WYTRĄŻEK 7 AUTOTERAPIA www.wytrazek.com WYKŁAD 7 / Mięsień pośladkowy średni mięsień z którym musisz się zaprzyjaźnić jeżeli cierpisz na bóle biodra i kręgosłupa. Wstęp Proces autoterapii to sprawa na całe życie tak jak uprawianie sportu. Przestajesz ćwiczyć to tracisz formę, im dłużej nie ćwiczysz tym gorzej wrócić do pożądanego stanu. Nie można przestawać pracować nad sobą tak jak nie można przestawać się ruszać czy zdrowo się odżywiać. Osoby związane ze sztukami walki powiedzą, że cały czas jesteśmy na drodze, na której ciągle się trzeba doskonalić. Nawet jeżeli masz już czarny pas to ciągle starasz się być coraz lepszy. Pamiętaj też, że proces autoterapii, do którego Cię namawiam i będę się starał wspierać to nie wjeżdżanie windą, ale wchodzenie po schodach. I to nie po zwykłych schodach, ale ruchomych, jadących w przeciwną stronę. Spróbuj w markecie pójść pod prąd ruchomymi schodami bądź zaobserwuj jak robią to często dzieci. Da się wejść na górę, ale trzeba włożyć w to trochę więcej wysiłku, a jak się przestanie wkładać wysiłek to zjeżdża się z powrotem na dół nie osiągając zamierzonego celu. Jeżeli zaakceptujesz powyższe stwierdzenie to łatwiej Ci będzie nad sobą pracować. Naukowcy coraz częściej zachęcają do ciągłego uczenia się, nabywania nowych umiejętności tylko po to, aby utrzymać sprawność mózgu i pamięć przez całe życie. Zachęcają do uczenia się nowego języka, nauki gry na jakimś instrumencie mimo zaawansowanego wieku. Może Ty połączysz troskę o swój mózg z nauką o zdrowiu i ciele człowieka? Może wyzwaniem dla Twojego mózgu nie będzie język obcy, ale anatomia i wiedza z zakresu fizjoterapii, szczególnie jeżeli zawodowo nie jesteś związany ze zdrowiem? Pomyśl o ostatnio omawianych czynnikach, które przyczyniają się do powstawania bądź podtrzymywania dolegliwości bólowych narządu ruchu. Zauważ, że kiedy nie będziesz się nad nimi zastanawiał, kiedy zaprzestaniesz nad sobą pracować to raczej nie poprawi się stan Twojego funkcjonowania. Nic nie robienie to dla naszego ciała złe rozwiązanie. I chociaż niektórzy pacjenci mówią Panie, przecież ja nic takiego nie robię, nie wiem czemu mnie boli, to właśnie za tym nic takiego nie robieniem, kryje się 1
stopniowe zmniejszanie zdolności funkcjonalnych naszego ciała. A teraz do konkretów DOLEGLIWOŚCI Na wstępie części praktycznej dotyczącej mięśnia pośladkowego średniego należy podkreślić, że chociaż jest to mięsień działający na staw biodrowy, to jego terapia jest niezwykle istotna nie tylko dla dolegliwości bólowych biodra, ale także dla dolegliwości bólowych dolnego odcinka kręgosłupa. Dlatego jeżeli u kogoś one występują to mięsień ten powinien być przebadany jako jeden z pierwszych. Bardzo często przydarzą się sytuacje w których ktoś bezskutecznie będzie próbował się pozbyć bólu pleców myśląc, że dolegliwości są wynikiem choroby zwyrodnieniowej dolnego odcinka kręgosłupa albo dyskopatii. Często też fizjoterapeuta bądź osteopata będzie się dopatrywał zaburzeń w dolnym odcinku kręgosłupa (np. zablokowań stawów) a tu problemem jest mięsień, który odgrywa istotną rolę w utrzymywaniu równowagi miednicy. Co ciekawe u pacjentów z tego typu dolegliwościami nie rzadko mobilność dolnego