Rynek pracy w województwie dolnośląskim w świetle danych z badań Bilans Kapitału Ludzkiego 2012

Rynek pracy w województwie dolnośląskim w świetle danych z badań Bilans Kapitału Ludzkiego 2012 Patrycja Antosz, Krzysztof Kasparek, Mateusz Magierowski Kraków Wrocław 2013 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP) oraz Centrum Ewaluacji i Analiz Polityk Publicznych Uniwersytetu Jagiellońskiego (CEiAPP UJ) już od trzech lat prowadzą kolejne edycje jednego z największych ogólnopolskich projektów poświęconych badaniu rynku pracy Bilansu Kapitału Ludzkiego (BKL). Dotychczas zrealizowano już trzy edycje badań: I edycja prowadzona była w IV kwartale 2010 roku, II edycję realizowano w II kwartale 2011 roku. Badania będące podstawą analiz prezentowanych w niniejszej publikacji prowadzone były w II kwartale 2012 roku. Wszystkie wyniki badań zostały opublikowane w formie serii raportów dostępnych na stronie internetowej: www.bkl.parp.gov.pl. W niniejszym raporcie prezentujemy Państwu wyniki analiz skoncentrowanych na województwie dolnośląskim, jako punkt odniesienia przyjmując perspektywę ogólnopolską. W raporcie zaprezentowano wyniki dotyczące trzech głównych badanych grup: ludności w wieku produkcyjnym, pracodawców oraz instytucji szkoleniowych, opierając się o dane zgromadzone na potrzeby projektu przez Millward Brown S.A. Podobne raporty zostaną opracowane dla innych województw, w których realizowane będą seminaria regionalne BKL (więcej informacji na temat wydarzeń realizowanych w ramach projektu dostępnych jest na stronie www.bkl.parp.gov.pl/wydarzenia). Autorzy 2

Spis treści Główne wnioski... 4 Nota metodologiczna... 5 Badania pracodawców... 6 Badania firm i instytucji szkoleniowych... 7 Zastosowane pojęcia i klasyfikacje... 8 Czytanie tabel topograficznych... 12 Praca, przedsiębiorczość i wykształcenie mieszkańców województwa dolnośląskiego... 13 Sytuacja zawodowa... 15 Pracujący w województwie dolnośląskim... 17 Sytuacja samozatrudnionych w województwie dolnośląskim... 22 Bezrobotni w województwie dolnośląskim... 25 Wykształcenie i dokształcanie się mieszkaoców województwa dolnośląskiego... 29 Rynek pracy oczami przedsiębiorców województwa dolnośląskiego... 31 Zapotrzebowanie na nowych pracowników... 33 Wymagania wobec nowych pracowników... 38 Trudności w znalezieniu odpowiednich osób do pracy... 44 Braki kompetencji zatrudnionych pracowników... 47 Zmiany w zatrudnieniu... 51 Szkolenie pracowników... 53 Instytucje szkoleniowe w dolnośląskim: oferta, kierunki rozwoju oraz jego bariery... 56 Liczba obsługiwanych klientów... 58 Aktualnie podejmowane działania mające na celu podwyższanie jakości oferowanych usług... 59 Działania w kierunku podwyższenia jakości oferowanych usług planowane na najbliższy rok... 60 Bariery w rozwój firmy/instytucji szkoleniowej... 61 Źródła :... 63 3

Główne wnioski BKL Badanie Ludności BKL Badanie Pracodawców Stopa bezrobocia w województwie dolnośląskim w latach 2010-2012 wzrosła z 13% do 15% Najczęściej, a zarazem najwięcej nowych pracowników w 2012 r poszukiwali pracodawcy z branży usługi specjalistyczne. Poszukiwani przez nich byli głównie specjaliści oraz pracownicy średniego szczebla i techniczni. Najwięcej pracowników w województwie poszukiwano w kategorii robotnicy wykwalifikowani. Bezrobotni w województwie dolnośląskim są średnio o niemal 3,5 roku młodsi od pracujących. Ponad 2/3 tej grupy stanowią osoby o wykształceniu niższym niż średnie (wśród pracujących stanowią oni 36%) Wśród pracodawców poszukujących pracowników 61% stawia kandydatom wymogi związane z posiadaniem doświadczenia zawodowego, 57% wymagania związane z wykształceniem Osoby prowadzące działalność rolniczą na Dolnym Śląsku najczęściej wskazują jako główne utrudnienie w prowadzeniu działalności złą sytuację finansową firmy (20%), a osoby prowadzące działalnością pozarolniczą - zbyt duże obciążenie podatkowe (28%) Pracujący etatowo w dolnośląskim najczęściej są zadowoleni z samej pracy jako takiej (tego co robią) (82%) oraz warunków wykonywania pracy (77%), najrzadziej z możliwości awansu (41%) oraz zarobków (50%) Trzy najczęściej wymieniane przez pracodawców czynniki utrudniające wzrost zatrudnienia w dolnośląskim to niestabilna sytuacja gospodarcza (79%), zbyt wysokie podatki (79%) zbyt wysokie pozapłacowe koszty pracy (76%) Pracodawcy najczęściej wskazują na potrzebę podniesienia takich kwalifikacji swoich pracowników jak: kompetencje zawodowa (50%), samoorganizacyjne (26%) i interpersonalne (17%). 4

