Przedmowa do wydania 4.... XI Przedmowa do wydania 1.... XII Redaktorzy i wpółautorzy... XIII Wykaz skrótów... XVII 1 Objawy gastroenterologiczne i ich leczenie... 1 1.1 Dysfagia... 1 1.2 Bóle zamostkowe, zgaga... 2 1.3 Przewlekłe bóle brzucha, dyspepsja.. 4 1.4 Ostry brzuch, żółtaczka.... 7 1.5 Wymioty... 11 1.6 Czkawka (singultus)... 15 1.7 Halitoza... 16 1.8 Krwawienia z przewodu pokarmowego... 18 1.9 Biegunki... 20 1.10 Zaparcia... 24 1.11 Wzdęcia (gazy)... 26 1.12 Zaburzenia wchłaniania, jelitowa utrata białka... 27 1.13 Hepatomegalia... 29 1.14 Żółtaczka, nieprawidłowe parametry wątroby... 31 1.15 Podwyższona aktywność enzymów trzustkowych....................... 35 1.16 Wodobrzusze... 37 1.17 Niejasna diagnoza... 39 2 Postępowanie diagnostyczne i terapeutyczne... 41 2.1 Informacja dla pacjenta przed badaniem/zabiegiem... 41 2.2 Endoskopia (łącznie z laparoskopią).. 42 2.2.1 Powikłania i ryzyko zabiegów endoskopowych... 42 2.2.2 Higiena w endoskopii... 42 2.2.3 Premedykacja... 43 2.2.4 Profilaktyka antybiotykowa... 43 2.2.5 Przygotowanie do endoskopii... 44 2.2.6 Ezofagogastroduodenoskopia... 44 2.2.7 Biopsja endoskopowa................ 45 2.2.8 Chromendoskopia... 46 2.2.9 Chromendoskopia wirtualna (np. NBI i CVC)... 47 2.2.10 Konfokalna mikroskopia laserowa... 47 2.2.11 Przeznosowa sonda odżywcza... 47 2.2.12 Przezskórna endoskopowa gastrostomia, przezskórna endoskopowa jejunostomia oraz nakłucie bezpośrednie... 48 2.2.13 Sklerotyzacja żylaków przełyku... 50 2.2.14 Opaskowanie żylaków przełyku... 50 2.2.15 Sklerotyzacja żylaków dna żołądka... 51 2.2.16 Terapia endoskopowa krwawień z owrzodzeń trawiennych... 51 2.2.17 Terapia endoskopowa krwawień ze zmian niebędących owrzodzeniami trawiennymi... 52 2.2.18 Poszerzanie pneumatyczne przy achalazji... 52 2.2.19 Resekcja endoskopowa w przełyku i żołądku... 53 2.2.20 Zakładanie stentów w raku przełyku... 53 2.2.21 Termoablacja przy zwężeniach złośliwych (laser/apc)... 54 2.2.22 Ablacja termiczna w przełyku Barretta.. 54 2.2.23 Terapia fotodynamiczna... 55 2.2.24 Poszerzanie endoskopowe... 55 2.2.25 Rektoskopia (sztywny instrument)... 56 2.2.26 Kolonoskopia... 56 2.2.27 Polipektomia endoskopowa... 56 2.2.28 Znaczenie tuszem... 57 2.2.29 Enteroskopia... 57 2.2.30 Endoskopowa cholangiopankreatografia wsteczna (endoscopic retrograde cholangiopancreatograpghy ERCP), endoskopowa papillotomia (EPT), usuwanie konkrementów, endoprotezy 59 2.2.31 Endoskopowa wsteczna cholangioskopia (endoscopic retrograde cholangoscopy ERCS; mother-baby endoscopy) 60
VI Spis treści 2.2.32 Przezskórna cholangiografia przezwątrobowa (PTC) i przezskórny drenaż przezwątrobowy (PTD)... 61 2.2.33 Interwencje endoskopowe w martwicy i torbielach rzekomych trzustki... 62 2.2.34 Endoskopia kapsułkowa... 62 2.2.35 Laparoskopia... 63 2.3 Ultrasonografia i endosonografia... 64 2.3.1 Ultrasonografia jamy brzusznej i ultrasonografia wzmocniona kontrastem (CEUS)... 64 2.3.2 Endosonografia... 71 2.4 Diagnostyka czynnościowa wydzielania, wchłaniania i motoryki.. 73 2.4.1 Manometria przełyku.... 73 2.4.2 Manometria jelita cienkiego.... 74 2.4.3 Manometria jelita grubego.... 74 2.4.4 Manometria zwieracza Oddiego... 