POCZUCIE KOHERENCJI A STAN POSIADANEJ WIEDZY O CHOROBIE U OSÓB Z ROZPOZNANIEM ŁUSZCZYCY

Nowiny Lekarskie 2010, 79, 6, 445 450 KRYSTYNA KUROWSKA, ELŻBIETA PŁACHECKA POCZUCIE KOHERENCJI A STAN POSIADANEJ WIEDZY O CHOROBIE U OSÓB Z ROZPOZNANIEM ŁUSZCZYCY THE COHERENCE FEELING AND THE STATE OF POSSESSED KNOWLEDGE ABOUT DISEASE IN PERSONS WITH DIAGNOSIS OF PSORIASIS Katedra i Zakład Pedagogiki i Dydaktyki Pielęgniarskiej CM w Bydgoszczy UMK Toruń Kierownik: dr n med. Mirosława Felsmann Streszczenie Wstęp. Twórca koncepcji poczucia koherencji Antonovsky sugeruje, że każdy człowiek posiada właściwości, które w momencie poczucia zagrożenia zostają uruchomione. Trudne wydarzenie jakim jest choroba, a zwłaszcza choroba skóry łuszczyca, mobilizuje do działania. Silne poczucie koherencji oraz wiedza na temat samego schorzenia ma wpływ na zaakceptowanie choroby, zaangażowanie w leczenie i samokontrolę Cel. Określenie poziomu poczucia koherencji i jego wpływu na stan posiadanej wiedzy o schorzeniu u osób z rozpoznaną łuszczycą. Materiał i metoda badawcza. Przebadano 99 pacjentów z rozpoznaniem łuszczycy, leczących się w Szpitalu Uniwersyteckim w Klinice Dermatologii w Bydgoszczy. Ankieta konstrukcji własnej, pozwoliła na zweryfikowanie wiedzy pacjentów o schorzeniu oraz Kwestionariusz Orientacji Życiowej (SOC-29) służący do oceny poziomu poczucia koherencji. Wyniki. Mężczyźni z rozpoznaną łuszczycą prezentowali wyższy poziom zaradności i sensowności. Badani różnili się w globalnym SOC, najwyższe wyniki uzyskali w zrozumiałości. Wskazano, że istnieją zależności pomiędzy poczuciem koherencji a wiedzą na temat choroby, tzn. osoby z wyższym globalnym SOC i poczuciem zrozumiałości łatwiej przyswajały wiedzę o schorzeniu. Wnioski. Uzyskane wyniki powinny wpłynąć na głębsze zrozumienie problemów pacjenta, a co za tym idzie zwiększyć uwagę na tych, którzy sobie nie radzą z rozpoznaną chorobą, z dolegliwościami i długotrwałym leczeniem. Uwaga personelu medycznego powinna być bardziej zwrócona na to, aby pacjenci uzyskali wiedzę na temat choroby. SŁOWA KLUCZOWE: poczucie koherencji (SOC), łuszczyca, stan posiadanej wiedzy o swojej chorobie. Summary Introduction. Antonovsky, the author of the sense of coherence conception suggested that every human being is in possession of features, that are activated during a state of threat. Traumatic experience like a disease, especially skin disease psoriasis, mobilize to act. The strong SOC and knowledge of disease itself influence acceptance of disease, be focused on treatment and self-control. Aim of research. The main purpose of research was to estimate the level of SOC and the influence it causes on the level of knowledge among humans diagnosed with psoriasis. Material and methods. The study included 99 patients diagnosed with psoriasis, being treated at University Hospital at Dermatology Clinic in Bydgoszcz. Self-made questionnaire enabled to verify level of knowledge of the disease among people diagnosed with psoriasis. The SOC level was assessed using Antonovsky (SOC-29) questionnaire. Results. Men diagnosed with psoriasis presented higher level of manageability and meaningfulness than women. People who were examined, differed in global SOC, the highest result they showed in level of comprehensibility. It has been shown that there are relationships between sense of coherence and the level of knowledge of disease, it means that especially people with higher global SOC and sense of comprehensibility easier assimilate knowledge of disease. Conclusions. The obtained results should influence on better understanding of patient s problems, according to it increase the attention to those, who do not get on with the diagnosed disease, complaints and prolonged treatment. Medical personnel should be more focused on