odcinka kręgosłupa jest prawidłowa, natomiast mobilność bioder jest ograniczona (szczególnie ograniczony jest ruch przywiedzenia). Skutkuje to tym, że podczas wykonywania różnych ruchów całym ciałem nadmiernie wykorzystywany jest ruch w dolnym odcinku kręgosłupa kosztem braku ruchu w obręczy biodrowej. Może to mieć miejsce w różnych sportów kopanych (od piłki nożnej począwszy po sporty walki), gdzie przydaje się sprawny ruch przywiedzenia i zgięcia w biodrze, a te często w tych grupach sportowców są przykurczone. Brzmi to z pozoru dziwnie, wszakże są to osoby, które często wysoko kopią. Jednak wysokie uniesienie nogi odbywa się kosztem kompensacyjnego odginania się całym tułowiem. Ból rzutowany z punktów spustowych w mięśniu pośladkowym średnim może być odczuwany w dolnym odcinku kręgosłupa, w okolicy kości krzyżowej i dolnych segmentach kręgosłupa lędźwiowego. Może być także odczuwany w okolicy stawu biodrowego i schodzić na tylno-boczną stronę uda. Czasami w czasie badania tego mięśnia można wywołać dolegliwości promieniujące do kończyny dolnej, aż do stopy. Dyskusyjne jest jednak czy jest to ból pochodzący z tego mięśnia, czy raczej z uciśniętego pośrednio, leżącego pod nim mięśnia pośladkowego małego. Dolegliwości mogą utrudniać poruszanie się, co wraz z wzorcem promieniowania bólu do pośladka i uda może sugerować obecność rwy kulszowej. Ból może być dokuczliwy w trakcie chodzenia. 2
Dolegliwości są często na tyle dokuczliwe, że utrudniają znalezienie właściwej pozycji podczas snu. Ból może pojawiać się z uciśnięcia przeciążonego biodra kiedy pacjent leży na chorym biodrze bądź z rozciągnięcia tkanek jeżeli pacjent leży na boku zdrowym a noga z dolegliwościami ustawiona jest w przywiedzeniu. Pomocne może się okazać podłożenie grubej poduchy pod nogę bądź ułożenie się w pozycji leżenia połowicznie na plecach połowicznie na zdrowym boku, z poduszką pod plecami. Kiedy u kogoś występują punkty spustowe w mięśniu pośladkowym średnim powinno się rozważyć sprawdzenie także mięśni funkcjonalnie powiązanych. Prawdopodobnie problemem bólu mięśniowopowięziowego dotknięte będą pozostałe mięśnie pośladkowe (mały i wielki), mięsień gruszkowaty czy mięsień naprężacz powięzi szerokiej. Podrażnienie tego mięśnia należy także zawsze ocenić w interakcji z mięśniem czworobocznym lędźwi. Z jednej strony mięsień pośladkowy może być stymulowany przez aktywność punktu spustowego w mięśniu czworobocznym lędźwi, z drugiej strony ograniczenie przywiedzenia i sztywność obręczy biodrowej może skutkować nadmiernym, kompensacyjnym używaniem mięśnia czworobocznego lędźwi. PRZYCZYNY PRZECIĄŻEŃ U wielu osób mięśnie odwodzące kończynę dolną w stawie biodrowym są skrócone ze względu na to, że nie są one łatwe do rozciągania i wiele osób, nawet tych, które praktykują rozciąganie ma te mięśnie skrócone. Jest to mięsień często przeciążony w ostatnich miesiącach ciąży, kiedy relatywnie szybko zwiększa się masa ciała. Przyczyną jest też nadmierna aktywność sportowa, bieganie po piasku, długotrwałe stanie czy dźwiganie ciężaru w staniu na jednej nodze. Inną z powszechnych przyczyn podrażniania mięśnia są iniekcje w pośladek w okolicy mięśnia pośladkowego średniego. Nierówna