Instalacje elektryczne Aktualizacja 51 LIPIEC 2014 w praktyce Eksperci odpowiadają na pytania Czytelników Kod dostępu do Strefy Czytelnika na stronie www.elektryczneinstalacje.eu AIE51_CMI Dobór urządzeń elektrycznych w strefach zagrożonych wybuchem, cz. 1 Jak klasyfikować przestrzenie zagrożone wybuchem Klasyfikacja przestrzeni zagrożonych wybuchem mieszanin gazowych Klasyfikacja przestrzeni zagrożonych wybuchem mieszanin pyłowych Oznaczanie urządzeń w wykonaniu przeciwwybuchowym Ochrona instalacji i urządzeń elektrycznych w strefach zagrożonych wybuchem Instalacje elektryczne w warunkach zwiększonego zagrożenia porażeniem prądem elektrycznym, cz. 1 Pomieszczenia wyposażone w wannę lub prysznic Baseny pływackie, fontanny itp. Tereny budowy i rozbiórki Gospodarstwa rolnicze i ogrodnicze Przestrzenie ograniczone powierzchniami przewodzącymi Wszystko na temat technologii LED, cz. 2 Stosowane oznaczenia Przykłady rozwiązań Zasilacze i sterowniki Podsumowanie OLED młodsza siostra LED Niezbędnik elektryka Łączniki podtynkowe Typy i zastosowanie łączników instalacyjnych
SPIS TREŚCI Eksperci odpowiadają na pytania Czytelników... str. 3 Dobór urządzeń elektrycznych w strefach zagrożonych wybuchem, cz. 1... Wstęp... Jak klasyfikować przestrzenie zagrożone wybuchem... Klasyfikacja przestrzeni zagrożonych wybuchem mieszanin gazowych... Klasyfikacja przestrzeni zagrożonych wybuchem mieszanin pyłowych... Oznaczanie urządzeń w wykonaniu przeciwwybuchowym... Ochrona instalacji i urządzeń elektrycznych w strefach zagrożonych wybuchem... D 01 D 01/02 D 01/02 D 01/03 D 01/06 D 01/09 D 01/13 Instalacje elektryczne w warunkach zwiększonego zagrożenia porażeniem prądem elektrycznym, cz. 1... Wstęp... Pomieszczenia wyposażone w wannę lub prysznic... Baseny pływackie, fontanny itp.... Tereny budowy i rozbiórki... Gospodarstwa rolnicze i ogrodnicze... Przestrzenie ograniczone powierzchniami przewodzącymi... I 13 I 13/03 I 13/03 I 13/11 I 13/13 I 13/23 I 13/26 Wszystko na temat technologii LED, cz. 2... Wstęp... Stosowane oznaczenia... Przykłady rozwiązań... Zasilacze i sterowniki... Podsumowanie... OLED młodsza siostra LED... W 23 W 23/02 W 23/04 W 23/07 W 23/14 W 23/17 W 23/19 Niezbędnik elektryka... Wstęp... Łączniki podtynkowe... Typy i zastosowanie łączników instalacyjnych... N 11 N 11/03 N 11/02 N 11/04 www.fabrykawiedzy.com Centrum Obsługi Klienta: tel. 22 518 29 29
Instalacje elektryczne w praktyce
Wydawca Monika Kijok Redaktor prowadzący Wiesław Waliszewski Opracowanie graficzne piktogramów Monika Gajewska Opracowanie graficzne okładki Monika Gajewska Koordynator produkcji Mariusz Jezierski Korekta Zespół ISBN 978-83-269-3258-8 Copyright by Wydawnictwo Wiedza i Praktyka sp. z o.o., Warszawa 2014 Wydawnictwo Wiedza i Praktyka sp. z o.o. 03-918 Warszawa, ul. Łotewska 9a, tel. 22 518 29 29, faks 22 617 60 10 Skład i łamanie: IGAWA, tel. 695 167 151 Druk: Miller Druk sp. z o.o. Poradnik Instalacje elektryczne w praktyce chroniony jest prawem autorskim. Przedruk materiałów opublikowanych w nim bez zgody wydawcy jest zabroniony. Zakaz nie dotyczy cytowania publikacji z powołaniem się na