PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE ROK XXIV GRUDZIEŃ 1980 REGIONALNE ZRÓŻNICOWANIE WARUNKÓW EKONOMICZNYCH PROWADZENIA PASIEK NA PODSTAWIE SEZONÓW 1977-78 Andrzej Pi dek Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa WPROWADZENIE W różnych rejonach kraju istnieją nieco odmienne warunki przyrodnicze i kulturowe, co powoduje, że efekty produkcyjne uzyskiwane przez pasieki są w poszczególnych województwach zróżnicowane (Gromisz 1976, Gromisz i Kochańska 1978). Dotyczy to również efektów ekonomicznych, na które wpływ ma jeszcze więcej czynników. Pozytywne efekty ekonomiczne uzyskiwane w danym rejonie przez pszczelarzy działają korzystnie na rozwój pszczelarstwa. W rejonach natomiast, gdzie efekty ekonomiczne osiągane przez pasieki są niezadawalające, rozwój pszczelarstwa należałoby stymulować w inny sposób. Celem pracy jest określenie rejonów różniących się w pasiecznictwie efektami ekonomicznymi, aby następnie w stosunku do nich dostosować odpowiednie mechanizmy rozwojowe. METODYKA Analizę przeprowadzono na podstawie danych przesyłanych przez pszczelarzy na specjalnie opracowanych formularzach. W sumie opracowano te dane ze 138 pasiek. Przeanalizowano je w układzie regionalnym. Podział administracyjny Polski dokonany w 1975 roku wyodrębnił 49 województw. Województwa są jednak jednostkami stosunkowo małymi. Stąd te różnice efektów ekonomicznych pomiędzy województwami są zbyt mało dostrzegalne. Dlatego też wykorzystano ustalone w maju 1975roku makroregiony (Rychlik 1977).Podział na makroregiony uwzględnia nie tylko zróżnicowanie ogólnych warunków rozwoju gospodarki rolnej, ale także warunków przyrodniczych. Podział na makroregiony odpowiada pszczelarstwu w pewnym stopniu jako, że jest ono dość ściśle związane z warunkami przyrodniczymi a także z rolnictwem. Wyodrębniono osiem makroregionów, oznaczonych odpowiednimi numerami na rycinie 1. I - środkowy, II - północno-wschodni, III - północny, IV - środkowo-zachodni, V - południowo-zachodni, VI - południowy, VII - południowo- -wschodni, VIII - środkowo-wschodni. 2' 19
Ewidencja badanych pasiek Tabela l Makroregion District Liczba pasiek Number of apiaries Średnia wielkość pasieki Average size of apiary l 2 3 4 5 6 7 8 21 10 17 24 10 17 21 16 25,6 28,7 47,4 52,6 17,0 23,5 30,9 20,5 Razem Togerher 136 30,8 Z poszczególnych makroregionów przeanalizowano w sumie 138 pasiek (tab. l). Średnia wielkość analizowanej pasieki przekraczała 15 rodzin pszczelich a w makroregionie środkowo zachodnim nawet 50 rodzin pszczelich. Zatem wielkość pasiek analizowanych była kilkakrotnie wyższa od średniej statystycznej. WYNIKI Pożytki. Z analizy danych wynika, że najbardziej zrozrucowaną bazę pożytkową. mają makroregiony środkowy i środkowo wschodni. Przeważają tam pożytki z sadów, rzepaków ozimych, akacji, lipy i gryki. W makroregionie północno wschodnim dominują pożytki wrzosowe (25%) a w makroregionach północnym, środkowo-zachodnim, a także południowym przeważają pożytki z rzepaku ozimego i lipy. Z kolei w makroregionie południowo-zachodnim najwięcej jest pożytków rzepakowych i akacjowych (ponad 50%). W makroregionie południowo-wschodnim dominuje zaś spadź. System uli. W analizowanych pasiekach na całym terenie Polski przeważają ule systemu wielkopolskiego (w ponad 50%). Tylko w makroregionie środkowym, południowo-zachodnim i północno-wschodnim przeważają inne systemy uli. W dwu pierwszych dominowały ule systemu dadanowskiego (40%). W makroregionie północno- -wschodnim było największe zróżnicowanie systemów uli. Przeważają te systemy, które się nie mieszczą w obecnie wprowadzonej normie. Wielkość produkcji. Region północno-wschodni posiada przestarzałe systemy uli, ale charakteryzuje się zupełnie wysoką produkcją miodu. Pod względem wielkości tej produkcji ustępuje tylko regionowi południowo-wschodniemu (rab. 2), w którym wielkość produkcji uzależniona jest od występowania pożytków spadziowych. Najniższa produkcja miodu (6,86 kg) występuje w analizowanych pasiekach z makroregionu środkowo-wschodniego. Jest to jednakże produkcja o wielkości równej średniej w Polsce. Wielkość produkcji wosku w pasiekach z różnych makroregionów nie jest skorelowana z produkcją miodu. Podobnie jest z inną produkcją. Udział tych produkcji w zestawieniu z produkcją miodu jest nieznaczny. Stąd też w końcowym efekcie makroregiony, 20
