Spis treœci. 1. Wstêp... 1

Spis treœci 1. Wstêp........................................................... 1 Czêœæ 1: MIKROBIOLOGIA OGÓLNA..................................... 3 2. Budowa i taksonomia bakterii..................................... 5 Morfologia bakterii................................................. 5 Taksonomia....................................................... 9 Podsumowanie................................................... 11 3. Fizjologia i genetyka bakterii..................................... 12 Fizjologia bakterii................................................. 12 Genetyka bakterii................................................. 14 Technologia rekombinowanego DNA w mikrobiologii..................... 18 Podsumowanie................................................... 21 4. Wirusy i priony................................................. 23 Budowa......................................................... 23 Systematyka..................................................... 24 Replikacja wirusów................................................ 28 Patogeneza zaka eñ wirusowych...................................... 28 Komórkowa odpowiedÿ przeciwwirusowa............................... 29 Priony i choroby prionowe.......................................... 29 Podsumowanie................................................... 30 5. Patogeneza chorób wywo³ywanych przez drobnoustroje............. 31 Ogólne zagadnienia dotycz¹ce zaka eñ................................. 31 Patogeneza chorób zakaÿnych........................................ 32 Patogeneza chorób wirusowych....................................... 35 Patogeneza chorób grzybiczych....................................... 40 Postulaty Kocha.................................................. 40 Podsumowanie................................................... 40 6. Diagnostyka mikrobiologiczna metody laboratoryjne............... 42 Diagnostyka mikrobiologiczna........................................ 42 Metody laboratoryjne.............................................. 43 Identyfikacja bakterii.............................................. 49 Metody immunologiczne............................................ 50 Badania laboratoryjne a terapia przeciwdrobnoustrojowa.................... 51 Próbki kliniczne w diagnostyce mikrobiologicznej........................ 54 Laboratoryjne metody izolacji i identyfikacji wirusów...................... 56 Diagnostyka zaka eñ grzybiczych..................................... 57 Podsumowanie................................................... 58 7. Chemioterapia przeciwdrobnoustrojowa............................ 59 Leki bakteriostatyczne i bakteriobójcze................................ 59 Zasady terapii przeciwdrobnoustrojowej................................ 59

XII Spis treœci Farmakodynamika leków przeciwdrobnoustrojowych...................... 61 Niepowodzenia terapii przeciwdrobnoustrojowej......................... 62 Chemioterapeutyki powszechnie stosowane w praktyce stomatologicznej....... 63 Leki przeciwbakteryjne............................................ 63 Leki przeciwgrzybicze............................................. 67 Leki przeciwwirusowe............................................. 68 Podsumowanie................................................... 68 Czêœæ 2: PODSTAWY IMMUNOLOGII.................................... 71 8. Uk³ad odpornoœciowy............................................ 73 OdpowiedŸ nieswoista.............................................. 73 Dope³niacz...................................................... 74 Komórki uk³adu odpornoœciowego.................................... 77 Podsumowanie................................................... 82 9. OdpowiedŸ immunologiczna...................................... 84 Przeciwcia³a...................................................... 84 Cytokiny........................................................ 84 Opracowanie i prezentacja antygenu................................... 85 Subpopulacje pomocniczych limfocytów T.............................. 89 Aktywacja makrofagów............................................. 89 Aktywacja limfocytów B............................................ 90 Cytotoksycznoœæ.................................................. 90 Regulacja odpowiedzi immunologicznej................................ 91 Pamiêæ immunologiczna............................................ 92 Podsumowanie................................................... 93 10. Odpornoœæ a zaka enia........................................... 94 Odpornoœæ przeciwbakteryjna........................................ 94 Odpornoœæ na zaka enia wirusowe.................................... 95 Odpornoœæ wobec paso ytów......................................... 99 Odpornoœæ na zaka enia grzybicze.................................... 100 Szczepienia..................................................... 102 Podsumowanie...................................................104 Czêœæ 3: DROBNOUSTROJE O SZCZEGÓLNYM ZNACZENIU W PRAKTYCE STOMATOLOGICZNEJ............................ 105 11. Paciorkowce, gronkowce i mikrokoki.............................. 107 Paciorkowce.................................................... 107 Gronkowce..................................................... 111 Mikrokoki......................................................113 Podsumowanie...................................................114 12. Rodzaje Lactobacillus, Corynebacterium i Propionibacterium............................................. 114 Rodzaj Lactobacillus (pa³eczki kwasu mlekowego)........................ 114 Rodzaj Corynebacterium (maczugowce)................................. 114 Rodzaj Propionibacterium........................................... 116 Podsumowanie.................................................. 116