długość kończyn dolnych także może się przyczyniać do nierównego obciążenia miednicy i aktywowania punktów spustowych. Dolegliwości bólowe mogą nasilać się w pozycji rozciągnięcia mięśnia (w czasie spania bądź siedzenia na niskim krześle czy stołku). Wpływ na nasilenie dolegliwości bólowych będzie miała pozycja ciała z przykurczonymi zginaczami biodra, pogłębioną kifozą piersiową i głową wysuniętą w przód, gdzie górna połowa ciała jest wychylona w przód i mięśnie prostujące staw biodrowy starają się przeciwdziałać takiej sytuacji. Travell i Simons podają także, że jedną z przyczyn może być długotrwały ucisk na mięsień w czasie siedzenia na grubym portfelu nazywając taki stan portfelową rwą kulszową ( ang. credit-cardwallet sciatica). TROCHĘ ANATOMII Mięsień pośladkowy średni zlokalizowany jest na bocznej stronie biodra. Częściowo jest on przykryty przez mięsień naprężacz powięzi szerokiej oraz mięsień pośladkowy wielki, jednak czynność tych pokrywających włókien jest podobna do czynności mięśnia pośladkowego średniego stąd ich terapia w sytuacji, gdy odrobinę pomylimy opracowywane włókna, także będzie pomagała w odzyskaniu równowagi 3
w tej okolicy. Mięsień leży na mięśniu pośladkowym małym. Podobnie jak mięsień naramienny mięsień pośladkowy średni zbudowany jest z wielu aktonów, z których przednie włókna są antagonistami dla tylnych włókien. Podobieństwo to jest podkreślane w literaturze anglojęzycznej poprzez nadanie podobnej nazwy jak dla mięśnia naramiennego - deltoid of hip, czego nie da się dosłownie przetłumaczyć. Ewentualnie można próbować zastosować tłumaczenie mięsień deltoidalny biodra, z tego względu, że deltoid (ang.) bądź deltoideus (łac.) to nazwa mięśnia naramiennego. Cały mięsień wykonuje odwodzenie kończyny dolnej w stawie biodrowym, oprócz tego przednie włókna ją zginają i rotują do wewnątrz (obracają do wewnątrz). Stań prosto ze stopami ustawionymi na szerokość bioder i sprawdź co to za ruch. Jeżeli nie odrywając pięty jednej nogi będziesz próbował dotknąć przodem swojej stopy drugą stopą to ruch który będziesz musiał wykonać to rotacja wewnętrzna w stawie biodrowym. Tylne włókna mięśnia natomiast oprócz odwiedzenia wykonują wyprost i rotację zewnętrzną w stawie biodrowym. Mięsień przyczepia się do zewnętrznej strony kości biodrowej - na powierzchni pośladkowej talerza kości biodrowej, między kresą pośladkową przednia i tylną. Przyczepia się także do powięzi pośladkowej powyżej mięśnia pośladkowego wielkiego. Czasami mięsień może być zrośnięty z mięśniem gruszkowatym bądź mięśniem pośladkowym małym. Włókna tego mięśnia biegną w formie wachlarza zwężającego się ku dołowi, gdzie przyczepiają się do powierzchni bocznej krętarza większego. ZaDANIE 7 Żeby rozpocząć terapię mięśnia pośladkowego średniego dobrze jest na początek zapoznać się z okolicą, w której się znajduje. Mięsień przyczepia się do zewnętrznej powierzchni kości biodrowej, poniżej grzebienia biodrowego, który można wyczuć na własnym boku. Umieść swoją dłoń na boku biodra (tuż powyżej wysokości pasa) i poczuj twardą strukturę, którą jest grzebień kości biodrowej fotografia 1, 2, 3. Zauważ, że jest to spora kość, która od przodu zakończona jest kolcem biodrowym przednim górnym (fotografia 4, 5) a od tyłu kolcem biodrowym tylnym górnym (fotografia 6, 7). Z tyłu kość biodrowa łączy się 4