informing patients and increasing their knowledge of the disease. KEY WORDS: sense of coherence (SOC), psoriasis, level of knowledge of disease. Wstęp Długotrwały stres, przemęczenie oraz inne dodatkowe czynniki, jak palenie papierosów, infekcje wirusowe, nieodpowiednia dieta, warunki pracy przyczyniają się do powstawania chorób, w tym również schorzeń skóry. Wśród chorób dermatologicznych, w których udział stresu ma istotne znaczenie, jest łuszczyca. Choroba może pojawić się w każdym wieku. Zmiany pojawiające się na skórze zwłaszcza w miejscach odkrytych powodują pojawienie się dodatkowego stresu. Pojawienie się choroby wymaga uruchomienia nowych mechanizmów przystosowawczych. To jakie podejmie działania w celu poradzenia sobie z chorobą, będzie zależało nie tylko od możliwości materialnych, kulturowych, ale przede wszystkim od jego wewnętrznych zasobów [1]. Zdaniem Antonovsky ego człowiek posiada taką właściwość, że w momencie zagrożeń mobilizuje potencjale zasoby zdrowotne i potrafi je w pełni wykorzystać. Człowiek z wysokim poczuciem koherencji lepiej orientuje się w swoich emocjach, umie je scharakteryzo-

446 Krystyna Kurowska, Elżbieta Płachecka wać, przez co odczuwa mniejsze zagrożenie płynące z ich strony. Łatwiej radzi sobie z problemami, a kiedy nie może ich rozwiązać, potrafi się przystosować i mniej przy tym cierpi [2]. Celem podjętych badań było określenie poczucia koherencji i jego wpływu na stan posiadanej wiedzy o schorzeniu, mający pośredni wpływ na walkę z chorobą, a tym samym utrzymaniu optymalnego stanu zdrowia. Materiał i metoda badawcza Zaprezentowane badania stanowią wycinek realizacji szerszego projektu analizy jakości życia osób z problemami skórnymi. Badania przeprowadzono w okresie od grudnia 2010 do maja 2011 roku w grupie 99 pacjentów z rozpoznaniem łuszczycy przebywających w Klinice Dermatologii, Chorób Przenoszonych Drogą Płciową i Immunodermatologii w Bydgoszczy, za zgodą komisji bioetycznej Collegium Medicum im. L. Rydygiera w Bydgoszczy (KB/602/2010), w oparciu o ankietę konstrukcji własnej, która pozwoliła na zweryfikowanie wiedzy pacjentów o łuszczycy oraz Kwestionariusz Orientacji Życiowej (SOC-29) służący do określenia poziomu poczucia koherencji. Do opisu zmiennych wykorzystano statystyki opisowe (średnia arytmetyczna minimum, maksimum, odchylenie standardowe) oraz rozkłady zmiennych. Badanie związków przeprowadzono za pomocą współczynnika korelacji liniowej Spearmana. Za istotne statystycznie przyjęto wartości testu spełniające warunek, że p < 0,05. Analizy wykonano przy pomocy pakietu statystycznego STATIS- TICA 9.0. Wyniki badań Analiza danych pokazuje, że kobiety to w niewielkim stopniu przeważająca grupa wśród badanych 57,6%, średnia wieku wynosiła ponad 50 lat (20 60 lat), większość miała wykształcenie średnie (42,4%), pozostawała w związkach małżeńskich (66,7%) i mieszkała w mieście (63,6%) z rodziną (80,8%), posiadała potomstwo (65,4%). Z pracy zawodowej utrzymywało się 61,6% badanych, z emerytury 9,1%. Ogólnie należy stwierdzić, że była to grupa o przeciętnej (50,5%) sytuacji materialnej. Czas choroby trwał od 10 20 lat (52,5%). Wystąpienie choroby w rodzinie wskazało niepełna 56,6%. Czynniki wyzwalające wysiew zmian łuszczycowych to zdaniem badanych: stres (26,2%), infekcje bakteryjne lub wirusowe (24,6%) i dziedziczenie (21,4%). Najczęściej stosowanym działaniem profilaktycznym okazało się zapobieganie infekcjom (21,5%), właściwa pielęgnacja skóry (19,3%) i unikanie stresów (19,0%), przestrzeganie diety (3,9%). Wiedzę na temat łuszczycy czerpali od lekarza dermatologa, od pielęgniarki, z Internetu czy z telewizji. Najbardziej znaną metodą leczenia okazała się metoda zewnętrzna (29,0%), leczenie wiązkami światła (UVA i UVB) (23,7%) i wewnętrzne (farmakoterapia) (21,0%). Większość badanych