Wielkość produkcji na l rodzinę pszczelą Size of production in one bee colony Tabela 2 Region Produkcja miodu Produkcja wosku Produkcja w jednost- (kg) (kg) kach miodowych (kg) District Production of honey Production of Wall: Production in honey (kg) (kg) unit (kg) l 6,86 0,24 7,69 2 10,49 0,30 11,90 3 7,57 0,37 8,75 4 9,71 0,53 11,16 5 9,70 0,55 11,13 6 8,41 0,43 9,69 7 12,42 0,43 14,11 8 7,10 0,31 8,52 które charakteryzowały się najwyższą produkcją miodu, mają też najwyższą produkcję końcową w przeliczeniu na jednostki miodowe. Koszt i wartoś~ produkcji. Najniższe koszty produkcji stwierdzono w makroregionach środkowym, środkowo-wschodnim i północnym jako, że też uzyskiwano w nich najniższą produkcję a tym samym i wartość produkcji była w nich najniższa (tab. 3, 4). Najwyższy koszt produkcji w makroregionie południowym nie wiąże się jednak z najwyższą wartością produkcji. W makroregionie tym zauważalny jest duży udział pracy w kosztach. Pod względem kosztów pracy makroregion południowy ustępuje tylko makroregionowi północno-wschodniemu. Wysokie koszty pracy w tym makroregionie wiążą się prawdopodobnie w jakimś stopniu z przestarzałymi systemami uli. Dobre wyposażenie pasiek w sprzęt sprzyja obniżeniu nakładów pracy, czego przykładem może być makroregion południowo-wschodni. Najwyższą wartość produkcji wykazują pasieki w makroregionie południowo-wschodnim. Jest to obszar, na którym występuje spadź. Dobrym efektom produkcyjnym sprzyja dobre wyposażenie pasiek w tym regionie. Pasieki te były obciążone najwyższą amortyzacją. Przeciętnie koszt produkcji jest równoważony produkcją od 7 do 10 kg miodu. Wartość produkcji jest zaś równoważna od 16 do 16 kg miodu. Wskaźniki i mierniki ekonomiczne. Duża produkcja miodu przy niskich kosztach jest warunkiem uzyskiwania niskich kosztów jednostkowych. Stąd też najniższe koszty jednostkowe produkcji miodu były w makroregionie południowo-wschodnim, a najwyższe w makroregionie południowym (tab. 5). Dlatego faktyczna rentowność w tym makroregionie była najniższa. Pomimo tego, że miód w dużym stopniu sprzedawany był po wysokich cenach wolnorynkowych, które były dla pszczelarzy atrakcyjne. Tak więc średnia cena zbytu miodu, a więc średnia ważona z cen skupu i cen wolnorynkowych wynosiła tam 115 zł za 1 kilogram, przewyższała ją tylko cena w makroregionie środkowym. Wysokie ceny na miód w tych regionach wiążą się z miejscowymi dużymi aglomeracjami miejskimi. Na kształtowanie się cen wolnorynkowych miodu wpływa decydująco wielkość produkcji. Wyraźnie widać, że tam gdzie była najniższa produkcja 21
D >90 Ryc. l Koszt jednostkowy produkcji l kg miodu w zł Production cost of honey zl/kg średnie ceny zbytu były największe. Należałoby wnioskować, że ceny kształtują się zgodnie z prawem podaży i popytu. Gdyby nie sprzedaż wolnorynkowa aż w 4 makroregionach, czyli mniej więcej na połowie obszaru kraju, wskaźnik rentowności nie przekroczyłby 10%. Informuje o tym wskaźnik rentowności teoretycznej. Dotyczy to przede wszystkim regionów o niższej produkcji miodu. Istnienie ceny wolnorynkowej powoduje elastyczność cen tam, gdzie zachodzi tego potrzeba. Wpływa więc korzystnie na rozwój produkcji pszczelarskiej. Produktywność pracy i produkcji jest miernikiem, na który wpływ ma przede wszystkim wielkość i wartość produkcji. Największą produktywność pracy odnotowano w ma- 22
