Tomasz Schimanek Metoda animacji społeczności lokalnych na rzecz dobra wspólnego
1. O ANIMACJI LOKALNEJ Animacja lokalna, czyli pobudzanie mieszkańców do aktywności na rzecz swojej wspólnoty, po to, by mogli racjonalnie wykorzystać zasoby lokalne: przyrodę, lokalne instytucje, infrastrukturę do tego, żeby im i ich następcom żyło im się lepiej. Po to, żeby każdy mieszkaniec mógł pełniej zaspokajać swoje potrzeby dzięki wsparciu i współpracy z innymi mieszkańcami społeczności, ale także, żeby mógł czuć się jej członkiem i ją razem z innymi współtworzyć. 2
Animacja lokalna, niezależnie od metody, zawsze powinna uwzględniać: otwartość na wszystkich członków społeczności, również tych, którzy do tej pory nie byli aktywni, łączenie własnych indywidualnych potrzeb z potrzebami innych i całej wspólnoty, nastawienie na zmianę myślenia i działania mieszkańców, jeżeli jej nie będzie, to nic się na dłuższą metę nie zmieni w społeczności, kontakty, wymianę informacji, rozmowy - wzajemna komunikacja ludzi jest niezbędna do tego, żeby cokolwiek zrobić razem. 3
2. SKĄD SIĘ WZIĘŁA METODA? Metoda powstała na podstawie doświadczeń programu Działaj Lokalnie, a także doświadczeń realizatorów innych programów Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności. Akademia Rozwoju Filantropii w Polsce, która jest operatorem programu Działaj Lokalnie, wspólnie z Fundacją oraz przy wsparciu zespołu profesor Anny Gizy- Poleszczuk z Pracowni Badań i Innowacji Społecznych Stocznia opracowała innowacyjną, autorską metodę animacji lokalnej, która została następnie sprawdzona i udoskonalona w ramach programu Lokalne Partnerstwa PAFW. 4
Program Lokalne Partnerstwa PAFW wykorzystuje potencjał i doświadczenia realizatorów różnych programów Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności do budowania partnerstw lokalnych na rzecz dobra wspólnego. Jest realizowany od 2008 roku i dotychczas, w ramach pięciu już edycji Programu, opracowana metoda animacji została zastosowana przez 38 partnerstw lokalnych, które objęły działaniami 85 gmin. W prace partnerstw włączyło się blisko 450 podmiotów: organizacji pozarządowych, szkół, bibliotek, urzędów gmin, ośrodków kultury, przedsiębiorców, mediów, grup nieformalnych i indywidualnych liderów. W działania realizowane z inicjatywy partnerstw dotychczas włączyło się ponad 100 tysięcy mieszkańców. 5
3. NA CZYM POLEGA i CZEMU SŁUŻY METODA? Metoda jest unikalnym sposobem aktywizowania społeczności lokalnej, pozwala pobudzić, organizować i wspierać aktywność jej mieszkańców na rzecz dobra wspólnego. Metoda została stworzona głównie z myślą o mniejszych wspólnotach, liczących do 50 tysięcy mieszkańców, ale jest na tyle uniwersalna, że można ją wdrażać w każdej społeczności lokalnej. 6
Metoda jest elastyczna, można wypełnić ją różnymi działaniami, które wynikają z lokalnej specyfiki, pod warunkiem zachowania pięciu fundamentów, na których opiera się metoda, czyli: diagnozy potrzeb mieszkańców, wspólnej wizji, partnerstwa, dobra wspólnego i korzyści społecznych. 7
Metoda to nie tylko nowy sposób działania, wykorzystujący sprawdzone metody i formy, ale przede wszystkim nowy sposób myślenia o społeczności lokalnej i jej mieszkańcach. I to jest w niej najtrudniejsze. 8