Nota metodologiczna BKL Badania instytucji i firm szkoleniowych Pracodawcy zainteresowani szkoleniem swoich pracowników najczęściej chcą rozwijać ich kompetencje zawodowe. W zależności od branży klienta, pomiędzy 16 a 26% badanych instytucji/firm szkoleniowych posiada w swojej ofercie szkolenia odpowiadające tym potrzebom Trzy najczęściej zgłaszane przez instytucje/firmy szkoleniowe w dolnośląskim bariery w ich rozwoju to: polityka przetargowa promująca niskie ceny, brak środków na finansowanie szkoleń wśród pracodawców, zła koniunktura gospodarcza oraz skomplikowane procedury rozliczania środków z UE. 1/3 badanych instytucji i firm szkoleniowych z dolnośląskiego deklaruje posiadanie odpowiednich akredytacji i certyfikatów jakości. Co trzecia badana firma/instytucja planuje staranie się o nie w perspektywie najbliższego roku. Poniżej zamieszczamy skrótowy opis metodologii badao ludności, pracodawców oraz instytucji szkoleniowych przeprowadzonych w okresie od 22 lutego do 22 maja 2012 r. Szczegółowe omówienie pochodzących z nich wniosków przedstawiono w odrębnych raportach: Wykształcenie, praca, przedsiębiorczość Polaków. Raport z badania ludności realizowanego w 2012 roku w ramach III edycji projektu Bilans Kapitału Ludzkiego Pracodawcy o rynku pracy. Raport z badań pracodawców i ofert pracy realizowanych w 2012 roku w ramach III edycji projektu Bilans Kapitału Ludzkiego. Kształcenie przez całe życie. Raport z badań firm i instytucji szkoleniowych realizowanych w 2012 roku w ramach III edycji projektu Bilans Kapitału Ludzkiego 1. W powyższych raportach Czytelnicy mogą znaleźć zarówno analizę wszystkich wyników uzyskanych w tych badaniach, jak i szczegółowy opis metodologii. Tutaj ograniczamy się jedynie do podania podstawowych informacji o czasie realizacji badań, zastosowanych technikach i wielkości prób. 5 1 Wszystkie raporty są dostępne na stronie http://bkl.parp.gov.pl/

