JEZIORO TARNOWSKIE DUŻE

WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA W ZIELONEJ GÓRZE JEZIORO TARNOWSKIE DUŻE KOMUNIKAT O JAKOŚCI WÓD W 2005 r. opracowali : mgr inz. Wojciech Konopczyński mgr Andrzej Wąsicki (hydrobiologia) WYDZIAŁ MONITORINGU ŚRODOWISKA Zielona Góra maj 2006

- 2 JEZIORO TARNOWSKIE DUŻE SPIS TREŚCI I. CHARAKTERYSTYKA FIZJOGRAFICZNA JEZIORA TARNOWSKIE DUŻE 1.- Położenie geograficzne jeziora 2.- Morfometria 3.- Roślinność 4.- Hydrologia 5.- Użytkowanie ziemi w zlewni 6.- Użytkowanie wód 7. - Źródła zanieczyszczeń wód 8.- Warunki meteorologiczne 9.- Ocena podatności wód jeziora na degradację II. CHARAKTERYSTYKA JAKOŚCI WÓD JEZIORA TARNOWSKIE DUŻE 1.- Warunki termiczno-tlenowe jeziora 2.- Omówienie wyników badańanlitycznych wód dopływów i odpływu 3.- Omówienie wyników badań analitycznych wód jeziora 4.- Omówienie badań hydrobiologicznych wód jeziora 5.- Ocena stanu czystości wód jeziora III. WNIOSKI IV. WYKORZYSTANE MATERIAŁY

- 3 JEZIORO TARNOWSKIE DUŻE I. CHARAKTERYSTYKA FIZJOGRAFICZNA JEZIORA TARNOWSKIE DUŻE 1. Położenie geograficzne jeziora Jezioro Tarnowskie Duże usytuowane jest w zlewni rzek Cienicy - Obrzycy Odry, w rejonie Pojezierza Południowo Bałtyckiego, w części Pojezierza Leszczyńskiego, na terenie Pojezierza Sławskiego, w strefie brzeżnej ostatniego zlodowacenia. Ukształtowanie misy jeziora nastąpiło w czasie zlodowacenia bałtyckiego w jego fazie leszczyńskiej. Pojezierze Sławskie stanowi najniższą zachodnią część Pojezierza Leszczyńskiego o pow. 673 km2. Występuje tu kilka dość dużych jezior, z których największym jest jezioro Sławskie. Od południa Pojezierze zamykają moreny czołowe i kemy ostatniego zlodowacenia. [Kondracki 1987 r j. Położenie geograficzne jeziora przedstawiono na rysunku nr 1 i w tabeli nr 1. Tabela 1 Dane ogólne Jezioro Województwo Powiat Gmina Typ gminy Makroregion Mezoregion Wysokość n.p.m. Szerokość geog. Długość geog. Dorzecze: TARNOWSKIE DUŻE LUBUSKIE wschowski Sława miejsko - wiejska Lokalizacja: Pojezierze Leszczyńskie Pojezierze Sławskie 60,0 m 51 52' 15 59' Cienica Obrzyca Odra Bałtyk Administracyjnie jezioro leży na terenie gminy Sława w powiecie wschowskim na zachód od miejscowości Tarnów Jezierny. Wzdłuż północno wschodniego brzegu jeziora przebiega droga ze Sławy do Lubięcina. 2. Morfometria Jezioro ma charakter rynnowy, rozwój linii brzegowej jest średni, konfiguracja dna jest regularna. Usytuowana w kierunku NW-SE misa jeziora poza wąskim pasem przybrzeżnej piaszczystej ławicy posiada dość grubą warstwę osadów dennych (rzędu 0,5-1,0 m). Podstawowe dane morfometryczne jeziora pokazuje tabela nr 2.

- 4 JEZIORO TARNOWSKIE DUŻE Tabela 2 Dane morfometryczne Rok pomiarów Dane morfometr. 1959 Inst.Rybactwa Śródl. PR-3/2-29/59 91,6 ha nr.jez. (IRŚ) Powierzchnia zwierciadła Powierzchnia wysp Głębokość maksymalna Głębokość średnia Objętość Długość maksymalna Szerokość maksymalna Długość efektywna Szerokość efektywna Linia brzegowa ogółem Linia brzegowa wysp 0,0 ha 7,5 m 3,8 3504,0 2500 725 m tys m3 m m 2500 m 725 m 6780 m 0 m Wykaz izobat jeziora Tarnowskie Duże wraz z wyliczoną powierzchnią i objętością poszczególnych warstw wody przedstawia tabela nr 3. Tabela 3 Wykaz izobat jeziora JEZIORO TARNOWSKIE DUŻE Rok pomiaru: 1959 +-----------------------------------------------------------------+ Lp. Izobata Powierzchnia określona Objętość warstwy między [m] izobatą [ha] izobatami [tys.m3] -----+---------+------------------------ 1 0,0 91,6 ------------------------ -----+---------+------------------------ 861,0 2 1,0 80,9 ------------------------ -----+---------+------------------------ 1095,4 3 2,5 65,5 ------------------------ -----+---------+------------------------ 1165,0 4 5,0 29,9 ------------------------ -----+---------+------------------------ 382,6 5 7,5 0,1 ------------------------ +---------------------------------------- 0,0 +---------------------------------------------+ Charakterystykę morfometryczną jeziora Tarnowskie Duże przedstawia plan batymetryczny (załącznik nr 1) i jego karta morfometryczna (załącznik nr 2). 3. - Roślinność Według badań z 1959 r. roślinność wynurzona zajmowała 12,4 ha, co stanowiło 13,6 % powierzchni lustra wody. Roślinność występowała na 92,0 % długości linii brzegowej. Według badań z 1980 r. w strefie litoralu roślinność wodna występowała do głębokości 2,5 m i

- 5 JEZIORO TARNOWSKIE DUŻE zajmowała powierzchnię około 26 ha, co stanowiło 29 % ogólnej powierzchni jeziora. Roślinność wynurzona reprezentowana była przez trzcinę pospolitą (Phragmites communis), pałkę wąskolistną (Typha angustifolia) i oczeret jeziorny - sitowie jeziorne (Schoenoplektus lacustris, syn. Scirpus lacustris. Roślinność zanurzona reprezentowana była przez wywłócznik (Myriophyllion sp.), rogatek (Ceratophyllum sp.), jezierze (Najas sp.), jaskier (Ranunuculas sp.), rdestnicę (Potamogeton sp.), oraz grążel żółty (Nuphar luteum) [Szybowski1980]. 4. - Hydrologia W tabeli nr 4 przedstawione podstawowe dane charakteryzujące zlewnię jeziora. Całkowity obszar zlewni pokazano na rysunku nr 2. Tabela 4 Dane o zlewni Jezioro Powierzchnia zlewni całkowitej Źródło danych Wymiana wody około Źródło danych 16,5 km2 Inst.Met. i Gos.Wod. 60 % OBiKŚ / WIOŚ Cieki związane z jeziorem Uwagi Tarnowskie Duże są spływ powierzchniowy q = 4,0 l/s/km2 Powierzchnia zlewni jeziora Tarnowskiego Dużego do przekroju na odpływie wynosi 16,5 km 2. Granica zlewni od strony SE przebiega wierzchołkami wzgórz układającymi się na rzędnych do 121,5 m npm. Od NW graniczy ze zlewnią jeziora Jeziorno, a od NE ze zlewniami jezior Sławskie i Błotne. Obrzeże jeziora jest zróżnicowane. Od południa i południowego zachodu jest pagórkowate ze stromym zejściem do jeziora. Od strony północnej i północno wschodniej płaskie. Brzeg jeziora ma charakter klifowy. Jedynie na niewielkim odcinku przy odpływie oraz w partii północno zachodniej jest płaski i zabagniony. Jezioro położone jest w zlewni rzeki Cienicy, do której odpływem o przepływie rzędu 0,1 m3/s odprowadzany jest nadmiar jego wód. Jezioro, poza pięcioma ciekami (tabela nr 5) o niewielkich przepływach (tabela nr 6) rzędu 0,5-21,0 dm3/s i jednym źródłem - ok. 1 dm 3/s, nie ma innych dopływów. Na obszarze brzegów południowo zachodnich występują źródła, młaki i wysiąki. Uproszczony bilans ilości wód powierzchniowych zasilających jezioro i odpływających z niego wskazuje na zasilanie jeziora przez wody podziemne.