Spis treœci XIII 13. Promieniowce i Gram-dodatnie laseczki (rodzaje Clostridium i Bacillus).................................. 117 Promieniowce................................................... 117 Rodzaj Clostridium................................................ 118 Rodzaj Bacillus.................................................. 121 Podsumowanie.................................................. 121 14. Rodzina Neisseriaceae, rodzaje Veillonella i Capnocytophaga oraz ma³e pa³eczki Gram-ujemne................................. 122 Rodzina Neisseriaceae.............................................. 122 Rodzaj Veillonella................................................. 123 Ma³e pa³eczki Gram-ujemne........................................ 123 Rodzaj Capnocytophaga............................................. 126 Podsumowanie.................................................. 126 15. Pa³eczki jelitowe................................................ 128 G³ówne cechy pa³eczek jelitowych................................... 128 Tryb Escherichiae................................................. 129 Rodzaj Salmonella................................................ 130 Tryb Klebsiellae.................................................. 131 Rodzaj Pseudomonas............................................... 132 Podsumowanie.................................................. 132 16. Rodzaje Vibrio, Campylobacter, Helicobacter i Wolinella............ 133 Rodzaj Vibrio.................................................... 133 Rodzaj Campylobacter.............................................. 133 Rodzaj Helicobacter................................................ 134 Rodzaj Wolinella.................................................. 134 Podsumowanie.................................................. 134 17. Rodzaje Bacteroides, Porphyromonas i Prevotella................. 135 Rodzaj Bacteroides................................................ 135 Rodzaj Porphyromonas............................................. 136 Rodzaj Prevotella................................................. 136 Podsumowanie.................................................. 137 18. Rodzaje Fusobacterium i Leptotrichia oraz krêtki.................. 138 Wrzecionowce................................................... 138 Rodzaj Leptotrichia................................................ 138 Krêtki......................................................... 139 Podsumowanie.................................................. 141 19. Pr¹tki i rodzaj Legionella........................................ 143 Pr¹tki......................................................... 143 Pr¹tki niegruÿlicze (MOTT)........................................ 144 Rodzaj Legionella................................................. 145 Podsumowanie.................................................. 145 20. Chlamydie, riketsje i mykoplazmy................................. 147 Chlamydie...................................................... 147 Riketsje........................................................ 147 Mykoplazmy.................................................... 148 Podsumowanie.................................................. 148

XIV Spis treœci 21. Wirusy o szczególnym znaczeniu w praktyce stomatologicznej....... 150 Wirusy DNA.................................................... 150 Wirusy RNA.................................................... 156 Wirusy a nowotwory.............................................. 159 Podsumowanie.................................................. 159 22. Grzyby o szczególnym znaczeniu w praktyce stomatologicznej....... 161 Morfologia...................................................... 161 Rozmna anie.................................................... 161 Klasyfikacja..................................................... 161 Wymagania wzrostowe............................................. 161 Patogennoœæ.................................................... 162 Grzybice u ludzi................................................. 162 Grzyby dro d opodobne........................................... 163 Grzyby pleœniowe i dimorficzne (dwupostaciowe) a choroby jamy ustnej...... 166 Podsumowanie.................................................. 166 Czêœæ 4: ZAKA ENIA O SZCZEGÓLNYM ZNACZENIU W PRAKTYCE STOMATOLOGICZNEJ............................ 169 23. Zaka enia uk³adu oddechowego.................................. 171 Flora fizjologiczna................................................ 171 Czynniki chorobotwórcze wa ne w zaka eniach uk³adu oddechowego........ 171 Zaka enia górnego odcinka uk³adu oddechowego........................ 171 Zaka enia zatok przynosowych i ucha œrodkowego....................... 174 Zaka enia tchawicy i oskrzeli....................................... 175 Zaka enia tkanki p³ucnej.......................................... 176 Grzybicze zaka enia dolnego odcinka uk³adu oddechowego................ 178 Zaka enia dróg oddechowych a praktyka stomatologiczna.................. 178 Podsumowanie.................................................. 179 24. Zaka enia uk³adu sercowo-naczyniowego.......................... 180 Bakteriemia, posocznica i wstrz¹s septyczny............................ 180 Zaka enia serca.................................................. 181 Implanty....................................................... 185 Podsumowanie.................................................. 186 25. Zaka enia oœrodkowego uk³adu nerwowego i uk³adu kostno-stawowego..................................... 187 Zaka enia oœrodkowego uk³adu nerwowego............................ 187 Zaka enia w obrêbie narz¹du ruchu.................................. 190 Podsumowanie.................................................. 191 26. Zaka enia przewodu pokarmowego............................... 193 Flora fizjologiczna................................................ 193 Najwa niejsze choroby biegunkowe.................................. 193 Rzadko wystêpuj¹ce choroby biegunkowe............................. 197 Niebakteryjne przyczyny biegunek................................... 199 Podsumowanie.................................................. 199 27. Zaka enia dróg moczowo-p³ciowych.............................. 201 Flora fizjologiczna i naturalne mechanizmy obronne dróg moczowo-p³ciowych.. 201 Choroby przenoszone drog¹ p³ciow¹.................................. 201 Zaka enia uk³adu moczowego....................................... 205