Badania ludności Badania ludności realizowane były metodą wywiadów osobistych (wspomagane komputerowo - CAPI lub nie - PAPI). Do wylosowanych osób zostały wysłane listy zapowiadające, następnie po określonym czasie ankieterzy udawali się do miejsca zamieszkania tych osób. W przypadku braku możliwości przeprowadzenia badania ankieter umawiał się z respondentem na inny termin. Badaną populacją były osoby w wieku produkcyjnym, tzn. kobiety w wieku 18 59 lat oraz mężczyźni w wieku18 64 lata, mieszkające w Polsce w okresie badania. Dane kontaktowe pochodziły z rejestru Polski Elektroniczny System Ewidencji Ludności (PESEL). Losowanie miało charakter warstwowy proporcjonalny. Warstwy stworzono w oparciu o podział na podregiony GUS (66 podregionów w skali kraju) oraz klasy wielkości miejscowości według GUS (9 klas). Dodatkowo warstwowanie wylosowanej próby objęło rozkład płci i kohort wiekowych dla poszczególnych klas wielkości miejscowości, niezależnie dla każdego województwa. Stopień realizacji próby wyniósł 56%. Głównymi powodami niezrealizowania wywiadu były następujące sytuacje: kategoryczna odmowa udziału w badaniu (13%), wylosowana osoba wyprowadziła się na czas dłuższy niż 3 miesiące (11%) oraz nieobecność w okresie badania (5%). Ogółem w trakcie III edycji badania ludności zrealizowano 17600 wywiadów (liczba respondentów w województwie dolnośląskim po przeważeniu wyniosła 1358 osób). Badania pracodawców W trakcie III edycji badań BKL uzyskano odpowiedzi od 16000 pracodawców (1263 zrealizowano w województwie dolnośląskim). Badania prowadzone były z zastosowaniem podejścia multi mode, umożliwiającego Wykonawcy jednoczesne stosowanie różnych sposobów kontaktu z respondentami: osobiście, telefonicznie lub też internetowo. Ze względu na specyfikę badań główną techniką był wywiad telefoniczny, który był skutecznie zastosowany w przypadku 97% respondentów. Pozostałe wyniki uzyskano w wyniku wywiadów osobistych wspomaganych komputerowo CAPI (2% przeprowadzonych wywiadów) oraz ankiety internetowej CAWI (1% uzyskanych wyników). Ogólnie, w badaniach uczestniczyli pracodawcy, a nie wyłącznie przedsiębiorcy, tzn. przedstawiciele podmiotów gospodarczych funkcjonujących aktualnie na rynku, które w czasie realizacji badania terenowego zatrudniały przynajmniej jednego pracownika. W badaniu pracodawców nie uwzględniono osób samozatrudnionych, które uczestniczyły w innym module realizowanym w ramach projektu Bilans Kapitału Ludzkiego w Polsce badaniach realizowanych na losowej próbie ludności. Z badanej populacji pracodawców wykluczono również podmioty z kilku sekcji Polskiej Klasyfikacji Działalności 2007 (PKD): rolnictwa, leśnictwa, łowiectwa i rybactwa, a także całą administrację 6

publiczną i obronę narodową, obowiązkowe zabezpieczenia społeczne, gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników, gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby oraz organizacje i zespoły eksterytorialne, organizacje członkowskie i fundacje, kościoły, związki wyznaniowe, stowarzyszenia i inne organizacje społeczne, partie polityczne, związki zawodowe, organizacje pracodawców, samorządów gospodarczych i zawodowych, wspólnoty mieszkaniowe. Badania firm i instytucji szkoleniowych W badaniach wykorzystano dwa sposoby kontaktu z respondentami: wywiad telefoniczny wspomagany komputerowo (CATI) oraz ankietę internetową (CAWI). Za pomocą CATI zrealizowano 4250 wywiadów (94%), a wykorzystując CAWI 254 ankiety (6%). W sumie w badaniu firm i instytucji szkoleniowych w 2012 r. przeprowadzono 4504 (z czego zrealizowano 318 w województwie dolnośląskim). Badaniem objęto te instytucje lub firmy, które: prowadzą działalność mieszczącą się zgodnie z Polską Klasyfikacją Działalności 2007 w obszarze kształcenia ustawicznego dorosłych, włączając w to pozaszkolne formy edukacji z zakresu nauki jazdy i pilotażu, pozaszkolne formy edukacji, gdzie indziej nie sklasyfikowane oraz nauczanie języków obcych. Po konsultacjach z przedstawicielami środowiska szkoleniowego włączono w to także firmy i instytucje, których działalność obejmuje doradztwo związane z zarządzaniem. 7 nie wymieniają działalności szkoleniowej ani doradczej jako głównego obszaru swojej aktywności, jednak deklarują świadczenie usług szkoleniowych poprzez wpis do rejestrów i baz danych przeznaczonych dla sektora szkoleniowego. Do takich rejestrów zaliczono: Rejestr Instytucji Szkoleniowych czy prowadzoną przez PARP bazę inwestycjawkadry.pl. potwierdzały prowadzenie działalności szkoleniowej lub doradczej w procedurze weryfikacji dokonanej za pomocą kontaktu telefonicznego lub weryfikacji on line.

