Tomasz Krawczyk Zakład Badań i Rozwoju Produkcji Politechnika Warszawska

Tomasz Krawczyk Zakład Badań i Rozwoju Produkcji Politechnika Warszawska TEORIA GIER A KONKURENCYJNOŚĆ PRZEDSIĘBIORSTW PRZEMYSŁU FARMACEUTYCZNEGO W OPARCIU O ALIANSE Z PRZEDSIĘBIORSTWAMI SEKTORA BIOTECHNOLOGII I BIOIN- FORMATYKI Wprowadzenie Celem opracowania jest ukazanie za pomocą elementów teorii gier konkurencyjności przedsiębiorstw farmaceutycznych w oparciu o alianse z firmami biotechnologicznymi i bioinformatycznymi. Współcześnie rozwój przedsiębiorstw przemysłu farmaceutycznego w dużej mierze zależy od zastosowań osiągnięć technologicznych sektora biotechnologicznego oraz bioinformatycznego. Zastosowanie nowych technologii umożliwiło firmom farmaceutycznym na dokonanie zmian w zakresie opracowywania nowych produktów oraz procesów technologicznych, odchodząc od stosowanych rozwiązań opierających się tylko na syntezie chemicznej, która polegała na poszukiwaniu związków ich analizowaniu i wyborze najbardziej rokujących molekuł w oparciu o osiągnięcia chemii farmaceutycznej. Niewątpliwie, chemia farmaceutyczna nadal pełni ważną rolę w procesie produkcji lekarstw, a także w opracowywaniu nowych lekarstw w oparciu o zaawansowane techniki połączenia terapii genowej i kombinatoryki chemicznej, należy jednak podkreślić że dokonano przejścia do rozwiązań jakie proponowała wiedza z obszaru biotechnologii, wraz z zaawansowanymi technikami poszukiwania określonych celów dla opracowania nowych lekarstw, nowoczesnymi metodami syntezy opierającymi się o wiedzę w zakresie biologii molekularnej, genetyki a w szczególności wiedzy o DNA i RNA po syntezę opierającą się o rozwiązania przeciwciał monoklonalnych. Bardzo istotne okazało się przejście technologiczne w zakresie urządzeń i narzędzi stosowanych w współczesnej działalności badawczo-rozwojowej a także produkcji. W laboratoriach badawczych stosuje się zrobotyzowane linie za pomocą których w oparciu o metody intensywnego przeszukiwania wykonuje się analizy związków dla przyszłych lekarstw. W badaniach stosuje się także zaawansowane aplikacje komputerowe z dziedziny bioinformatyki, od baz danych genetycznych po zaawansowane programy symulacyjne za pomocą których można projektować molekuły oraz związki dzięki czemu przyspiesza się proces poszukiwań w ramach opracowania nowego leku. Powyższe przejścia które mają charakter innowacji technologicznych w znaczny sposób wpłynęły na zmiany ekonomiczne w przemyśle farmaceutycznym. Proponowana koncepcja badania opiera się analizie zjawisk ekonomicznych pomiędzy przedsiębiorstwami przemysłu farmaceutycznego w ramach aliansów z przedsiębiorstwami sektora biotechnologii oraz bioinformatyki. Badanie ma na celu potwierdzenie założonej hipotezy twierdzącej że konkurencyjność przedsiębiorstw farmaceutycznych jest uwarunkowana aliansami z firmami sektora biotechnologii oraz bioinformatyki. W celu wykonania badania został utworzony wyjściowy model grafu algebraicznego który reprezentuje obszar badawczy w którym zachodzą relacje pomiędzy uczestniczącymi podmiotami z przemysłu farmaceutycznego, sektora biotechnologii oraz bioinformatyki. Następnie w oparciu o elementy teorii gier zostały przedstawione zachodzące zjawiska ekonomiczne w ramach postawionej hipotezy badawczej.

