KOMISJA WSPÓLNOT EUROPEJSKICH Bruksela, dnia 16.5.2006 KOM(2006) 223 wersja ostateczna SPRAWOZDANIE KOMISJI SPRAWOZDANIE O KONWERGENCJI Z 2006 R. DOTYCZĄCE LITWY (przygotowane zgodnie z art. 122 ust. 2 traktatu na wniosek Litwy) [SEC(2006) 614] PL PL
1. CEL SPRAWOZDANIA Zgodnie z art. 122 ust. 2 traktatu, Komisja i Europejski Bank Centralny (EBC) mają obowiązek składania Radzie, co najmniej raz na dwa lata lub na wniosek państwa członkowskiego objętego derogacją, sprawozdań na temat postępów państw członkowskich w zakresie spełnienia obowiązków dotyczących urzeczywistnienia unii gospodarczej i walutowej. Niniejsze sprawozdanie przygotowano na wniosek Litwy złożony w dniu 16 marca 2006 r. Bardziej szczegółowa ocena stopnia konwergencji na Litwie dostępna jest w załączniku technicznym do niniejszego sprawozdania [SEC(2006) 614]. Treść sprawozdań przygotowywanych przez Komisję i EBC reguluje art. 121 ust. 1 traktatu. Artykuł ten wymaga, by obejmowały one analizę zgodności krajowego ustawodawstwa, w tym statutu krajowego banku centralnego, z art. 108 i 109 traktatu, jak również ze Statutem Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC) oraz Europejskiego Banku Centralnego. Sprawozdania oceniają również osiągnięcie wysokiego stopnia trwałej konwergencji w przedmiotowych państwach członkowskich poprzez odniesienie do spełnienia kryteriów konwergencji (stabilność cen, sytuacja budżetowa, stabilność kursu walutowego, długoterminowe stopy procentowe), a także biorą pod uwagę szereg innych czynników określonych w ostatnim akapicie art. 121 ust. 1. Cztery kryteria konwergencji są opisane bardziej szczegółowo w protokole załączonym do traktatu (protokół nr 21 w sprawie kryteriów konwergencji). 2. ZGODNOŚĆ PRAWNA W sprawozdaniu o konwergencji z 2004 r. [COM(2004) 690] Komisja stwierdziła, że jeżeli chodzi o integrację banku centralnego z ESBC w momencie przyjęcia euro, ustawodawstwo na Litwie, w szczególności Ustawa o Banku Litwy oraz Konstytucja Litwy, jak również Ustawa o walucie i Ustawa o ochronie lita litewskiego, nie są w pełni zgodne z art. 109 traktatu i Statutem ESBC/EBC. Zalecono dodatkowo korektę niewielkich niedoskonałości, w szczególności w odniesieniu do celów Banku. Niezgodności te zostały usunięte za pomocą trzech ustaw, które litewski parlament przyjął w dniu 25 kwietnia 2006 r. i które wejdą w życie w dniu uchylenia przez Radę Unii Europejskiej odstępstwa dla Republiki Litewskiej zgodnie z procedurą ustanowioną w art. 122 ust. 2 traktatu. Pierwsza ustawa zawiera zmiany do Ustawy o Banku Litwy. Druga ustawa uchyla Ustawę o walucie i Ustawę o ochronie lita litewskiego, które również zawierały szereg niezgodności. Trzecia ustawa wprowadza zmiany do art. 125 Konstytucji Republiki Litewskiej. W odniesieniu do Ustawy o Banku Litwy, niezgodności stwierdzone w sprawozdaniu o konwergencji z 2004 r. zostały usunięte. Wprowadzone zmiany wzmacniają niezależność personalną i uwzględniają wymagania traktatu WE, w szczególności w odniesieniu do ról i kompetencji EBC, ESBC i Rady w obszarze polityki monetarnej, prowadzenia operacji walutowych i definicji polityki walutowej, posiadania rezerw walutowych i zarządzania nimi oraz emisji banknotów i monet. Została wzięta pod uwagę konieczność uprzedniej zgody EBC na uczestnictwo PL 2 PL