uważała, że łuszczyca była następstwem działania stresu (91,9%). Odczuwali duży dyskomfort w kontaktach z innymi ludźmi spowodowany faktem swojej choroby (85,8%). Poddano analizie wytypowane zmienne niezależne (płeć, wiek, wykształcenie i miejsce zamieszkania) w celu sprawdzenia ich wpływu na stan wiedzy na temat łuszczycy. Ze względu na poziom istotności odnotowano tylko jedną istotną różnicę pomiędzy grupami płci, a mianowicie czas chorowania na łuszczycę (p < 0,0336). Wśród mężczyzn zdecydowana większość chorowała powyżej 10 lat (66,7%), a u kobiet lata choroby rozłożyły się bardziej równomiernie na wszystkie analizowane okresy. Najwięcej było kobiet chorujących powyżej 10 lat (42,1%) i 2 10 lat (29,8%). Odnotowano trzy istotne korelacje wieku z pytaniami dotyczącymi łuszczycy: w korelacji niskiej znalazł się czas choroby (r = 0,20; p < 0,0435), stopień wpływu choroby na funkcjonowanie w życiu codziennym (r = 0,22; p < 0,0241) i odczuwanie dyskomfortu w kontaktach z ludźmi (r = 0,26; p < 0,0089). Najdłużej chorowali pacjenci w wieku powyżej 60 lat (powyżej 10 lat 75,0%), dalej: badani 41 50 lat, 51 60 lat, 31 40 lat i najkrócej badani w wieku do 30 lat (powyżej 3 miesięcy do 2 lat 36,8%). W największym stopniu choroba wpływała na funkcjonowanie w życiu wśród badanych do 30 lat znacznym (57,9%) i średnim (42,1%). Dalej znajdowali się badani w wieku 31 40 lat, 41 50 lat, 51 60 lat i w najmniejszym stopniu odczuwali badani w wieku powyżej 60 lat średnim (50,0%) i niewielkim (25,0%). Można powiedzieć, że wraz ze wzrostem wieku spadało poczucie wpływu choroby. W największym stopniu odczuwali dyskomfort w kontaktach z innymi ludźmi badani do 30 lat zdecydowanie tak (73,7%) i raczej tak (15,8%). Dalej znajdowali się badani w wieku 31 40 lat, 41 50 lat, 51 60 lat i w najmniejszym stopniu odczuwają dyskomfort badani w wieku powyżej 60 lat raczej tak (41,7%) i raczej nie (33,3%). Wraz ze wzrostem wieku spadało poczucie dyskomfortu. Odnotowano dwie istotne korelacje wykształcenia z pytaniami dotyczącymi łuszczycy: w korelacji średniej ocena poziomu własnej wiedzy na temat łuszczycy (r = -0,36; p < 0,0002) i niskiej czas choroby (r = -0,23; p < 0,0179). Stosunkowo najdłużej chorowali badani z wykształceniem zawodowym powyżej 10 lat (65,0%), najkrócej z wyższym powyżej 10 lat (41,2%). Najwyższy poziom swojej wiedzy o schorzeniu ocenili badani z wykształceniem wyższym wysoki (29,4%), średni (52,95), najniżej z zawodowym poziom średni (55,0%), niski (42,5%). Odnotowano dwie istotne różnice pomiędzy grupami miejsca zamieszkania a mianowicie postać występującego schorzenia (p < 0,0233) i czas trwania choroby (p < 0,0052). U mieszkańców miasta w największym stopniu występowała łuszczyca zwyczajna, jako pojedyncze schorzenie (42,9%), w dalszej kolejności łuszczyca zwyczajna i krostkowa i stawowa oraz paznokci (20,6%). Wśród mieszkańców wsi nie wykazano jednego typu schorzenia lub zestawu schorzeń. Mieszkańcy miasta wyżej ocenili swoją wiedzę od mieszkańców wsi, poziom średni (65,1%), wysoki (19,0%). Jak można zauważyć badana grupa pacjentów to grupa o przeciętnym poziomie wiedzy na temat łuszczycy (11,6 dolna strefa wyników przeciętnych). Odchylenie standardowe stanowiło ponad 29% wartości średniej, co z kolei świadczyło o znacznym zróżnicowaniu wyników wśród badanych (tabela 1.). Badane kobiety i mężczyźni