- 6 JEZIORO TARNOWSKIE DUŻE Tabela 5 Cieki związane z jeziorem Jezioro TARNOWSKIE DUŻE +------------------------------------------------------------------------+ Lp. Rodzaj ciekusymbol Nazwa cieku Stanowisko Uwagi -----+------------+------+---------------------------+----------+------- 1 dopływ A źródło (na brzegu zach.) 21 2 dopływ B bn. (z pd-wsch.) 22 3 dopływ C bn. (z południa) 23 4 dopływ D bn. (z pn-zach.) 24 5 dopływ E rów bn (z zachodu) 25 6 dopływ F bn (z północy) 26 6* 7 odpływ O bn. (na wsch.) 31 7* +------------------------------------------------------------------------+ 6* ciek okresowy 7* Rów będący dopływem Cienicy Poziom wody w jeziorze oscyluje wokół rzędnej 57,70 m n.p.m. Minimalny poziom lustra wody w jeziorze warunkowany jest rzędną dna przepustu (57,32 m n.p.m..) na odpływie pod drogą do Tarnowa Jeziernego. Naturalny odpływ z jeziora jest wyrównany ze względu na duże zalesienie zlewni jak i retencję samego jeziora. W ostatnich latach został jednak dość znacznie zburzony ze względu na na aktywność życiową bobrów. Kilkakrotnie zdarzyło się, że bobry zabudowały przepust pod drogą powodując spiętrzenie wody w zlewni odpływu. Poziom wody w jeziorze Tarnowskim Dużym rósł o kilkanaście centymetrów i następował zanik przepływu wody w odpływie z jeziora. Tabela 6 Wyniki pomiarów przepływów chwilowych Stanowisko pomiarowe Data pomiaru Przepływ chwilowy [m3/s] A-21 - źródło (na brzegu zach.) - ujście B-22 Ciek bn. (z pdwsch.) ujście C-23 Ciek bn. (z południa) ujście D-24 Ciek bn. (z pnzach.) ujście E-25 Rów bn. (z zachodu) ujście 2004-03-15 2004-08-23 2005-03-21 2005-08-25 2004-03-15 2004-08-23 2005-03-21 2005-08-25 2004-03-15 2004-08-23 2005-03-21 2005-08-25 2004-03-15 2004-08-23 2005-03-21 2005-08-25 2004-03-15 2004-08-23 2005-03-21 2005-08-25 0,0020 0,0012 0,0010 0,0008 0,0039 suchy 0,0007 suchy suchy 0,0020 0,0050 0,0022 0,0027 0,0026 0,0033 0,0018 0,0122 0,0031 0,0071 0,0008

- 7 JEZIORO TARNOWSKIE DUŻE F-26 Ciek bn. (z północy) ujście O-31 - Ciek bn. (na wsch..) - wypływ 2004-03-15 2004-08-23 2005-03-21 2005-08-25 2004-03-15 2004-08-23 2005-03-21 2005-08-25 0,0014 Suchy 0,0045 suchy 0,1069 0,0125 0,2833 0,0150 5. Użytkowanie ziemi w zlewni Wykształcone na terenie zlewni gleby należą do trzech typów: bielicowego, bagiennego i mad. Największą i jednocześnie zwartą powierzchnię zajmują gleby bielicowe piaskowe wytworzone z piasków luźnych słabo gliniastych i gliniastych. Niewielką powierzchnię zajmują gleby typu bagiennego, torfy i mursze. Zalegają one w dolinach cieków i są przeważnie nadmiernie uwilgocone (Szybowski 1980). Struktura użytkowania gruntów przedstawia się następująco: grunty orne - 396 ha - 13 %, użytki zielone - 244 ha - 8 %, lasy - 2 104 ha - 69 %, wody - 92 ha - 3 %, Inne (zabudowa, nieużytki) - 214 ha - 7 %. 6. Użytkowanie wód Jezioro Tarnowskie Duże położone jest w strefie chronionego krajobrazu. Na wodach jeziora obowiązuje zakaz używania łodzi motorowych. Jezioro użytkowane jest przez Gospodarstwo Rybackie ze Sławy. Dane dotyczące użytkowania jeziora przedstawiono w tabeli nr 7. Tabela 7 Użytkowanie wód Jezioro Rok pomiaru UŻYTKOWANIE typ rybacki gospodarka rybacka transport wodny ujęcie do picia ujęcia dla przemysłu OBIEKTY ilość miast ilość wsi il. ośrodków wczasowych il. pól namiotowych zabudowa rekreacyjna FORMY UŻYTKOWANIA ZIEMI Źródła zanieczyszczeń TARNOWSKIE DUŻE 1992 sandaczowe jest prowadzona nie ma nie ma nie ma 0 2 4 1 liczna przewaga lasów nie ma

- 8 JEZIORO TARNOWSKIE DUŻE Ważność danych od roku Jezioro Tarnowskie Duże ze względu turystycznych pierwszej kategorii. Jezioro, na walory rekreacyjne jest zaliczane do terenów w zagospodarowania rekreacyjno turystycznego. W rybacka przez Zakład Rybacki ze Sławy. 1992 do roku 2005 perspektywie, wodach przeznaczone jest do jeziora prowadzona jest gospodarka Planowane jest zarybianie jeziora gatunkami ryb charakterystycznymi dla zbiorników typu sandaczowego. 7. Źródła zanieczyszczeń wód Do jeziora nie są odprowadzane ścieki z punktowych źródeł zanieczyszczeń. Ścieki z ośrodków wczasowych odprowadzane lub wywożone są na oczyszczalnię ścieków w Tarnowie Jeziernym lub w Sławie. Jezioro zasilane jest głównie wodami podziemnymi i stan ich czystości wpływa na jakość wód jeziora. Wody podziemne mogą być zanieczyszczane przez ścieki odprowadzane do ziemi z nieszczelnych zbiorników tzw. bezodpływowych zlokalizowanych na terenach miejscowości Tarnów Jezierny, terenach ośrodków wczasowych i terenach zabudowy rekreacyjnej. Nad jeziorem i w strefie zlewni bezpośredniej jeziora zlokalizowane są dwie miejscowości Tarnów Jezierny (120 mieszkańców) i Jodłów (60 mieszkańców), Pałacyk Myśliwski dawniejszy dom pracy twórczej, obecnie w posiadaniu Technikum Rolniczego w Sławie, cztery ośrodki wczasowe i dość liczna zabudowa rekreacyjna oraz jedno pole namiotowe. Ośrodki Wczasowe to: CPN Nowa Sól posiadający domki campingowe 3 i 4 osobowe; RELAX - wyposażony w domki campingowe 2 osobowe z węzłami sanitarnymi (ilość miejsc 24) i pokoje 2 osobowe (na 20 osób) w budynkach murowanych; Prywatny ośrodek wczasowy przejęty od firmy ZASET - wyposażony w domki campingowe 4, 5 osobowe; oraz prywatny OW INTERNAUKA posiadający domki campingowe 5, 6 osobowe i małe pole campingowe. W miejscowości Tarnów Jezierny znajdują się dwie oczyszczalnie ścieków bytowych działające sezonowo zazwyczaj od czerwca do września. Jedna na terenie Ośrodka Wczasowego INTERNAUKA w Tarnowie Jeziernym. Jest to oczyszczalnia mechaniczno biologiczna oparta o komory biologicznego oczyszczania typu DOBROTOR. Do oczyszczalni w szczycie sezonu dopływa około 50-70 m3/db. Odprowadzanie oczyszczonych ścieków następuje do ziemi (gruntu) drenażem rozsączającym na działce 51/13 w obrębie Tarnów Jezierny. Druga oczyszczalnia znajduje się na terenie Ośrodka Wypoczynkowego RELAX. Ścieki bytowo gospodarcze w ilości około 20 m3/db oczyszczane są tu na mechaniczno biologicznej oczyszczalni z ekoreaktorem. Ścieki po oczyszczeniu odprowadzane są do gruntu drenażem rozsączającym.

