Co warto wiedzieć o gospodarce 2015-06-15 16:54:50
2 Szwajcaria należy do najbogatszych i najbardziej rozwiniętych krajów europejskich, a jej gospodarka jest bardzo uzależniona od eksportu i sektora bankowo-ubezpieczeniowego. Szwajcarskie firmy zatrudniają za granicą w swoich spółkach prawie tyle samo pracowników, ile u siebie w kraju. Inflacja w Szwajcarii utrzymuje się na bardzo niskim poziomie. Od 2009 r. miała miejsce naturalna w czasie kryzysu gospodarczego tendencja obniżania się inflacji. W 2013 r. wyniosła zero procent, w 2015 r. ma to być 0,4 proc. Rząd stosuje konsekwentnie zdyscyplinowaną politykę wydatków budżetowych. Podatki w Szwajcarii należą do najniższych w państwach OECD. źródło: Bank Światowy (styczeń 2015 r.)
3 Sytuacja na rynku pracy w Szwajcarii jest na tle innych państw Europy Zachodniej bardzo korzystna. Nawet w czasie kryzysu gospodarczego stopa bezrobocia nie przekraczała 5 proc. Bezrobocie w 2013 r. wyniosło 3,3 proc., jakkolwiek w Szwajcarii poziom ten jest uważany za wysoki. Sprawa bezrobocia jest tematem rozgrywek politycznych dotyczących m.in. polityki migracyjnej. W ostatnich latach obserwowano silny napływ pracowników z Niemiec ok. 80.000 rocznie, co budziło ogromny sprzeciw społeczny. Przyczyn dobrej sytuacji na rynku pracy w Szwajcarii jest kilka. W 2015 r. bezrobocie ma wynieść 2,2 proc. Głównym powodem tej sytuacji jest specyficzny system kształcenia, preferujący wykształcenie zawodowe, z dużym udziałem firm i przedsiębiorstw zatrudniających młode osoby po szkołach zawodowych. Niskiemu bezrobociu sprzyja wysoka dynamika gospodarcza. Wzrost PKB generuje nowe miejsca pracy w sektorach gospodarki, które są powiązane z systemem kształcenia zawodowego. Prognozy dla Szwajcarii na 2015 rok mówią o wzroście ponad 2 proc. PKB. Udział podatków w PKB Szwajcarii wynosi 30 proc., obowiązkowe ubezpieczenia społeczne (emerytalne, inwalidzkie, składki na służbę zdrowia) - 7 proc., co łącznie daje 37 proc. PKB (dla porównania: w Szwecji jest 52 proc., Wielka Brytania 36 proc., Polska 34,5 proc., Stany Zjednoczone 27 proc.; z uwzględnieniem ubezpieczeń społecznych). źródło: Bank Światowy (styczeń 2015 r.) Kolejnym czynnikiem sprzyjającym pełnemu zatrudnieniu w Szwajcarii jest stabilność szwajcarskiego systemu walutowo-finansowego w sytuacji niepewności związanej z kryzysem ekonomicznym na świecie. Silna waluta krajowa i zdrowy stan finansów publicznych przyczyniły się do tworzenia nowych miejsc pracy w sektorze finansów, przemyśle opartym na wiedzy oraz w budownictwie (niskie koszty pożyczek hipotecznych).