74 2.4.5 Manometria anorektalna.... 75 2.4.6 Test ekspulsji balonu... 75 2.4.7 Barostat odbytniczy... 75 2.4.8 Pomiar czasu pasażu przez okrężnicę (test Hintona)... 75 2.4.9 ph-metria (z uwzględnieniem BRAVO). 76 2.4.10 Długotrwały pomiar bilirubiny w świetle przewodu pokarmowego (Bilitec)... 77 2.4.11 Pomiar impedancji przełyku.... 77 2.4.12 Test sekretyna-gastryna... 77 2.4.13 Badanie enzymów trzustkowych w kale 78 2.4.14 Test pankreolaurylowy... 78 2.4.15 Test sekretynowy... 78 2.4.16 Metodyka wykonywania testów oddechowych z wodorem... 79 2.4.17 Test oddechowy z laktulozą... 79 2.4.18 Test oddechowy z laktozą.... 80 2.4.19 Test oddechowy z glukozą............ 80 2.4.20 Test oddechowy z fruktozą.... 80 2.4.21 Test oddechowy z sorbitolem... 81 2.4.22 Zasady wykonywania testów oddechowych z 13 C... 82 2.4.23 Test oddechowy z mocznikiem 13 C w kierunku zakażenia Helicobacter pylori... 82 2.4.24 Test oddechowy z kwasem kaprylowym do pomiaru szybkości opróżniania żołądka... 82 2.4.25 Test oddechowy 13 C z trójglicerydami do oceny zewnątrzwydzielniczej czynności trzustki... 83 2.4.26 Test wchłaniania laktozy... 83 2.4.27 Test z d-ksylozą... 84 2.4.28 Cytrulina... 84 2.4.29 Test wchłaniania żelaza... 84 2.4.30 α-1-antytrypsyna w kale i klirens α-1- -antytrypsyny... 85 2.4.31 Kalprotektyna w stolcu... 85 2.5 Terapia miejscowa guzów wątroby i przerzutów do wątroby... 85 2.6 Litotrypsja zewnątrzustrojowa (ESWL)... 86 2.7 Konwencjonalne badania rentgenowskie, spiralna tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny, postępowanie inwazyjne i terapeutyczne, medycyna nuklearna 87 2.7.1 Badanie rentgenowskie klatki piersiowej w pozycji stojącej... 87 2.7.2 Zdjęcie przeglądowe jamy brzusznej... 87 2.7.3 Badanie przełyku z użyciem papki barytowej... 87 2.7.4 Badania kontrastowe żołądka i dwunastnicy... 88 2.7.5 Badanie jelita cienkiego z podwójnym kontrastem (enterokliza)... 88 2.7.6 Wlew kontrastowy do jelita grubego... 88 2.7.7 Defekografia... 89 2.7.8 Tomografia komputerowa (spiralna TK) 89 2.7.9 Biopsja i drenaż pod kontrolą tomografii komputerowej... 89 2.7.10 Tomografia rezonansu magnetycznego 90 2.7.11 Angiografia... 91 2.7.12 Przezszyjne wewnątrzwątrobowe zespolenie wrotno-układowe (TIPS)... 92 2.7.13 Medycyna nuklearna... 92 2.8 Żywienie... 93 2.8.1 Żywienie pełne, nieswoiste nietolerancje pokarmowe... 93 2.8.2 Niedożywienie i jego ocena... 94 2.8.3 Żywienie dojelitowe i pozajelitowe... 95 2.8.4 Leczenie żywieniowe w chorobach gastroenterologicznych... 98
VII 3 Przełyk... 99 3.1 Wady anatomiczne.... 99 3.1.1 Atrezja przełyku.... 99 3.1.2 Uchyłek... 99 3.1.3 Błony i pierścienie.... 100 3.1.4 Przepukliny... 100 3.1.5 Dysphagia lusoria... 101 3.2 Choroba refluksowa przełyku (GERD) 102 3.2.1 Choroba refluksowa/refluksowe zapalenie przełyku... 102 3.2.2 Przełyk Barretta... 106 3.3 Eozynofilowe zapalenie przełyku.... 108 3.4 Uszkodzenia spowodowane urazem. 110 3.4.1 Oparzenia ługiem... 110 3.4.2 Jatrogenne zapalenie przełyku... 111 3.4.3 Perforacja, pęknięcie przełyku... 113 3.4.4 Zespół Mallory ego-weissa.... 114 3.5 Ciała obce, uwięźnięcie kęsa pokarmowego... 114 3.6 Zakażenia przełyku.... 