168 Tomasz Krawczyk Konkurencyjność na światowym rynku farmaceutycznym Przemysł farmaceutyczny zaliczany jest do najlepiej i najszybciej rozwijających się sektorów gospodarki światowej. Wartość rynku farmaceutycznego w 2003 r. wyniosła 466 mld USD, z czego aż 49,2 proc. tej kwoty przypadła na Stany Zjednoczone (230 mld USD). Na drugim miejscu uplasowała się Europa z udziałem 27,8 proc (130 mln USD), a na trzecim Japonia 11,3 proc. rynku światowego (52 mld USD). W 2003 r. tempo wzrostu produkcji w UE wyniosło 8 proc., a w USA 11 proc. Jedną z przyczyn takiej różnicy w dynamice jest dużo mniejsze w UE tempo wzrostu wydatków na badania i rozwój. Jeśli bowiem w UE w latach 1990-2003 wydatki na B+R w przemyśle farmaceutycznym zwiększyły się 2,5 razy, to w Stanach Zjednoczonych w tym samym czasie przyrost był 5-krotny. Należy podkreślić że miało to odzwierciedlenie w udziale UE w ogólnej liczbie nowych farmaceutyków wprowadzonych od 1997 r. na rynek światowy, udział ten wynosi 21 proc., dla porównania udział Stanów Zjednoczonych wynosi aż 62 proc. (INCONA, 2005). W 2004 roku wartość rynku farmaceutycznego wyniosła 518 mld USD. Podobnie jak w 2003 roku prawie połowa tej kwoty przypadła na Stany Zjednoczone (248 mld USD) 47,8 proc. Na drugim miejscu znalazła się Unia Europejska (144 mld USD) 27,8 proc., a na trzecim Japonia (58 mld USD) 11,1 proc. W 2005 roku wartość globalna rynku wynosiła 602 mld USD, nadal dominującą pozycję utrzymały Stany Zjednoczone - 265,7 mld USD, na drugim miejscu znalazła się Unia Europejska - 169,5 mld. USD, na trzecim Japonia - 60,3 mld. USD. Szczególnie istotnym czynnikiem wpływającym na konkurencyjność przemysłu farmaceutycznego w skali światowej są wspomniane wydatki na działalność B+R. Unia Europejska w tej dziedzinie aktualnie ma nadal wiele do zrobienia choć jej pozycja w skali światowej jest na nadal konkurencyjna. W 1990 r. wydatki na działalność B+R w UE wyniosły 7,7 mld EUR, w USA 5,3 mld EUR, w Japonii 2,8 mld EUR, w roku 1995 UE nadal przewodziła w wydatkach B+R osiągając wartość 11, 4 mld EUR z kolei w USA wydatki wynosiły 9 mld EUR a w Japonii 5,2 mld EUR. W czołówce wydatków na B+R są Stany Zjednoczone z wartością 23,1 mld EUR, na drugim miejscu znajduje się UE wraz z wydatkami wielkości 17,8 mld EUR, a na trzecim Japonia z wydatkami 7,4 mld USD. W roku 2004 w USA wydatki wyniosły 23,7 mld EUR, UE poniosła wydatki wielkości 21 mld EUR, a Japonia 6,7 mld EUR, w roku 2005 Stany Zjednoczone nadal znalazły się na pierwszym miejscu z wydatkami wielkości 25 mld EUR, UE zwiększyła wydatki na B+R do wielkości 23,7 mld EUR, wydatki za rok 2005 w Japonii nie są oficjalnie jeszcze znane aczkolwiek należy przypuszczać że będą kształtowały się prawdopodobnie w przedziale od 6 mld EUR do 7 mld EUR. Uwzględniając wartość wydatków na działalność badawczo-rozwojową, jak i osiągnięcia pod względem wartości rynku należy zaznaczyć że dominującą pozycję na rynku farmaceutycznym posiadają aktualnie Stany Zjednoczone. (INCONA, 2005). Należy zwrócić uwagę, że wprowadzenie na rynek nowego produktu farmaceutycznego jest wynikiem długiego, kosztownego, obarczonego dużym ryzykiem procesu badań i rozwoju na który decydują się firmy farmaceutyczne. Opracowanie i wprowadzenie na rynek zupełnie nowego leku trwa około 13 lat a koszt takiego przedsięwzięcia to 870 mln EUR. Ryzyko niepowodzenia jest bardzo wysokie, opracowanie molekuł dla nowego leku w początkowej fazie badań tzw: przed-klinicznej fazie rozwoju to szansa 1 na 10 000, w dalszych fazach badawczych to szansa 1 do 5000, dopiero po około 10 latach badań można być pewnym co do sukcesu lub porażki programu badawczo-rozwojowego nad nowy lekiem, a więc koszt niepowodzenia może zamknąć się na poziomie około 600 mln EUR. Jest to bardzo istotny aspekt w działalności badawczo-rozwojowej przemysłu farmaceutycznego gdzie ścieżka krytyczna od procesu badawczego do wprowadzenia na rynek jest ściśle zdeterminowana, a wraz z nią określony udział wydatków. Pierwszy etap to badania przed-kliniczne ich