- 9 JEZIORO TARNOWSKIE DUŻE 8. Warunki meteorologiczne Według danych ze stacji IMGW w Radzyniu roczna suma opadów w rejonie jeziora Tarnowskiego Dużego w roku hydrologicznym 2005 wyniosła 595 mm, 2004 wyniosła 479 mm, w 2003 wyniosła 414 mm a w roku 2002 741 mm. W czasie badań wiosennych w dniu 21 marca 2005 r. było słonecznie, wiał wiatr z północnego wschodu o sile 0,9 m/s, średnia dobowa temperatura powietrza wynosiła -2,5 C. W czasie badań letnich w dniu 25 sierpnia 2005 r. średnia dobowa temperatura powietrza wynosiła 16,8 C, było słonecznie wiał słaby wiatr z kierunku południowo zachodniego o sile 1 m/s. 9. Ocena podatności wód jeziora na degradację Jezioro Tarnowskie Duże charakteryzuje się wysoką podatnością na degradację (III kategoria). Brak stratyfikacji termicznej, długa linia brzegowa w stosunku do objętości wód, niska głębokość średnia jeziora, epilimnion kontaktujący się z dużą powierzchnią dna wpływa na obniżenie możliwości obronnych jeziora przed wpływem zanieczyszczeń na jakość wód. Duża blisko 60 % wymiana wód w roku, dość niski współczynnik Schindlera, wskazujący na małą zlewnię całkowitą jeziora w stosunku do objętości jego wód oraz las otaczający jezioro wpływają na zwiększenie możliwości samoobrony jeziora przed degradującym wpływem zanieczyszczeń antropogennych. Wysoka podatność na degradację wymaga by nawet niewielkie ilości zanieczyszczeń nie przedostawały się do wód jeziora, gdyż inaczej przyczyniają się do przyspieszenia procesów eutrofizacji. Tabela 8 Ocena podatności na degradację Jezioro : TARNOWSKIE DUŻE +-------------------------------------------------------------------------------------------------------+ Wskaźnik Wartość wskaźnika Punktacja ----------------------------------------------------------+-------------------------------+------------ Głębokość średnia (m) 3,8 3 ----------------------------------------------------------+-------------------------------+------------ V jeziora / L jeziora (tys.m3)/(m) 0,52 4 ----------------------------------------------------------+-------------------------------+------------ Stratyfikacja wód % 0,0 4 ----------------------------------------------------------+-------------------------------+------------ P dna czynnego / V epilimnionu (m2)/(m3) 0,20 3 ----------------------------------------------------------+-------------------------------+------------ Wymiana wody w roku % 60 2 ----------------------------------------------------------+-------------------------------+------------ Współczynnik Schindlera P zlewni(z P jeziora)/ V jeziora (m2)/(m3) 4,7 2 ----------------------------------------------------------+-------------------------------+------------ Sposób zagospodarowania zlewni bezpośredniej przewaga lasów 1 ----------------------------------------------------------+-------------------------------------------- Wynik punktacji i sumaryczna kategoria podatności jeziora 2,71 = III kategoria +-------------------------------------------------------------------------------------------------------+

- 10 JEZIORO TARNOWSKIE DUŻE II CHARAKTERYSTYKA JAKOŚCI WÓD JEZIORA TARNOWSKIEGO DUŻEGO 1. Warunki termiczno - tlenowe jeziora Jezioro jest płytkie i posiada zazwyczaj wyrównaną temperaturę wody w pionie niekiedy tylko nieznacznie zróżnicowaną. Niepełna stratyfikacja termiczna powstaje w jeziorze na okres kilku dni podczas słonecznej, bezwietrznej pogody. Lokalizację punktów pomiarowo badawczych jeziora Tarnowskiego Dużego przedstawiono na rysunku nr 3. W tabeli nr 9 pokazano warunki termiczno tlenowe jeziora, a na rysunku nr 4 wykresy termiczno tlenowe z okresu wiosny i lata 2005 r. Tabela 9 Warunki termiczno tlenowe W A R U N K I T E R M I C Z N O - T L E N O W E J E Z I O R A ===== Jezioro TARNOWSKIE DUŻE =================================== Data badania: 21-03-2005 Okres poboru prób: wiosna Hypolimnion: nie występuje Stanowisko: 01 Metalimnion: nie występuje +----------------------------------------+ Lp. głębokość temperatura tlen [m] [ C] [mg/l] -----+-----------+-------------+-------- 1 0,0 4,4 19,3 2 1,0 4,1 17,9 3 2,0 4,0 18,1 4 3,0 4,0 18,0 5 4,0 4,0 18,0 6 5,0 3,9 16,8 7 6,0 4,1 13,3 +----------------------------------------+ Data badania: 25-08-2005 Okres poboru prób: lato Hypolimnion: nie występuje Stanowisko: 01 Metalimnion: nie występuje +----------------------------------------+ Lp. głębokość temperatura tlen [m] [ C] [mg/l] -----+-----------+-------------+-------- 1 0,0 22,0 10,9 2 1,0 22,0 11,0 3 2,0 21,8 11,1 4 3,0 21,7 10,5 5 4,0 19,9 2,9 6 5,0 19,1 0,1

- 11 JEZIORO TARNOWSKIE DUŻE 7 6,0 18,5 0,1 +----------------------------------------+ W czasie badań w 2005 r. w okresie wiosennym temperatura w badanym pionie jeziora wynosiła 4,0 C. Woda była dobrze natleniona 13,3 19,37 mg O2/dm3. W okresie letnim temperatura wody w pionie była zróżnicowana i wynosiła 18,5 C przy dnie i 22,0 C w warstwie powierzchniowej. W warstwach przydennych brak było tlenu rozpuszczonego (0,1 mg O 2/dm3), warstwy dobrze natlenione występowały do 4 m głębokości (11,1-10,5 mg O2/dm3). Takie uwarstwienie tlenowe pokazuje, że w okresach bezwietrznych w jeziorze występują przy dnie strefy beztlenowe. 2. Omówienie wyników badań analitycznych wód dopływów i odpływu Wyniki badań fizyko chemicznych i bakteriologicznych dopływów i odpływu z jeziora przedstawiono w tabeli nr 10. Tabela 10 Podstawowe wskaźniki zanieczyszczeń - cieki P O D S T A W O W E W S K A Ź N I K I Z A N I E C Z Y S Z C Z E Ń --------------------------------CIEKI--------------------------------===== Jezioro TARNOWSKIE DUŻE =================================== Stanowisko: 21 Ciek: dopływ Przepływ chwilowy: 1 [l/sek] Nazwa cieku: źródło (na brzegu zach.) Data badania: 21-03-2005 Obserwacje: brak Lp. Podstawowe - odpływ/dopływ wartość j. miary -----+--------------------------------+------------+----------- 1 Tlen 5,4 mg O2/l 2 ChZT metodą dwuchromianową 8,4 mg O2/l 3 BZT5 1,8 mg O2/l 4 Utlenialność 2,0 mg O2/l 5 Fosforany 0,053 mg P/l 6 Fosfor całkowity 0,121 mg P/l 7 Azot amonowy 0,12 mg N/l 8 Azot azotanowy 0,09 mg N/l 9 Azot organiczny 0,59 mg N/l 10 Azot całkowity 0,8 mg N/l 11 Przewodność elektrolit. wł. 296 µs/cm 12 Miano coli typu kałowego 20,0 Stanowisko: 21 Ciek: dopływ Przepływ chwilowy: 0,9 [l/sek] Nazwa cieku: źródło (na brzegu zach.) Data badania: 25-08-2005 Obserwacje: brak Lp. Podstawowe - odpływ/dopływ wartość j. miary -----+--------------------------------+------------+----------- 1 Tlen 2,5 mg O2/l 2 ChZT metodą dwuchromianową 11,6 mg O2/l 3 BZT5 1,4 mg O2/l 4 Utlenialność 1,4 mg O2/l 5 Fosforany 0,051 mg P/l 6 Fosfor całkowity 0,092 mg P/l 7 Azot amonowy 0,14 mg N/l 8 Azot azotanowy 0,07 mg N/l 9 Azot organiczny 3,05 mg N/l 10 Azot całkowity 3,26 mg N/l 11 Przewodność elektrolit. wł. 329 µs/cm 12 Miano coli typu kałowego 20,0