Banku Litwy w międzynarodowych organizacjach monetarnych, a możliwość likwidacji Banku Litwy przez Parlament została usunięta. Dodano ponadto odniesienie do drugorzędnego celu ESBC, który jest nadrzędny wobec dodatkowego celu Banku Litwy, jakim jest wspieranie polityki gospodarczej prowadzonej przez władze krajowe. Ustawodawstwo na Litwie, w szczególności Ustawa o Banku Litwy i konstytucja Litwy są zgodne z wymaganiami traktatu WE i statutem ESBC/EBC. 3. STABILNOŚĆ CEN Rozwój wartości referencyjnej W sprawozdaniu o konwergencji z 2004 r. stwierdzono, że Litwa spełnia kryterium stabilności cen. Średnia stopa inflacji na Litwie w ciągu 12 miesięcy poprzedzających sierpień 2004 r. wynosiła -0,2 %, a więc poniżej wartości referencyjnej 2,4 %. Inflacja w skali 12 miesięcy, używana do oceny konwergencji, spadła w 2002 r. i była ujemna w 2003 r. i przez większość 2004 r. Od połowy 2004 r. inflacja zaczęła stopniowo wzrastać i od kwietnia 2005 r. przekracza wartość referencyjną. W marcu 2006 r. wartość referencyjna - liczona jako średnia stopy inflacji w skali 12 miesięcy w trzech państwach członkowskich o najlepszych 6 5 4 3 2 1 0-1 -2 kwi 04 wynikach (Szwecja, Finlandia, Polska) plus 1,5 punktów procentowych - wynosiła 2,6 %. Odpowiednia stopa inflacji na Litwie wynosiła 2,7 %, nieco powyżej wartości referencyjnej. Czynniki leżące u podstaw i trwałość W pierwszych latach transformacji po uzyskaniu niepodległości inflacja na Litwie była trzycyfrowa. Po wprowadzeniu lita litewskiego w 1993 r. udało się opanować inflację i ustabilizować kurs wymiany. Inflacja spadła do poziomu jednocyfrowego w 1997 r. i przez kolejne kilka lat dalej się obniżała. W tym czasie szybki wzrost cen regulowanych związany z okresem przejściowym uległ spowolnieniu, a w kolejnych latach szybki wzrost produktywności i stały wzrost nominalnego efektywnego kursu wymiany będący odpowiedzią na umacnianie się walut, do których lit litewski był przywiązany (najpierw dolar amerykański, a następnie euro), również pomogły zmniejszyć inflację. W okresie od kwietnia 1999 r. do lipca 2004 r. zharmonizowane stopy inflacji na Litwie przez ponad pięć lat wynosiły poniżej 2 %. W okresie od czerwca 2002 r. do kwietnia 2004 r. ceny detaliczne spadały w porównaniu do roku poprzedniego, do czego przyczyniło się przywiązanie lita do euro na początku 2002 r. Przedłużyło to okres efektywnego nominalnego umacniania się lita. Następnie inflacja ponownie lip 04 paź 04 Wykres 1. Inflacja HICP (średnia ruchoma z 12 miesięcy) sty 05 kwi 05 lip 05 Litwa Wartość referencyjna paź 05 Prognoza WE z wiosny 2006 sty 06 kwi 06 lip 06 Źródło: Eurostat, służby Komisji paź 06 PL 3 PL
była dodatnia, a w drugiej połowie 2004 r. stopy inflacji HICP wzrosły w porównaniu do roku poprzedniego do około 3 %. Powrót do dodatniej inflacji był spowodowany szeregiem czynników, w tym wzrostem płac; znacznym wzrostem cen nieprzetworzonej żywności, który był częściowo związany z arbitrażem cenowym w wyniku konwergencji cen żywności możliwej po przystąpieniu do UE; wzrostem podatków pośrednich i cen regulowanych oraz wpływem wyższych cen energii. Podczas gdy wzrost inflacji HICP notowany od lata 2005 r. był w dużej mierze spowodowany czynnikami zewnętrznymi, takimi jak wzrost cen