Zastosowane pojęcia i klasyfikacje Kompetencje W związku z tym, że badania BKL obejmują wiele modułów badawczych, zdecydowano się na konieczną standaryzacje kluczowych pojęć, aby uzyskane wyniki mogły być następnie porównywalne pomiędzy poszczególnymi modułami. Warto wobec tego wyjaśnić na początku jakie jest rozumienie podstawowych terminów, związanych z rynkiem pracy oraz kapitałem ludzkim, które zostały przyjęte na potrzeby całego projektu. Najważniejszym punktem całych badań było wskazanie kompetencji, które są potrzebne na rynku pracy i jaka jest ich podaż ze strony pracowników (aktualnych i potencjalnych uczniów, studentów, bezrobotnych). Kompetencjami, w przyjętym znaczeniu, jest wiedza, umiejętności i postawy związane z wykonywaniem określonych czynności, niezależnie od tego, w jakim trybie zostały nabyte i czy są potwierdzone w wyniku procedury walidacyjnej. W przypadku czynności zawodowych, związanych z wykonywaniem określonego zawodu, mówimy o kompetencjach zawodowych. W toku prowadzonych prac konceptualizacyjnych przyjęto na potrzeby projektu rozróżnienie 11 ogólnych klas kompetencji odnoszących się do różnych sfer pracy 2 : Kompetencje Skrót Sformułowanie w kwestionariuszu kognitywne KOG Wyszukiwanie i analiza informacji oraz wyciąganie wniosków techniczne TCH Obsługa, montowanie i naprawa urządzeń matematyczne MAT Wykonywanie obliczeń komputerowe KOM Obsługa komputera i wykorzystanie Internetu artystyczne ART Zdolności artystyczne i twórcze fizyczne FIZ Sprawność fizyczna samoorganizacyjne SAM Samoorganizacja pracy i przejawianie inicjatywy, terminowość interpersonalne INT Kontakty z innymi ludźmi biurowe BIU Organizowanie i prowadzenie prac biurowych kierownicze KIE Zdolności kierownicze i organizacja pracy dyspozycyjne DYS Dyspozycyjność 2 Zaproponowana klasyfikacja kompetencji została przygotowana po analizie różnych ujęd kompetencji zawodowych stosowanych przez rozmaite instytucje na całym świecie od instytucji zajmujących się danymi statystycznymi (np. Australian Bureau of Statistics), poprzez podmioty skupiające się na tworzeniu standardów kompetencji (np. Krajowe Standardy Klasyfikacji Zawodowych) po przedsięwzięcia odpowiadające za rozwój kompetencji zawodowych (np. O*NET. The Occupational Information Network). Pełne omówienie wypracowanej klasyfikacji zostanie przedstawione w raporcie podsumowującym pierwszą edycję badao. 8

Oprócz tych jedenastu ogólnych klas kompetencji, których dotyczyły pytania stawiane pracodawcom często pojawiały się opinie dotyczące ogólnie kompetencji zawodowych. Te natomiast były rozumiane stosunkowo wąsko, jako wiedza, umiejętności i postawy określone przez specyfikę pracy w danym zawodzie. Rodziło to poważną trudność wynikającą ze znacznego zróżnicowania takich kompetencji w związku z bardzo dużym rozdrobnieniem zawodów. Przyjmując, że w nowej klasyfikacji zawodów wprowadzonej przez Międzynarodową Organizację Pracy wyodrębniono 2301 szczegółowych zawodów i specjalności, niemożliwe było opisanie kompetencji zawodowych specyficznych dla każdego z nich. W związku z tym przyjęto, że kompetencje zawodowe dotyczą danego zawodu i w oparciu o znajomość tego zawodu instytucje i osoby zainteresowane będą mogły określić jakie są wymagania wobec zasobów kompetencji zawodowych w każdym z nich. Innym terminem funkcjonującym obok pojęcia kompetencji są kwalifikacje. W przyjętym na potrzeby projektu rozumieniu kwalifikacje to taka wiedza i umiejętności, które zostały potwierdzone w procesie formalnej procedury walidacyjnej (w wąskim sensie za kwalifikacje można uznać tylko taki rodzaj wiedzy i umiejętności, które zostały potwierdzone przez akredytowaną przez władze publiczne jednostkę oceniającą). Kwalifikacjami będą zatem przykładowo prawo jazdy określonej kategorii, posiadanie certyfikatu językowego, itp. Zawody Badając zasoby kompetencyjne konieczne jest ich odniesienie do wykonywanego zawodu. Pojawia się zatem potrzeba określenia znaczenia tego czym jest zawód, szczególnie w przypadku badania pracodawców. W języku specjalistów do spraw zarządzania zasobami ludzkimi w przedsiębiorstwach częściej niż zawód używane jest pojęcie stanowisko, jako pewnej najmniejszej jednostki organizacyjnej przedsiębiorstwa, z którą związane jest wykonywanie określonego zestawu czynności wymagających posiadania przez wykonawcę określonych kompetencji i/lub kwalifikacji. Pracodawcy szukając pracowników chcą ich zatrudnić na określonym stanowisku. Stanowiska bywają również wielkozawodowe np. monter instalacji budowlanych do którego wymagana są często kompetencje związane z takimi zawodami jak elektryk, glazurnik, tynkarz. Aby zatem usprawnić badania wśród pracodawców pytano ich o osoby poszukiwane na konkretne stanowiska, kompetencje wymagane na określonym stanowisku, itd. Natomiast porównywalność wyników pomiędzy poszczególnymi modułami wymagała standaryzacji kodowania i wobec tego posłużono się ustaloną klasyfikacją zawodów opracowaną przez Międzynarodową Organizację Pracy w postaci ISCO- 9