4 Bank centralny Szwajcarii (SNB) w styczniu 2015 r. zniósł minimalny kurs wymiany franka, który wprowadził, na poziomie 1,20 za euro, 6 września 2011 r. Bank obniżył stopę procentową do minus 0,75 proc. Szwajcaria należy do najbardziej konkurencyjnych gospodarek świata, mimo wysokich kosztów pracy i restrykcyjnych przepisów ochrony środowiska. Posiada atrakcyjny system podatkowy, liberalne przepisy dotyczące zakładania firm i fundacji, elastyczny kodeks pracy oraz znakomicie rozwiniętą infrastrukturę gospodarczą i bankową. Szwajcarski system bankowy administruje ponad połową światowych depozytów prywatnych, dzięki specyficznie praktykowanej tajemnicy bankowej (wykroczenia podatkowe są traktowane tylko jako delikt administracyjny a nie kryminalny). W Szwajcarii prowadzone są prace badawczo rozwojowe, znajdują się tu siedziby central holdingów i koncernów, centra marketingowe i zarządy spółek, ale produkcja wielu wyrobów następuje za granicą, gdzie są niższe koszty pracy i wymogi ochrony środowiska. Podstawą polityki gospodarczej pozostaje utrzymanie konkurencyjności międzynarodowej Szwajcarii, jej eksportu oraz sektora bankowo-ubezpieczeniowego generującego 13 proc. PKB. Sytuację zaostrzył wysoki i rosnący kurs franka szwajcarskiego od 2012 r. związany z napływem kapitałów z krajów UE i rynków wschodzących. Spowodowało to podrożenie eksportu, osłabienie jego dynamiki i wyższą konkurencyjność importu. Rozpowszechniło się dokonywanie zakupów przez Szwajcarów w miejscowościach przygranicznych Niemiec i Francji, doprowadzając do odczuwalnych strat w handlu detalicznym. Po katastrofie w japońskiej Fukushimie rząd szwajcarski podjął decyzję o rezygnacji z energetyki jądrowej do 2034 r. Koszty rezygnacji z energetyki jądrowej i recyclingu urządzeń szacuje się na ok.3 mld franków rocznie. Dodatkowym problemem jest obniżanie się poziomu wód w jeziorach wysokogórskich, które służą jako zbiorniki dla elektrowni wodnych. Ważnym elementem strategii gospodarczej Szwajcarii jest dywersyfikacja eksportu, szersze wejście na rynki Chin, Japonii Rosji i Brazylii, także w drodze umów o wolnym handlu zawieranych samodzielnie, bądź też w ramach EFTA. Duże znaczenie w gospodarce szwajcarskiej odgrywa przemysł przetwórczy. Wytwarza z surowców importowanych produkty wysoko przetworzone (przeznaczone głównie na eksport), wymagające dużego nakładu pracy oraz myśli technicznej. Szwajcaria ma rozwinięty przemysł, głównie elektromaszynowy, chemiczny i spożywczy. Przemysł elektromaszynowy dostarcza urządzenia sterownicze dla różnych gałęzi przemysłu: turbiny, generatory i silniki, między innymi okrętowe. Tradycyjnie duże znaczenie ma wyrób zegarków znanych firm (np.: Tissot, Montres Rolex, Philippe Patek), a także przemysł chemiczny wyspecjalizowany w produkcji leków (np.: Roche i Novartis), spożywczy serów, przetworów mięsnych i czekolady (np. koncern Nestlé, Lindt). Szwajcaria ma też rozwinięty przemysł papierniczy, cementowy, włókienniczy i jubilerski. Rolnictwo należy do wysokotowarowych, przeważa uprawa pszenicy, ziemniaków i buraków cukrowych. Rozwinięta jest hodowla bydła o kierunku mlecznym, a na terenach górskich owiec.
