Układ nerwowy ośrodkowy Systema nervosum centrale

Systema nervosum centrale Ośrodkowy układ nerwowy (OUN) obejmuje mózgowie (mózg, pień mózgu i móŝdŝek) oraz rdzeń kręgowy. OUN poddaje rejestracji i analizie pobudzania dopływające z układu obwodowego i zapewnia prawidłową reakcję organizmu na te bodźce. MóŜdŜek moduluje napięcie mięśni i wpływa na utrzymanie prawidłowej postawy ciała. Uszkodzenie móŝdŝku doprowadza do zaburzeń w wykonywaniu ruchów precyzyjnych oraz powoduje trudności w utrzymywaniu równowagi ciała. Rdzeń kręgowy znajduje się w kanale kręgowym i pośredniczy w przekazywaniu pobudzeń czuciowych do mózgu oraz bodźców wykonawczych do nerwów obwodowych.

Podział mózgowia Mózgowie (masa u osobnika dorosłego 1400 g) składa się z mózgu (półkule mózgu i międzymózgowie), pnia mózgu (śródmózgowie, most i rdzeń przedłuŝony) oraz móŝdŝku. Rozwojowo, wyróŝnia się: - kresomózgowie kresomózgowie (parzyste półkule, przedzielone szczeliną podłuŝną mózgu, wewnątrz których znajdują się komory boczne), międzymózgowie (nadwzgórze, wzgórze, podwzgórze, niskowzgórze i zawarta pomiędzy nimi komora III), śródmózgowie (zawierające wodociąg mózgu łączący komorę III z IV), - międzymózgowie - śródmózgowie - tyłomózgowie wtórne (móŝdŝek i most) i rdzeniomózgowie (rdzeń przedłuŝony), pomiędzy którymi znajduje się komora IV.

Budowa mózgu Istota szara tworzy powierzchnię mózgu zwana korą korą (występują tam licznie ciała komórek nerwowych), Istota biała - stanowi wnętrze, utworzona jest przez wypustki komórek nerwowych. Pośród istoty białej istnieją równieŝ skupiska ciał komórek, zwane jądrami podkorowymi. Istota biała tworzy spoidła mózgu (przednie, hipokampa, oraz wielkie, zwane ciałem modzelowatym, łączące półkule) i torebki (wewnętrzną, zewnętrzną i ostatnią). Największą część mózgu stanowią półkule mózgu, które są podzielone głębszymi bruzdami na płaty: - płat czołowy - płat ciemieniowy - płat skroniowy - płat potyliczny Jako płat piąty wyróŝnia się, ukrytą w głębi bruzdy bocznej, wyspę.

Budowa półkul mózgu W półkuli mózgu wyróŝniamy powierzchnie: - górno-boczną - przyśrodkową - podstawną lub dolną Obie półkule są od siebie oddzielone szczeliną podłuŝną mózgu. Powierzchnie półkul łączą się ze sobą wzdłuŝ brzegów. RozróŜniamy brzeg górny, dolny i przyśrodkowy. Wymienione brzegi schodzą się na przednim i tylnym końcu półkuli mózgu w postaci tzw. biegunów. Istnieje biegun czołowy i potyliczny. Na końcu płata skroniowego wyróŝniamy takŝe biegun skroniowy. Powierzchnie półkul są pokryte licznymi bruzdami. Przestrzenie między sąsiednimi bruzdami nazywamy zakrętami. W obrębie półkul zaznaczona jest asymetria - jedna z nich dominująca - odpowiedzialna jest między innymi za mowę, rozumienie mowy oraz obliczenia matematyczne, półkula nie dominująca związana jest głównie z wyobraźnią niewerbalną i przestrzenną.

Zewnętrzną powierzchnię półkul mózgowych pokrywa kora mózgowa. Uszkodzenie kory mózgowej moŝe doprowadzić do zaburzeń funkcji związanej z uszkodzonym obszarem (np. niedowład, zaburzenia mowy, niedowidzenie) lub wyzwolić nadmierną aktywność komórek leŝących w sąsiedztwie uszkodzenia. Taka nadpobudliwość moŝe być przyczyną wystąpienia napadów padaczkowych. Od komórek nerwowych kory mózgu do struktur pnia mózgu przebiegają włókna łączące, które tworzą istotę białą mózgu. We wnętrzu półkul mózgowych znajdują się skupiska komórek nerwowych, tzw. zwoje podstawy, które regulują napięcie mięśniowe oraz zapewniają kontrolę ruchów zautomatyzowanych. Uszkodzenia zwojów podstawy wyraŝają się zaburzeniami ruchowymi i postawy ciała.

