Wydajność energetyczna zakontraktowana we wspólnotach Berlin (Niemcy) UJĘCIE OGÓLNE Berlin jest historyczną stolicą Niemiec, miastem i landem posiadającym własne prawo. Po zjednoczeniu Niemiec, które zapoczątkowało rozwój i ożywienie gospodarcze, Berlin stał się siedzibą rządu. TŁO PROJEKTU Idea Partnerstwa energetycznego ( Energy Partnership ) powstała w latach 1994-5. Zarząd Senatu powierzył jej rozwijanie Berlińskiej Agencji Energetycznej (Berlin Energy Agency), Spółce z o.o., w celu stworzenia praktycznego jej modelu i sprawdzenia go w praktyce. Partnerstwo energetyczne jest skutecznym modelem zawierania umów dotyczących energooszczędnych inwestycji (przy osiągnięciu wskaźników wydajności). Został on opracowany w celu ochrony klimatu i realizowania celów polityki energetycznej pomimo niewystarczających środków budżetowych, dzięki czemu możliwe staje się poczynienie pewnych oszczędności. W Berlinie powstała koncepcja stworzenia wspólnot (pools) w taki sposób, aby zebrać rozmaite budynki różniące się z punktu widzenia ich struktury użytkowej, materiałów konstrukcyjnych, wyposażenia oraz możliwości uzyskania w nich oszczędności. Taka różnorodność opisu umożliwia kontrahentowi całkowite oszacowanie opłacalności zrealizowania inwestycji w poszczególnych budynkach, tak aby nie zostały pominięte obiekty pozornie mniej interesujące. Finansowanie, planowanie i wdrażanie przedsięwzięć energooszczędnych w tych budynkach powierzono - zgodnie ze specyfikacją przetargową - partnerom prywatnym (kontrahentom). Realizacja zobowiązań kontraktowych obejmuje wykorzystanie istniejących możliwości wprowadzenia oszczędności energetycznych i finansowanie środków niezbędnych do ich realizacji. Za tworzenie wspólnot (pools) i zarządzanie kontraktami odpowiedzialny jest kierownik projektu, który przygotowuje dokumentację upewniając się np., że zawiera informacje wystarczające do oszacowania wysokości redukcji kosztów energii, jest ekspertem pośredniczącym między dostawcą i klientem oraz ogólnie nadzoruje projekt jako konsultant klienta. W Berlinie kierownikiem projektu jest Berlińska Agencja Energetyczna, która ma doświadczenie w tym zakresie.
PODJĘTE DZIAŁANIA Tworzenie projektów, dotyczących oszczędzania energii w budynkach i zarządzanie nimi dokonuje się obecnie zgodnie z jasno określoną procedurą. Po zdefiniowaniu koniecznych warunków technicznych, prawnych i organizacyjnych następuje wskazanie odpowiednich obiektów, a podczas określania podstawowych danych dotyczących oraz zużycia w nich energii - tworzenie wspólnot (pools). Podczas spotkania organizacyjnego, w którym uczestniczą wszystkie strony zaangażowane w realizację projektu, następuje zdefiniowanie zakładanych celów i ustalenie kalendarza działań. Zużycie energii i poniesione koszty umożliwiają określenie kosztów podstawowych, w ramach których można dokonać oszczędności oraz bardziej szczegółowo sprecyzować wymagania. Poszukiwanie najlepszego kontrahenta (poza procesem zarządzania) dokonuje się w ramach przetargu na poziomie europejskim charakterystycznym dla typowego gwarantowanego kontraktu dotyczącego oszczędności energetycznych. Oferty są szczegółowo sprawdzane (doradztwo dotyczące ofert rynkowych poprzedza procedurę negocjacyjną przystosowaną do VOL/A rozdz. 2). Po uzgodnieniu warunków kontraktu należy postępować zgodnie z przewidzianymi w nim etapami. Realizacja kontraktu Przygotowanie: - określenie zadań - zebranie danych technicznych i pogrupowanie we wspólnotach (pools) - weryfikacja potencjalnych oszczędności - sformułowanie celów Przetarg i wybór kontrahentów: - ogłoszenie przetargu i kontakt z kontrahentami - przygotowanie i wynik przetargu - negocjacje z uczestnikami przetargu - oferta kontrahenta Oszczędności Faza realizacji: - optymalizcja działań - dowody oszczędności - utrzymanie Konrakt gwarantujący oszczędność energii: - przygotowawcza faza kontraktu - szczegółowe planowanie - wskaźnik do oszacowania uzyskanych oszczędności - projekt i finansowanie - instalacja wyposażenia - przekazanie praw własności Główni partnerzy w kontrakcie Zarząd Senatu ds. Planowania i Berlińska Agencja Energetyczna (Berlin Energy Agency) z pomocą firm prawniczych sformułowały model kontraktu gwarantującego oszczędność energii na podstawie doświadczeń i kontraktów proponowanych w pierwszej wspólnocie (pool). Dzięki temu władze lokalne miały możliwość wykorzystania sprawdzonej formy kontraktu. Głównymi elementami kontraktu gwarantującymi oszczędności energetyczne są: przewidziana przez niemieckie prawo gwarancja ze strony wykonawcy określająca planowany poziom oszczędności; wybrane przez kontrahenta opcje dotyczące obsługi technicznej i konserwacji istniejącego sprzętu; opcje dotyczące rodzaju i zakresu inwestycji zrealizowanych przez kontrahenta, wybrane ze względu na jakość, kompatybilność i okres zużywalności komponentów technicznych; deklaracja, że właścicielami podjętej inwestycji od momentu jej zrealizowania zostaną właściciele (w sytuacji, gdy kontrahent staje się niewypłacalny, klient może wykorzystywać własne środki finansowe).
