DRAPIEśNICTWO

Zazwyczaj ludzie uwaŝają za słuszne twierdzenie, Ŝe tylko zwierzęta są drapieŝnikami, w rzeczywistości jednak wygląda to trochę inaczej

DrapieŜnictwo - sposób odŝywiania się zwierząt, polegający na wykorzystaniu jako pokarm ciała innego zwierzęcia i w odróŝnieniu od pasoŝytnictwa prowadzący do śmierci ofiary. Jest jedną z form oddziaływań antagonistycznych, korzystną dla drapieŝnika, a niekorzystną dla ofiary; moŝe mieć charakter międzygatunkowy lub wewnątrzgatunkowy (kanibalizm).

Rozmiar drapieŝników w stosunku do ofiary bywa róŝny:

drapieŝca moŝe być znacznie mniejszy, w przypadku patogenów (czynnik chorobotwórczy) moŝe on być podobnej wielkości (osy pasoŝytnicze w ciele larwy muszki owocowej) moŝe on być znacznie większy (płetwal błękitny Ŝywiący się krylem)

Wpływ tępa przemiany materii i tępa reprodukcji na dominację nad innymi organizmami: Uwzględnienie aspektów metabolicznych sugeruje, Ŝe im mniejszy jest drapieŝca w porównaniu z ofiarą, tym bardziej jest prawdopodobne, Ŝe moŝe on kontrolować liczebność ofiar. DrapieŜca duŝo większy od swojej ofiary nie moŝe być a priori uwaŝany za czynnik sterujący wielkością jej populacji.

Strategie drapieŝnictwa Istnieją róŝne sposoby polowania, stadne i w pojedynkę. Niektóre drapieŝniki łapią ofiarę po pościgu, moŝe on być szybki i krótkotrwały - jeśli ofiary nie uda się doścignąć, drapieŝnik z niej rezygnuje (gepard) - lub dłuŝszy, dąŝący do zmęczenia ofiary (wilk). W skrajnych wypadkach pościg moŝe trwać wiele godzin lub nawet kilka dni, gdy drapieŝca nie moŝe osiągnąć duŝej prędkości, ale jest bardziej wytrzymały niŝ ofiara (likaon). Pościg moŝe teŝ być stosunkowo krótki, po podejściu ofiary (lew). W skrajnych przypadkach oznacza to polowanie z zasadzki, np. zeskok z gałęzi (jaguar) lub wyskok spośród roślinności (szczupak).

Zwierzęta polujące stadnie mogą stosować podział ról. Pościg to nie jest jedyny sposób pozyskania ofiary. Niektóre drapieżniki budują różnego rodzaju pułapki -sieci(wiele pająków), pułapki ziemne (mrówkolew). Inne obezwładniają ofiarę uderzeniem języka (żaby, kameleony) lub parzydełek (parzydełkowce). Niektóre przywabiają ofiary wabikiem, udającym potencjalną ofiarę, lub świecącym wyrostkiem (żabnica). Drapieżca obezwładnia ofiarę siłą, gryząc ją (powodując wykrwawienie) lub dusząc, albo przy użyciu jadu. Drapieżnictwem jest też zgryzanie ciał zwierząt osiadłych, np. gąbek, mimo że technicznie jest identyczne z roślinożernością.

pułapki ziemne (mrówkolew)

Mechanizmy obronne u ofiar Ofiary potrafią bronić się przed atakiem drapieŝników m.in. ucieczką (zając, antylopa) w momencie ataku lub unikaniem miejsca i czasu, w których drapieŝniki są najbardziej aktywne (migracje dobowe organizmów zooplanktonowych). Inne wytwarzają róŝnego rodzaju pancerze (małŝe, skorupiaki, Ŝółwie) chowają się w kryjówki wytwarzają wyrostki (poroŝe, kolce itp.), utrudniające manipulację lub połknięcie przez drapieŝnika (jeŝ). Niektóre organizmy wytwarzają takie zabezpieczenia tylko w okresie zwiększonej presji drapieŝników.

Ukrywanie się jest ułatwiane przez róŝne strategie kamuflaŝu, w tym mimetyzm, polegający na upodabnianiu się do elementów otoczenia, np. przez przybieranie ubarwienia ochronnego; Odstraszenie wroga substancjami chemicznymi (tchórz, skunks), Ŝądłem (błonkówki) lub samą informacją (takŝe informacją fałszywą) o zawieraniu toksycznej substancji, zawartą w krzykliwej barwie ciała (salamandra plamista). W zaleŝności od szczególnych uwarunkowań strategią obronną moŝe być Ŝycie w rozproszeniu lub tworzenie stad.