Poczucie koherencji a stan posiadanej wiedzy o chorobie u osób z rozpoznaniem łuszczycy 447 nie różnili się istotnie poziomem wiedzy na temat łuszczycy. Nie odnotowano istotnej korelacji poziomu wiedzy badanych z wiekiem i wykształceniem, jak i miejscem zamieszkania. Zebrany materiał wskazuje, że badani to osoby o przeciętnym poziomie poczucia koherencji (tabela 2.), świadczy o tym uzyskana średnia 128,7 punktu (środkowa strefa wyników przeciętnych). Odchylenie standardowe stanowiło ponad 20,7% wartości średniej, co świadczyło o znacznym zróżnicowaniu. Wyniki wysokie uzyskało zaledwie 16,2%. Badani to również osoby o przeciętnym poziomie zrozumiałości (45,9 górna strefa wyników przeciętnych). Odchylenie standardowe stanowiło ponad 21,0% wartości średniej, co świadczyło o znacznym zróżnicowaniu. Wyniki wysokie uzyskało 28,3%. Badani to osoby o przeciętnym poziomie zaradności (44,8 powyżej środkowej wartości wyników przeciętnych). Odchylenie standardowe stanowiło ponad 22,8% wartości średniej, co świadczyło o znacznym zróżnicowaniu. Wyniki wysokie uzyskało 12,1%. Podobnie było z sensownością. Zebrany materiał dowodzi, że badani to osoby o przeciętnym poziomie sensowności (38,0 środkowa strefa wyników przeciętnych). Odchylenie standardowe stanowiło ponad 23,9% wartości średniej, co świadczyło o znacznym zróżnicowaniu. Wyniki wysokie uzyskało również zaledwie 12,1%. Ze wszystkich trzech sfer poczucia koherencji są to wyniki najniższe. Ze wszystkich wyników poczucia koherencji najniższe wyniki prezentują badani w sensowności, najwyższe w zrozumiałości. W dalszym kroku dokonano analizy zmiennych demograficznych (płeć, wiek, wykształcenie, miejsce zamieszkania) mających związek z poczuciem koherencji i jego składowymi. Odnotowano istotną różnicę pomiędzy grupami płci w wyniku ogólnym SOC (p < 0,0208) oraz zrozumiałości (p < 0,0321) i sensowności (p < 0,0283). Wyższe wyniki poczucia koherencji prezentowali mężczyźni (134,7 wyższa średnio o 10 punktów od kobiet 124,2 punktu), również w zaradności wyższe wyniki prezentują mężczyźni (48,07 wyższa średnio o 4 punkty od kobiet 44,3 punktu), podobnie było z wynikami sensowności. Wyższe wyniki prezentują mężczyźni (40,0 wyższa średnio o 4 punkty od kobiet 36,4 punktu). Odnotowano tylko jedną istotną statystycznie korelację zrozumiałości z wiekiem, na poziomie niskim (r = 0,22; p < 0,0253). Zdecydowanie najwyższe wyniki zrozumiałości prezentowali badani w wieku powyżej 60 lat (50,5 granica wyników wysokich), najniż- Tabela 1. Wyniki średnie poziomu wiedzy Table 1. The results of the average level of knowledge N Średnia Odch. Std. Minimum Maksimum Mediana 99 11,6 3,3726 4,0 17,5 11,5 Tabela 2. Statystyki opisowe poczucia koherencji (SOC) i jego składowych Table 2. Descriptive statistics of the levels of sense of coherence (SOC) and its components wyniki SOC zrozumiałość zaradność sensowność liczba % liczba % liczba % liczba % niskie 13 13,1 7 7,1 13 13,1 11 11,1 przeciętne 70 70,7 64 64,6 74 74,7 76 76,8 wysokie 16 16,2 28 28,3 12 12,1 12 12,1 N ważnych 99 99 99 99 Średnia 128,7 45,9 44,8 38,0 Odch. Std. 26,6405 9,7349 10,1956 9,0980 Minimum 62,0 26,0 18,0 18,0 Maksimum 197,0 73,0 69,0 56,0 Dolny kwartyl 112,0 39,0 39,0 32,0 Mediana 126,0 45,0 43,0 38,0 Górny kwartyl 145,0 52,0 53,0 44,0

448 Krystyna Kurowska, Elżbieta Płachecka sze wyniki zaradności prezentowali badani w wieku do 30 lat. W istotnej statystycznie korelacji z wykształceniem znalazły się wyniki: na poziomie średnim wyniki zaradności (r = 0,31; p < 0,0013), na poziomie niskim globalny SOC (r = 0,27; p < 0,0053) i sensowności (r = 0,26; p < 0,0087). Wraz ze wzrostem wykształcenia wzrastał wynik poczucia koherencji. Badani z wykształceniem wyższym osiągnęli 139,7, z zawodowym najniższy wynik 122,7 punktu. Wraz ze wzrostem wykształcenia wzrastał wynik poczucia zaradności. Z wykształceniem wyższym osiągnęli 48,9, z zawodowym najniższy wynik 41,8 punktu. Podobnie było z wynikami sensowności. Wraz ze wzrostem wykształcenia wzrastał wynik poczucia sensowności. Badani z wykształceniem wyższym osiągnęli 42,7, z zawodowym najniższy wynik 35,8 punktu. Badane grupy miejscem zamieszkania nie różniły się istotnie z wynikami poczucia koherencji i jego składowych. Sprawdzono również czy