115 3.6.1 Zakażenia grzybicze... 115 3.6.2 Zakażenia wirusowe.... 117 3.6.3 Zakażenia bakteryjne.... 119 3.6.4 Zakażenia pasożytnicze.... 119 3.7 Raki... 120 3.7.1 Raki płaskonabłonkowe przełyku i gruczolakoraki połączenia przełykowo- -żołądkowego (esophagogastric cancer EGC)... 120 3.7.2 Inne nowotwory złośliwe pierwotnie wywodzące się z przełyku.... 128 4 Żołądek i dwunastnica... 129 4.1 Zapalenie żołądka.... 129 4.1.1 Ostre uszkodzenia błony śluzowej ( ostre zapalenie żołądka )... 129 4.1.2 Ostre zapalenie żołądka wywołane przez Helicobacter... 129 4.1.3 Przewlekłe zapalenie żołądka... 130 4.1.4 Gastropatie przerostowe.... 134 4.2 Wrzód... 135 4.2.1 Wrzód trawienny... 135 4.2.2 Wrzód spowodowany stresem... 139 4.2.3 Powikłania wrzodów trawiennych... 139 4.2.4 Zmiana Dieulafoy (exulceratio simplex).. 142 4.3 Żołądek operowany... 142 4.3.1 Zespół poresekcyjny (dumping syndrome)... 142 4.3.2 Zespół pętli doprowadzającej (afferent loop syndrome)... 143 4.3.3 Zespół ślepej pętli.... 144 4.3.4 Zespół pętli odprowadzającej (efferent loop syndrome)... 144 4.3.5 Wrzód/nawrót owrzodzenia... 144 4.3.6 Biegunka... 145 4.3.7 Pooperacyjne refluksowe zapalenie przełyku... 145 4.3.8 Utrata masy ciała... 145 4.3.9 Niedokrwistość... 145 4.3.10 Osteopatia... 146 4.3.11 Rak kikuta żołądka... 146 4.4 Żołądek arbuzowaty (zespół GAVE), gastropatia wrotna... 146 4.5 Uchyłek... 146 4.5.1 Uchyłek żołądka... 146 4.5.2 Uchyłek dwunastnicy uwypuklony przez światło jelita... 146 4.5.3 Uchyłek dwunastnicy wpuklony do światła jelita... 146 4.6 Ciała obce... 147 4.7 Rak żołądka... 147 4.8 Chłoniak żołądka... 150 4.9 Guzy śródmiąższowe... 151 4.9.1 Żołądkowo-jelitowe guzy podścieliska (GIST)... 151 4.9.2 Mięsak gładkokomórkowy... 152 4.9.3 Mięsak zarodkowy gładkokomórkowy. 152 4.9.4 Tłuszczaki i włókniaki... 152 4.9.5 Tłuszczakomięsak... 153 4.10 Guzy łagodne (polipy żołądka)... 153 5 Jelito cienkie... 157 5.1 Choroba trzewna (celiakia)... 157 5.2 Sprue tropikalna.................... 160 5.3 Choroba Whipple a... 161 5.4 Gastroenteropatia z utratą białka... 163 5.5 Jelitowe poszerzenia naczyń chłonnych (lymphoangiectasiae)... 164 5.6 Zaburzenia wchłaniania laktozy i inne defekty enzymatyczne... 164
VIII Spis treści 5.6.1 Niedobór laktazy/nietolerancja laktozy 164 5.6.2 Inne zespoły upośledzonego wchłaniania węglowodanów.... 165 5.6.3 Zespoły upośledzonego wchłaniania białek... 166 5.6.4 Abetalipoproteinemia... 166 5.7 Zespół utraty kwasów żółciowych (zaburzenia krążenia wątrobowo- -jelitowego kwasów żółciowych)... 166 5.8 Uchyłki... 167 5.8.1 Uchyłek Meckela.... 167 5.8.2 Uchyłki jelita czczego i krętego... 168 5.9 Wgłobienie jelita.... 168 5.10 Przewlekła pseudoobstrukcja jelit... 169 5.11 Guzy... 169 5.11.1 Guzy łagodne... 169 5.11.2 Chłoniaki złośliwe.... 170 5.11.3 Inne guzy złośliwe... 170 5.11.4 Guzy rzekome jelit... 171 5.12 Zespoły po zabiegach na jelicie cienkim, zespół krótkiego jelita... 171 5.13 Zespół rozrostu bakteryjnego... 174 5.14 Krwawienie ze środkowego odcinka przewodu pokarmowego.... 175 5.15 Przeszczep jelita cienkiego... 175 6 Jelito grube... 179 6.1 Zapalenie wyrostka robaczkowego... 179 6.2 Uchyłki jelita grubego... 