Pobudzanie i wspieranie aktywności mieszkańców Budowanie trwałych relacji międzyludzkich opartych na wartościach i zasadach wspólnotowych Umacnianie poczucia dobra wspólnego wśród mieszkańców Integracja mieszkańców, poczucie lokalnej tożsamości Metoda Określanie przez mieszkańców wspólnych celów rozwojowych i organizowanie się wokół nich Współpraca mieszkańców i instytucji samorządowych, organizacji pozarządowych, przedsiębiorców, mediów, liderów lokalnych w realizacji wspólnych celów Racjonalne wykorzystanie lokalnych zasobów oraz szans rozwojowych, także z myślą o przyszłych pokoleniach Lepsze zaspokajanie potrzeb indywidualnych i zborowych Zrównoważony rozwój społeczności Lepsza jakość życia, zadowolenie z mieszkania w społeczności
4. DLACZEGO WARTO STOSOWAĆ METODĘ? Stosowanie metody daje możliwość: skorzystania ze sprawdzonej w wielu społecznościach ścieżki postępowania, uniknięcia wielu błędów, które wcześniej popełniali pionierzy wdrażający metodę, dostosowania metody do lokalnej specyfiki, zwiększenia szans na sukces działań animacyjnych, lepszego wykorzystania dostępnych lokalnie zasobów, 10
integrowania mieszkańców wokół dobra wspólnego, a to zwiększa szanse na trwałość efektów działań animacyjnych, korzystania z wiedzy i doświadczeń innych społeczności, a także ze wsparcia animatorów Pracowni Dobra Wspólnego. 11
5. PIĘĆ FUNDAMENTÓW METODY Diagnoza potrzeb mieszkańców Wspólna wizja Korzyści społeczne Metoda animacji społeczności lokalnych na rzecz dobra wspólnego Dobro wspólne Partnerstwo 12
DIAGNOZA, czyli rozpoznanie potrzeb społeczności lokalnej, jest punktem wyjścia do dalszych działań, ale też punkt ich odniesienia, długofalowym celem prowadzonych działań. Aktywność na rzecz dobra wspólnego służy zaspokajaniu potrzeb zbiorowych i indywidualnych mieszkańców, więc konieczne jest ich poznanie. Tym, co wyróżnia metodę animacji społeczności lokalnych na rzecz dobra wspólnego jest pytanie mieszkańców, nie o problemy, a o ich oczekiwania, marzenia, wizje dobrostanu. 13
Przykłady sposobów diagnozowania potrzeb społeczności lokalnej: ankiety wśród mieszkańców, spotkania z mieszkańcami, wywiady z mieszkańcami, z ekspertami, liderami opinii, warsztaty, obserwacja uczestnicząca, analiza danych zastanych, np. danych GUS, strategii lokalnych, protokołów z zebrań sołeckich, itp. 14
WSPÓLNA WIZJA powstaje na podstawie rozpoznanych potrzeb mieszkańców, jest rodzajem wspólnego mianownika dla, niekiedy zróżnicowanych, oczekiwań i dążeń. Dzięki temu otwiera się możliwość włączenia się we wspólne działania wielu mieszkańców, organizacji, instytucji. Im szersza wspólna wizja, tym potencjalnie więcej będzie stron chętnych do zaangażowania się w jej realizację. Ale dobrze, żeby nie była to wizja abstrakcyjna, im bardziej będzie miała konkretną postać, tym bardziej będzie zrozumiała dla ludzi i tym łatwiej będą się oni włączać w jej realizację. 15
Przykłady wspólnej wizji: Chcemy pracować na rzecz rozwijania i wykorzystania naszej historii, aby stworzyć tzw. miasto tematyczne pod hasłem "Stoczek Łukowski - miasto walki i oręża Chcemy, aby nasza społeczność lokalna była przyjazna dla młodych ludzi i umożliwiała im rozwój z pożytkiem dla mieszkańców 16
PARTNERSTWO LOKALNE jest formułą realizacji wspólnej wizji umożliwiającą włączenie się każdemu, kto chce i może w niej uczestniczyć. Partnerstwo to także sposób racjonalnego wykorzystania - na co dzień rozproszonych - zasobów społeczności lokalnej i połączenia ich w realizacji wspólnych celów. Umożliwia również efektywne planowanie, realizację i ocenę działań służących dobru wspólnemu. Partnerstwa tworzone są najczęściej przez organizacje pozarządowe, samorządy i ich instytucje, lokalny biznes, media oraz liderów lokalnych. 17
DOBRO WSPÓLNE to wiodący składnik metody. Wspólne cele, które stawia przed sobą partnerstwo lokalne i sposób ich realizacji ujęte powinny być w formułę dobra wspólnego. Dobro wspólne jest własnością całej wspólnoty, nie konkretnej osoby, grupy, wójta czy rady gminy, ale wszystkich mieszkańców. Każdy powinien mieć prawo do korzystania z tego dobra, ale każdy jednocześnie ma obowiązek dbać o jego zachowanie i pomnażanie, także z myślą o następnych pokoleniach. 18
Dobro wspólne integruje społeczność lokalną i powoduje, że staje się ona nasza, a nie czyjaś, np. wójta, burmistrza czy sołtysa. Pozwala budować autentyczną wspólnotowość: społeczność lokalna jest nasza i jest dla nas, ale to my za nią także odpowiadamy. Przykłady dobra wspólnego: powietrze, środowisko naturalne (rzeki, wody, lasy, góry), wspólne tradycje, zwyczaje, historia, przestrzeń publiczna, drogi, instytucje publiczne, mieszkańcy społeczności lokalnej, dzieci, młodzież, osoby starsze. 19
Rozpoznane potrzeby mieszkańców, wspólna wizja i cele wyznaczają perspektywę KORZYŚCI SPOŁECZNYCH, które powinny być owocem działań partnerstwa lokalnego. Korzyści ze wspólnych działań na rzecz dobra wspólnego powinna odnieść cała społeczność, jak i każdy z jej mieszkańców. Wspólna wizja i formuła dobra wspólnego tworzą możliwość łączenia korzyści wspólnych z korzyściami indywidualnymi. Przy czym nie chodzi wyłącznie o korzyści obiektywne, ale także o subiektywne odczucia mieszkańców, np. poczucie zadowolenia, bezpieczeństwa czy satysfakcji. 20
Przykłady korzyści społecznych: wzrost aktywności społecznej mieszkańców, wzmocnienie więzi między mieszkańcami, wzrost poczucia tożsamości lokalnej, wzrost poczucia odpowiedzialności za dobro wspólne, poprawa jakości życia w społeczności lokalnej, lepsza współpraca mieszkańców i samorządu lokalnego, lepsze wykorzystanie zasobów własnych i przyciągnięcie dodatkowych zasobów zewnętrznych. 21
6. GŁÓWNE ETAPY WDRAŻANIA METODY Inicjacja Ocena realizacji Diagnoza potrzeb Animacja Realizacja planu Planowanie Partnerstwo lokalne 22
7. O CZYM TRZEBA PAMIĘTAĆ? nie w pojedynkę, lecz zespołowo, nie skrycie, lecz jawnie, nie w sposób zamknięty, lecz otwarty na innych, nie problemy, a potrzeby, nie działania, lecz cele, nie tylko dobro indywidualne, ale przede wszystkim dobro wspólne, nie intuicja, lecz wiedza, nie pieniądze, a korzyści społeczne, nie doraźnie, lecz perspektywicznie, strategicznie. 23
8. DLA TYCH, KTÓRZY CHCĄ WIEDZIEĆ WIĘCEJ Informacje o innych programach Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności - http://pafw.pl Informacje o Programie Działaj Lokalnie http://dzialajlokalnie.pl Informacje o Programie Lokalne Partnerstwa PAFW www.lokalnepartnerstwa.org.pl Biblioteka Dobra Wspólnego Narzędzia, filmy, prezentacje i publikacje przydatne we wdrażaniu metody 24
Opracowanie składa się z dwóch części: Część 1: opis metody animacji społeczności lokalnych na rzecz dobra wspólnego i wskazówki jej stosowania Część 2: inspiracje, czyli metoda w praktyce działania partnerstw lokalnych 25