istnieje związek pomiędzy poziomem prezentowanej wiedzy na temat łuszczycy i osiągniętych wyników poczucia koherencji i jego składowych. W istotnej statystycznie korelacji z poziomem wiedzy znalazły się wyniki globalny SOC (r = 0,20; p < 0,0376), zrozumiałości (r = 0,20; p < 0,0376) i zaradności (r = 0,24; p < 0,0161) wszystkie na poziomie niskim. Najwyższe wyniki poczucia koherencji prezentowali badani, którzy uzyskali wysokie wyniki poziomu wiedzy 144,3; najniższe wyniki badani, którzy prezentowali przeciętny poziom wiedzy -123,6. Różnica z niskim poziomem wiedzy rzędu 2 punktów. Najwyższe wyniki poczucia zrozumiałości prezentowali badani, którzy uzyskali wysokie wyniki poziomu wiedzy (51,7 wynik wysoki), najniższe wyniki badani, którzy prezentowali przeciętny poziom wiedzy 43,3. Różnica z niskim poziomem wiedzy rzędu 2 punktów. Najwyższe wyniki poczucia zaradności prezentowali badani, którzy uzyskali wysokie wyniki poziomu wiedzy 50,2, najniższe wyniki badani, którzy prezentowali niski poziom wiedzy 43,2. Różnica z przeciętnym poziomem wiedzy rzędu 0,1 punktu. Grupa badana to osoby o przeciętnym poziomie poczucia koherencji (128,7 środkowa strefa wyników przeciętnych). Przyczyną takiego wyniku może być fakt długoletniej choroby (ponad połowa badanych choruje ponad 10 lat), a także stresu (łuszczyca jest źródłem stresu u 91,9% badanych). Dyskusja Łuszczyca to schorzenie przewlekłe. W czasie jej trwania występują okresy zaostrzeń (charakteryzujące się pogorszeniem wyglądu skóry), jak i remisji [3]. Z przeprowadzonych badań wynika, że osoby chore na łuszczycę biorące udział w badaniu cechują się przeciętnym poziomem poczucia koherencji. Zanotowano znaczne różnice poziomu globalnego poczucia koherencji, jak i jego składowych. Wyniki dla poszczególnych składowych poczucia koherencji mieściły się w górnych granicach wyników przeciętnych. Uzyskany poziom poczucia koherencji w populacji badanej był zadowalający. Pacjenci posiadają potencjał do jeszcze lepszego przystosowania się do choroby oraz wpływania własnymi zachowaniami prozdrowotnymi na uzyskanie poprawy efektów leczniczych. Należy zauważyć, iż chorzy na łuszczyce biorący udział w badaniu, nie są grupą jednorodną pod względem poziomu poczucia koherencji i jego składowych, a więc uzyskana tendencja nie jest regułą. Z przeprowadzonych badań wynika zatem, że nie można na ich podstawie odnotować specyficznego poziomu poczucia koherencji charakteryzującego chorych na łuszczycę. Nasuwa się wniosek, iż do każdego pacjenta z tej grupy chorych należy podejść ze szczególną uwagą i zauważać jego indywidualne potrzeby. Istnieje również konieczność kontynuowania badań nad poziomem poczucia koherencji u pacjentów z łuszczycą. Wyniki innych przeprowadzonych badań obrazują pewne reguły kształtowania się poziomu poczucia koherencji jego składowych u przewlekle chorych. Kossakowska i Basińska na podstawie przeprowadzonych badań wśród pacjentów chorych na stwardnienie rozsiane uzyskały wyniki, które świadczą o tym, iż nie ma różnic w globalnym poziomie poczucia koherencji i sensowności, a zaistniało istotne zróżnicowanie pomiędzy wynikami dla zrozumiałości i zaradności [4]. W grupie pacjentów z wyłonioną kolostomią z powodu raka jelita grubego autorki uzyskały takie same tendencje, jak w przypadku osób ze stwardnieniem rozsianym. Ponadto średnia wyników dla globalnego poziomu poczucia koherencji w przypadku chorych z kolostomią była znacznie obniżona [5]. Wilczek-Różycka i wsp. w badaniach dotyczących wpływu poczucia koherencji na jakość życia chorych na padaczkę, uzyskały wyniki świadczące o tym, iż globalne poczucie koherencji u tej grupy pacjentów było również obniżone w stosunku do wyników normatywnych [6]. W grupie pacjentów z rakiem płuca odnotowano niski poziom globalnego poczucia koherencji, który