Teoria gier a konkurencyjność przedsiębiorstw przemysłu farmaceutycznego... 169 udział to około 25,9 proc. całego przedsięwzięcia, drugi etap tzw. triady klinicznej to udział 43,1 proc w całkowitych nakładach, zatwierdzenie ostatecznej postaci to udział w nakładach wielkości 9,2 proc., etap weryfikacji to udział 13,3 proc., pozostałe wydatki związane najczęściej z marketingiem to 8,6 proc. udział w całości nakładów. Dlatego duże wydatki na działalność badawczo-rozwojową w USA oraz mocna ochrona własności intelektualnej przyciąga do tego kraju wiele innowacyjnych przedsięwzięć, wśród których znajdują się często projekty naukowców z Unii Europejskiej. Innym istotnym aspektem tak dużej konkurencyjności przemysły farmaceutycznego w U.S.A jest o wiele lepsza infrastruktura rynku Venture Capital dzięki czemu łatwiej jest pozyskać w USA kapitał na realizację projektu badań nad nowym lekiem. UE w przeciwieństwie do USA ma słabo rozwinięty rynek Venture Capital co wpływa negatywnie na realizację innowcyjnych przedsięwzięć w oparciu o małe i średnie przedsiębiorstwa przemysłu farmaceutycznego. (Commission of the European Communities, 2002) Konkurencyjność na światowym rynku biotechnologicznym Raport Europejskiej Komisji dotyczący strategii Europy w zakresie nauk o życiu i biotechnologii przedstawia dane, z których wynika, że wartość światowego rynku w wyżej wymienionej dziedzinie wyniesie według szacunków 2010 roku prawdopodobnie 2000 miliardów EUR, w samej Europie w 2005 roku rynek biotechnologiczny był wart około 100 miliardów EUR. Pośrednio, przemysł biotechnologiczny jest najbardziej powiązany z rynkiem farmaceutycznym, którego wartość na światowym rynku z roku na rok wzrasta. Raporty Narodowego Biura Badań Ekonomicznych (NBBE) w U.S.A jak i Komisji Unii Europejskiej przedstawiają wyniki, z których nasuwają się jednoznaczne wnioski: rozwój przemysłu farmaceutycznego będzie przede wszystkim oparty o małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP) sektora biotechnologii. (Commission of the European Communities, 2002) W latach osiemdziesiątych XX wieku sektor biotechnologiczny w Europie rozwijał się przede wszystkim w oparciu o duże przedsiębiorstwa, zupełnie inaczej wyglądał rozwój w U.S.A gdzie główną siłą napędową były małe przedsiębiorstwa. Wiele dużych firm farmaceutycznych i chemicznych w Europie kontynuuje badania i rozwój nowych technologii wprowadzając nowe innowacyjne produkty biotechnologiczne, jednak jak pokazały doświadczenia i praktyka na rynku U.S.A największe osiągnięcia w tej dziedzinie odnoszą MŚP. Europa wyciągnęła z tej lekcji wnioski, o czym świadczy coraz większa liczba utworzonych MŚP w latach 1997-2001 w sektorze biotechnologicznym, już w 2001 roku liczba małych i średnich przedsiębiorstw (1570) przekroczyła liczbę przedsiębiorstw w U.S.A. (1273). Należy jednak podkreślić, że małe i średnie europejskie przedsiębiorstwa są w fazie rozwoju w porównaniu do sektora biotechnologicznego w U.S.A, który wystartował wcześniej i tę fazę ma już za sobą znajdując się aktualnie w fazie ekspansji, świadczy o tym, chociaż by trzykrotny zwrot w postaci przychodów w porównaniu do przemysłu europejskiego oraz o wiele większa liczba zatrudnionych: w U.S.A jest to około 162 000 zatrudnionych w sektorze biotechnologicznym a w Europie 61 000. Atutem ekspansji MŚP na rynku amerykańskim w przemyśle biotechnologicznym jest także o wiele łatwiejszy dostęp kapitału. Komisja Europejska wśród głównych przyczyn dzielących sektor biotechnologiczny w U.S.A i w UE podkreśla właśnie tę różnicę. Sektor biotechnologiczny w UE oparty o MŚP potrzebuje intensywnych inwestycji, niestety zwrot tych inwestycji jest długi i często niepewny. Podobnie jak w przypadku przemysłu farmaceutycznego UE w przeciwieństwie do U.S.A ma słabo rozwinięty rynek Venture Capital, który jest istotnym czynnikiem inwestycyjnym dla sektora biotechnologii. (Commision of the European Communities, 2002). Dlatego też w Europie jest potrzebny w większym stopniu rozwój kapitału ryzyka Venture Capital, do finansowania procesu rozwoju sektora biotechnologicznego. Komisja

