dr med. Ewa Kazanecka Podstawy Foniatrii Katedra Audiologii i Foniatrii Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina w Warszawie

Transkrypt

1 dr med. Ewa Kazanecka Podstawy Foniatrii Katedra Audiologii i Foniatrii Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina w Warszawie

2 Foniatria dziedzina medycyny (wywodząca się z laryngologii) zajmująca się procesem komunikatywnym, związanym z procesem tworzenia głosu Fizjologia głosu Bada mechanizmy rządzące przebiegiem czynności związanych z tworzeniem głosu Patologia głosu. Bada przyczyny, mechanizmy i skutki nieprawidłowości procesu głosotwórczego Foniatria współpracuje z wieloma innymi dziedzinami medycznymi i niemedycznymi

3 Logopedia Dziedziny zajmujące się procesem komunikatywnym Wokalistyka Językoznawstwo Medycyna Psychologia Laryngologia Inne Foniatria (zaburzenia głosu i mowy) Audiologia (zaburzenia słuchu) Neurologia Psychiatria Ortodoncja

4 Głos dźwięk produkowany przez człowieka narzędzie w procesie komunikatywnym Jest to fala dźwiękowa, czyli rozchodzące się w otoczeniu (powietrzu) fazy zagęszczeń i rozrzedzeń cząsteczek powietrza, które wywołują u odbiorcy wrażenie słuchowe. Głos fizjologiczny (zdrowy), zwany eufonicznym, jest dźwiękiem złożonym, będącym współbrzmieniem wielu dźwięków (podstawowego i składowych) ułożonych w szereg harmoniczny.

5 Cechy obiektywne dźwięku Fizyczne -natężenie -częstotliwość -charakterystyka widmowa Psychofizyczne - głośność - wysokość - barwa Określenia subiektywne głosu (psychofizyczne) Czysty, dźwięczny, nośny, matowy, szorstki, ochrypły, itd.

6 Korzyści z wiedzy foniatrycznej dla wokalisty Wiedza o anatomii i fizjologii może pomóc w zbudowaniu wyobrażenia własnego ciała (rozwinięciu świadomości ciała) i budowaniu najbardziej nam pasujących (a jednocześnie zbliżonych do rzeczywistości) wizualizacji, przydatnych w sterowaniu czynnościami organizmu. Wiedza o patologii głosu pozwala wcześnie zauważyć niekorzystne objawy problemu głosowego, właściwie je interpretować i stosować właściwe postępowanie.

7 Świadomość ciała jest podstawą nauki i reedukacji emisji głosu Skoncentrowanie uwagi na efektach działań organizmu dostarcza mózgowi niezbędnych informacji do kontroli zachodzących procesów i prowadzi do autokorekty, a ich zapamiętywanie utrwala korzystne zmiany Świadomość ciała Umiejętność zauważania i opisania odczuć fizycznych towarzyszących różnym funkcjom organizmu, np. oddychaniu, artykulacji, utrzymaniu postawy Świadome wykonywanie czynności Zastosowanie konkretnych wzorców czynnościowych w celu uzyskania określonego efektu Świadomość niekorzystnych nawyków, nadużywania głosu Wskazywanie na ich istnienie, zauważanie częstości ich występowania w życiu codziennym

8 Świadomość czynności organizmu i ich doskonalenie Skuteczna nauka emisji to świadome rozwijanie prawidłowych nawyków podczas tworzenia głosu i zintegrowanie ich z codziennym życiem Niezbędna jest umiejętność świadomego rozluźniania ciała i skupiania uwagi na obserwowaniu czynności organizmu Narzędziem w nauce może być wizualizacja, czyli tworzenie obrazów mentalnych, które pomagają sterować funkcjami biologicznymi organizmu

9 Elementy anatomiczne uczestniczące w procesie tworzenia głosu i mowy Część ośrodkowa (ośrodkowy układ nerwowy) Ośrodki korowe i podkorowe (mowy, śpiewu, słuchu) -wyobrażenie zadania głosowego i powiązanie go z zamierzoną postacią fonetyczną, kontrola słuchowa i czuciowo-ruchowa procesu tworzenia głosu Drogi nerwowe przekazanie informacji z OUN do mięśni narządów wykonawczych oraz z receptorów do OUN Część obwodowa (narządy wykonawcze) Układ oddechowy - mechanizm wytwarzający strumień powietrza o odpowiednich do zadania głosowego parametrach Krtań - generator dźwięku Nadkrtaniowe przestrzenie rezonacyjne i narząd artykulacyjny przetwarzają falę głosową, kształtują barwę i nośność głosu oraz fonetyczny kod dźwiękowy mowy