nie różnicował tych chorych. Osoby te różniły się tylko w zakresie poczucia zaradności [7]. Zboralski i wsp. w swojej pracy badali wzajemne zależności między poczuciem koherencji i strategiami radzenia sobie ze stresem w grupie pacjentów psychiatrycznych (leczonych z powodu depresji) i dermatologicznych (trądziku różowatego). Średni wynik SOC dla chorych z trądzikiem różowatym mieścił się w przedziale wyników przeciętnych. Z kolei pacjenci chorujący na depresję odznaczali się niższym poczuciem koherencji od badanych z trądzikiem [8]. W przypadku pacjentów chorych na astmę wykazano, iż charakteryzują się oni zaniżonym globalnym poczuciem koherencji. Różnili się oni w sposób znaczący poziomami zrozumiałości i sensowności [9]. W badaniach dotyczących poziomu poczucia koherencji u osób z rozpoznaniem przewlekłej niewydolności nerek leczonych hemodializą, stwierdzono, że globalny wynik poczucia koherencji nie różnicuje pacjentów (wynik przeciętny). W przypadku tej grupy chorych wynik dla zrozumiałości znacznie różnicował badanych [10]. Z kolei w innych badaniach nad wpływem poczucia koherencji i depresyjności na utrzymanie optymalnego stanu zdrowia u chorych poddanych hemodializie globalny wynik poczucia koherencji był zaniżony w stosunku do przedziału wyników normatywnych. Zrozumiałość i zaradność w sposób

Poczucie koherencji a stan posiadanej wiedzy o chorobie u osób z rozpoznaniem łuszczycy 449 znaczący różnicowały badaną grupę. Należy zaznaczyć, że powyższe badania dotyczące pacjentów hemodializowanych, przeprowadzone zostały w dwóch różnych ośrodkach, a ich wynik dla SOC globalnego tak bardzo się różni [11]. Jak widać poziom poczucia koherencji i jego składowych nie zależy ściśle od rodzaju schorzenia, choć analizując wyniki badań można zaobserwować pewne charakterystyczne tendencje. Choroby, takie jak: padaczka, astma, depresja, stany po wyłonieniu kolostomii w przebiegu raka jelita grubego, czy też przewlekła niewydolność nerek, wywołują stałe poczucie zagrożenia i lęku o życie i zdrowie, a ich przebieg znacznie utrudnia normalne funkcjonowanie pacjenta, często w sposób nieodwracalny i odciska trwałe piętno na psychice. Poczucie koherencji w przypadku tych chorych jest znacznie niższe niż w stosunku do pacjentów chorujących na łuszczycę czy też trądzik różowaty. Analizując związek pomiędzy poczuciem koherencji a stanem posiadanej wiedzy o schorzeniu wykazano, że w badanej grupie chorych z rozpoznaniem łuszczycy on istnieje. Większość z badanych określiła stopień swojej wiedzy o chorobie na poziomie średnim, czyli można przypuszczać, że był to poziom wiedzy, który pozwalał badanym swobodnie określić czynniki predysponujące do pojawienia się kolejnego rzutu choroby oraz wskazywał na znajomość stałej pielęgnacji skóry. W badaniu wykazano istotną statystycznie korelację poziomu wiedzy z SOC i jego składowymi. Najwyższe wyniki wykazali na poziomie zrozumiałości i zaradności. Wskazuje to na spójność poziomu wiedzy z poczuciem zrozumiałości i zaradności, jaki prezentowali badani. Osoby badane z rozpoznaniem łuszczycy prezentowały przeciętny poziom poczucia koherencji, przeciętny poziom zrozumiałości i zaradności oraz przeciętny poziom wiedzy. Można zatem stwierdzić, że badani zgłębiali swoją wiedzę o chorobie na tyle tylko, aby móc wydłużyć sobie okres remisji, wyciszenia choroby, gdyż doskonale byli zorientowani, że jest to choroba nieuleczalna. Mieli poczucie inności. Odczuwali duży dyskomfort psychiczny w kontaktach z innymi ludźmi. Można przypuszczać, że podniesienie jeszcze poziomu wiedzy może im pomóc w radzeniu sobie ze stresem, a także w lepszym zaakceptowaniu choroby i mimo niej spełniać się zawodowo i uczestniczyć w życiu społecznym. Odmienny, bo niski poziom wiedzy uzyskali Kózka i wsp., badający pacjentów ze stomią