energii, inflacja z wyłączeniem cen regulowanych i cen energii również wzrosła od około 1 % w lecie 2005 r. do 2,7 % w pierwszym kwartale 2006 r., w szczególności w sektorze żywności, transportu i niektórych usług, jak np. usług gastronomicznych. Ceny importowe gazu ziemnego wzrosły znacząco o około 40 % od 1 stycznia 2006 r., kiedy wygasła wieloletnia umowa z głównym eksporterem gazu. Doprowadziło to do wzrostu cen za gaz używany do gotowania i ogrzewania, co dodało około 0,1 punktu procentowego do inflacji w styczniu 2006 r. Największy wpływ wyższych cen importowych gazu może być jednak odczuwalny dopiero po pewnym czasie, w wyniku dostosowania regulowanych cen za ogrzewanie centralne. Oczekuje się, że w dalszej części 2006 r. inflacja będzie stopniowo wzrastać odzwierciedlając podwyżki wynikające z wyższych kosztów pracy (wzrost jednostkowych kosztów pracy osiągnął w 2005 r. 3,8 %) i wyższych cen importowych, w szczególności za produkty energetyczne, które po pewnym czasie częściowo znajdą odbicie w cenach detalicznych. Oczekuje się, że średnia inflacja wzrośnie z 2,7 % w 2005 r. do 3,5 % w 2006 r. W dłuższej perspektywie rosnący popyt krajowy i wzrost niektórych podatków akcyzowych stanowią czynniki ryzyka dla inflacji. W perspektywie średniookresowej, osiągnięcie i utrzymanie inflacji na niskim poziomie będzie uzależnione od utrzymania wzrostu płac na poziomie odpowiadającym rozwojowi produktywności. Średnia inflacja w skali 12 miesięcy na Litwie przekraczała od kwietnia 2005 r. wartość referencyjną, co w najbliższych miesiącach prawdopodobnie się nie zmieni. Litwa nie spełnia kryterium stabilności cen. 4. SYTUACJA BUDŻETOWA W sprawozdaniu o konwergencji z 2004 r. Komisja stwierdziła, że Litwa nie podlega decyzji Rady o istnieniu nadmiernego deficytu oraz że spełnia ona kryterium dotyczące sytuacji budżetowej. Deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych zmniejszył się z 3,6 % PKB w 2000 r. do 1,2 % PKB w 2003 r. W 2004 r. deficyt wzrósł lekko do poziomu 1,5 % PKB, co było między innymi spowodowane wprowadzeniem kapitałowego systemu ubezpieczeń emerytalnych. W 2005 r. deficyt zmniejszył się do poziomu 0,5 % PKB. W przeciwieństwie do lat poprzednich, korekta budżetowa opierała się na przychodach. Znaczny wzrost przychodów był wynikiem ożywionej działalności gospodarczej i usprawnienia systemu poboru i egzekwowania podatków. Ponieważ uniknięto dodatkowych wydatków z dodatkowych budżetów w drugiej połowie roku, PL 4 PL
co miało miejsce w latach poprzednich, zasadniczo zrealizowano cele w zakresie wydatków. Uwarunkowania o charakterze cyklicznym wspierały od 2003 r. konsolidację fiskalną, niemniej jednak deficyt strukturalny wzrósł w 2003 i 2004 r. w wyniku znacznego pogorszenia się deficytu pierwotnego. W 2005 r. zmniejszył się zarówno deficyt pierwotny, jak i deficyt strukturalny. Deficyt budżetowy na Litwie utrzymuje się w dalszym ciągu na poziomie poniżej progu 3 % PKB. Oczekuje się, że deficyt pozostanie zasadniczo stabilny w 2006 r., mimo iż istnieją niepewności związane z możliwością wchłonięcia funduszy UE i wpływem reformy podatkowej, która przewiduje zmniejszenie podatku dochodowego od osób fizycznych i zwiększenie podatku od przedsiębiorstw. Zadłużenie sektora Wykres 2. Litwa: Równowaga budżetowa