5
6 Dla Szwajcarii centralnym punktem odniesienia pozostaje Unia Europejska. Gospodarcze stosunki szwajcarsko unijne regulują dwa pakiety umów bilateralnych, przyjęte w referendach 10 lat temu. Szwajcaria zdecydowanie nie zamierza ubiegać się członkostwo w UE. Rozbudowane umowy dwustronne z Unią przynoszą, według niektórych ekspertów, więcej korzyści Szwajcarii, aniżeli UE. Szwajcaria naciska na poszerzenie ich zakresu i skomasowania w jednej umowie ramowej. Komisja Europejska ze względów formalnych nie chce opierać wzajemnych relacji o daleko idące umowy dwustronne. Celem rządu Szwajcarii jest zawarcie z UE pakietu porozumień sektorowych na wzór porozumień Bilateralia I (1999 r.) i Bilateralia II (2004 r.). Miałyby dotyczyć kluczowych dziedzin, m.in. energetyki, sfery programów badawczych czy finansów, bez których gospodarka Szwajcarii, w tym sektor finansowy, nie będą miały równych szans na rynku UE. Rząd szwajcarski, świadom, że jednym z warunków rozszerzenia bazy umów z UE jest postęp w kwestiach instytucjonalnych, zasygnalizował gotowość do ustępstw w tej dziedzinie, w tym do akceptacji Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (ETS) jako instancji dokonującej wykładni prawa UE w przypadkach spornych. Tutejszy MSZ przekonywał, że rząd jest zdecydowany nadal implementować prawo unijne, ale oczekuje od UE zrozumienia dla wewnętrznych uwarunkowań politycznych i społecznych oraz wymogów szwajcarskiego modelu demokracji. Ważne znaczenie dla Szwajcarii odgrywają też Indie. Problemem w relacjach z Indiami jest spór między koncernem Novartis, a rządem Indii w sprawie wprowadzenia na rynek indyjski tzw. generyków. Szwajcaria poświęca wiele uwagi rozwojowi stosunków gospodarczych z pozostałymi państwami BRICS Brazylią, Rosją i RPA. Podstawowe wskaźniki makroekonomiczne: Wyszczególnienie 2010 2011 2012 2013* 2014** 2015** PKB (w mld CHF) 572,6 585,1 591,3 604,0 619,1 634,0 PKB (dynamika w %) 2,7 2,1 1,4 1,9 2,2 2,7 PKB na 1 mieszkańca (w CHF) 72.600 73.900 74.110 75.030 76.450 77.500 Konsumpcja prywatna (zmiana w %) 1,7 1,6 1,7 2,3 1,8 2,0 Wydatki publiczne (zmiana w %) 0,5 2,2 2,1 2,1 0,2 2,2
7 Wyszczególnienie 2010 2011 2012 2013* 2014** 2015** Deficyt budżetowy (% PKB) 0,3 0,5 0,7 0,7 0,6 0,6 Dług publiczny (% PKB) 45,2 44,6 43,8 43,1 42,3 42,0 Inflacja (w %) 0,7 1,0-0,4 0,0 0,1 0,4 Bezrobocie (w %) 3,9 3,2 3,2 3,3 3,1 2,2 Eksport (w mld CHF, bez złota i kamieni szlachetnych) 193,5 197,9 200,6 201,3 +2,5% +3,0% Import (w mld CHF, bez złota i kamieni szlachetnych) 173,9 174,3 176,8 177,3 +3,5% +3,5% Źródło: Szwajcarski Urząd Statystyczny, SECO, IMF, *dane wstępne,** prognoza Bariery rynkowe Szwajcaria nie należy do Unii Europejskiej, jednakże poprzez liczne umowy dwustronne jest znacząco zharmonizowana z prawodawstwem i praktyką gospodarczą tej grupy. Aktualnie ma miejsce dyskusja w sprawie usunięcia części przeszkód - ciągle istniejących, a niekiedy nawet narastających - w handlu między Szwajcarią a UE. Widzą w tym interes zarówno przedsiębiorcy pragnący mieć łatwiejszy dostęp do unijnego rynku, jak i konsumenci liczący na obniżkę cen towarów chronionych przed importem różnymi barierami. W umowie o wolnym handlu z 1972 r. Szwajcaria uzgodniła z ówczesną EWG niewprowadzanie przeszkód w handlu, które mogłyby utrudnić przepływ towarów. Inne dokumenty dotyczące regulacji przeszkód w handlu Szwajcarii z krajami UE to: konwencja Tampere umowa o zrównaniu