- 12 JEZIORO TARNOWSKIE DUŻE Stanowisko: 22 Ciek: dopływ Przepływ chwilowy: 0,8 [l/sek] Nazwa cieku: bn. (z pd-wsch.) Data badania: 21-03-2005 Obserwacje: brak Lp. Podstawowe - odpływ/dopływ wartość j. miary -----+--------------------------------+------------+----------- 1 Tlen 7,8 mg O2/l 2 ChZT metodą dwuchromianową 10,1 mg O2/l 3 BZT5 1,8 mg O2/l 4 Utlenialność 3,0 mg O2/l 5 Fosforany 0,034 mg P/l 6 Fosfor całkowity 0,074 mg P/l 7 Azot amonowy 0,14 mg N/l 8 Azot azotanowy 0,08 mg N/l 9 Azot organiczny 0,53 mg N/l 10 Azot całkowity 0,75 mg N/l 11 Przewodność elektrolit. wł. 377 µs/cm 12 Miano coli typu kałowego 20,0 Stanowisko: 23 Ciek: dopływ Przepływ chwilowy: 5 [l/sek] Nazwa cieku: bn. (z południa) Data badania: 21-03-2005 Obserwacje: brak Lp. Podstawowe - odpływ/dopływ wartość j. miary -----+--------------------------------+------------+----------- 1 Tlen 9,6 mg O2/l 2 ChZT metodą dwuchromianową 36,4 mg O2/l 3 BZT5 1,9 mg O2/l 4 Utlenialność 12,2 mg O2/l 5 Fosforany 0,024 mg P/l 6 Fosfor całkowity 0,042 mg P/l 7 Azot amonowy 0,55 mg N/l 8 Azot azotanowy 1,39 mg N/l 9 Azot organiczny 0,33 mg N/l 10 Azot całkowity 2,27 mg N/l 11 Przewodność elektrolit. wł. 344 µs/cm 12 Miano coli typu kałowego 17,0 Stanowisko: 23 Ciek: dopływ Przepływ chwilowy: 2,2 [l/sek] Nazwa cieku: bn. (z południa) Data badania: 25-08-2005 Obserwacje: brak Lp. Podstawowe - odpływ/dopływ wartość j. miary -----+--------------------------------+------------+----------- 1 Tlen 6,0 mg O2/l 2 ChZT metodą dwuchromianową 26,5 mg O2/l 3 BZT5 2,3 mg O2/l 4 Utlenialność 8,2 mg O2/l 5 Fosforany 0,074 mg P/l 6 Fosfor całkowity 0,143 mg P/l 7 Azot amonowy 0,30 mg N/l 8 Azot azotanowy 0,05 mg N/l 9 Azot organiczny 2,82 mg N/l 10 Azot całkowity 3,17 mg N/l 11 Przewodność elektrolit. wł. 363 µs/cm 12 Miano coli typu kałowego 0,1 Stanowisko: 24 Ciek: dopływ Przepływ chwilowy: 3,3 [l/sek] Nazwa cieku: bn. (z pn-zach.) Data badania: 21-03-2005 Obserwacje: brak Lp. Podstawowe - odpływ/dopływ wartość j. miary -----+--------------------------------+------------+----------- 1 Tlen 13,8 mg O2/l 2 ChZT metodą dwuchromianową 20,2 mg O2/l

- 13 JEZIORO TARNOWSKIE DUŻE 3 BZT5 3,6 mg O2/l 4 Utlenialność 8,1 mg O2/l 5 Fosforany 0,027 mg P/l 6 Fosfor całkowity 0,057 mg P/l 7 Azot amonowy 0,07 mg N/l 8 Azot azotanowy 0,39 mg N/l 9 Azot organiczny 0,76 mg N/l 10 Azot całkowity 1,22 mg N/l 11 Przewodność elektrolit. wł. 335 µs/cm 12 Miano coli typu kałowego 20,0 Stanowisko: 24 Ciek: dopływ Przepływ chwilowy: 1,8 [l/sek] Nazwa cieku: bn. (z pn-zach.) Data badania: 25-08-2005 Obserwacje: brak Lp. Podstawowe - odpływ/dopływ wartość j. miary -----+--------------------------------+------------+----------- 1 Tlen 8,8 mg O2/l 2 ChZT metodą dwuchromianową 23,5 mg O2/l 3 BZT5 3,2 mg O2/l 4 Utlenialność 6,8 mg O2/l 5 Fosforany 0,027 mg P/l 6 Fosfor całkowity 0,060 mg P/l 7 Azot amonowy 0,40 mg N/l 8 Azot azotanowy 0,15 mg N/l 9 Azot organiczny 3,25 mg N/l 10 Azot całkowity 3,80 mg N/l 11 Przewodność elektrolit. wł. 374 µs/cm 12 Miano coli typu kałowego 0,4 Stanowisko: 25 Ciek: dopływ Przepływ chwilowy: 7,1 [l/sek] Nazwa cieku: rów bn. (z zachodu) Data badania: 21-03-2005 Obserwacje: brak Lp. Podstawowe - odpływ/dopływ wartość j. miary -----+--------------------------------+------------+----------- 1 Tlen 13,8 mg O2/l 2 ChZT metodą dwuchromianową 12,0 mg O2/l 3 BZT5 4,8 mg O2/l 4 Utlenialność 4,2 mg O2/l 5 Fosforany 0,031 mg P/l 6 Fosfor całkowity 0,066 mg P/l 7 Azot amonowy 0,06 mg N/l 8 Azot azotanowy 3,03 mg N/l 9 Azot organiczny 0,77 mg N/l 10 Azot całkowity 3,86 mg N/l 11 Przewodność elektrolit. wł. 334 µs/cm 12 Miano coli typu kałowego 20,0 Stanowisko: 25 Ciek: dopływ Przepływ chwilowy: 0,8 [l/sek] Nazwa cieku: rów bn. (z zachodu) Data badania: 25-08-2005 Obserwacje: brak Lp. Podstawowe - odpływ/dopływ wartość j. miary -----+--------------------------------+------------+----------- 1 Tlen 9,1 mg O2/l 2 ChZT metodą dwuchromianową 11,8 mg O2/l 3 BZT5 2,3 mg O2/l 4 Utlenialność 1,9 mg O2/l 5 Fosforany 0,048 mg P/l 6 Fosfor całkowity 0,084 mg P/l 7 Azot amonowy 0,24 mg N/l 8 Azot azotanowy 1,46 mg N/l 9 Azot organiczny 1,60 mg N/l 10 Azot całkowity 3,30 mg N/l 11 Przewodność elektrolit. wł. 417 µs/cm 12 Miano coli typu kałowego 0,1