źródło. Niniejszy poradnik został przygotowany z zachowaniem najwyższej staranności i wykorzystaniem wysokich kwalifikacji, wiedzy i doświadczenia autorów oraz konsultantów. Zaproponowane w poradniku Instalacje elektryczne w praktyce wskazówki, porady i interpretacje dotyczą sytuacji typowych. Ich zastosowanie w konkretnym przypadku może wymagać dodatkowych, pogłębionych konsultacji. Publikowane rozwiązania nie mogą być traktowane jako oficjalne stanowisko organów i urzędów państwowych. W związku z powyższym redakcja nie może ponosić odpowiedzialności prawnej za zastosowanie zawartych w poradniku wskazówek, przykładów, informacji itp. do konkretnych przypadków. Wydawca nie odpowiada za treść zamieszczonej reklamy; ma prawo odmówić zamieszczenia reklamy, jeżeli jej treść lub forma są sprzeczne z linią programową bądź charakterem pisma oraz interesem Wydawnictwa Wiedza i Praktyka. Informujemy, że Państwa dane osobowe będą przetwarzane przez Wydawnictwo Wiedza i Praktyka sp. z o.o. z siedzibą w Warszawie, ul. Łotewska 9a, w celu realizacji niniejszego zamówienia oraz do celów marketingowych przesyłania materiałów promocyjnych dotyczących innych produktów i usług. Mają Państwo prawo do wglądu oraz poprawiania swoich danych, a także do wyrażenia sprzeciwu wobec ich przetwarzania do celów promocyjnych. Podanie danych jest dobrowolne. Zapewniamy, że Państwa dane nie będą przekazywane bez Państwa wiedzy i zgody innym podmiotom.
Eksperci odpowiadają na pytania Czytelników Efektem inwentaryzacji sieci zakładowej po remoncie powinna być pełna dokumentacja instalacji elektrycznych PYTANIE: Mam dokonać inwentaryzacji sieci zakładowej po remoncie. Jak często się zdarza, brak jest wielu dokumentów (poza przyłącza głównego zasilania). Jaką niezbędną dokumentację muszę wykonać oraz jakie pomiary muszę wykonać? Czy pomiar instalacji odgromowej jest również niezbędny? ODPOWIEDŹ: W wyniku Pana pracy powinna powstać pełna dokumentacja instalacji elektrycznych. W jej skład powinny wejść plany instalacji, schemat rozdziału energii, rysunki i schematy rozdzielnic. Na planach i schematach należy podać sposób wykonania instalacji, typy i przekroje przewodów oraz ewentualnie rurek izolacyjnych, a także typy i rozmieszczenie gniazd wtyczkowych oraz łączników instalacyjnych. Przy okazji należy sprawdzić prawidłowość połączeń przewodów w gniazdach wtyczkowych i przy podłączonych na stałe urządzeniach elektrycznych. Szczególną uwagę należy zwrócić na połączenia w gniazdach podwójnych. dokumentacja instalacji
Liczba żył Rys. 1. Połączenia w gnieździe wtyczkowym podwójnym Jednocześnie należy skontrolować kolorystykę izolacji żył przewodów. Powinna być zgodna z Normą PN- -HD 308 S2:2007P Identyfikacja żył w kablach i przewodach oraz w przewodach sznurowych. Kolorystyka ta pozwala na pierwszy rzut oka odróżnić przewody fazowe od neutralnych i ochronnych. Tabela 1. Kolorystyka izolacji pojedynczych przewodów oraz żył w przewodach wielożyłowych (wg PN-HD 308 S2:2007P) Przewód lub żyła ochronna Kolorystyka przewodów i żył Przewód lub żyła neutralna Przewód lub żyła fazowa 3 Zielono-żółta Niebieska Brązowa, czarna lub szara 5 Zielono-żółta Niebieska Brązowa Czarna Szara 4 Instalacje elektryczne w praktyce Wiedza i Praktyka