08. Wszystkie stanowiska pracy były kodowane według klucza zawodów zawartego w tym standardzie. Dlatego mówiąc o poszukiwanych pracownikach rozumiane to będzie w ujęciu zawodowym. Ponieważ szczegółowa klasyfikacja zawodów obejmuje ponad 2000 zawodów i specjalności przedstawienie informacji o wszystkich byłoby niemożliwe Wynika to zarówno z małej przejrzystość danych, ale również niewielkich liczebność większości wymienianych zawodów. Dlatego zdecydowano się na agregację informacji o poszczególnych zawodach do pewnych ogólniejszych kategoryzacji w postaci grup zawodowych. Ze względów praktycznych w raporcie wykorzystywane są dwa rodzaje kategoryzacji do tzw. grup wielkich zawierających dziewięć ogólnych grup zawodowych oraz grup dużych obejmujących 39 bardziej szczegółowych grup zawodowych. Skrót KIER SPEC SRED BIUR USLU Nazwa wielkiej grupy zawodowej Przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy Specjaliści Technicy i inny średni personel Pracownicy biurowi Pracownicy usług i sprzedawcy ROLN Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy * ROBW OPER Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń ROBN Pracownicy przy pracach prostych * W badaniach pracodawców pomięto tę kategorię zawodową ze względu na charakter próby, która wykluczała gospodarstwa rolne. 10

Nazwa dużej grupy zawodowej Przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i dyrektorzy generalni Kierownicy do spraw zarządzania i handlu Kierownicy do spraw produkcji i usług Kierownicy w branży hotelarskiej, handlu i innych branżach usługowych Specjaliści nauk fizycznych, matematycznych i technicznych Specjaliści do spraw zdrowia Specjaliści nauczania i wychowania Specjaliści do spraw ekonomicznych i zarządzania Specjaliści do spraw technologii informacyjno-komunikacyjnych Specjaliści z dziedziny prawa, dziedzin społecznych i kultury Średni personel nauk fizycznych, chemicznych i technicznych Średni personel do spraw zdrowia Średni personel do spraw biznesu i administracji Średni personel z dziedziny prawa, spraw społecznych, kultury i pokrewny Technicy informatycy Sekretarki, operatorzy urządzeń biurowych i pokrewni Pracownicy obsługi klienta Pracownicy do spraw finansowo-statystycznych i ewidencji materiałowej Pozostali pracownicy obsługi biura Pracownicy usług osobistych Sprzedawcy i pokrewni Pracownicy opieki osobistej i pokrewni Pracownicy usług ochrony Rolnicy produkcji towarowej Rolnicy i rybacy pracujący na własne potrzeby Robotnicy budowlani i pokrewni - z wyłączeniem elektryków Robotnicy obróbki metali, mechanicy maszyn i urządzeń i pokrewni Rzemieślnicy i robotnicy poligraficzni Elektrycy i elektronicy Robotnicy w przetwórstwie spoż., obróbce drewna, prod. wyr.tekst. Operatorzy maszyn i urządzeń wydobywczych i przetwórczych Monterzy Kierowcy i operatorzy pojazdów Pomoce domowe i sprzątaczki Robotnicy pomocniczy w rolnictwie, leśnictwie i rybołówstwie Robotnicy pomocniczy w górnictwie, przemyśle, budownictwie i transporcie Pracownicy pomocniczy przygotowujący posiłki Ładowacze nieczystości i inni pracownicy przy pracach prostych 11