Podział odpowiedzialności i ryzyka Kontrakt ma charakter typowej umowy o efekt energetyczny - EPC (Energy Performance Contracting). Na wykonawcy spoczywa cała odpowiedzialność za działanie sprzętu technicznego, a zatem to on ponosi ryzyko ewentualnych napraw. Ponadto gwarantuje klientowi minimalny próg oszczędności energii i przejmuje finansowe ryzyko możliwych zmian bankowych stóp procentowych. Klient ze swej strony zapewnia wykonawcy wiarygodne podstawy do obliczeń podczas całego okresu trwania kontraktu, dostosowując roczne koszty energii (bazowe) do możliwych zmian klimatycznych, użytkowania budynku oraz cen energii. To oznacza, że jeśli na przykład wzrasta użytkowanie obiektu, klient będzie musiał ponieść wszelkie dodatkowe koszty związane ze wzrostem zużycia energii. Nadwyżki w oszczędnościach energii są rozdzielane zgodnie z określonym w kontrakcie stosunkiem procentowym, który może na przykład być korzystny dla klienta, aby motywować użytkowników do zachowań respektujących oszczędzanie energii, także ze względu na poniesione koszty. W przypadku gdy oszczędności okażą się mniejsze od przewidywanych, zastosowanie znajdują postanowienia gwarancji. Jednakże w żadnym wypadku rachunek klienta nie wzrasta. Charakterystyka wspólnot (pools). Kontrakty trwające od 12 do 14 lat, zostały zawarte dla 10 wspólnot (pools), liczących w sumie ponad 318 obiektów. Dla różnych zawarto rozmaite kontrakty. Potencjalne oszczędności są odmienne dla poszczególnych obiektów, ale dla większości redukcja kosztów energii waha się od 5% do 60%. Dotychczas partnerzy zainwestowali w oszczędzanie energii 24,5 mln euro, większość w pierwszym roku trwania kontraktu. Berlin już oszczędza 5,9 mln euro rocznie. Niektóre typowe wspólnoty (pools) Pankow 4. wspólnota Grupę tę utworzono w 1998 r. w berlińskiej dzielnicy Pankow dla miejscowych szkół. Oprócz środków technicznych umożliwiających zmniejszenie zużycia energii, wykonawca oferuje także działania mające na celu wzrost świadomości i motywacji użytkowników do oszczędzania energii.. Woźni odbywają odpowiednie szkolenia, a dla uczniów organizowane są gry i konkursy. Friedrichshain 9. wspólnota Berlińska dzielnica Friedrichshain także przystąpiła do porozumienia EPC (Energy Performance Contracting) mając na uwadze budynki szkolne. Pierwszeństwo dano automatycznemu systemowi kontroli ogrzewania w poszczególnych pomieszczeniach. Pojedyncze regulatory są programowane zgodnie z rozkładem zajęć, a ich działanie jest kontrolowane centralnie. 4. wspólnota (pool 4) 9. wspólnota (pool 9) 11. wspólnota (pool 11) 12 wspólnota (pool 12) Budynki Liczba 55 30 41 11 Podstawowe koszty Mln euro/rok 2,075 1,091 1,285 4,871 Pierwotne zużycie energii MWh/rok 49.513 21 952 37 140 57 141 (plus 637 km 3 wody na rok) Czas trwania Lata 14 10 12 10 Zakończenie kontraktu 01.03.14. 01.10.11 01.06.14 01.10.12. Inwestycja keuro 1,771 939 920 7,926 Gwarantowane oszczędności Oszcędności uzyskane przez zleceniodawcę Udział kienta w oszczednościach przekraczających gwarancję Wykonawca % 24,2 19,67 22 33,54 % 7,1 3,46 2,42 6,71 % 80 90 Johnson Controls ARGE/MVV/ WFM rok 1= 90 rok 2= 75 rok 3= 50 SFW 30 Landis and Staefa (L/S), Siemens BT Steglitz Zehlendorf 11. wspólnota W tej dzielnicy zmniejszono zużycie energii w 41 budynkach (głównie w szkołach i przedszkolach) o 22% przede wszystkim dzięki zmianie ogrzewania z węglowego i olejowego na gazowe. Kilka sprzedano i dzięki temu, kiedy tylko pojawiła się taka możliwość, do tej grupy włączono inne kontrakt uwzględniał taką ewentualność dopuszczając pewną elastyczność.