Niezbędne jest podanie również informacji dotyczących budowy rozdzielnic oraz typów i parametrów umieszczonej w nich aparatury. Jednocześnie należy sprawdzić prawidłowość opisów aparatów i zacisków oraz przeznaczenia i numeracji obwodów. Każda rozdzielnica powinna być zaopatrzona w jej schemat. Wskazane jest wklejenie takiego dokumentu, osłoniętego przeźroczystą folią, na wewnętrznej stronie drzwiczek obudowy. W skład dokumentacji inwentaryzacyjnej powinien wejść także opis techniczny instalacji oraz wyniki przeprowadzonych pomiarów. Ponieważ z treści Pańskiego pytania wynika, że obiekt ma zewnętrzną instalację piorunochronną, dokumentacja inwentaryzacyjna powinna zawierać również plany tej instalacji, z podaniem materiałów oraz parametrów zwodów, przewodów odprowadzających i uziomów. Zakres niezbędnych pomiarów powinien objąć instalacje elektryczne i instalację piorunochronną. Rodzaje pomiarów i zasady wykonywania w zakresie instalacji elektrycznych precyzuje Polska Norma PN-HD 60364-6:2008 P Instalacje elektryczne niskiego napięcia Część 6: Sprawdzanie oraz Norma PN-HD 60364- -4-41:2009P Instalacje elektryczne niskiego napięcia Część 4-41: Ochrona dla zapewnienia bezpieczeństwa Ochrona przed porażeniem elektrycznym. Wytyczne dla pomiarów dotyczących instalacji piorunochronnej zawiera punkt E.7.2 w Normie PN-EN 62305 3:2009P Ochrona odgromowa Część 3: Uszkodzenia fizyczne obiektów i zagrożenie życia. www.elektryczneinstalacje.eu 5
próby i pomiary W instalacjach elektrycznych należy wykonać następujące próby i pomiary: próbę ciągłości elektrycznej przewodów ochronnych, w tym przewodów głównych i dodatkowych połączeń wyrównawczych oraz w miarę potrzeby przewodów czynnych, występujących w obwodach odbiorczych, ukształtowanych w formie pierścienia przyłączonego do jednego punktu obwodu zasilającego; pomiar rezystancji izolacji instalacji elektrycznej; minimalne wartości rezystancji izolacji i wymagane napięcia pomiarowe podane są w tabeli zawartej w Normie PN-HD 60364-6:2008 P. Tabela 2. Wymagane napięcia pomiarowe i minimalne wartości rezystancji izolacji według Normy PN-HD 60364-6:2008 P Napięcie nominalne obwodu Napięcie pomiarowe prądu stałego d.c. Wymagana rezystancja izolacji V V M Ω SELV i PELV 250 0,5 do 500 V włącznie, w tym FELV 500 1,0 powyżej 500 V 1000 1,0 W przypadku ochrony za pomocą bardzo niskiego napięcia SELV separację części czynnych obwodu SELV od części czynnych innych obwodów i od ziemi należy sprawdzić, mierząc rezystancję izolacji. Zmierzone wartości rezystancji powinny być zgodne z wartościami podanymi w powyższej tabeli. W przypadku ochrony za pomocą bardzo niskiego napięcia PELV separację części czynnych obwodu PELV od czę- 6 Instalacje elektryczne w praktyce Wiedza i Praktyka