Wybór ofiar przez drapieŝników DrapieŜcy mogą polować na róŝne ofiary (polifagia) lub tylko na jeden ich gatunek (monofagia). Polifagi często wykazują oportunizm, tzn. polują na ten gatunek potencjalnych ofiar, który jest w danym momencie najłatwiejszy do zdobycia (najpospolitszy i najsłabszy). Ciekawe jest, Ŝe u typowych drapieŝników, takich jak np. lew, udane jest tylko jedno na 5-10 polowań. Dzieje się tak, gdyŝ ich ofiarą z reguły padają osobniki młode niedoświadczonych matek, osobniki stare, chore (np. zapasoŝycone, z uszkodzeniami ciała itp.).

Wpływ drapieŝników na liczebność populacji ofiar Najsilniejsza zaleŝność między liczebnością populacji ofiar a liczebnością populacji drapieŝników występuje w przypadku drapieŝników monofagicznych bytujących w zuboŝonych gatunkowo środowiskach, takich jak pustynia. DrapieŜnik występujący w nadmiarze (w stosunku do pojemności ekosystemu) silnie przetrzebia populację ofiar, w efekcie ich liczba silnie spada. Nie mogąc znaleźć pokarmu, drapieŝniki zdychają z głodu i po pewnym czasie ich liczba równieŝ spada. To z kolei pozwala się odbudować, zwykle teŝ bardziej płodnej, populacji ofiar.

Charakterystyczne jest, Ŝe szczyt liczebności drapieŝnika występuje nieco później niŝ szczyt liczebności ofiary. Dzieje się tak, gdyŝ dopiero dojrzałe dzieci drapieŝnika będą mogły skonsumować "nadmiar" swoich ofiar. Przykładem powyŝszych zaleŝności mogą być stosunki pomiędzy liczebnością sów a liczebnością myszy i nornic. Zmiana liczebności w czasie w ukł. drapieżnik - ofiara.

Zależność pomiędzy drapieżnikiem a ofiarą przedstawia równanie Lotki- Volterra znane też jako model Lotki-Volterralub model drapieżnik-ofiarato nieliniowe równanie różniczkowe pierwszego stopnia. a -częstość narodzin ofiar lub współczynnik przyrostu ofiar, b -częstość umierania ofiar na skutek drapieżnictwa, c -częstość narodzin drapieżników lub współczynnik przyrostu drapieżników, d -częstość umierania drapieżników lub współczynnik ubywania drapieżników Obraz przestrzeni fazowej (przestrzeń wszystkich moŝliwych stanów w jakich moŝe znajdować się badany układ) dla układu Lotki-Volterry.

Wyniki oddziaływań szeroko rozumianych drapieŝców w odniesieniu do populacji ofiary moŝna przedstawić następująco : drapieŝca wywołuje zmiany genetyczne w populacji ofiary, przy czym mogą one zachodzić takŝe w populacji drapieŝcy drapieŝca redukuje liczebność populacji ofiary drapieŝca powoduje wzrost produktywności swojej ofiary. łącznie. Efekty te mogą pojawiać się osobno, zazwyczaj występują jednak

Drapieżniki w naszym domu.. Rośliny drapieŝne - mogą być mięsoŝerne lub owadoŝerne - rośliny czerpiące substancje odŝywcze (głównie związki azotowe) ze schwytanych i strawionych organizmów zwierzęcych. Wykształcają specjalne pułapki, będące najczęściej przekształconymi liśćmi lub ich częściami, za pomocą których chwytają drobne zwierzęta, np. owady, skorupiaki. Do r. d. naleŝą m.in. dzbanecznik, rosiczka, muchołówka, tłustosz.

tłustosz muchołówka rosiczka

Ludzie równieŝ są drapieŝnikami, poniewaŝ tak jak niektóre rośliny i zwierzęta polują na organizmy Ŝywe spoŝywając je później.

Bibliografia: Hermann Remmert, Ekologia, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1985. Wykład z Ekologii. Strony www.

Przygotowała Joanna Trojanowska FPO III