170 Tomasz Krawczyk Europejska określiła także główne obszary wsparcia, które będą istotne dla MŚP biotechnologicznych w momencie przejścia do fazy ekspansji, są to: baza zasobów dotycząca wiedzy w obszarze sektora biotechnologicznego, która pozwoli w większym stopniu przybliżyć naukowców i przedsiębiorców, a tym samym umożliwi większy transfer z poziomu badań podstawowych, prowadzonych często na uczelniach do przedsiębiorstw, które są zainteresowane komercyjnym zastosowaniem, innym rozwiązaniem jest projekt oparty o bioinformatyczną bazę danych, następnym etapem jest stworzenie europejskiej sieci biotechnologicznej, która wzmocni relacje pomiędzy uniwersytetami a MŚP. Należy też pokreślić, że UE z 6 Programu Ramowego badań przeznaczyła aż 2255 mln EUR na nauki przyrodnicze genomika i biotechnologia. Wszystkie, te zabiegi mają wzmocnić już istniejący potencjał sektora biotechnologicznego w Europie, który jest oparty o MŚP, tymczasem w U.S.A małe i średnie przedsiębiorstwa biotechnologiczne zmierzają zupełnie inną drogą, ich działania są oparte przede wszystkim o mechanizm rynkowy. Raport NBBE przedstawia źródła ekspansji małych i średnich przedsiębiorstw sektora biotechnologicznego, przeprowadzono badania na próbce 900 firm biotechnologicznych i farmaceutycznych w okresie 1998-2000, wyniki pozwoliły jasno określić wnioski, z których wynika, że duże firmy farmaceutyczne szczególnie w fazie największego ryzyka nowego projektu, a więc prowadzenia prac badawczo-rozwojowych tworzą alianse z MŚP. Głównym powodem takiego działania, są przede wszystkim rezultaty potwierdzone doświadczeniem, w których alians z małym lub średnim przedsiębiorstwem biotechnologicznym firmy farmaceutycznej prowadzącej nowy projekt nad produktem zwiększa szansę zakończenia go sukcesem. Dzięki temu MŚP w sektorze biotechnologicznym uzyskują napływ finansowy nie tylko z działalności nad własnymi produktami, ale także z działalności opartej na bazie aliansu z firmami farmaceutycznymi. Bezpośrednim przykładem takiego małego i średniego przedsiębiorstwa jest amerykańska firma Millennium zaangażowana w zlecone projekty w ramach działalności badawczo-rozwojowej nad nowymi lekami przez tak wielkie korporacje farmaceutyczne jak firma Roche czy też Bayer. (Danzon. P.M, Nicholson S.N, Pereira N,S, 2003) Rysunek.1. Liczba aliansów pomiędzy firmami farmaceutycznymi a biotechnologicznymi w obszarze opracowań nowych leków terapeutycznych. Ujęcie globalne za lata1995-2004. 900 800 813 700 600 577 645 631 641 500 400 300 200 100 0 1995-1996 1997-1998 1999-2000 2001-2002 2003-2004 Źródło:Ernst & Young: Progressions 2005. Annual Global Pharmaceutical Report.s.3 Uwzględniając powyższe obserwacje sektora biotechnologii oraz przedstawione dane, należy powiedzieć, że rynek biotechnologiczny będzie nadal się rozwijał (patrz wykres numer cztery: trend linowy rynku globalnego oraz trend wielomianowy globalnych wydatków na B+R) dopóki przemysł farmaceutyczny będzie zainteresowany osiągnięciami jakie oferuje sektor biotechnologii w zakresie badań i rozwoju oraz produkcji nowych leków. Wskazują na to także dane dotyczące globalnego rynku biotechnologicznego, oraz globalne wydatki na

Teoria gier a konkurencyjność przedsiębiorstw przemysłu farmaceutycznego... 171 badania i rozwój w tym sektorze. W 2001 r. wartość globalnego rynky biotechnologicznego wyniosła 35 mld USD, w roku 2002-29 mld USD, w 2003 r. wartość globalna rynku wyniosła 46,5 mld USD, w roku 2004-54,6 mld USD a w 2005 r.- 63,1 mld USD. Z kolei wartość globalna wydatków na B+R miała następującą tendencję, w roku 2001 wydatki na B+R wyniosły 16,4 mld USD, w 2002 r.- 22 mld USD, w roku 2003 wyniosły 18,6 mld USD, w 2004 r 20,8 mld USD, a w roku 2005 osiągnęły wartość 20,4 mld USD.( Ernst & Young, 2002-2006) Rysunek.2. Wartosć rynku biotechnologicznego w mln USD. Ujęcie globalne w latach 2001-2005. 