instytucji rządowych i (w procentach PKB) samorządowych względem 0,0 PKB spadało -0,5 systematycznie od 23,6 % PKB pod koniec 2000 r. do poniżej 19 % PKD w -1,0-1,5-2,0 2005 r. Głównym -2,5 czynnikiem, który -3,0 Równowaga budżetowa -3,5 przyczynił się do tego Saldo dostosowane cyklicznie -4,0 Wartość referencyjna spadku, był wpływ 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006(*) rządowych transakcji (*) prognoza z wiosny Źródło : służby Komisji finansowych, odzwierciedlających przede wszystkim wpływy z prywatyzacji oraz pozytywny wpływ wyceny nominalnego umacniania się lita na dług zagraniczny. Zadłużenie pozostaje znacznie poniżej progu 60 % PKB i oczekuje się, że pozostanie stabilne w perspektywie średnioterminowej. Zgodnie z programem konwergencji z grudnia 2005 r. deficyt zasadniczy sektora instytucji rządowych i samorządowych miał zmniejszać się stopniowo od 1,5 % PKB w 2005 r. (faktyczny wynik w 2005 r. był niższy i wyniósł 0,5 punktu procentowego PKB) do 1 % PKB w 2008 r. w kontekście dynamicznego wzrostu PKB. Przewidywana konsolidacja opiera się na wydatkach, przy czym zmniejszone zostaną przede wszystkim wydatki na spożycie ogólnospołeczne i transfery socjalne w % PKB przy jednoczesnym znaczącym wzroście publicznych wydatków inwestycyjnych. Zgodnie z uaktualnionym programem konwergencji dług Litwy będzie utrzymywał się na poziomie 19-20 % PKB przez pozostałą część okresu objętego programem. W dniu 14 marca 2006 r. Rada poddała analizie uaktualniony program konwergencji. Uznała, że zawarta w programie strategia budżetowa jest osiągalna oraz że ryzyko związane z przewidywaniami budżetowymi zawartymi w programie wydaje się zasadniczo zrównoważone. Ponieważ możliwe jest, że średnioterminowy cel, jakim jest osiągnięcie cyklicznie dostosowywanego deficytu na poziomie 1 % PKB lub mniejszego, nie zostanie osiągnięty podczas trwania programu, Rada wezwała Litwę do wzmocnienia działań związanych z korektą strukturalną budżetu. Jeśli chodzi o zrównoważenie finansów publicznych, dla Litwy odnotowuje się niski poziom zagrożenia ze względu na przewidywane koszty budżetowe związane ze starzeniem się społeczeństwa. PL 5 PL
Litwa nie podlega decyzji Rady o istnieniu nadmiernego deficytu oraz spełnia kryterium dotyczące sytuacji budżetowej. 5. STABILNOŚĆ KURSU WALUTOWEGO W sprawozdaniu o konwergencji z 2004 r. oceniono, że Litwa nie spełnia kryterium kursu walutowego. W momencie przeprowadzania analizy Litwa uczestniczyła od dwóch miesięcy w systemie ERM II. Okres dwóch lat dla oceny stabilności kursu walutowego trwa od maja 2004 r. do kwietnia 2006 r. Litwa przystąpiła do ERM II w dniu 28 czerwca 2004 r., jednostronnie zobowiązując się do utrzymania stosowanego od dawna zarządu walutą w ramach mechanizmu, i do tej pory uczestniczyła w nim przez 22 miesiące. Przez dwa miesiące przed przystąpieniem do ERM II kurs wymiany lita do euro był stabilny i wykazywał jedynie niewielkie odchylenia od kursu centralnego. Od momentu przystąpienia lita do ERM II nie miały miejsca żadne odchylenia od kursu centralnego. Zaufanie społeczeństwa i rynku do uczestnictwa w ERM II i do zarządu walutą jest w dalszym ciągu duże, a opracowywanie dodatkowych wskaźników nie wykazuje żadnego znaczącego wpływu na kurs walutowy lita. Stosunek