Czytanie tabel topograficznych W wielu tabelach w raporcie dla łatwiejszej orientacji zastosowano kolorowanie topograficzne tabel, nawiązujące do sposobu kolorowania map. Wartościom względnie niskim odpowiada kolor zielony, przeciętnym (zbliżonym do mediany) żółty, względnie wysokim czerwony. Podkreślić należy, że zarówno środek, jak i bieguny skali kolorystycznej wyznaczone są przez empiryczne wartości analizowanej zmiennej, czyli kolejno: wartość minimalną, medianową i maksymalną. Przy kolorowaniu topograficznym w tabeli prezentującej zróżnicowane wartości zawsze wystąpi pełna gama kolorów (od zielonego, przez żółty, po czerwony). wartość wartość mediana minimalna maksymalna w a r t o ś c i w s k a ź n i k a w z g l ę d e m m e d i a n y 12

Praca, przedsiębiorczość i wykształcenie mieszkańców województwa dolnośląskiego 13

Pierwsza część raportu poświęcona jest zagadnieniom pracy, przedsiębiorczości i wykształcenia mieszkańców województwa dolnośląskiego w wieku produkcyjnym. Podczas analiz korzystaliśmy z danych z trzech dotychczasowych edycji badania ludności BKL, skupiając się na tych zgromadzonych podczas III edycji. W tej części raportu zaprezentowaliśmy wskaźniki dotyczące sytuacji ludności na rynku pracy w ujęciu dynamicznym oraz porównawczym, skupiając się m.in. na takich grupach jak pracujący etatowo, osoby prowadzące własną działalność gospodarczą, czy bezrobotni. W celu lepszego zrozumienia specyfiki sytuacji i potrzeb różnych grup funkcjonujących na rynku pracy w dolnośląskim przedstawiliśmy szczegółowe charakterystyki tych zbiorowości przy wykorzystaniu zmiennych społeczno-demograficznych oraz zmiennych specyficznych dla ich sytuacji zawodowej. Szczególną wagę przywiązywaliśmy do różnic w sytuacji kobiet i mężczyzn przynależących do grup o różnej pozycji na regionalnym, dolnośląskim rynku pracy. Zachęcając do lektury, zwracamy Państwa uwagę na kwestię natury metodologicznej - w przypadku niektórych grup z uwagi na małe liczebności w kontekście województwa dolnośląskiego dane w perspektywie porównawczej przedstawiano dla lat 2010-2012. Odpowiednie adnotacje dotyczące zakresu wykorzystywanych danych zostały w każdym przypadku umieszczone pod wykresem/tabelą. 14

Sytuacja zawodowa Podczas badania ludności w ramach trzech edycji Bilansu Kapitału Ludzkiego respondentów podzielono na trzy podstawowe grupy - według definicji nawiązujących do tych, przyjętych przez Główny Urząd Statystyczny na potrzeby Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL): bezrobotni - osoby które jednocześnie: poszukiwały pracy, w minionym miesiącu podjęły jakiekolwiek działania na rzecz znalezienia pracy, były gotowe podjąć pracę w nadchodzącym tygodniu, nie wykonywały w ostatnich 3 miesiącach pracy w oparciu o umowę o pracę, nie prowadziły własnej działalności gospodarczej oraz nie określały swojej sytuacji zawodowej jako pracujący w pełnym bądź niepełnym wymiarze godzin; Na poniższym wykresie 1.1. zaprezentowano zmiany w strukturze sytuacji zawodowej ludności w wieku produkcyjnym w Polsce i województwie dolnośląskim na przestrzeni lat 2010-2012. Podczas gdy w skali ogólnopolskiej odsetek pracujących utrzymywał się na stałym poziomie, w dolnośląskim wzrósł on o 4%. Wykres 1. 1. Sytuacja zawodowa wg kategorii BAEL pracujący - osoby, które wykonywały w minionych 3 miesiącach pracę w oparciu o umowę o pracę lub prowadziły własną działalność lub określały swoją sytuację zawodową jako pracujący w pełnym bądź niepełnym wymiarze godzin; nieaktywni (bierni) zawodowo - osoby, które w świetle w/w definicji nie były ani pracujące, ani bezrobotne. Źródło: BKL Badanie Ludności 2010-2012 15