70000 63156 60000 50000 40000 34874 39783 46553 54613 Rynek Globalny Wydatki na badania i rozw ój 30000 20000 10000 16427 22074 18636 20888 20415 Liniow y (Rynek Globalny) Wielom. (Wydatki na badania i rozw ój) 0 2001 2002 2003 2004 2005 Źródło: Opracowanie własne na podstawie raportów Ernst & Young za rok 2002-2006 Podobnie jak w przypadku przemysłu farmaceutycznego, najbardziej konkurencyjny jest sektor biotechnologii w U.S.A. Wartość dochodów tego rynku w 2001 r. osiągnęła 25,3 mld USD, w roku 2002-30,2 mld USD, w 2003 r. dochody osiągnęły 35,8 mld USD, w roku 2004-42,7 mld, w roku 2005-47,7 mld. Europa znajduje się na drugim miejscu, dochody firm unijnych kształtowały się następująco, w 2001 roku - 7,5 mld USD, w 2002 r. - 8,2 mld USD, w roku 2003-7,4 mld, w 2004 r. - 7,7 mld a w roku 2005-9,7 mld USD. Wśród innych konkurencyjnych rynków znalazła się także Japonia. W roku 2004 dochody japońskich firm biotechnologicznych wyniosły 1,4 mld USD a w 2005 r. osiągnęły wartość 2,361 mld USD. Pod względem wydatków na działalność badawczo rozwojową dominującą pozycję także posiadają Stany Zjednoczone. Wydatki na B+R w roku 2001 wyniosły w USA 11,5 mld USD, w roku 2002-16,2 mld USD, w 2003 r. - 13,5 mld USD, w roku 2004-15,7 mld USD a w 2005 r. - 15,9 mld. Na drugim miejscu znalazła się Europa, gdzie w 2001 roku wydatki na B+R osiągnęły 4,4 mld USD w 2002 roku 4,9 mld USD, w roku 2003 osiągnęły 4,2 mld, w roku 2004 osiągnęły wartość 4,1 mld USD a w roku 2005 sięgały 3,2 mld USD. W Japonii znaczące wydatki na B+R odnotowane zostały w 2004 roku i wyniosły 173 mln USD a w 2005 roku wyniosły 234 mln USD. ( Ernst & Young, 2002-2006)

172 Tomasz Krawczyk Rysunek 3. Dochody przemysłu biotechnologicznego za lata 2001-2005 w USA i Europie oraz za lata 2004-2005 w Japonii w mln USD 60 000 50 000 42 740 47 790 40 000 35 854 30 000 25 319 30 226 USA Europa Japonia 20 000 10 000 0 7 533 8 262 7 465 7 729 9 781 1 433 2 361 2001 2002 2003 2004 2005 Źródło: Opracowanie własne na podstawie raportów Ernst & Young za rok 2002-2006 Rysunek 4. Wydatki na badania i rozwój w przemyśle biotechnologicznym za lata 2001-2005 w USA i Europie oraz za lata 2004-2005 w Japonii w mln USD 18 000 16 000 14 000 12 000 10 000 8 000 6 000 4 000 11 532 4 244 16 272 4 989 15 701 15 979 13 567 4 233 4 151 3 272 USA Europa Japonia 2 000 0 173 234 2001 2002 2003 2004 2005 Źródło: Opracowanie własne na podstawie raportów Ernst & Young za rok 2002-2006 Sektor biotechnologii w USA jest więc niewątpliwe o wiele bardziej konkurencyjny od sektora biotechnologii w Europie pod względem rynku, dochodów oraz wydatków na działalność B+R. Biorąc po uwagę gospodarkę japońską należy powiedzieć, że jej dokonania w tym sektorze są także imponujące, pamiętając o tym, że gospodarka amerykańska jest liderem ekonomicznym na świecie, a poszczególne osiągnięcia w sektorze biotechnologii wybranych krajów europejskich wypadają bardzo słabo w porównaniu do osiągnięć japońskich. Europa ma więc dużo jeszcze do osiągnięcia jeżeli chce konkurować z sektorem biotechnolo-

gii w USA. Teoria gier a konkurencyjność przedsiębiorstw przemysłu farmaceutycznego... 173 Globalny rynek bioinformatyczny Bioinformatyka reprezentuje nową, rozwijającą się dziedzinę wiedzy, która używa metod komputerowych w celu uzyskania odpowiedzi na pytania biologiczne. Rozwój tej nauki był spowodowany niewątpliwie potrzebą analizy olbrzymich pod względem ilościowym zbiorów danych w obrębie nauk o życiu. Zadaniem biologii komputerowej jest pomoc w wykrywaniu nowych genów i modelowaniu molekularnym, ukierunkowanej metagenezie i w innego typu eksperymentach, które mogą ujawnić nieznane dotąd zależności w strukturze i funkcji genów i białek. Bioinformatyka nie ogranicza się jednak tylko do zastosowań w dziedzinie działalności badawczo-rozwojowej w przemyśle farmaceutycznym czy też biotechnologicznym, coraz częściej jest stosowana także w produkcji.