Berlin 12. wspólnota (baseny publiczne) Do najbardziej zyskownej wspólnoty należy 11 publicznych basenów. Planowane oszczędności wynoszą 33,5% w okresie 10 lat. Około 50% podstawowych kosztów wiąże się ze zużyciem wody, a zatem największe oszczędności można uzyskać dzięki bardziej ekonomicznemu gospodarowaniu wodą oraz ponownemu jej wykorzystywaniu uzdatnianiu. Rozpowszechnienie informacji Mając na swoim koncie udane inwestycje w Berlinie, Agencja pomagała, jako konsultant, realizować energooszczędne inwestycje w dwóch miastach w Słowenii w ramach programu TRANSFORM (finansowanego przez Reconstruction Loan Corporation). W mieście Kranj stworzono wspólnotę 14, dla któych zawarto 15-letni kontrakt z firmą Styrian District Heating Company, mający zaowocować redukcją kosztów energii o 15,1%. ZDOBYTE DOŚWIADCZENIA Stworzenie mechanizmu umożliwiającego tworzenie wspólnot (pools) ma wiele zalet i przynosi oczywiste korzyści ekonomiczne: zmniejszenie wydatków związanych z przygotowaniem i przeprowadzeniem przetargu, a także z wcześniejszym gromadzeniem koniecznych informacji; redukcję kosztów poszczególnych inwestycji w każdym z dzięki transakcji hurtowej, co umożliwia wykonanie większej ilości prac w każdym z nich; redukcję kosztów administracyjnych, ponoszonych w związku z realizacją kontraktów w każdym z obiektów; uświadomienie klientom możliwości decydowania o kosztach energii, dzięki utworzeniu specjalnej jednostki mającej za zadanie promowanie tego procesu; ułatwienie przeprowadzania przetargów, co umożliwia składanie lepszych ofert; gwarantowanie bezpieczeństwa, dzięki temu że wykonawcy łatwiej jest negocjować długoterminowe finansowanie i kontrakty na dostawę energii. Korzyści te są bardziej lub mniej dostrzegalne we wszystkich procedurach tworzenia specjalnych jednostek promujących umowy o efekt energetyczny, włącznie z tymi w Sustainable Peterborough i Graz. Stanowią one niewątpliwie skuteczną odpowiedź na problemy w promowaniu inwestycji energooszczędnych spowodowane liberalizacją rynku. WNIOSKI DLA POLITYKÓW Kluczową kwestią jest aktualnie poparcie trwałej i znaczącej instytucji, takiej jak np. samorząd lub zakład użyteczności publicznej oraz rozsądne dofinansowywanie i inwestowanie w tworzenie takich jednostek. Taka pomoc finansowa jest konieczna na kilka lat przed tym, zanim możliwe stanie się samofinansowanie tego procesu. Ponadto nie jest łatwo ustalić, jaki powinien być stopień dofinansowania. W Kanadzie wsparcie ze strony sektora publicznego poprzez kontrakty okazało się niezbędne do uruchomienia procedur zawierania umów o efekt energetyczny. Natomiast w Berlinie Agencja ma zabezpieczenie w kontraktach dla władz lokalnych. Rząd mógłby okazać się pomocny łagodząc ograniczenia dotyczące zarówno samorządów, jak i instytucji sektora prywatnego oraz przewidując gwarancje bezpieczeństwa.
DODATKOWE INFORMACJE Senatsverwaltung für Stadtentwicklung Berliner Energieagentur GmbH Klaus KIST Freidrich BRÜNE Postfach Rudolfstr. 9 DE-10173 BERLIN DE-10245 BERLIN Tel: +49 30 90 25-2470 Tel: +49 30 29 33 30 36 Fax: +49 30 90 25 2509 Fax: +49 30 29 33 30 99 E-mail: Klaus.kist@senstadt.verwalt-berlin.de E-mail: bruene@berliner-e-agentur.de Niniejsze studium zostało przygotowane przez Energie-Cités jako część Zadania 9 w ramach International Energy Agency DSM Implementing Agreement, Municipalities and Energy Efficiency in a Liberalised System, dzięki współpracy z Berliner Energieagentur GmbH. Tłumaczenie przy wsparciu Francuskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych.