Wybrane zagadnienia z ekonomii a koszty BHP

Wybrane zagadnienia z ekonomii a koszty BHP Stroinski Wojciech Gospodarka polska znajduje się w okresie przechodzenia od gospodarki centralnej, kierowanej(planowej) do gospodarki rynkowej. W Polsce przejście to odbywa sięw warunkach głębokiego kryzysu produkcji,spadku dochodów, gwałtownego wzrostu bezrobocia. Kryzys dotknął przede wszystkim przedsiębiorstw państwowych- których dochody były głównym źródłem dochodów budŝetowych.. Po latach widać wyraźnie Ŝe cena za niezbędne przekształcenia własnościowe i strukturalne sa znaczne deficyty budŝetowe i powiększający się dług publiczny 2 1

Zmiany zachodzące w gospodarce moŝna ująć w trzech sferach: > materialno-technicznej: - to konieczność gruntownych zmian i unowocześnienie struktury naszej gospodarki narodowej z jednoczesnym dostosowaniem do współczsnych wymogów gospodarki światowej, > instytucjonalnej -czyli zbudowanie od podstaw infrastruktury rynkowej.zmiana zakresu oraz sposobu dzialania urzędów państwowych., samorządowych i instytucji gospodarczych /ministerstw, administracji terenowej, izb gospopdarczych, przemysłowo-handlowych, przedsiębiorstw, spółek, korporacji, giełd, banków itp../ > mentalna - to glównie problem by wykorzenić wpojoną w poprzednim systemie bezradność jednostek i całych grup społecznych, w zamian za to kreować duch obrotności i przedsiębiorczości 3 Europejska Fundacja Poprawy Warunków Pracy badając siedem krajów Wspólnoty Europejskiej wykazała iŝ najwiekszy wpływ na prawidłowe funkcjonowanie przedsiębiorstw w obszarze BHP wywierają uregulowania prawne. Ale coraz częściej działania mające na celu poprawę warunków pracy podejmowane są w celu: * zwiększenia wydajności i poprawie jakości produkcji, * stworzenie pozytywnego wizerunku zakładu pracy, * zwiększenia zaangaŝowania pracowników, W przedsiębiorstwach zwiększa sięświadomość strat powodowanych wypadkami i absencją chorobową związana z warunkami środowiska pracy. 4 2

Czynniki wpływające na podejmowanie działań prowadzacych do poprawy warunków pracy w przedsiębiorstwach Wymagania prawne 82% Morale pracowników 77% Absencja 63% Wydajność 72% Wizerunek zakladu 61% Wypadki 56% 5 Przekonanie, ze przedsiębiorcy zapewniając swoim pracownikom ochronę zgodną z wymaganiami obowiązujących przepisów i poprawa warunków pracy oznacza dla przedsiębiorstwa przede wszystkim dodatkowe nakłady finansowe nie dając wymiernych korzyści jest prawie powszechnym. Przyczyną takiego rozumienia jest fakt, Ŝe koszty działań profilaktycznych ponoszone przez przedsiębiorstwa łączone są głównie z korzyściami dla pracowników i instytucji ubezpieczeniowych W przedsiębiorstwach koszty powstałe z niewłaściwych warunków pracy i wynikające z ich zmiany korzyści nie są z reguły obliczane. Efektem powyŝszego to ograniczanie przez przedsiębiorstwa celów związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy co powoduje nie rozwiązywanie przez nich istniejących w przedsiębiorstwach problemów. 6 3

Procesowi zarzadzania bezpieczenstwem i higieną pracy powinna towarzyszyć rzetelna analiza kosztów podejmowanych działań i płynących z nich korzyści, która uwzględni wszystkie podstawowe skladniki kosztów bezpieczeństwa i higieny pracy. Fakt, Ŝe ich wyodrębnienie jest trudne poniewaŝ powiązania efektów i kosztów z warunkami pracy nie są ścisłe i jednoznacznie ustalone. Koszty działań profilaktycznych obciąŝają przedsiębiorstwo, korzyści odnosza takŝe pracownicy i instytucje ubezpieczeniowe koszty przedsiębiorstwo działania profilaktyczne korzyści korzyści korzyści pracownicy i ich rodziny instytucje ubezpieczeniowe 7 KOSZTY BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY W PRZEDSIĘBIORSTWIE WARUNKI ŚRODOWISKA PRACY RYZYKO UBEZPIECZENIOWE WYPADKI CHOROBY ZAWODOWE KOSZTY BHP KOSZTY DZIAŁAŃ PREWNECYJNYCH * ABSENCJA CHOROBOWA *MNIEJSZA WYDAJNOŚĆ PRACY *OBNIZONA JAKOŚĆ PRODUKCJI *PŁYNNOŚĆ KADRY 8 4

W skład kosztów bezpieczeństwa w przedsiębiorstwie zalicza się zarówno koszty związane z niedostatecznym poziomem bezpieczenstwea i ochrony zdrowia pracowników, jak i koszty działań profilaktycznych. Koszty BHP związane z nieodpowiednimi warunkami środowiska pracy dzielimy na: * koszty ubezpieczenia wypadkowego, * koszty powstające w wyniku wypadków przy pracy i chorób zawodowych, * koszty będące wynikiem uciąŝliwości związanych z nieergonomicznym zaprojektowaniem stanowisk pracy 9 Koszty działań prewencyjnych związane są z koniecznością zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników w stopniu co najmniej zgodnym z wymaganiami obowiązujących przepisów. WyŜsze koszty działań prewencyjnych powinny prowadzić do wzrostu poziomu bezpieczeństwa i poprawy warunków pracy, a tym samym; do zmniejszenia /w krótkim lub dłuŝszym czasie/ - kosztów związanych z niewłaściwymi warunkami środowiska pracy Optymalny poziom /z ekonomicznego punktu widzenia/ to taki poziom bezpieczeństwa dla którego suma nakładów na działalność profilaktyczną i kosztów wypadków oraz zdarzeń prawie wypadkowych osiąga m i n i m u m 10 5

OPTYMALNY POZIOM BEZPIECZEŃSTWA (POZIOM BEZPIECZEŃSTWA UZASADNIONY EKONOMICZNIE) koszt t w X T1 xm x T 2 t p p w B1 O% B B1 100% Poziom bezpieczeństwa i ochrony zdrowie Oznaczenia: W - koszty związane z nieodpowiednimi warunkami środowiska pracy, P - koszty działań profilaktycznych, T - koszty ogółem 11 KOSZTY UBEZPIECZENIA WYPADKOWEGO -wśród kosztów BHP na ogół składnik dominujący i najbardziej dostrzegalny -składki ubezpieczeniowe ustalane na stałym poziomie są składnikiem kosztów na które przedsiębiorstwo nie ma wpływu i wówczas podstawowym stymulatorem poprawy warunków pracy pozostają wymagania prawne 12 6

MODEL POLSKIEGO UBEZPIECZENIA WYPADKOWEGO Składka róŝnicowana zarówno na poziomie działalności gospodarczej jak i na poziomie przedsiębiorstw, wysokość zaleŝy od kategorii ryzyka wyznaczonej na podstawie: * wskaźnika wypadków/ogółem/, * wskaźnika wypadków śmiertelnych i cięŝkich, * wskaźnika chorób zawodowych, * wskaźnika liczby osób zatrudnionych w warunkach przekroczenia normatywów higienicznych. 13 KOSZTY UBEZPIECZENIA WYPADKOWEGO ZróŜnicowana składka na ubezpieczenia wypadkowe stanowi ekonomiczny stymulator poprawy warunków pracy Składka na ubezpieczenie wypadkowe jest róŝnicowana w zaleŝności od kategorii ryzyka Kategorię ryzyka wyznacza się w zaleŝności od wskaźników częstotliwości wypadków (na 1000 ubezpieczonych) wypadków ogółem, wypadków cięŝkich i śmiertelnych, chorób zawodowych, liczby osób pracujących w warunkach zagroŝenia. 14 7

W zaleŝności od relacji wskaźników uzyskiwanych przez dane przedsiębiorstwo do wskaźników średnich dla danej działalności płacona składka moŝe być większa lub mniejsza od średniej ustalonej dla tej działalności. Przedsiębiorstwa inwestujące w poprawę warunków pracy mogą osiągnąć wymierne i dostrzegalne korzyści ekonomiczne 15 Koszty wypadków obciąŝających przedsiębiorstwo Góra lodowa ukrytych kosztów wypadków Ku Knu - koszty nieubezpieczone -koszty ubezpieczenia >Koszty wypadków przy pracy obciąŝające przedsiębiorstwa w większości przypadków nie są obliczane. >Pracodawcy dostrzegają tylko część kosztów wypadków urazowych, a koszty wypadków bezurazowych powodujących wyłącznie straty materialne nie są zaliczane do kosztów wynikających z braku bezpieczeństwa. >Z doswiadczeń i badań wynika, Ŝe relacja kosztów ubezpieczonych do kosztów nie ubezpieczonych moŝe wynosić od 1:1, aŝ do 1:25. 16 8

Obliczając całkowity koszt wypadku obciąŝającego przedsiębiorstwo naleŝy uwzględnić takie koszty jak: STARCONY CZAS PRACY PŁATNOŚCI BIEśĄCE UTRACONY MAJĄTEK TRWAŁY I OBROTOWY DOCHÓD UTRACONE DOCHODY 17 CZAS STRACONY WSKUTEK WYPADKU Czas stracony przez osobę poszkodowaną (zarówno w dniu wypadku jak i w dniach absencji) Czas stracony przez inne osoby (np.. Udzielające pierwszej pomocy poszkodowanemu, towarzyszace mu w drodze do lekarza lub domu, przygladajace się zdarzeniu itp.. Czas związany z zastępowaniem poszkodowanego, Czas poświęcony na dochodzenie powypadkowe, Czas na planowanie i prowadzenie prac badwczorozwojowych 18 9

Płatności bieŝące związane z wypadkiem Wypłacane odszkodowania jednorazowe, świadczenia wyrównawcze, zasiłki wyrównawcze z tytułu rehabilitacji zawodowej dodatki wyrównanwcze z tytułu pzreniesienia do innej pracy itp.. Koszty związane wynajęciem maszyn, zleceniem produkcji, naprawami wykonywanymi poza zakładem, koszty transportu poszkodowanego i płatnej pomocy medycznej poza zakładem pracy 19 Straty w majątku trwałym i obrotowym koszty traconych wskutek wypadku surowców, półwyrobów lub wyrobów gotowych, straty w wyposaŝeniu (maszyny, narzędzia, pojazdy...) UTRATA PRZYCHODÓW koszty związane z przerwami w produkcji, obnizeniem wydajności i jakości. 20 10

Średni koszt wypadku jest róŝny w róŝnych przedsiębiorstwach J I H G F E D C B A ŚREDNIO 0 2000 4000 6000 8000 10 000 śródło Z.Pawłowska,J.Rzepecki. Opracowania metody zbierania danych i obnlicznai skutków wypadków przy pracy z wykorzystaniem doświadczeń zagranicznych Warszawa CIOP 1997 21 Inne koszty związane z niewłaściwymi warunkami pracy Koszty związane zwykonywaniem pracy w warunkach, które odbiegają od warunków optymalnych z ergonomicznego punktu widzenia, sa zawsze trudne do oszacowania. MoŜna przyjąc, Ŝe niewłaściwe warunki pracy są czynnikiem wpływającym na zwiększenie absencji chorobowej a takŝe na pogorszenie wydajności i jakości pracy Wpływ warunków środowiska pracy na absencję chorobową obciąŝenia związane z czynnikami środowiska pracy równowaga problemy zdrowotne absencja chorobowa powrót do pracy odporność organizmu czynniki indywidualne Orzeczenia lekarskie Problemy powtórnej adaptacji czynniki środowiska pracy czynniki społeczne 22 11

Ocena stanu bezpieczeństwa i higieny pracy wykazuje, Ŝe wraz z poprawą warunków pracy zmniejsza się absencja chorobowa, wzrasta jakość i wydajność pracy a równieŝ poprawia się wizerunek przedsiębiorstwa.wszystko to ma swój wymiar ekonomiczny. Jednak równieŝ wiele innych czynników ma wpływ na zjawiska związane z BHP, ustalenie ich bezpośrednich związków nie zawsze jest moŝliwe lecz liczne badania wskazują jednak bezspornie na istnienie takich związków. 23 Koszty działań prewencyjnych Obliczając koszty działań prewencyjnych naleŝy wziąć pod uwagę: > koszty urządzeń i usprawnień technicznych związanych z poprawą bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, >koszty energii niezbędnej do funkcjonowania tych urządzeń oraz ich konserwacji, >koszty związane ze zmianą procedur roboczych, >koszty czasu potrzebnego do opracowania i uzgodnienia stosownych środków zapobiegawczych, >koszty szkolenia( obejmujące koszty kursu i koszty czasu straconego przez szkolonych pracowników) >koszty związane z kierowaniem działaniami zapobiegawczymi 24 12