(baxevanisa A.D, Uuellette a B.F.F,2004). Rynek sektora bioinformatycznego jest dość nowym rynkiem funkcjonującym od niedawna w porównaniu do rynku przemysłu farmaceutycznego czy też sektora biotechnologii, lecz pod względem działalności badawczo-rozwojowej jak i produkcyjnej w przemyśle biofarmaceutycznym odgrywa coraz większe znaczenie w szczególności przy opracowaniu nowych molekuł które znajdą zastosowanie w ramach nowego leku ale także przy kontroli wytwarzania w ramach produkcji. (Arora A.,Fosfuri A., Gambardella A, 2002) Rysunek 5. Wartość rynku bioinformatycznego 3 500 3 000 2 987 2 500 2 000 1 500 1 000 824 1 022 1 226 1 435 Wartosć rynku 500 0 2002 2003 2004 2005 2010 Źródło: Medical Informatics News. Global Bioinformatics Market Set Reach Nearly $3 Billion by 2010. 2005/05/26 http://www.medinfonews.com/ar/1h.htm Biorąc pod uwagę wydatki przemysłu farmaceutycznego na B+R duża część nakładów jest przeznaczana na narzędzia bioinformatyczne. Uwzględniając, że firmy farmaceutyczne w 2002 roku wydały w sumie 19,6 mld USD na badawczą fazę odkrywania nowych leków, a w 2006 roku ten obszar wyniósł już 25,1 mld USD, rynek bioinformatyki będzie miał zapewniony popyt w przyszłości. Już dziś firmy farmaceutyczne wydają około 350 mln USD na działalnosć badawczo-rozwojową w bioinformatyce. Największym segmentem tego rynku są bioinformatyczne bazy danych, ich rynek wynosi aktualnie 717 mln USD a estymacja na rok 2010 wskazuje, że będzie to rynek wart 1,4 mld USD. (DrugResearcher,2005). Obszar badań Badanie ma na celu potwierdzenie założonej hipotezy twierdzącej że konkurencyjność przedsiębiorstw farmaceutycznych jest uwarunkowana aliansami z firmami sektora biotechnologii oraz bioinformatyki. W celu wykonania badania został utworzony wyjściowy model w postaci relacji grafu algebraicznego który opisuje związki pomiędzy podmiotami, następnie zostaną opisane za pomocą wybranych elementów teorii gier fragmenty modelu wyjściowego w ramach postawionej hipotezy badawczej.

174 Tomasz Krawczyk Rysunek.6. Przedstawienie w ujęciu 7 globalnym powiązań poszczególnych sektorów i instytutów naukowych opracowujących rozwiązania na rzecz przemysłu farmaceutycznego. 5 3 9 Bi i 11 1 Ib 14 13 Fa Rn 10 Bt 12 6 4 2 8 Rn Rynek leków farmaceutycznych Bi przedsiębiorstwa biotechnologiczne Ib Inst. Badawcze Fa koncerny farmaceutyczne Bt przedsiębiorstwa bioinformatyki Żródło: Opracowanie własne. Wyżej przedstawiony schemat w postaci grafu pokazuje jak wygląda współpraca pomiędzy sektorami na potrzeby przemysłu farmaceutycznego w ujęciu globalnym: zapotrzebowanie rynku na nowe leki (1), dostarczenie na rynek leków przez firmy farmaceutyczne (2), Zapotrzebowanie na nowe rozwiązania biotechnologiczne firm farmaceutycznych (3), Zapotrzebowanie na nowe rozwiązania w zakresie bioinformatyki firm farmaceutycznych (4), zapotrzebowania na nową wiedzę w zakresie biotechnologii firm biotechnologicznych (5), Zapotrzebowanie na nową wiedze w zakresie ICT firm elektronicznych, i mechatronicznych (6), zapotrzebowanie firm farmaceutycznych na nową wiedzę do instytutów badawczych w zakresie farmaceutyki (7), nowa wiedza w zakresie farmacji (8), nowa wiedza w zakresie biotechnologii (9), nowa wiedza w zakresie bioinformatyki (10), nowe rozwiązania biotechnologiczne na potrzeby przemysłu farmaceutycznego (11), nowe rozwiązania w zakresie bioinformatyki dla potrzeb przemysłu farmaceutycznego (12), potrzeby firm biotechnologicznych na nowe rozwiązania ICT (13), nowe rozwiązania sektora bioinformatyki na potrzeby sektora biotechnologicznego(14). 1 Główny obszar badania stanowi powiązanie pomiędzy firmami przemysłu farmaceutycznego, biotechnologicznego oraz bioinformatycznego. Teoria gier a konkurencyjność przedsiębiorstw farmaceutycznych Współczesny rozwój przemysłu farmaceutycznego opiera się o konkurencyjność w obszarze innowacji technologicznej. Cechą charakterystyczną przemysłu farmaceutycznego na świecie jest podział na dwie kategorie firm: firmy innowacyjne i firmy generyczne. Decydujące znaczenie dla rozwoju nowych technologii i nowych produktów mają firmy innowacyjne często opierające się o biotechnologię i bioinformatykę. Przedsiębiorstwa farmaceu- 1 Krawczyk T: Konspekt pracy doktorskiej pt: Uwarunkowania projektów przedsięwzięć innowacyjnych w sektorze wysokiej techniki.