- 14 JEZIORO TARNOWSKIE DUŻE Stanowisko: 26 Ciek: dopływ Przepływ chwilowy: 4,5 [l/sek] Nazwa cieku: bn. (z północy) Data badania: 21-03-2005 Obserwacje: brak Lp. Podstawowe - odpływ/dopływ wartość j. miary -----+--------------------------------+------------+----------- 1 Tlen 8,6 mg O2/l 2 ChZT metodą dwuchromianową 51,0 mg O2/l 3 BZT5 2,6 mg O2/l 4 Utlenialność 23,6 mg O2/l 5 Fosforany 0,023 mg P/l 6 Fosfor całkowity 0,067 mg P/l 7 Azot amonowy 0,94 mg N/l 8 Azot azotanowy 3,64 mg N/l 9 Azot organiczny 0,41 mg N/l 10 Azot całkowity 4,99 mg N/l 11 Przewodność elektrolit. wł. 388 µs/cm 12 Miano coli typu kałowego 20,0 Stanowisko: 31 Ciek: odpływ Przepływ chwilowy: 283,3 [l/sek] Nazwa cieku: bn. (na wsch.) Data badania: 21-03-2005 Obserwacje: brak Lp. Podstawowe - odpływ/dopływ wartość j. miary -----+--------------------------------+------------+----------- 1 Tlen 17,0 mg O2/l 2 ChZT metodą dwuchromianową 27,5 mg O2/l 3 BZT5 7,2 mg O2/l 4 Utlenialność 4,6 mg O2/l 5 Fosforany 0,011 mg P/l 6 Fosfor całkowity 0,026 mg P/l 7 Azot amonowy 0,12 mg N/l 8 Azot azotanowy 0,13 mg N/l 9 Azot organiczny 1,28 mg N/l 10 Azot całkowity 1,53 mg N/l 11 Przewodność elektrolit. wł. 338 µs/cm 12 Miano coli typu kałowego 20,0 Stanowisko: 31 Ciek: odpływ Przepływ chwilowy: 15,0 [l/sek] Nazwa cieku: bn. (na wsch.) Data badania: 25-08-2005 Obserwacje: brak Lp. Podstawowe - odpływ/dopływ wartość j. miary -----+--------------------------------+------------+----------- 1 Tlen 8,0 mg O2/l 2 ChZT metodą dwuchromianową 21,7 mg O2/l 3 BZT5 2,6 mg O2/l 4 Utlenialność 4,6 mg O2/l 5 Fosforany 0,016 mg P/l 6 Fosfor całkowity 0,039 mg P/l 7 Azot amonowy 0,22 mg N/l 8 Azot azotanowy 0,00 mg N/l 9 Azot organiczny 2,23 mg N/l 10 Azot całkowity 2,45 mg N/l 11 Przewodność elektrolit. wł. 374 µs/cm 12 Miano coli typu kałowego 0,4 Ocenę jakości wód dopływów przeprowadzono na podstawie wyników badań analitycznych uzyskanych w 2005 roku, w nawiązaniu do wartości wskaźników zanieczyszczeń śródlądowych wód powierzchniowych określonych w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu

- 15 JEZIORO TARNOWSKIE DUŻE prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód (Dz. U. Nr 32, poz. 284). Jakość wód ze źródła (dopływ A-21 ) pod względem wskaźników fizyko chemicznych odpowiadała II klasie wiosną ze względu na nieco zwiększone stężenie azotu organicznego, a latem w IV klasie ze względu na wysoką zawartość azotu organicznego w stosunku do wartości dopuszczalnych w wodach powierzchniowych o I klasie jakości. Niska zawartość tlenu w wodzie związana jest z tym, że są to wody w zasadzie podziemne wypływające bezpośrednio ze źródła. Źródło wody znajduje się około 30 metrów od brzegu. Pod względem bakteriologicznym badana woda była czysta wiosną i latem odpowiadała I klasie czystości. Wody dopływu spełniały wymagania dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia w przypadku jej uzdatniania sposobem właściwym dla kategorii A3. Wartość biogennych wskaźników wskazuje na zwiększający się wpływ oddziaływań antropogennych na badane wody. Jakość wód cieku bez nazwy z pd.-wsch. (dopływ B-22) pod względem wskaźników fizyko chemicznych w okresie wiosennym odpowiadała I klasie. W okresie letnim ciek nie prowadził wody. Pod względem bakteriologicznym badana woda była czysta i również odpowiadała I klasie. Wody dopływu spełniały wymagania dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczona do spożycia w przypadku jej uzdatniania sposobem właściwym dla kategorii A1. Wartość biogennych wskaźników nie wskazuje na wpływ oddziaływań antropogenicznych. Wody cieku bez nazwy z południa (dopływ C-23) w 2005 roku były nie zadawalającej jakości (IV klasa). Pod względem wskaźników fizyko chemicznych charakteryzowały się w okresie wiosennym wysokim stężeniem zanieczyszczeń organicznych wyrażonym wskaźnikiem ChZT-Cr a letnim wysokim stężeniem azotu organicznego. Pod względem bakteriologicznym wody były czyste. Wody dopływu spełniały wymagania dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia w przypadku jej uzdatniania sposobem właściwym dla kategorii A3. Skład chemiczny wód dopływu wskazuje na znaczące oddziaływanie antropogeniczne na jego stan czystości. Jakość wód cieku bez nazwy z pn-zach. (dopływ D-24) pod względem wskaźników fizyko chemicznych w okresie wiosennym ze względu zwiększone stężenie zanieczyszczeń organicznych wyrażone wskaźnikiem BZT5 i utlenialności odpowiadała III klasie. W okresie letnim ciek

- 16 JEZIORO TARNOWSKIE DUŻE charakteryzował się gorszą jakością (IV klasą) ze względu na wysoką zawartość azotu organicznego. Pod względem bakteriologicznym wody były czyste i odpowiadały I klasie czystości. Wody dopływu spełniały wymagania dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, w przypadku jej uzdatniania sposobem właściwym dla kategorii A3. Wartość wskaźników zanieczyszczeń wskazuje na wpływ oddziaływań antropogennych. Jakość wód cieku bez nazwy z zachodu (E-25) pod względem wskaźników fizyko chemicznych w okresie wiosennym, ze względu na zwiększone stężenie substancji organicznych wyrażone wskaźnikiem BZT5 odpowiadała III klasie. W okresie letnim ze względu na nieco zwiększone stężenie związków organicznych wyrażone wskaźnikiem ChZT-Cr i nieco zwiększone stężenia azotu woda odpowiadała II klasie jakości. Pod względem bakteriologicznym wody cieku były nieco zanieczyszczone latem (II klasa). Wody dopływu spełniały wymagania dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia w przypadku jej uzdatniania sposobem właściwym dla kategorii A2. Wartości wskaźników zanieczyszczeń wskazują na niewielki wpływ oddziaływań antropogenicznych. Jakość wód cieku bez nazwy z północy (dopływ F-26), pod względem wskaźników fizyko chemicznych w okresie wiosennym ze względu na bardzo wysokie stężenie zanieczyszczeń organicznych wyrażone wskaźnikiem ChZT-Cr i utlenialności była nieodpowiednia (IV klasa). W okresie letnim ciek nie prowadził wody. Pod względem bakteriologicznym wody cieku były czyste. Wody dopływu spełniały wymagania dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia w przypadku jej uzdatniania sposobem właściwym dla kategorii A3. Wartości wskaźników zanieczyszczeń wskazują na zwiększony wpływ oddziaływań antropogenicznych. Jakość wód odpływu z jeziora (odpływ O-31) pod względem wskaźników fizyko chemicznych w okresie wiosennym była zadawalająca (III klasa) a letnim niezadawalająca (IV klasa). Wiosną, w badanej wodzie, stwierdzono wysokie stężenie zanieczyszczeń wskaźnikiem BZT5. W okresie letnim stwierdzono zwiększone organicznych wyrażone stężenie substancji organicznych wyrażone wskaźnikiem ChZT-Cr w stosunku do wartości dopuszczalnych w wodach o I klasie jakości wód powierzchniowych. Pod względem bakteriologicznym odpływ charakteryzował się I klasą czystości w okresie wiosny i II klasą w okresie lata. Obniżony stan czystości odpływu wskazuje na nadmierną presję turystyczną na wody jeziora.

