryzysy gospodarcze, jak i zachwianie się zasady repartycji prostej ograniczyło rozwój systemów ubezpieczenia społecznego. Bank Światowy w raporcie z 1994 roku zalecił zastąpienie systemu repartycji, opartego na finansowaniu świadczeń, bieżącą składką, finansowaniem w drodze kapitalizacji indywidualnych składek. Administrowaniem powyższymi funduszami powinny się zająć prywatne podmioty, działające pod nadzorem państwa. Miałyby one konkurować ze sobą i być nastawione na zysk. Nowy system przy poparciu Banku Światowego zaczął być wprowadzany w latach dziewięćdziesiątych w państwach Ameryki Łacińskiej oraz w krajach Europy Środkowo- Wschodniej. Piotr Makarzec ZUS Oddział Lublin Tekst pochodzi z majowego wydania miesięcznika Ubezpieczenia społeczne. Teoria i praktyka. Na temat reformy chilijskiej warto przeczytać także wywiad z profesorem M. Górą w numerze 4 Ubezpieczeń Społecznych. Teoria i Praktyka z 2009 roku oraz artykuły Z. Czepulis- Rutkowskiej Reformy emerytalne i E. Hąci-Galdamez Pan Reynaldo i fundusz Ali Baby dwadzieścia osiem lat po reformie emerytur w Chile w numerze 5.