Teoria gier a konkurencyjność przedsiębiorstw przemysłu farmaceutycznego... 175 tyczne nawiązują współprace z tymi firmami w obszarze rozwiązań umożliwiająych opracowanie nowego leku (patrz. tabela 1 i 2) Uwzględniając wcześniej przedstawione dane dotyczące przemysłu farmaceutycznego, biotechnologicznego i bioinformatycznego można przedstawić rywalizację pomiędzy przedsiębiorstwami farmaceutycznymi za pomocą elementów teorii gier. Pierwszym rozpatrywanym wariantem, będzie rywalizacja pomiędzy firmami farmaceutycznymi które opierają swoją konkurencyjność na wyborze technologii innowacyjnych w oparciu alianse badawczorozwojowe w biotechnologię i bioinformatykę a innowacji w technologiach generycznych. Rysunek.7. Rywalizacja pomiędzy przedsiębiorstwami farmaceutycznymi Przedsiębiorstwo farmaceutyczne ɑ Strategia A Strategia B Strategia A Przedsiębiorstwo farmaceutyczne β Strategia B (500.700) (500.600) (400.700) (400.500) Źródło: Opracowanie własne na podstawie: P.D.Straffin. Teoria gier. Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR. Warszawa 2001, s58 Strategia A i strategia B przedsiębiorstwa ɑ opiera się na inwestycji w B+R w oparciu o biotechnologię i bioinformatykę i są to jego najlepsze strategie, strategia A gwarantuje mu zysk 700 mln USD a strategia B 600 mln lub 500 mln, jakkolwiek przedsiębiorstwo β odpowie na tą strategię firma farmaceutyczna ɑ zawsze będzie miała większy zysk. W wyniku tej rywalizacji przedsiębiorstwo ɑ dzięki zastosowaniu rozwiązań biotechnologii i bioinformatyki w zależności od wyboru strategii zyskuje przewagę nad przedsiębiorstwem farmaceutycznym β, które stosuje technologie generyczne. W tym zdeterminowanym przykładzie uproszczonej rzeczywistości należy zwrócić uwagę, że innowacje techniczne mogą powiększyć zdolność do konkurowania. Niewątpliwie, rozpatrując sukces przedsiębiorstwa farmaceutycznego ɑ można zauważyć, że dokonało ono przejścia na nowy cykl życia technologii na tzw: krzywej S odzwierciedlającej nową generację technologiczną. Z kolei przedsiębiorstwo farmaceutyczne β, stara się rywalizować za pomocą udoskonalania i przedłużenia cyklu technologicznego starej generacji unikając przejścia na wyższy poziom krzywej S do nowej generacji. W tej rywalizacji przedsiębiorstwo β jest na pozycji przegranej.(krawczyk, 2007). Tabela.1. Wybrane kontrakty badawczo-rozwojowe w ramach aliansów pomiędzy przedsiębiorstwami farmaceutycznymi a przedsiębiorstwami sektora bioinformatyki w roku 2006 Lp. Firma farmaceutyczna Firma Bioinformatyczna Wartość kontraktu w USD w ramach aliansu 1 Nabi Biopharmaceuticals ProMetic Life Sciences 18 000 000 2 Roche GeneLogic 14 000 000 3 Abbott Iconix Pharmaceuticals 24 000 000 4 Nabi Biopharmaceuticals Invivodata 10 000 000 5 Genzyme AnorMED 588 000 000 6 Xenogen Caliper Life Sciences 80 000 000 Źródło Opracowanie własne

176 Tomasz Krawczyk Tabela.2. Wybrane kontrakty badawczo-rozwojowe w ramach aliansów pomiędzy przedsiębiorstwami farmaceutycznymi a przedsiębiorstwami sektora biotechnologii w roku 2006 Lp. Firma farmaceutyczna Firma Biotechnologiczna Wartość kontraktu w USD w ramach aliansu 1 AstraZeneca AtheoGenics 18 000 000 2 Pfizer Incyte 14 000 000 3 Trubion Pharmaceuticals Wyeth 24 000 000 4 Biogen Protein Design 10 000 000 5 Novartis Alnylam 588 000 000 6 Pfizer Medarex 80 000 000 Źródło: Opracowanie własne Różnice, jakie dostrzega się między poszczególnymi firmami farmaceutycznymi, polegają na tym, że jedna będzie poszukiwać nowych produktów i technologii na wyższym poziomie ograniczeń, tymczasem druga będzie próbowała doskonalić dotychczas wykorzystywaną technologię. Przejście od jednej technologii do kolejnej nie jest jednak zadaniem łatwym. Biorąc pod uwagę skomplikowanie procesów innowacyjnych zachodzących w gospodarce, można z całą pewnością powiedzieć, że przejście na nową krzywą S jest zadaniem ryzykownym i trudnym, ale dającym szanse dalszego rozwoju organizacji i utrzymania poziomu konkurencyjności. Z kolei wdrożenie technologii opartej na jednej krzywej S, jest korzystne, lecz jedynie w krótkim