Kora mózgu (cortex cerebri) Kora mózgu składa się z sześciowarstwowej kory nowej (90%) oraz trzywarstwowej kory filogenetycznie starej (10%). U człowieka kora charakteryzuje się duŝym pofałdowaniem, jej uwypuklenia zwane są zakrętami, zaś przedzielające je wgłębienia bruzdami mózgu. Występowanie bruzd ułatwia podział półkul na płaty; czołowy, ciemieniowy, potyliczny, skroniowy i leŝącą w głębi bruzdy bocznej wyspę. Czynnościowo korę podzielono na 47 pól cytoarchitektonicznych tzw. pól Brodmana. Najbardziej znane z nich to I-rzędowa kora czuciowa (pola 3, 1 i 2 w płacie ciemieniowym), I-rzędowa kora ruchowa (pole 4 płat czołowy), I-rzędowa kora wzrokowa (pole 17 - okolice bruzdy ostrogowej w płacie potylicznym) oraz I-rzędowa kora słuchowa (pola 41 i 42 w płacie skroniowym).

W oparciu o badania anatomiczne i fizjologiczne ustalono, iŝ poszczególne płaty związane są z określonymi funkcjami. Płat czołowy związany jest z czynnościami ruchowymi i psychicznymi. Uszkodzenie tego płata jest przyczyną niedowładów lub poraŝenia kończyn, a w niektórych wypadkach moŝe ujawniać się zaburzeniami cech osobowości. Płat ciemieniowy bierze udział w analizie doznań czuciowych, a następstwem uszkodzenia tego płata jest przeciwstronna niedoczulica. W płacie potylicznym znajdują się ośrodki wzrokowe. Jeśli dojdzie do upośledzenia funkcji tego płata, pacjent będzie odczuwał zaburzenia w polu widzenia. Analiza doznań słuchowych odbywa się w płacie skroniowym.

Pień mózgu stanowi połączenie między półkulami mózgu i rdzeniem kręgowym. W obrębie pnia mózgu znajduje się szereg ośrodków odpowiedzialnych za funkcjonowanie najwaŝniejszych dla Ŝycia czynności, jak oddychanie, praca serca, przemiana materii i regulacja temperatury. Pień mózgu tworzą: - Rdzeń przedłuŝony (medulla oblongata) - Most (pons) - Śródmózgowie (mesencephalon) - Międzymózgowie (diencephalon)

W obrębie pnia mózgu znajdują się jądra nerwów czaszkowych (od II do XII), włókna większości dróg wstępujących (czuciowych) i zstępujących (ruchowych - piramidowe, pozapiramidowe) oraz ośrodki odpowiedzialne za podstawowe czynności Ŝyciowe: oddechowy, naczynioruchowy i regulujący czynność serca.

Rdzeń kręgowy (medulla spinalis) leŝy w kanale kręgowym. Rozpoczyna się na poziomie otworu wielkiego czaszki, a kończy się na wysokości krąŝka międzykręgowego L 1 /L 2 stoŝkiem rdzeniowym. W przedłuŝeniu stoŝka rdzeniowego biegnie aŝ do okostnej kości guzicznej nić końcowa. Część górna nici końcowej (dł. ok. 15 cm) biegnie w przestrzeni podpajęczynówkowej, otoczona przez korzenie nerwów rdzeniowch wychodzących ze zgrubienia lędźwiowego i stoŝka rdzeniowego, część dolna jest przedłuŝeniem opony twardej.

Budowa wewnętrzna rdzenia kręgowego Na przekroju poprzecznym istota szara (substantia grisea) rdzenia kręgowego (skupiska komórek nerwowych) ma kształt litery H. Jest ona otoczona warstwą istoty białej (substantia alba),, w której da się oddzielić tzw. sznury (funiculi medullae spinalis). Na całej długości rdzenia istota szara tworzy słupy (columnae griseae medullae spinalis),, które na przekroju poprzecznym noszą miano rogów (cornua).. WyróŜniamy rogi przednie, tylne, a w segmentach od C 8 L 2,3 takŝe rogi boczne. Między rogami przednimi i tylnymi leŝy istota szara pośrednia. Do rogów grzbietowych dochodzą korzenie grzbietowe, które pośredniczą w przekazywaniu pobudzeń czuciowych. W rogach przednich zgrupowane są neurony ruchowe, których wypustki unerwiają komórki mięśniowe. Zewnętrzną warstwę rdzenia stanowi istota biała utworzona z włókien nerwowych.

Budowa zewnętrzna rdzenia kręgowego Rdzeń kręgowy nie jest jednakowo szeroki na całej długości. Występują w nim szersze miejsca zwane zgrubieniami, wyróŝniamy: - zgrubienie szyjne (intumescentia cervicalis), - zgrubienie lędźwiowe (intumescentia lumbalis). Zgrubienia są wynikiem nagromadzenia w ww. miejscach duŝej liczby komórek nerwowych w rogach przednich rdzenia kręgowego, co z kolei jest wynikiem zwiększonego zapotrzebowania na unerwienie duŝej masy mięśniowej obręczy barkowej i kończyny górnej oraz obręczy miednicznej i kończyny dolnej.