10 Ośrodkowy narząd głosu i mowy Pola kojarzeniowe okolice wokół bruzdy bocznej (odpowiadają za analizowanie, interpretowanie, odkodowywanie informacji zawartej w dźwiękach oraz programowanie wzorców ruchowych narządu głosu) Pola pierwszorzędowe - kora ruchowa zakręt przedśrodkowy płata czołowego (odpowiadają za wykonywanie ruchów i napięcie mięśni) Ośrodki podkorowe (odpowiadają za napięcie mięśniowe, koordynację i kolejność wykonywanych ruchów) Ośrodki mowy i głosu funkcjonują ściśle z ośrodkami słuchu Wyższe funkcje słuchowe odpowiedzialne za rozwój głosu i mowy: lateralizacja słuchu różnicowanie dźwięków (pod kątem natężenia, częstotliwości i czasu trwania) rozpoznawanie dźwięków (porównywanie dźwięków aktualnie odbieranych z wzorcami zapisanymi w długotrwałej pamięci słuchowej)

11 Ośrodkowy narząd mowy (pola kojarzeniowe płata czołowego i ciemieniowo-skroniowego) Zbieranie, integrowanie i opracowanie informacji oraz przetwarzanie ich na odpowiednie ekspresje Zakręt kątowy 1.Ośrodek ruchowy mowy (ośrodek Broca) tylna część zakrętu czołowego dolnego - odpowiada za wyuczone wzorce ruchowe narządu głosowego 2. Ośrodek czuciowy mowy (ośrodek Wernickego) tylny odcinek zakrętu skroniowego górnego - odpowiada za odkodowywanie informacji zawartej w fali akustycznej Ośrodek Broca Ośrodek Wernickego 3. Dodatkowe pole ruchowe mowy- powierzchnia przedśrodkowa płata czołowego 4. Płacik ciemieniowy dolny z zakrętem nadbrzeżnym (otacza końcowy odcinek bruzdy bocznej) i zakręt kątowy (końcowy odcinek zakrętu skroniowego górnego)

12 Elementy współdziałające w tworzeniu głosu w/g teorii myoelastyczno- aerodynamicznej 1. Podgłośniowy zbiornik powietrza oddechowego Wytwarza podmuch powietrza o określonym ciśnieniu, tzw. ciśnieniu podgłośniowym Ps. Wynosi ono dla swobodnej rozmowy ok cm H 2 O i może wzrastać przy większym wysiłku głosowym do 50 cm H 2 O. Natężenie dźwięku krtaniowego jest prawie wprost proporcjonalne do ciśnienia podgłośniowego 2. Sprawnie działający mechanizm wibracyjny - źródło głosu Drgające w krtani fałdy głosowe, powodują rytmiczne otwieranie i zamykanie głośni, okresowo przepuszczając przepływające powietrze wzbudzają drgania przepływającego słupa powietrza. Od napięcia fałdów głosowych zależy wysokość głosu. 3. Przestrzenie rezonacyjne Klatka piersiowa, krtań oraz tzw. nasada (gardło, jama ustna i jama nosowa), stanowią system połączonych komór, które wzmacniają wybiórczo składowe dźwięku krtaniowego, nadając głosowi charakterystyczną barwę

13 Emisja - proces tworzenia, przekształcania i przenoszenia głosu Jest zespoloną czynnością fonacji, artykulacji i oddychania w połączeniu z funkcją rezonansową komór toru głosowego części twarzowej czaszki, krtani i klatki piersiowej Fonacja - jest czynnością krtani polegającą na wytwarzaniu dźwięku krtaniowego w wyniku wibracji fałdów głosowych (strun głosowych), zależnych między innymi od czynności narządu oddechowego (sterującą czynnością fonacyjną krtani poprzez dozowanie powietrza, potrzebnego w momencie powstawania dźwięku krtaniowego). Artykulacja (formowanie elementów kodu dźwiękowego mowy) jest czynnością obwodowego narządu mowy, tj. warg, języka, podniebienia miękkiego i żuchwy. Zmiany kształtu i położenia elementów anatomicznymi narządu artykulacyjnego w przebiegu czasowym, a także kontakt pomiędzy nimi, warunkuje powstawanie głosek. Rozróżniamy emisję głosu mówionego i głosu śpiewaczego. Istniejące różnice pomiędzy nimi są ilościowe, a nie jakościowe.