- 17 JEZIORO TARNOWSKIE DUŻE Wody odpływu spełniają wymagania określone dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia pod warunkiem ich uzdatnienia sposobem właściwym dla kategorii A2. Wartości wskaźników jakości wody wykazują umiarkowany wpływ oddziaływań antropogenicznych. 3. Omówienie wyników badań analitycznych wód jeziora Wyniki badań fizyko chemicznych i bakteriologicznych wód jeziora z 2005 roku przedstawiono w tabelach nr 11 i 12. Tabela 11 Podstawowe wskaźniki zanieczyszczeń jezioro Stanowisko: 01 Okres: wiosna Głębokość: 7,0 [m] Data badania: 21-03-2005 Obserwacje: brak +--------------------------------------------------------------------------------------+ Lp. Podstawowe - wiosna miejsce poboru próby wartość j. miary -----+--------------------------------+----------------------+------------+----------- 1 Fosforany 1 m pod powierzchnią 0,009 mg P/l 2 Fosfor całkowity 1 m pod powierzchnią 0,024 mg P/l 3 Azot mineralny 1 m pod powierzchnią 0,20 mg N/l 4 Azot całkowity 1 m pod powierzchnią 1,70 mg N/l 5 Przewodność elektrolit. wł. 1 m pod powierzchnią 346 µs/cm 6 Chlorofil 1 m pod powierzchnią 18,7 mg/m3 7 Sucha masa sestonu 1 m pod powierzchnią 4,8 mg/l 8 Widzialność krążka Secchiego 2,1 m 9 Miano coli typu kałowego 1 m pod powierzchnią 20,0 10 Miano coli typu kałowego 1 m nad dnem 20,0 +--------------------------------------------------------------------------------------+ Lp. Charakteryst. dla źródeł zan. wartość j. miary -----+--------------------------------+------------+----------- 1 Pestycydy chloroorganiczne 0,001 µg/l 2 Fenole lotne 0,002 mg/l 3 Ołów 0,0001 mg Pb/l 4 Miedź 0,0022 mg Cu/l 5 Cynk 0,0054 mg Zn/l 6 Kadm 0,0002 mg Cd/l 7 Chrom ogólny 0,0001 mg Cr/l Stanowisko: 01 Okres: lato Głębokość: 7,0 [m] Data badania: 25-08-2005 Obserwacje: brak +--------------------------------------------------------------------------------------+ Lp. Podstawowe - lato miejsce poboru próby wartość j. miary -----+--------------------------------+----------------------+------------+----------- 1 ChZT metodą dwuchromianową 1 m pod powierzchnią 24,7 mg O2/l 2 BZT5 1 m pod powierzchnią 4,6 mg O2/l 3 Fosfor całkowity 1 m pod powierzchnią 0,032 mg P/l 4 Azot całkowity 1 m pod powierzchnią 2,30 mg N/l 5 Chlorofil 1 m pod powierzchnią 15,3 mg/m3 6 Sucha masa sestonu 1 m pod powierzchnią 5,8 mg/l 7 Widzialność krążka Secchiego 1,6 m 8 Miano coli typu kałowego 1 m pod powierzchnią 17 9 Miano coli typu kałowego 1 m nad dnem 4 10 BZT5 1 m nad dnem 3,1 mg O2/l 11 Fosforany 1 m nad dnem 0,061 mg P/l 12 Fosfor całkowity 1 m nad dnem 0,076 mg P/l 13 Azot amonowy 1 m nad dnem 0,70 mg N/l +--------------------------------------------------------------------------------------+ Lp. Charakteryst. dla źródeł zan. wartość j. miary -----+--------------------------------+------------+----------- 1 Pestycydy chloroorganiczne 0,002 µg/l 2 Fenole lotne 0,003 mg/l

- 18 JEZIORO TARNOWSKIE DUŻE 3 Ołów 0,0008 mg Pb/l 4 Miedź 0,0053 mg Cu/l 5 Cynk 0,0105 mg Zn/l 6 Kadm 0,0001 mg Cd/l 7 Chrom ogólny 0,0005 mg Cr/l Tabela 12 Dodatkowe wskaźniki zanieczyszczeń jezioro Stanowisko: 01 Okres: wiosna Głębokość: 7,0 [m] Data badania: 21-03-2005 +--------------------------------------------------------------------------------------+ Lp. Dodatkowe - wiosna miejsce poboru próby wartość j. miary -----+--------------------------------+----------------------+------------+----------- 1 ph 1 m pod powierzchnią 8,0 2 Barwa 1 m pod powierzchnią 15 mg Pt/l 3 Zasadowość 1 m pod powierzchnią 2,4 mval/l 4 Wapń 1 m pod powierzchnią 62,4 mg Ca/l 5 Magnez 1 m pod powierzchnią 6,7 mg Mg/l 6 Sód 1 m pod powierzchnią 7,1 mg Na/l 7 Potas 1 m pod powierzchnią 1,4 mg K/l 8 Chlorki 1 m pod powierzchnią 7,6 mg Cl/l 9 Siarczany 1 m pod powierzchnią 45,5 mg SO4/l +--------------------------------------------------------------------------------------+ Stanowisko: 01 Okres: lato Głębokość: 7,0 [m] Data badania: 25-08-2005 +--------------------------------------------------------------------------------------+ Lp. Dodatkowe - lato miejsce poboru próby wartość j. miary -----+--------------------------------+----------------------+------------+----------- 1 ph 1 m pod powierzchnią 7,4 2 ph 1 m nad dnem 6,4 3 Barwa 1 m pod powierzchnią 10 mg Pt/l 4 Barwa 1 m nad dnem 10 mg Pt/l 5 Zasadowość 1 m pod powierzchnią 2,5 mval/l 6 Zasadowość 1 m nad dnem 2,7 mval/l 7 Wapń 1 m pod powierzchnią 57,7 mg Ca/l 8 Wapń 1 m nad dnem 65,2 mg Ca/l 9 Magnez 1 m pod powierzchnią 5,7 mg Mg/l 10 Magnez 1 m nad dnem 4,3 mg Mg/l 11 Sód 1 m pod powierzchnią 7,3 mg Na/l 12 Sód 1 m nad dnem 7,3 mg Na/l 13 Potas 1 m pod powierzchnią 1,2 mg K/l 14 Potas 1 m nad dnem 1,3 mg K/l 15 Chlorki 1 m pod powierzchnią 8,4 mg Cl/l 16 Chlorki 1 m nad dnem 8,6 mg Cl/l 17 Siarczany 1 m pod powierzchnią 51,5 mg SO4/l 18 Siarczany 1 m nad dnem 45,5 mg SO4/l +--------------------------------------------------------------------------------------+ W okresie badań wiosennych woda jeziora miała odczyn słabo zasadowy, zawartość wapnia i magnezu kształtowała się na poziomie nieco zwiększonym w stosunku do wartości występujących w wodach o I klasie czystości, ilość wapnia w stosunku do ilości magnezu wynosiła 9 : 1. Na niskim poziomie, odpowiadającym wartościom dopuszczalnym dla wód powierzchniowych I klasy jakości kształtowała się zawartość sodu, potasu, chlorków i siarczanów. W okresie wiosennym w wodzie jeziora stwierdzono wysokie stężenie soli mineralnych wyrażone wskaźnikiem PEW (przewodnictwa wł.), wysoką zawartość chlorofilu a i wysokie stężenie azotu ogólnego w stosunku do wód jeziorowych I klasy czystości. W okresie badań letnich odczyn wody w jeziorze był obojętny w warstwie powierzchniowej i słabo kwaśny w warstwie przydennej. Zawartość wapnia kształtowała się na poziomie zwiększonym w stosunku do wartości występujących w wodach o I klasie czystości, ilość wapnia w stosunku do ilości magnezu wynosiła 10 : 1 w warstwie powierzchniowej i aż 15 : 1 w warstwie przydennej. W wodach