jelitową. Badania przeprowadzono w celu modelowego przygotowania pacjentów do samoopieki. Wykazano iż, zakres przekazywanych i przyswajanych informacji był niewystarczający, można przypuszczać, że deficyt w samoopiece wynikał częściowo z braku wiedzy, częściowo z braku umiejętności. W przeprowadzonych badaniach wykazano częściowy związek poczucia koherencji ze stanem posiadanej wiedzy o chorobie, pacjentów różnicował poziom zrozumiałości w okolicznościach rozpoznania choroby [12]. Odmienne wyniki uzyskałyśmy w grupie chorych z rozpoznanym przewlekłym zapaleniem wątroby. Większość badanych ze względu na charakter jednostki chorobowej, która pozwala chorym w miarę normalnie funkcjonować w społeczeństwie prowadziła aktywne życie zawodowe, a stan choroby nieznacznie wpłynął na zmiany stylu życia. Wyniki wskazały na dostateczny stan wiedzy o chorobie i jej następstwach. Miało to znaczenie szczególnie w utrzymaniu optymalnego dla tych pacjentów zdrowia a także dla profilaktyki, która w tej jednostce chorobowej jest niezwykle ważna [13]. W przeprowadzonych badaniach wykazano częściowy związek poczucia koherencji ze stanem posiadanej wiedzy o chorobie, pacjentów różnicował poziom zrozumiałości i zaradności w okolicznościach rozpoznania choroby. Zdecydowanie najwyższe wyniki zrozumiałości prezentowali badani w wieku powyżej 60 lat, najniższe w wieku do 30 lat. Wynikać to mogło z faktu, iż choroba ma wpływ na ich wizerunek estetyczny. Uciążliwe i długotrwałe leczenie objawów skórnych sprawia, że wycofują się z życia rodzinnego i towarzyskiego. Rozległość zmian i tkliwość skóry mogą mieć wpływ również na relacje partnerskie, na pożycie seksualne, co jest istotne dla młodych ludzi. Osoby starsze posiadały większe doświadczenie życiowe, nauczyły się radzić sobie z chorobą i przystosowali do życia z nią. Często na tym etapie życie partnerskie i rodzinne jest już unormowane. W podjętej analizie wpływu wykształcenia na poczucie koherencji badania wykazały, że badani posiadający wyższe wykształcenie prezentowali wyższe wyniki SOC na poziomie zaradności i sensowności. Można zatem wnioskować, że badani z wyższym wykształceniem lepiej rozumieli sens podjętych działań do walki z chorobą. U badanych stwierdzono też korelację dodatnią badając wpływ wykształcenia na wiedzę w poziomie poczucia koherencji SOC oraz na poziomie poczucia zrozumiałości i zaradności. Zatem brak tu spójności. Osoby z wyższym wykształceniem mając wiedzę znały istotę choroby, znały środki jakie należy przedsięwziąć do walki z chorobą, a nie rozumiały sensu tej walki. U badanych zaistniała potrzeba wzmocnienia sensu walki. Na pewno jest to trudne tym bardziej, że były to osoby z długim stażem choroby, które podjęły już niejedną walkę ze stresem i trudnościami wynikającymi z istoty choroby, a poza tym spora część grupy zachorowała na łuszczycę poprzez dziedziczenie. Poczucie koherencji jest z pewnością jednym z ważnych elementów składających się na umiejętność radzenia sobie w życiu, szczególnie kiedy pojawi się sytuacja kryzysowa. To, w jakim stopniu chory zaadaptuje się do nowej sytuacji wynika z jego wewnętrznych zasobów, ale również z tego, na ile potrafi je uruchomić i wykorzystać. Zdaniem Antonovsky ego im silniejsze poczucie koherencji, tym większe prawdopodobieństwo podejmowania działań zmierzających do zachowania zdrowia [14]. Przeciętny poziom SOC u pacjentów z łuszczycą był wykładnikiem mniejszej zdolności radzenia sobie z chorobą. Badanie dowiodło, że posiadanie wiedzy na temat choroby, znajomość sposobów zapobiegania kolejnym wysiewom zmian chorobowych to za mało. Należy podnieść poczucie koherencji, a przede wszystkim nadać ducha walki poprzez wzmocnienie motywacji. Zasadne byłoby, aby osoby z rozpo-