Spis treœci XV Praktyka stomatologiczna a zaka enia uk³adu moczowo-p³ciowego........... 206 Podsumowanie.................................................. 206 28. Zaka enia skóry, tkanek miêkkich i ran............................ 208 Flora fizjologiczna................................................ 208 Zaka enia skóry.................................................. 208 Zaka enia ran................................................... 210 Podsumowanie.................................................. 211 29. Wirusowe zapalenia w¹troby..................................... 213 Kliniczne objawy zapalenia w¹troby.................................. 213 Wirusowe zapalenie w¹troby typu A.................................. 213 Wirusowe zapalenie w¹troby typu B.................................. 214 Wirusowe zapalenie w¹troby typu C.................................. 218 Wirusowe zapalenie w¹troby typu D.................................. 220 Wirusowe zapalenie w¹troby typu E.................................. 221 Wirusowe zapalenie w¹troby typu F?................................. 221 Wirusowe zapalenie w¹troby typu G.................................. 221 Wirus TTV..................................................... 221 Podsumowanie.................................................. 222 30. Zaka enia ludzkim wirusem upoœledzenia odpornoœci (HIV), zespó³ nabytego upoœledzenia odpornoœci (AIDS) oraz zaka enia u osób z niedoborami odpornoœci............................... 224 Zaka enie wirusem HIV, AIDS...................................... 224 Ludzki wirus upoœledzenia odpornoœci (HIV)........................... 224 Zespó³ nabytego upoœledzenia odpornoœci (AIDS)....................... 227 Rozpoznanie.................................................... 229 Leczenie....................................................... 229 Zapobieganie zaka eniu wirusem HIV................................ 230 Zaka enia u pacjentów z niedoborami odpornoœci........................ 231 Suchoœæ jamy ustnej a zaka enia..................................... 232 Podsumowanie.................................................. 233 Czêœæ 5: ZAKA ENIA W OBRÊBIE JAMY USTNEJ......................... 235 31. Fizjologiczna flora jamy ustnej, ekosystem jamy ustnej oraz p³ytka nazêbna............................................ 237 Fizjologiczna flora jamy ustnej...................................... 237 Flora jamy ustnej................................................ 237 Ekosystem jamy ustnej............................................ 240 P³ytka nazêbna.................................................. 244 Podsumowanie.................................................. 247 32. Mikrobiologia próchnicy zêbów................................... 249 Epidemiologia................................................... 249 Klasyfikacja..................................................... 249 Obraz kliniczny.................................................. 249 Rozpoznanie.................................................... 249 Etiologia....................................................... 250 Postêpowanie w przypadkach próchnicy zêbów.......................... 253 Podsumowanie.................................................. 256

XVI Spis treœci 33. Mikrobiologia chorób przyzêbia.................................. 257 Klasyfikacja chorób przyzêbia....................................... 257 Ekologia szczeliny dzi¹s³owej i kieszonki oko³ozêbowej................... 257 Czynniki etiologiczne............................................. 257 Zwi¹zek miêdzy przewlek³ym zapaleniem dzi¹s³a brze nego a zapaleniem przyzêbia............................................ 261 Martwiczo-wrzodzej¹ce zapalenie dzi¹se³.............................. 264 Kliniczne znaczenie badañ mikrobiologicznych w chorobach przyzêbia........ 265 Podsumowanie.................................................. 266 34. Zaka enia zêbodo³owe i oko³ozêbowe............................ 267 ród³o drobnoustrojów............................................ 267 Ropieñ wyrostka zêbodo³owego koœci................................. 267 Angina Ludwiga................................................. 269 Ropieñ oko³ozêbowy.............................................. 270 Ropne zapalenie szpiku i koœci szczêki oraz uchwy..................... 270 Promienica szyjno-twarzowa........................................ 271 Podsumowanie.................................................. 272 35. Zaka enia b³ony œluzowej jamy ustnej i gruczo³ów œlinowych........ 273 Zaka enia b³ony œluzowej jamy ustnej................................. 273 Zmiany w jamie ustnej w przebiegu grzybic uk³adowych.................. 278 Wirusowe zaka enia jamy ustnej..................................... 278 Objawy infekcji bakteryjnych w jamie ustnej........................... 281 Zaka enia gruczo³ów œlinowych...................................... 283 Podsumowanie.................................................. 286 Czêœæ 6: ZAKA ENIA KRZY OWE I ICH KONTROLA....................... 287 36. Zasady kontroli zaka eñ......................................... 289 Zaka enia krzy owe.............................................. 289 Uniwersalne zasady kontroli zaka eñ................................. 289 Droga przenoszenia drobnoustrojów.................................. 290 Droga wnikania patogenu.......................................... 291 Procedury kontroli zaka eñ......................................... 291 Podsumowanie.................................................. 291 37. Procedury kontroli zaka eñ w praktyce stomatologicznej............ 292 Zarz¹dzanie praktyk¹ stomatologiczn¹ i edukacja personelu................ 292 Kontrola zaka eñ a specyfika danej praktyki stomatologicznej.............. 292 Sterylizacja narzêdzi medycznych.................................... 297 Dezynfekcja.................................................... 300 Aseptyka laboratoryjna............................................ 304 Planowanie gabinetu lub przychodni stomatologicznej i zarz¹dzanie nimi...... 305 Usuwanie odpadów............................................... 306 Podsumowanie.................................................. 306 S³ownik terminów i skrótów......................................... 309 Skorowidz......................................................... 317