oficjalnych aktywów rezerwowych do bazy monetarnej znacznie przekracza 100 %, a w 2005 r. osiągnął 127,5 %. Nie były w dużym zakresie aktywnie stosowane środki uznaniowe mające na celu wpłynięcie na płynność finansową. Krótkoterminowe stopy procentowe zbliżyły się znacznie do poziomu występującego na obszarze euro, co oznacza, że rynki finansowe nie przewidują znacznego ryzyka walutowego. Różnica między trzymiesięczną stopą procentową VILIBOR a EURIBOR znacznie zmalała od średnio około 65 punktów bazowych w kwietniu 2004 r. do średnio około 3 punktów bazowych w okresie styczeń-marzec 2006 r. W okresie dwóch lat, który jest objęty niniejszą oceną, kurs lita odpowiadał kursowi centralnemu ERM II. Parytet centralny lita wewnątrz ERM II nie uległ dewaluacji z inicjatywy Litwy. Do czasu ewentualnej decyzji Rady w lipcu 2006 r. miną ponad 24 miesiące uczestnictwa lita w systemie ERM II. Litwa spełnia kryterium kursu walutowego. 6. DŁUGOTERMINOWE STOPY PROCENTOWE W sprawozdaniu o konwergencji z 2004 r. stwierdzono, że Litwa spełnia kryterium konwergencji dotyczące stóp procentowych. Średnia długoterminowa stopa procentowa na Litwie w roku poprzedzającym sierpień 2004 r. wynosiła 4,7 %, a więc poniżej wartości referencyjnej 6,4 %. Różnica względem średnich długoterminowych stóp procentowych obszaru euro wyraźnie malała bezpośrednio przed przystąpieniem Litwy do ERM II w czerwcu 2004 r. Różnica 7 6 5 Wyrkes 3. Długoterminowe stopy procentowe (średnia ruchoma z 12 miesięcy) Wartość referencyjna PL 6 3 PL 4 Litwa kwi 04 lip 04 paź 04 sty 05 kwi 05 lip 05 paź 05 sty 06 Źródło: EBC, Eurostat, służby Komisji
ta zmniejszała się dalej z około 55 punktów bazowych w momencie przystąpienia do ERM II do około 25 punktów bazowych w marcu 2006 r., co jest jednym z czynników świadczących o wiarygodności litewskiej polityki makroekonomicznej. Ponieważ długoterminowe stopy procentowe na Litwie odzwierciedlają stopy procentowe na rynku pierwotnym, krótkoterminowe wahania tej różnicy były przede wszystkim wyrazem zmienności długoterminowych stóp procentowych obszaru euro. Dwunastomiesięczna długoterminowa średnia ruchoma stopa procentowa istotna dla oceny spełnienia kryterium traktatu malała przez cały okres oceny. W marcu 2006 r., który stanowi ostatni miesiąc dla którego dostępne są dane, wartość referencyjna średnia długoterminowa stopa procentowa w Szwecji, Finlandii i Polsce plus 2 punkty procentowe wynosiła 5,9 %. Dwunastomiesięczna średnia ruchoma dochodu za obligacje odniesienia Litwy wynosiła 3,7 %, a więc poniżej wartości referencyjnej. Litwa spełnia kryterium konwergencji dotyczące długoterminowych stóp procentowych. 7. CZYNNIKI DODATKOWE Litwa poczyniła napawające optymizmem postępy na drodze do integracji rynku finansowego i produktowego w wielu obszarach. System finansowy Litwy w znacznym stopniu zintegrował się z systemem finansowym UE. Integracja nastąpiła głównie na drodze przejmowania pośredników finansowych przez kapitał zagraniczny, z czym związane były znaczne pożyczki w obcych walutach. Rozmiar systemu finansowego pozostaje stosunkowo niewielki w porównaniu do PKB, ale rynek finansowy szybko się pogłębia zgodnie z rozwojem gospodarczym. Duża koncentracja i obecność kapitału zagranicznego świadczą o tym, jak ważna jest