- 19 JEZIORO TARNOWSKIE DUŻE całego jeziora na niskim poziomie odpowiadającym dopuszczalnym dla wód powierzchniowych I klasy czystości kształtowała się zawartość magnezu, sodu, potasu, chlorków i siarczanów. W okresie letnim, w wodzie warstwy powierzchniowej jeziora stwierdzono wysokie stężenie zanieczyszczeń organicznych wyrażone wskaźnikiem BZT5, wysokie stężenie azotu całkowitego i zmniejszoną przezroczystość wód określoną krążkiem Secchiego w stosunku do wartości dopuszczalnych w wodach jeziorowych o I klasie czystości. W wodzie warstwy przydennej stwierdzono bardzo wysokie stężenie fosforu ogólnego i wysokie stężenie fosforanów w stosunku do wartości dopuszczalnych w wodach jeziorowych o I klasie czystości. Pod względem bakteriologicznym badane wody w okresie wiosennym i letnim odpowiadały I klasie czystości wód powierzchniowych. Zawartość metali tzw. ciężkich i fenoli w wodach jeziora była niska. Nie stwierdzono przekroczeń w stosunku do ich naturalnych stężeń występujących w wodach powierzchniowych. W wodzie jeziora w okresie lata stwierdzono śladowe ilości pestycydów ( 0,002 µg/dm3). Ilość pestycydów jest bardzo niska w stosunku do obserwowanych w wodach rzecznych w Polsce gdzie stwierdzano stężenia rzędu 0,3-0,8 µg/dm3. 4. Omówienie badań hydrobiologicznych wód jeziora Wiosną liczebność organizmów planktonowych nie była zbyt duża i wynosiła tylko 36 tys. os./l, z czego na fitoplankton przypadało 97,8 %. Dominującą grupą w fitoplanktonie były okrzemki 86 % (Asterionella formosa 78 %, Cyclotella sp. 21 %). Z pozostałych grup tylko sinice wyróżniły się jeszcze znacznym udziałem 13,8 % (Oscillatoria sp. 96 %). Liczebność organizmów zooplanktonu wynosiła 790 os./l, co stanowiło 2,2 % wszystkich organizmów planktonowych. W zooplanktonie były dwie grupy współdominujące: pierwotniaki 42 % (Zoothamnium sp. 99 %) i wrotki 39,5 % (Polyarthra dolichoptera 42 %, Keratella cochlearis 29 %, Conochiloides natans 9 %). Dosyć liczne były jeszcze widłonogi, bo ich udział wyniósł nieco ponad 18 % (89 % stanowiły osobniki młodociane, a z form dojrzałych najliczniejszy był Eudiaptomus gracilis 6 %). Udział wioślarek był nieznaczny (tylko 2 osobniki: Bosmina longirostris i Daphnia cucullata).

- 20 JEZIORO TARNOWSKIE DUŻE Latem liczebność organizmów planktonowych wzrosła ponad ośmiokrotnie i wynosiła 306 tys. os./l, z czego na fitoplankton przypadało 99,5 %. Zmieniła się zdecydowanie struktura dominacji, najliczniejszą grupą były sinice 75 % (Oscillatoria sp. 57 %, Achroonema sp. 31 %, Gomphosphaeria sp. 5 %, Anabaena spp. 5 %), drugą bruzdnice 13 % (Ceratium hrundinella 93 %, Peridinium spp. 7 %). Zielenice stanowiły niecałe 7 %, a okrzemki 5 % organizmów fitoplanktonu. Latem liczebność zooplanktonu wzrosła dwukrotnie (1454 os./l), choć udział procentowy zmniejszył się do zaledwie 0,5 %. Zmieniła się także struktura dominacji w porównaniu z wiosną. Udział wrotków wzrósł do 53,6 % (Keratella cochlearis 30 %, Chromogaster ovalis 24 %, Pompholyx sulcata 11 %), natomiast pierwotniaków było nieco mniej niż 39 % (Coleps hirtus 78 %, Tintinnopsis lacustris 12 %). Widłonogów i wioślarek było odpowiednio: 5 % (96 % to formy młodociane, 4 % - Thermocyclops oithonoides) i 3 % (Bosmina coregoni 42 %, Daphnia sp. 32 %, Diaphanosoma brachyurum 24 %). Udział formy tecta w populacji Keratella cochlearis zwiększył się od zera wiosną do 12,2 % latem. Zooplanktonowy wskaźnik stanu trofii wynosił 50 punktów, co oznacza mezo-eutrofię. Według wskaźników biologicznych stan jeziora wygląda nieco gorzej niż wskazuje punktacja, a składa się na to: zdecydowana dominacja sinic latem i dosyć spory udział wiosną, przewaga wśród wioślarek i widłonogów gatunków o niewielkich rozmiarach (mikrofiltratorzy) lub osobników młodocianych, a także dominacja wśród wrotków gatunków o niewielkich rozmiarach i wzrost formy tecta w populacji K. cochlearis do 12 %. Podsumowując - jezioro to można zaliczyć do mezo-eutroficznych. Tabela 13 Główne wskaźniki planktonowe charakteryzujące stan jeziora JEZIORA 2005 J. Tarnowskie Duże wiosna lato Ogólna liczba organizmów planktonowych os/l tax Fitoplankton os/l tax sinice złotowiciowce okrzemki bruzdnice zielenice eugleniny kryptofity 36064 305929 55 103 35274 304475 31 69 Struktura dominacji organizmów fitoplanktonu % 13,8 0,02 85,9 0,2 0,03 0 0 74,9 0,1 4,9 13,2 6,8 0,05 0,02

- 21 JEZIORO TARNOWSKIE DUŻE Zooplankton 790 os/l liczba taksonów 24 udział procentowy 2,19 Struktura dominacji organizmów zooplanktonu % wrotki 39,4 wioślarki 0,2 widłonogi 18,2 pierwotniaki 42,1 Wrotki liczba 311 os/l biomasa 128 µg/l biomasa 0,41 µg/os udział formy tecta w populacji K. 0 cochlearis % Wioślarki liczba 2 os/l biomasa 102,6 µg/l biomasa 51,3 µg/os Widłonogi liczba 144 os/l biomasa 2093,8 µg/l biomasa 14,5 µg/os Zooplanktonowy Wskaźnik Stanu Trofii Stan jeziora mezo-utrofia 1454 34 0,48 53,6 2,6 5,2 38,6 780 370,15 0,475 12,2 38 522,2 13,7 75 252,8 3,4 50 5. Ocena stanu czystości wód jeziora Jezioro Tarnowskie Duże w 2005 r objęte było podobnie jak w latach poprzednich monitoringiem krajowym (reperowym). Ocenione zgodnie z metodyką oceny jakości wód pod względem fizyko chemicznym odpowiadało wodom II klasy czystości. Na ocenę wód w 2005 r decydujący wpływ miało obserwowane latem w warstwie przydennej bardzo niskie stężenie tlenu rozpuszczonego, wysoka zawartość substancji organicznych wyrażone wskaźnikiem BZT5, wysokie stężenie azotu całkowitego, wysoka zawartośc soli mineralnych oraz wysokie stężenia chlorofilu a Dodatkowo woda jeziora charakteryzowała się zmniejszona przezroczystością Pod względem bakteriologicznym jezioro było czyste - I klasa czystości wód powierzchniowych.