Budowa zewnętrzna rdzenia kręgowego - cd Na powierzchni przedniej leŝy szczelina pośrodkowa przednia (fissura mediana anterior) W szczelinie tej biegnie tętnica rdzeniowa przednia. (fissura mediana anterior). Bocznie od szczeliny pośrodkowej znajduje się bruzda boczna przednia (sulcus lateralis anterior),, w której wychodzą z rdzenia pęczki włókien nerwowych tworzące korzenie przednie nerwów rdzeniowych (radices spinales). Między szczeliną pośrodkową przednią a bocznym krańcem bruzdy bocznej przedniej leŝy sznur przedni (funiculus anterior). Na powierzchni tylnej rdzenia znajduje się bruzda pośrodkowa tylna. Obustronnie od niej leŝą bruzdy boczne tylne, do których wchodzą nici korzeniowe korzeni tylnych (grzbietowych) nerwów rdzeniowych. W bruzdach bocznych tylnych leŝą tętnice rdzeniowe tylne. Pomiędzy bruzdą pośrodkowa tylną a bruzdami bocznymi tylnymi leŝy sznur tylny. Pomiędzy bruzdą boczną tylną a bruzdą boczną przednią leŝy sznur boczny. PowyŜej segmentu Th 5 sznur tylny jest podzielony na dwa pęczki: - leŝący przyśrodkowo pęczek smukły (fasciculus gracilis), - leŝący bocznie pęczek klinowaty (fasciculus cuneatus).

Opony rdzenia kręgowego Opona miękka rdzenia (pia mater spinalis), która wnika we wszystkie rowki i szczeliny rdzenia kręgowego, pokrywając rdzeń do wysokości stoŝka rdzeniowego, po czym przechodzi na nić końcową. Opona pajęcza rdzenia (arachnoidea spinalis) ogranicza przestrzeń podpajęczynówkową, która jest wypełniona płynem mózgowo-rdzeniowym. Przestrzeń ta zawiera takŝe korzenie przednie i tylne nerwów rdzeniowych. Opona twarda (dura mater)

Opony rdzenia kręgowego Przestrzeń podtwardówkowa Opona pajęcza Przestrzeń podpajęczynówkowa śyła rdzeniowa tylna Opona twarda Ogon koński Nerw rdzeniowy. Korzeń przedni Nerw rdzeniowy. Korzeń tylny

Płyn mózgowo-rdzeniowy (liquor cerebrospinalis) Podstawowe znaczenie opon i płynu mózgowo-rdzeniowego to ochrona mózgu przed wstrząsami i urazami mechanicznymi. Płyn mózgowo-rdzeniowy moŝe być pobrany do badania przez nakłucie igłą punkcyjną (w okolicy lędźwiowej lub podpotylicznej). Prawidłowy płyn mózgowo-rdzeniowy jest wodojasny, przejrzysty i wypływa pod ciśnieniem 100-200 mm H 2 O (1,0-2,0 kpa). W płynie mózgowo-rdzeniowym bada się głównie liczbę i rodzaj komórek, stęŝenie białka, glukozy i chlorków. Badanie płynu mózgowo-rdzeniowego ma podstawowe znaczenie w rozpoznawaniu zapaleń mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych, oraz krwawienia podpajęczynówkowego (zwłaszcza jeśli nie moŝna wykonać badania tomokomputerowego (TK) głowy, lub wynik jego jest wątpliwy).

Płyn mózgowo-rdzeniowy jest produkowany przez sploty naczyniówkowe komór mózgu, komórki wyściółki i mikrogleju. Dzienna produkcja wynosi ok. 550 ml, przy czym przeciętna ilość płynu w mózgowiu i rdzeniu kręgowym wynosi około 135 ml. Płyn z komór bocznych przedostaje się przez otwory międzykomorowe do komory III. Z komory III płyn dostaje się do komory IV przez wodociąg mózgu. W stropie komory IV znajdują się trzy otwory, przez które płyn dostaje się do przestrzeni podpajęczynówkowej mózgowia. Przestrzeń ta nie jest jednolicie szeroka; miejsca poszerzone noszą miano zbiorników podpajęczynówkowych. Dalej płyn przedostaje się do kanału centralnego rdzenia kręgowego. Płyn wypełnia zbiorniki na podstawie mózgowia i wpływa z nich do przestrzeni podpajęczynówkowej rdzenia kręgowego oraz wypełnia pozostałe zbiorniki w jamie czaszki.