Fotografia 1. Fotografia 2. Fotografia 3. Fotografia 4. Fotografia 5. Fotografia 6. z kręgosłupem, a konkretnie z kością krzyżową. Drugim ważnym miejscem kostnym pomocnym w zlokalizowania mięśnia jest krętarz większy kości udowej (fotografia 8), do którego mięsień się przyczepia. Jeżeli położysz dłoń na boku biodra i poruszasz nogą (np. wykonując rotację do wewnątrz i na zewnątrz) to wyczujesz fragment kości udowej leżący pod skórą. W dużym skrócie, będzie należało masować omawianą okolicę 5
Fotografia 7. Fotografia 8. w obszarze zbliżonym do odwróconego trójkąta, którego podstawą jest poznany już grzebień kości biodrowej a wierzchołkiem krętarz większy. Travell i Simons piszą, że generalnie punkty spustowe można zlokalizować w górnej części mięśnia, bliżej grzebienia biodrowego, jednak czasami można je zlokalizować niżej. Ważne żebyś w czasie poszukiwania znajdował się w obszarze w którym znajduje się mięsień (fotografia 9). Opracować mięsień można w pozycji stojącej jak i w pozycji leżącej na boku wykorzystując do tego piłeczkę. Dobrze by było gdyby nie była zbyt miękka bo wtedy trudno będzie ucisnąć mięsień. Wariant w pozycji leżącej może odpowiadać osobom tolerującym silniejszy ucisk oraz osobom, które będą potrafiły poruszać się na piłeczce tak, żeby przemasowywać omawiany mięsień. Czasami wygodniej może być wykonać masaż w pozycji stojącej umieszczając piłeczkę między biodrem i ścianą (fotografia 10, 11). Ciężar ciała musi głównie spoczywać na nodze nieopracowywanej, tak żeby masowany mięsień był miękki (nie napięty). Stojąc przy ścianie możesz zwiększać docisk poprzez mocniejsze napieranie biodrem o ścianę. Poruszaj się Fotografia 9. Fotografia 10. bardzo powoli tak, żeby piłeczka przesuwała się po mięśniu milimetr po milimetrze. Z czasem wyczujesz, że są tam pasma napiętych włókien mięśniowych, po których przeskakuje piłeczka. Nie będzie to łatwe na początku, ale z czasem jest możliwe do wyczucia. Wyszukuj wrażliwych miejsc, a kiedy odnajdziesz to 6
najbardziej tkliwe zwiększ docisk, żeby sprowokować punkt spustowy i wywołać ból rzutowany. Częściej uda się natrafić na punkt spustowy w pozycji leżącej na boku, bo wtedy ucisk jest większy. W pozycji tej łatwiej jest także dotrzeć do leżącego głębiej mięśnia pośladkowego małego (fotografia 12). Aby natrafić na ten mięsień piłeczka musi być umiejscowiona tuż powyżej krętarza większego. Technika wymaga odrobiny wprawy, ale jest to bardzo cenna technika lubiana przez wielu pacjentów i sportowców. Fotografia 11. Fotografia 12. ZAKOŃCZENIE Zainwestuj parę złotych w swoje zdrowie i samopoczucie. Po prostu kup sobie małą piłeczkę. Jak opanujesz umiejętność rozluźniania tego mięśnia to już nigdy nie będziesz się z nią rozstawał. Szczególnie jeżeli w Twoim życiu jest wiele przeciążeń i czynników przyczyniających się do pojawiania się dolegliwości. Jeżeli uprawiasz sport, np. bieganie czy sztuki walki to z pewnością będziesz wykonywał tego typu pracę regularnie. Życzę miłego praktykowania. Materiał opracował: dr n.med. Marcin Wytrążek - fizjoterapeuta. 7