normowania między Wspólnotą Europejską i krajami EFTA z 1987 r. oraz umowa o wzajemnym uznawaniu ocen zgodności i eliminowaniu barier w handlu (weszła w życie 1 czerwca 2002 r. w ramach pierwszego pakietu umów dwustronnych Szwajcaria UE). Akty te spowodowały działania dostosowawcze Szwajcarskiej Organizacji Normalizacyjnej i stanowiły podwaliny do usuwania istniejących barier. Sytuacja prawna nie jest jednak równoważna: o ile w przypadku niewłaściwego stosowania umów przez kraje UE może interweniować Europejski Trybunał Sprawiedliwości, po stronie szwajcarskiej brak jest jurysdykcji tej
8 instytucji. Daleko idące dopasowanie w dziedzinie prawodawstwa technicznego ma miejsce zwłaszcza w dziedzinie maszyn, zgodności elektromagnetycznej, wyrobów niskonapięciowych, urządzeń gazowniczych czy wyposażenia ochrony osób. W odniesieniu do artykułów spożywczych rząd szwajcarski zapowiada dalsze dopasowania. Jednakże wprowadzanie nowych szwajcarskich reguł wobec kolejnych produktów jest lobbowane przez różne grupy interesów. Przyjęcie propozycji w tym zakresie prowadziłoby do powstania nowych przeszkód w wymianie handlowej. Należy do nich np. proponowana przez Federalny Urząd Zdrowia deklaracja dotycząca przypraw zawierających dużo tłuszczu, szczególne etykiety energetyczne czy obowiązek oznakowania intensywności promieniowania telefonów komórkowych. Pozornie różnice wymogów stawianych produktom w Szwajcarii i krajach UE są niewielkie. W deklaracjach istnieją jednak różnice, które przeczą zasadniczym regułom. Bez wprowadzenia środków przeciwdziałających będą one narastać. Zgodnie z oficjalnym stanowiskiem władz, nieliczne - istniejące jeszcze - różnice w ocenie zgodności leżą w niewłaściwym stosowaniu prawa przez urzędy wykonawcze. Nadal występują ograniczenia związane z ochroną rynku rolnego, którym podlega import z wszystkich krajów (kontyngenty, ceny minimalne, zawieszenia importu, opłaty graniczne). Kontyngenty importowe na mięso są przyznawane tylko tym firmom szwajcarskim, które trudnią się handlem zawodowo i zużywają taką samą ilość drogiego surowca miejscowego. Wyklucza to bezpośrednią sprzedaż do gastronomii, hotelów i odbiorców okazjonalnych. Licencje importowe są wymagane w przypadku towarów, dla których obowiązują obligatoryjne zapasy. Związki rolników szwajcarskich posiadają prawo ustalania cen na sezonowe produkty rolne oraz określania terminów uruchamiania kontyngentów importowych, wchodzących w życie dopiero po sprzedaży produkcji miejscowej. Dostawcy zagraniczni są obowiązani składać deklaracje w przypadku towarów pochodzących z hodowli, które nie przestrzegają zasad dobrostanu zwierząt. Część certyfikatów nie ma charakteru obligatoryjnego, ale ich brak dyskwalifikuje dostawcę w oczach konsumentów. Produkty rolne muszą posiadać świadectwa sanitarne wystawione w jednym z języków obowiązujących w Szwajcarii. W przypadku wyrobów mięsnych ich producenci muszą uzyskać wpis na listy szwajcarskiego Urzędu ds. Weterynarii, co upoważnia do eksportu na rynek szwajcarski. Występuje też szereg innych barier rynkowych, np. zgodnie z prawem handlowym połowa członków zarządu firmy zagranicznej (spółki akcyjnej) musi na stałe mieszkać w Szwajcarii. Innym przykładem jest prawo zamówień publicznych, gdzie w przetargach są preferowane firmy lokalne, a czas składania ofert i wymogi językowe, warunki przedłożenia gwarancji bankowych, faworyzują firmy miejscowe.
9