Przepisy prawne ujmują wymagania odnoszące się do BHP określając podstawowe zasady zarządzania organizacjami w tym obszarze. Działania związane z zarzadzaniem BHP nie mogą być traktowane wyłącznie jako źródło kosztów związanych z realizacją tych wymagań ale równieŝ jako Ŝródło korzyśći i czynnik promocji organizacji. Niezbędne jest analizowanie zarówno kosztów jak i korzyści wynikających z prowadzonych działań. Analizy ekonomiczne BHP uwzględniające wszystkie podstawowe składniki kosztów ułatwiają planowanie działań profilaktycznych w taki sposób aby ich skuteczność była moŝliwie największa przy jak najmniejszych kosztach. Sprzyjają one wykazaniu, Ŝe wysoki poziom BHP przyczynia się do osiągania większych zysków a brak dbałości o bezpieczeństwo i ochronę zdrowia pracowników się nie opłaca. Ptwierdzeniem tej tezy są doświadczenia wielu przedsiębiorstw, które inwestując w poprawę warunków pracy uzyskały znaczną poprawę wyników ekonomicznych 25 Aktualnie w Polsce najpowaŝniejszym problemem jest brak systemowego powiązania działalności na rzecz BHP w środowisku pracy z koncepcją ubezpieczeń. Obecnie koszty skutków nieodpowiednich warunków pracy pokrywane są z funduszu ubezpieczeń - równo przez wszystkich płatników, niezaleznie od tego ile zainwestowali w poprawę warunków pracy w swoim przedsiębiorstwie. Brakuje powiązania ekonomicznego między przyczynami złych warunków pracy a ich skutkami. Bez uświadomienia pracodawcom i pracownikom korzyści nie tylko społecznych ale takŝe ekonomicznych jakie mogą osiągnąć dzięki odpowiednim warunkom pracy o Ŝadnym skutecznym systemie ochrony pracy nie moŝe być mowy. Powszechnie pada pytanie: Czy w obecnej trudnej sytuacji ekonomicznej stać nas na ponoszenie kosztów zapewnienia odpowiednich warunków pracy? A powinno padać pytanie: Czy w obecnej trudnej sytuacji ekonomicznej stać nas na straty, które trzeba ponosić w wyniku utraty zdrowia i Ŝycia na skutek nieprzestrzegania zasad BHP? 26 13

Podstawowe składniki kosztów wypadków w Utrata przedsiębiorstwie przychodów Przerwa w produkcji Wynajęcie maszyny Otrzymane odszkodowanie ObniŜenie wydajności ObniŜenie jakości Zlecenie produkcji podwykonawcy Kary umowne Dodatki wyrównawcze Odszkodowania jednorazowe Stracone maszyny Stracone półwyroby Świadczenia wyrównawcze Zasiłki wyrównawcze Stracone surowce Stracone pojazdy Stracone wyroby gotowe Naprawy wykonane w zakładzie Czas stracony przez poszkodoewanego Czas na planowanie i prowadzenieprac badawczo-rozwojowych Naprawy wykonane poza zakładem Czas stracony przez inne osoby inne Zastępstwo w dniach absencji Pomoc medyczna w zakładzie Zastępstwo w dniu wypadku Pomoc medyczna poza zakładem transport Zgodnie z ustawą zdnia 12,06,1975r o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób, za wypadek przy pracy uwaza się nagłe zdarzenie, powodujące uraz u osoby poszkodowanej i wywołane przyczyną zewnetrzną, które nastąpiło w związku z pracą: *podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności albo poleceń przeloŝonych * podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności w interesie zakładu pracy, a nawet bez polecenia * w czasie pozostawania w dyspozycji zakładu pracy w drodze między siedzibą zakładu pracy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy. 28 14

Przedstawiona ponizej metoda obliczania kosztów wypadków uwzględnia jedynie te składniki kosztów, które naleŝą do kosztów kontrolowanych przez przedsiebiorstwo.znajomość tych kosztów powinna motywować pracodawców do skutecznego zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy.obliczając koszt wypadku naleŝy: > określić składniki kosztu wypadku, czyli spowodowane przez wypadek straty i wydatki, > zebrać i zarejestrować dane niezbędne do obliczenia poszczególnych składników kosztów, > obliczyć składniki kosztu wypadku i jego koszt ogólny. Przy wyznaczaniu kosztów wypadku zasadnicze znaczenie ma prawidowe określenie składników kosztów wypadków oraz ich odpowiednie obliczenie. Skladniki te moŝna podzielić na pięć podstawowych grup: - koszty straconego czasu pracy, -płatności bieŝące, -straty majątku trwałego i obrotowego, -utrata dochodów, uzyskany dochód.np./ z tytułu odszkodowań 29 OBLICZANIE KOSZTU WYPADKU Po zarejestrowaniu wypadku i danych potrzebnych do bliczenia składników kosztów, będących wynikiem wypadku, moŝna obliczyć całkowity koszt wypadku według wzoru: KO=(KCS+KPMIT+Kz+KZP+KSM+KN+KŚ+Ki)-O gdzie: :KO - koszt ogółem KCS- koszt czasu straconego KPMIT-koszt pomocy medycznej Kz - KZP- KSM- KN- KŚ- Ki- koszt zastępstw koszt zakłóceń produkcji koszt strat materialnych koszt napraw koszt świadczeń koszty inne O- odszkodowania otzrymane z instytucji ubezpieczeniowej. 30 15