współpraca transgraniczna w celu zapewnienia odpowiedniej struktury nadzoru i ochrony stabilności finansowej. Podobnie jak inne nowe państwa członkowskie UE, na przestrzeni ostatnich 15 lat Litwa doświadczyła głębokich zmian w swojej strukturze gospodarczej. Dane dotyczące handlu i bezpośrednich inwestycji zagranicznych wskazują na coraz większą integrację Litwy w gospodarce UE. Obecność przedsiębiorstw zagranicznych przyczyniła się do transferu technologii, zwiększenia umiejętności w zakresie organizacji i zarządzania i ożywienia konkurencji. W porównaniu do obszaru euro istnieją wciąż znaczne różnice w składzie sektorowym produkcji i eksportu, natomiast poziom cen detalicznych na Litwie jest w dalszym ciągu znacznie niższy niż średnia UE (54,6 % w 2004 r.). Dokonano istotnych postępów w zakresie przyjęcia i stosowania dorobku wspólnotowego w obszarze rynku wewnętrznego i poprawy otoczenia biznesu. Przez wiele lat Litwa odnotowywała stosunkowo wysokie deficyty na rachunkach bieżących odzwierciedlające znaczące deficyty w handlu towarami, które częściowo były kompensowane dodatnim saldem usług i bieżących transferów. Deficyt na rachunku bieżącym zwiększył się z 4,7 % PKB w 2003 r. do 7,7 % PKB w 2004 r., głównie z powodu dużego popytu krajowego. Ten trend został zatrzymany w 2005 r., kiedy deficyt na rachunku bieżącym zmniejszył się lekko do 7,0 % PKB. Niewielkie zmniejszenie deficytu na rachunku bieżącym było wynikiem poprawy w saldzie usług i transferów (saldo transferów wzrosło w ciągu ostatnich dwóch lat głównie w PL 7 PL
związku z napływem funduszy UE), podczas gdy deficyt w handlu towarami powiększył się i osiągnął 11,2 % PKB w wyniku znaczącego zwiększenia importów spowodowanego wzrostem realnym PKB. Saldo przychodów bieżących było ujemne i podobnie jak w poprzednich dwóch latach wynosiło 2,4 % PKB. Było to głównie spowodowane faktem, że zagraniczne firmy w dużej mierze wywoziły z Litwy zyski (co wskazuje na zdrową zyskowność wcześniejszych bezpośrednich inwestycji zagranicznych). Stopy realnego wzrostu PKB przy stosunkowo wysokim deficycie na rachunku bieżącym odzwierciedlają gwałtowny proces nadganiania w gospodarce, w którym zagraniczne oszczędności są mobilizowane do finansowania inwestycji. Do tej pory finansowanie deficytu na rachunku bieżącym nie było problematyczne, niemniej jednak pozycja zewnętrzna Litwy wskazuje w perspektywie średnioterminowej na potrzebę znacznego finansowania. Kluczowym wyzwaniem dla Litwy w przyszłości będzie niedopuszczenie do znacznego powiększenia deficytu zewnętrznego przy jednoczesnym utrzymaniu tempa wzrostu bez wywierania negatywnego wpływu na konkurencyjność. Patrząc w przyszłość należy oczekiwać, że fundusze UE wniosą znaczny wkład w inwestycje krajowe, co będzie stanowiło wsparcie finansowania zewnętrznego bez zwiększenia zadłużenia zagranicznego. * * * Litwa dokonała znacznych postępów na drodze do osiągnięcia wysokiego stopnia trwałej konwergencji spełniając kryteria związane z finansami publicznymi, stabilnością kursu walutowego i długoterminowymi stopami procentowymi. Na dzień dzisiejszy Litwa nie spełnia kryterium stabilności cen. W świetle tej oceny Komisja stwierdza, że nie należy zmieniać statusu Litwy jako państwa członkowskiego objętego derogacją. PL 8 PL