182 6.2.1 Uchyłkowatość jelita grubego... 182 6.2.2 Zapalenie uchyłków jelita grubego.... 183 6.2.3 Krwawienie z uchyłków jelita grubego. 186 6.3 Angiodysplazje... 187 6.4 Mikroskopowe (kolagenowe i limfocytowe) zapalenia jelita grubego... 188 6.5 Polipy jelita grubego (neoplazja śródnabłonkowa)... 189 6.6 Gruczolakowatości rodzinne... 191 6.6.1 Zespoły polipowatości rodzinnej.... 191 6.6.2 Dziedziczny rak jelita grubego niezwiązany z polipowatością (HNPCC, zespól Lyncha)... 193 6.7 Rak jelita grubego... 194 6.8 Zespoły polipowatości nienowotworowych... 206 6.8.1 Dziedziczne nienowotworowe zespoły polipowatości... 206 6.8.2 Niedziedziczne zespoły polipowatości bez gruczolakowatości... 207 6.9 Pozostałe guzy jelita grubego... 207 6.10 Stan po zabiegu chirurgicznym jelita grubego/ /zapalenie zbiornika jelitowego (pouchitis)... 207 7 Zaburzenia proktologiczne... 211 7.1 Typowe objawy i lokalizacja schorzeń proktologicznych... 211 7.2 Guzki krwawnicze i zakrzepowe zmiany okołoodbytowe... 212 7.2.1 Guzki krwawnicze... 212 7.2.2 Zakrzepowe zmiany okołoodbytowe... 214 7.3 Szczelina odbytu... 214 7.4 Przetoki i ropnie okołoodbytowe... 215 7.5 Zatoka włosowa (sinus pilonidalis)... 216 7.6 Wypadanie odbytu i odbytnicy... 217 7.6.1 Wypadanie odbytu (wypadanie błony śluzowej odbytu)... 217 7.6.2 Wypadanie odbytnicy... 218 7.7 Wrzód samotny odbytnicy... 218 7.8 Uchyłek odbytnicy... 219 7.9 Zespół nadmiernego obniżenia krocza... 220 7.10 Nietrzymanie stolca... 220 7.11 Guzy odbytu... 221 7.12 Zapalenie odbytnicy oraz choroby odbytu i odbytnicy przenoszone drogą płciową... 223 8 Nieswoiste zapalenia jelit... 225 8.1 Aspekty ogólne... 225 8.1.1 Leki stosowane w terapii nieswoistych zapaleń jelit... 226 8.1.2 Nieswoiste zapalenia jelit a ciąża... 229 8.1.3 Szczególne zagadnienia długotrwałej opieki... 230 8.2 Wrzodziejące zapalenie jelita grubego... 230 8.3 Choroba Leśniowskiego-Crohna... 238 8.4 Diagnostyka różnicowa nieswoistych zapaleń jelit... 245
IX 9 Infekcyjne choroby jelit... 247 9.1 Bakteryjne zapalenia jelita cienkiego i grubego... 247 9.1.1 Zapalenia jelita cienkiego wywołane toksynami.... 247 9.1.2 Zapalenia jelit wywołane przez inwazyjne patogeny... 255 9.2 Enterokrwotoczna Escherichia coli (EHEC) i zespół hemolityczno-mocznicowy (haemolytic-uraemic syndrome HUS)................... 261 9.3 Rzekomobłoniaste zapalenie jelita grubego, zapalenie jelita grubego związane z antybiotykoterapią... 264 9.3.1 Biegunki związane z antybiotykoterapią 264 9.3.2 Biegunki wywołane przez Clostridium difficile... 264 9.4 Biegunka podróżnych............... 267 9.5 Reaktywne zapalenie stawów i zespół Reitera wtórny do infekcyjnego zapalenia jelit... 269 9.6 Choroby wirusowe... 270 9.6.1 Zapalenie jelita cienkiego wywołane przez rotawirusy... 270 9.6.2 Zapalenia jelit wywołane przez wirusy parwowiropodobne (norowirusy)... 271 9.6.3 Inne wirusowe zapalenia jelit... 272 9.7 Choroby pasożytnicze... 273 9.7.1 Pasożyty wyłącznie jelitowe... 274 9.7.2 Pasożyty jelitowe z obligatoryjną migracją płucną... 279 9.7.3 Pasożyty z fakultatywnymi zmianami pozajelitowymi... 282 9.8 Grzybicze choroby jelit... 285 9.9 Gruźlica jelit... 285 Skorowidz... S-1