ści czynnych innych obwodów należy sprawdzić, mierząc rezystancję izolacji. Zmierzone wartości rezystancji powinny być zgodne z wartościami podanymi w tabeli 2. Pomiary powinny objąć także sprawdzenie skuteczności ochrony przy uszkodzeniu za pomocą samoczynnego wyłączenia zasilania. W układzie TN Ocena polega na sprawdzeniu, czy spełniony jest warunek: Z s I a U o gdzie: Z s impedancja pętli zwarciowej, która obejmuje źródło zasilania, przewód liniowy do miejsca zwarcia i przewód ochronny od miejsca zwarcia do źródła zasilania, I a prąd powodujący samoczynne zadziałanie urządzenia zabezpieczającego w wymaganym czasie, U o nominalne napięcie przewodu liniowego względem ziemi. Wartość Z s ustala się pomiarem, a prąd I a określa na podstawie charakterystyk czasowo-prądowych urządzeń zabezpieczających dla wymaganych czasów wyłączenia (na przykład 0,2; 0,4; 5 s przy U o = 230 V) lub znamionowego prądu różnicowego przy zastosowaniu urządzeń ochronnych różnicowoprądowych, poprzez oględziny zabezpieczeń nadprądowych lub oględziny i sprawdzenie działania urządzeń ochronnych różnicowoprądowych. www.elektryczneinstalacje.eu 7
W układzie TT Jeżeli wyłączenie zasilania realizowane jest przez urządzenie ochronne różnicowoprądowe, ocena polega na sprawdzeniu, czy spełniony jest warunek: R A I D n U L gdzie: R A całkowita rezystancja uziomu i przewodu ochronnego łączącego części przewodzące dostępne z uziomem, I Δn znamionowy prąd różnicowy, U L napięcie dotykowe dopuszczalne długotrwale. W warunkach środowiskowych normalnych wartość U L wynosi 50 V dla prądu przemiennego i 120 V dla prądu stałego. W warunkach środowiskowych o zwiększonym zagrożeniu wartość U L wynosi 25 V i 12 V dla prądu przemiennego oraz 60 V i 30 V dla prądu stałego. Jeżeli wyłączenie zasilania realizowane jest przez urządzenia zabezpieczające przed przetężeniami (zabezpieczenia nadprądowe), sprawdzenie skuteczności ochrony wykonuje się analogicznie jak dla układu TN. Następnym elementem wymagającym pomiaru jest rezystancja uziomów ochronnych w instalacji elektrycznej. Pomiar taki wykonuje się przy użyciu prądu przemiennego metodą techniczną. Pomiaru wymaga również wartość prądu, przy którym zadziała urządzenie ochronne różnicowoprądowe w trakcie wykonywania jego testu. Prąd ten nie powinien być większy od znamionowego prądu różnicowego I Δn. 8 Instalacje elektryczne w praktyce Wiedza i Praktyka
Sprawdzenia wymagają także czasy zadziałania urządzeń ochronnych różnicowoprądowych. Próba taka powinna być wykonana przy prądzie różnicowym: I Δ = 5 I Δn W instalacji piorunochronnej należy wykonać pomiary rezystancji uziomów, a także sprawdzić jakość połączeń przewodów ze sobą oraz z podłożem. mgr inż. Janusz Strzyżewski członek Centralnego Kolegium Sekcji Instalacji i Urządzeń Elektrycznych, członek Polskiego Komitetu Oświetleniowego SEP Oświetlenie ewakuacyjne jest obowiązkowe w obiektach określonych w rozporządzeniu PYTANIE: W jakich obiektach, według przepisów przeciwpożarowych, należy instalować oświetlenie ewakuacyjne? ODPOWIEDŹ: Reguluje tę kwestię rozporządzenie ministra infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. z 2002 r. nr 75, poz. 690 z późn. zm.). Według niego oświetlenie ewakuacyjne należy instalować w pomieszczeniach takich jak: widownie kin, teatrów i filharmonii oraz inne sale widowiskowe bez względu na liczbę miejsc, www.elektryczneinstalacje.eu 9