Koszt produkcii zł/rodzinę pszczelą Cost of production in zl/bee colony Tabela :3 Region Węza I Cukier Praca Inne I Amortyzacja I Razem Dismet Foundation Sugar Work Other Depretiation Together l 75,45 132,36 309,30 85,45 137,01 739,57 2 92,72 166,30 491,40 119,90 130,23 1000,55 3 89,16 118,42 294,30 174,85 114,80 791,53 4 84,48 140,34 343,20 173,32 136,48 877,82 5 92,80 202,30 435,00 153.00 112,09 995,19 6 68,64 189,15 478,50 142,79 138,84 1017,92 7 89,63 168,09 309,00 186,83 174,19 927,74 8 91,60 192,40 279,00 115,33 139,43 817,76 Wartość produkcji zl/rodzinę pszczelą Value of production zł/bee celony Tabela 4 Region Miód Wosk Inne Razem Distrier Honey Wax Other Together l 857,33 58,09 24,82 940,24 2 1078,34 71,00 69,60 1218,94 3 810,46 89,85 28,50 928,81 4 1112,00 128,20 17,20 1257,40 5 1012,80 131,60 11,66 1156,06 6 1040,30 103,50 24,16 1107,96 7 1405,9] 103,77 65,41 1575,09 8 797,66 75,00 66,67 939,33 Wskaźniki i mierniki ekonomiczne Economical indexes Tabela 5 Region Distrier Koszt jed- Towaro- Wskaźnik Produk- Średnia Produktywnostkowy wosć rentow- Wskaźnik tywność cena ność środ- produkcji produk- ności rentowności pracy zbytu ków promiodu (zl) cji % faktycz- teoretycznej złrrbg dukcii na (zl) Percent nej % Average % Produc- 1000 zl Unit proselling Productivity market Real Theoretical tivity duction C08t produc- renrabi- rentability of work price inrestment of honey tion of lity (%) zlrman (zl) for 1000 zl (zl) honey (%) hout l 96,17 122,26 21,7 27,1 3,9 91,20 686,26 2 84,07 ]02,43 71,3 21,8 18,9 74,42 935,20 3 90,46 106,15 75,3 17,3 10,5 94,68 809,07 4 78,65 112,65 57,1 43,3 27,1 109,91 921,31 5 89,41 103,86 58,2 16.2 11,8 79,73 1031,37 6 105,27 114,58 44,8 8,8-5,0 73,23 798,01 'I 65,75 111,63 67,4 69,8 52,1 152,92 904,24 8 95,98 110,25 69,9 14,9 4,2 101,00 673,69 23
kroregionach środkowo-zachodnim i południowo-wschodnim, natomiast produktywność środków produkcji w makroregionie południowo zachodnim. Jest to teren słynący w Polsce z oszczędnego i racjonalnego gospodarowania. Jak z tego widać zasada ta obowiązuje również w pszczelarstwie. W przeciwieństwie do tego najgorsze mierniki z tego zakresu występują w makroregionie środkowym, środkowo-wschodnim i północno- -wschodnim. WNIOSKI l. Przy zachowaniu aktualnych cen skupu produkcja pszczelarska w połowie makroregionów kształtuje się poniżej 10% poziomu rentowności. 2. Cena wolnorynkowa miodu działa buforowo na opłacalność pasiek. 3. W rejonach zachodnich kraju siłą roboczą i środkami produkcji gospodaruje się racjonalniej niż w pozostałych rejonach. LITERATURA Gromisz M. (1976) - Matematyczne modele produkcyjności pasiek w Polsce na podstawie danych wagowych z lat 1950-1974 Pszczelno Zesz. Nauk. vol. 20 S. 117-154. Gromisz M., Kochańska Z. (1978) - Ocena sezonu pszczelniczego 1977 roku na podstawie danych z punktów wagowych. Pszczelarstwo nr 9 S. 5-6. Rychlik T. (1977) - Ekonomika rolnictwa. PWRiL. Warszawa. Ule - Norma branżowa BN 79,9161-04 Min. Rolnictwa. MECTHA$I,ll,I-1C1:>CI:>EPEHLV'1ALl.I-1$1 3KOHOMI-14ECKI-1X YC1l0BI-1Vt no BE,ll,EHI-1IO nacek HA OCHOBAHI-1I-1 CE30HOB 1977-1978 rr. A. n H A 3 K Pe310Me YcnOBHJI no BeAeHHIO nacex II nonbwe pil3nh'ihble, CilMble HH3KHe PilCXOAbł npoh3- BOACTBa MeAa B IOrO-BOCTO'lHOM MaKpopaHOHe, B KOTOpOM H3AepmKH npoh3boactba l xr MeAa COCTaBnRIOT 65,75 3nOTbIX. L1.eHa B 3TOM pa HOHe cxono 50% BblCWaJl H3AepmeK npoh3boactba. 3<fl<fleKTHBHoCTb pa60tbl TaKme CaMilJI BblCOKaJl B 3TOM MaKpopaHoHe. B nonoaxae MaKpopaHoHoB H3AepmKH npoaaeoncrae MeAa no'lth TaKHe me, KaK H u,ehbl. Bo BTOpOH nonoaxae MaKpopaHoHoB, noxeaerens TeOpeTH'IeCKOH pehta6enbhocth cocreanaer OT 12 AO 52%. HeKoTopblH npou,eht MeAa npoaeaena no ueae Ha CB060AHOM pblhke. B TaKOM cnyvee, noxeaerens <flakth'ieckoh peht66enbhocth BblCWHH H COCT6BnJler OT 9 AO 70010. 24
DIFFERENT DISTRICT ECONOMIC CONDITIONS OF API ARIE S IN THE YEARS: 1977-78 A. Pi dek Summary In Poland economic conditions of apiaries are different. Cost of honey production is lowest in. the south east part of Poland. In the cost of production 1 kg of honey is 65,75 zloty and the price is about 50% higher than the cost of production. Also in that district productivity of the investment is best. State pnce of honey in half of the districts is the balance near cost of production. In the rest of the districts index of theoretical rentability is from 12 to 52%. Some percent of honey beekeepers sell in the free market. In that case index real rentability is higher - from 9% to 70%..