- 22 JEZIORO TARNOWSKIE DUŻE Tabela 14 Ocena stanu czystości wód Ocena stanu czystości wód na podstawie badań wiosennych z 21-03-2005 i letnich z 25-08-2005 ==================================================== Jezioro : TARNOWSKIE DUŻE Województwo:LUBUSKIE +-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+ Wskaźnik Okres i miejsce poboru próbek wody Wartość wskaźnika Punk na stanowisku tacja ------------------------------------------------+----------------------------------------+-------------------+--------- Tlen rozpuszczony mgo2/dm3 lato - warstwa naddenna 0,1 4 ------------------------------------------------+----------------------------------------+-------------------+--------- ChZT metodą dwuchromianową mgo2/dm3 lato - warstwa powierzchniowa 24,7 2 ------------------------------------------------+----------------------------------------+-------------------+--------- BZT5 mgo2/dm3 lato - warstwa powierzchniowa 4,6 3 ------------------------------------------------+----------------------------------------+-------------------+--------- Fosforany mgp/dm3 wiosna - warstwa powierzchniowa 0,009 1 ------------------------------------------------+----------------------------------------+-------------------+--------- Fosfor całkowity mgp/dm3wiosna i lato (wart.śred.)-warstwa pow. 0,028 1 ------------------------------------------------+----------------------------------------+-------------------+--------- Azot mineralny mgn/dm3 wiosna - warstwa powierzchniowa 0,20 1 ------------------------------------------------+----------------------------------------+-------------------+--------- Azot całkowity mgn/dm3wiosna i lato (wart.śred.)-warstwa pow. 2,00 3 ------------------------------------------------+----------------------------------------+-------------------+--------- Przewodność elektrolityczna właściwa µs/cm wiosna - warstwa powierzchniowa 346 3 ------------------------------------------------+----------------------------------------+-------------------+--------- Chlorofil mg/m3wiosna i lato (wart.śred.)-warstwa pow. 17,0 3 ------------------------------------------------+----------------------------------------+-------------------+--------- Sucha masa sestonu mg/dm3wiosna i lato (wart.śred.)-warstwa pow. 5,3 2 ------------------------------------------------+----------------------------------------+-------------------+--------- Widzialność krążka Secchiego m wiosna i lato (wartość średnia) 1,9 3 -----------------------------------------------------------------------------------------+----------------------------- Wynik punktacji i sumaryczna klasa czystości wód 2,36 = II klasa -----------------------------------------------------------------------------------------+----------------------------- Weryfikacja klasy czystości ze względu na miano coli typu kałowego 4 1 +-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+ W stosunku do oceny przeprowadzonej w 2004 roku jakość wód jeziora uległa pogorszeniu pod względem wskaźników fizyko chemicznych choć nadal kwalifikuje się w II klasie czystości. Natomiast pod względem sanitarnym wody jeziora utrzymały I klasę czystości. Jezioro Tarnowskie Duże w ostatnich kilku latach pod względem wartości punktowej Systemu Oceny Jakości Jezior oscylowało pomiędzy 2,18 pkt a 2,67 pkt. Na wykresie poniżej daje się zauważyć lekki trend polepszania się jakości wód jeziora w ciągu lat 1997 2005. punkty Punktow a ocena jakości w ód jeziora Tarnow skiego Dużego 3,00 Linia trendu 2,50 2,00 1,50 2,55 2,18 1,00 2,44 2,67 2,18 2,18 2001 r. 2002 r. 2,36 2,18 2,36 0,50 0,00 1997 r. 1998 r. 1999 r. 2000 r. 2003 r. 2004 r. 2005 r.

- 23 JEZIORO TARNOWSKIE DUŻE Jezioro Tarnowskie Duże w 2005 roku pod względem hydrobiologicznym podobnie jak rok wcześniej zaliczone zostało do jezior typu mezo-eutroficznego. Zooplanktonowy wskaźnik stanu trofii i struktura dominacji grup fitoplanktonu wskazuje również na mezo-eutrofię. III. WNIOSKI 1. Jezioro Tarnowskie Duże charakteryzuje się pod względem wskaźników fizyko chemicznych wodą średniej jakości ( II klasą czystości). 2. Jezioro Tarnowskie Duże ma niekorzystne warunki naturalne i jest podatne na wpływy zanieczyszczeń zewnętrznych co wyraża się III kategorią podatności na degradację. W związku z małą odpornością jeziora na antropogeniczne czynniki degradujące, nawet niewielki dopływ ścieków do jeziora przyczynia się do pogorszenia jakości jego wód. 3. W dużej mierze wpływ na jakość wód jeziora Tarnowskie Duże ma stan czystości zasilających je wód podziemnych. Konieczna jest w związku z tym wzmożona kontrola gospodarki ściekowej na obszarze zlewni. 4. W ocenie hydrobiologicznej tak jak w roku poprzednim jezioro kwalifikuje się do zbiorników mezo- eutroficznych.

- 24 JEZIORO TARNOWSKIE DUŻE Wykaz opracowań i publikacji 1. Choiński A., Katalog jezior Polski cz. III Pojezierze Wielkopolsko - Kujawskie i jeziora na południe od linii zasięgu zlodowacenia bałtyckiego Fundacja Warta Poznań 1992r. 2. Choiński A., Mapa hydrograficzna w skali 1 : 50 000 arkusz 432.3 Wschowa Główny Urząd Geodezji i Kartografii W-wa 1989 r. 3. Dojlido J., R., Chemia wód powierzchniowych Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko Białystok 1995r. 4. Jańczak J., praca zbiorowa Atlas jezior Polski tom I Jeziora Pojezierza Wielkopolskiego i Pomorskiego w granicach dorzecza Odry IMiGW Poznań 1996 r. 5. Kondracki J., Geografia fizyczna Polski PWN W-wa 1978 r 6. Konopczyński W., Wąsicki A., "Komunikaty o stanie czystości jeziora Tarnowskiego Dużego w 1992r, 1997r, 1998r, 1999r, 2000r, 2001r, 2002r, 2003 r i 2004 r" WIOŚ Zielona Góra 1993-2004 r. [maszynopisy] 7. Kudelska D., Cydzik D., Soszka H., Wytyczne monitoringu podstawowego jezior PIOŚ W-wa 1994 r. 8. Stachy J., praca zbiorowa Atlas Hydrologiczny Polski IMiGW W-wa 1986 r. 9. Szczerbowski J.A., praca zbiorowa Rybactwo śródlądowe Instytut Rybactwa Śródlądowego Olsztyn 1993 r. 10. Szybowski J., Lenartowski M., Grzybowski J., Chęciński Z., Tonder J., Gruszewski M., Monografia jezior Województwa Zielonogórskiego - materiały zbiorcze Instytut Kształtowania Środowiska Oddział we Wrocławiu Zakład Ochrony Środowiska w Zielonej Górze Zielona Góra 1980 r.

- 25 JEZIORO TARNOWSKIE DUŻE Rysunek nr 1 Położenie jeziora JEZIORO TARNOWSKIE DUŻE

- 26 JEZIORO TARNOWSKIE DUŻE Rysunek nr 2 Zlewnia Jeziora Tarnowskie Duże

- 27 JEZIORO TARNOWSKIE DUŻE Rysunek nr 3 Lokalizacja punktów pomiarowo badawczych na jeziorze JEZIORO TARNOWSKIE DUŻE

- 28 JEZIORO TARNOWSKIE DUŻE Rysunek nr 4 Profile termiczno tlenowe Jeziora Tarnowskiego Dużego

- 29 JEZIORO TARNOWSKIE DUŻE ZAŁĄCZNIK NR 1 Plan batymetryczny wg IRŚ

- 30 JEZIORO TARNOWSKIE DUŻE ZAŁĄCZNIK NR 2 Karta batymetryczna