450 Krystyna Kurowska, Elżbieta Płachecka znaniem łuszczycy spotykały się z lepszą tolerancją w społeczeństwie, nie musiałyby wówczas unikać kontaktów z innymi ludźmi i przeżywać tak silnego stresu. Działania zespołu terapeutycznego powinny być skierowane na podniesienie poziomu wiedzy o schorzeniu i na wzmocnieniu poczucia koherencji. Wnioski Osoby z rozpoznaniem łuszczycy różniły się od siebie w zakresie poziomów poczucia koherencji i jej składowych. Najbardziej widoczne różnice były w przypadku zrozumiałości. Badana grupa mieściła się w przeciętnym poziomie poczucia koherencji (średnia 128,7 pkt.). Wskazano zależność pomiędzy poziomem poczucia koherencji a stanem wiedzy na temat schorzenia, tzn. osoby z wyższym globalnym poczuciem koherencji i poczuciem zrozumiałości bardziej zgłębiały wiedzę na temat choroby. Osoby posiadające wyższe wykształcenie prezentowały wyższe poczucie zaradności i sensowności. Mężczyzn z rozpoznaniem łuszczycy różnicował poziom poczucia zaradności i sensowności. Wykazywali większe przekonanie, że mogą mieć wpływ na chorobę, a poprzez to na okresy remisji. Lepiej akceptowali dyskomfort psychiczny, problem dotyczący estetyki ciała Wiek różnicował poczucie zrozumiałości. Osoby powyżej 60. roku życia charakteryzowały się wysokim poczuciem zrozumiałości. Spokojniej przyjmowały każdy kolejny wysiew choroby, mieli ustabilizowane życie rodzinne i towarzyskie. Piśmiennictwo 1. Heszen I., Sęk H.: Model salutogenetyczny, W: Heszen I., Sęk H. (red.), Psychologia zdrowia. PWN, Warszawa 2007, 6-89. 2. Dolińska-Zygmunt G..: Orientacja salutogenetyczna w problematyce zdrowotnej. Model Antonovsky'ego. W: Podstawy Psychologii Zdrowia, Dolińska-Zygmunt G. (red.). Wrocław 2001, 17-28. 3. Barańska-Rybak W., Nowicki R.: Psychodermatologia nowa dziedzina medycyny. Przew. Lek., 2005, 1, 50-55 4. Kossakowska M., Basińska M.: Poczucie koherencji u chorych na stwardnianie rozsiane. Post. Psych., 2000, 9 (1), 55-61. 5. Kurowska K., Bartoszek M.: Poczucie koherencji a style radzenia sobie u osób z wyłonioną kolostomią z powodu raka jelita grubego. Współ. Onkol., 2008, 12, 9-11. 6. Wilczak-Różycka E., Czyżowicz K., Basista M.: Jakość życia chorych na padaczkę a poczucie koherencji. Pielęg. XXI w. 2005, 1-2, 10 11 7. Kurowska K., Weilandt K.: Poczucie koherencji a radzenie sobie z chorobą u osób z rozpoznaniem raka płuca. Prob. Pielęgn. 2010, 1, 11-16, 8. Zboralski K., Gernand A., Orzechowska A.: Talarowska M.: Poczucie koherencji i strategie rozwiązywania problemów u pacjentów z rozpoznaniem trądziku różowatego i depresji badania porównawcze. Post. Dermatol. Alergol., 2010, 2, 90-95. 9. Kurowska K., Grabowska R.: Orientacja życiowa a wsparcie społeczne u osób z rozpoznana astmą. Probl. Pielęgn. 2010, 18 (3), 304-309 10. Kurowska K., Bukowska M.: Poczucie koherencji a poziom wsparcia u osób z rozpoznaniem przewlekłej niewydolności nerek leczonych hemodializą. Urol. Pol., 2008, 61, 4-6. 11. Kurowska K., Skrzypińska K., Głowacka M.: Poczucie koherencji (SOC) a depresyjność jako wyznaczniki w utrzymaniu optymalnego stanu zdrowia u osób hemodializowanych. Pielęg. XXI w. 2010, 1-2, 25-29. 12. Kózka M., Bazaliński D., Cipora E.: Wiedza pacjenta z przetoką jelitową elementem przygotowania do samoopieki. Zdr. Publ., 2006, 116(4), 591-595. 13. Kurowska K., Kołcyn M.: Poczucie koherencji (SOC) a stan posiadanej wiedzy o chorobie u osób z rozpoznaniem przewlekłym zapaleniem wątroby doniesienia wstępne. Pielęg. XXI w. 2010, 1-2, 37-40. 14. Antonovsky A.: Rozwikłanie tajemnicy zdrowia. Jak radzić sobie ze stresem i nie zachorować. Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa 2005. Adres do korespondencji: Krystyna Kurowska dr n med.; adiunkt Katedra i Zakład Pedagogiki i Dydaktyki Pielęgniarskiej CM w Bydgoszczy, UMK Toruń 85-801 Bydgoszcz ul. Techników 3 Tel.: 052/585-21-94 e-mail: krystyna_kurowska@op.pl