okresie. (Janasz, Janasz, Świdek, Wiśniewska, 2001). W długim okresie powstanie luka technologiczna pomiędzy przedsiębiorstwem β a ɑ, która będzie się wraz z upływem czasu powiększać. W takiej rywalizacji przegrana przedsiębiorstwa farmaceutycznego β na rynku farmaceutycznym jest kwestią czasu, a jedyną ucieczką od porażki jest doganianie przedsiębiorstwa farmaceutycznego ɑ poprzez zmianę strategii polegającej na przejściu do nowej generacji technologicznej opierającej się na biotechnologii i bioinformatyce. (Krawczyk, 2007) Rysunek.8. Alianse z firmami biotechnologicznymi i bioinformatycznymi a konkurencyjność firm farmaceutycznych Przedsiębiorstwo farmaceutyczne ɑ Strategia A Strategia B Strategia A Przedsiębiorstwo farmaceutyczne β Strategia B (700.700) (750.600) (600.750) (500.500) Źródło: Opracowanie własne na podstawie: P.D.Straffin. Teoria gier. Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR. Warszawa 2001.s58 Rysunek numer 8 przedstawia sytuację kiedy przedsiębiorstwo β opiera się na aliansie z firmami biotechnologicznymi i bioinformatycznymi w dziedzinie B+R i dogania przedsiębiorstwo farmaceutyczne ɑ. W wyniku nawiązania współpracy przedsiębiorstwa β z firmami biotechnologicznymi i bioinformatycznymi jego konkurencyjność się zwiększa. Strategie A oraz B przedsiębiorstwa ɑ i β mogą doprowadzić nawet do krótkookresowej równowagi pomiędzy konkurującymi przedsiębiorstwami. Strategie A dają korzystne rozwiązanie w tym zdeterminowanym przykładzie uproszczonej rzeczywistości przyjmując równowagę Nasha.

Teoria gier a konkurencyjność przedsiębiorstw przemysłu farmaceutycznego... 177 W tym przypadku przewaga przedsiębiorstwa ɑ nad β oraz β nad ɑ może się przemienić w równowagę strategii AA lub BB a konkurujące ze sobą przedsiębiorstwa będą w krótkookresowych równowagach lub na przemian osiągać chwilowe sukcesy dopóki niedogodni ich konkurent. Sytuacja taka jednak może zostać przerwana w momencie pojawienia się na rynku nowej generacji dającej przewagę konkurencyjną. (Krawczyk, 2007) Podsumowanie Pod względem technologicznym, alianse pomiędzy przemysłem farmaceutycznym oraz sektorem biotechnologii i bioinformatyki mają za zadanie przede wszystkim zapewnić przejście na wytwarzanie zupełnie nowych medykamentów. Pozwala to firmom farmaceutycznym zwiększyć własną konkurencyjność poprzez wprowadzenie innowacji technologicznej w obszarze działalności badawczo-rozwojowej, która stanowi główny punkt oparcia dla przyszłego rozwoju i wzrostu ekonomicznego w tej branży. BIBLIOGRAFIA: 1. Arora A.,Fosfuri A., Gambardella A.:Market for Technology. The Economics of innovation and Corporate Strategy. M.I.T. Press 2002 2. Baxevanisa A.D., Uuellette a B.F.F.: Bioinformatyka. PWN S.A. Warszawa 2004. 3. INCONA.Raport arketingowy na temat sektora przemysłu farmaceutycznego w Polsce, Krajach Unii Europejskiej i w Świecie, stan po 2004 r. oraz strategia o prognoza do roku 2010. rok wydania 2005. 4. Commision of the European Communities. Life sciences and biotechnology. 2002 5. Danzon. P.M, Nicholson S.N, Pereira N,S: Productivity in pharmaceutical-biotechnology. The role of experiences and alliances. NBER. 6. Ernst & Young. Progressions 2005. Annual Global Pharmaceutical Report 2005. 7. Ernst & Young. Beyond Borders. Global Biotechnology Report 2006. 8. Ernst & Young. Beyond Borders. Global Biotechnology Report 2005. 9. Ernst & Young. Beyond Borders. Global Biotechnology Report 2004. 10. Ernst & Young. Beyond Borders. Global Biotechnology Report 2003 11. Ernst & Young. Beyond Borders. Global Biotechnology Report 2002. 12. Janasz.W, Janasz. K, Świadek. A, Wiśniewska J.: Strategie Innowacyjne Przedsiębiorstw. Uniwersytet Szczeciński. Szczecin.2001 13. Krawczyk T: Konspekt pracy doktorskiej pt: Uwarunkowania projektów przedsięwzięć innowacyjnych w sektorze wysokiej techniki 14. Medical Informatics News. Global Bioinformatics Market Set Reach Nearly $3 Billion by 2010. 2005/05/26 http://www.medinfonews.com/ar/1h.htm 15. Report describes bioinformatics market as explosive. 2005/05/26 http://drugresearcher.com/news/ng-nocache.asp?id=60263