Tabela 1.1. Wybrane charakterystyki pracujących, bezrobotnych i nieaktywnych zawodowo w województwie dolnośląskim By lepiej zrozumieć sytuację tych trzech grup, w tabeli 1.1 porównano ich wybrane charakterystyki społecznodemograficzne w podziale na kobiety (K) i mężczyzn (M). Średnio najmłodszą grupą są bezrobotni. Osoby stanu wolnego dużo częściej znajdziemy wśród bezrobotnych i nieaktywnych zawodowo. Warto zwrócić uwagę na fakt, że płeć wyraźnie różnicuje tę zależność w obu tych grupach zdecydowanie większy odsetek takich osób występuje wśród mężczyzn. Osoby pracujące zdecydowanie częściej niż bezrobotni i nieaktywni zawodowo deklarują pozostawanie w związku małżeńskim, korzystanie z Internetu oraz posiadanie przynajmniej średniego wykształcenia. Posiadanie tych charakterystyk jest częściej domeną kobiet. pracujący bezrobotni nieaktywni wszyscy w wieku produkcyjnym M K Ogół M K Ogół M K Ogół M K Ogół Średnia wieku 40,5 40,2 40,4 37,7 36,6 37 43,2 37,3 39,8 40,8 39,9 39,9 Wykształcenie przynajmniej średnie (%) Stan cywilny: wolny (%) Stan cywilny: zamężna/żonaty (%) Zamieszkanie: wieś (%) Zamieszkanie: miasto >100 tys. (%) Korzysta z Internetu (%) 58 73 64 20 47 31 31 46 40 47 61 54 25 23 24 56 30 46 50 30 39 34 26 30 61 62 62 30 49 38 44 52 48 53 57 55 29 29 29 40 30 36 30 29 29 31 29 30 31 30 31 27 24 26 25 32 29 29 30 30 73 80 76 48 66 55 49 67 59 64 74 69 N* 459 370 829 89 59 148 158 223 381 706 652 1358 *W przypadku zmiennej Stan cywilny z całkowitej liczebności (jeśli występowały) wykluczono braki danych/odmowy odpowiedzi. Nie stanowiły one jednak w żadnym wypadku więcej niż 1,3% N. Źródło: BKL Badanie Ludności 2012 16

Pracujący w województwie dolnośląskim Ważnym aspektem debaty o polskim rynku pracy jest zagadnienie pracujących jedynie w oparciu o umowę cywilno-prawną bądź pracujących bez jakiejkolwiek umowy (praca na czarno ). W tabeli 1.2 zaprezentowano procentowy udział tych dwóch kategorii oraz pracujących wyłącznie w oparciu o umowę o pracę (bez zatrudnionych, ale niewykonujących pracy dłużej niż 3 miesiące) wśród ogółu pracujących według definicji przyjętej w badaniu. Tabela 1.2. Zatrudnieni wyłącznie na umowę o pracę (wyłącznie na umowę cywilno-prawną oraz bez umowy wśród ogółu pracujących (%) wyłącznie umowa o pracę wyłącznie umowa cywilno-prawna dolnośląskie Polska 74 69 3 3 W dolnośląskim obserwujemy nieco większy odsetek pracujących wyłącznie na umowę o pracę niż w skali całego kraju. Jakkolwiek pracujący wyłącznie w oparciu o umowę cywilno-prawną stanowią bardzo małe odsetki ogółu pracujących, tak na poziomie ogólnopolskim, jak i analizowanego województwa, biorąc pod uwagę rosnące koszty pracy należy się spodziewać, że udział tych dwóch kategorii w ogóle pracujących może wzrastać. Warto zatem, by lepiej zrozumieć ich specyfikę, przyjrzeć się wybranym charakterystykom tych dwóch grup na tle posiadających umowę o pracę, przedstawionym w tabeli 1.3. W analizie uwzględniono wszystkich respondentów pracujących wyłącznie na umowę cywilno-prawną lub bez umowy w ciągu minionych 12 miesięcy, również tych, którzy według przyjętej definicji uznani zostali za bezrobotnych lub nieaktywnych zawodowo. W tabeli zaprezentowano łącznie dane dla lat 2010-2012. bez umowy 1 1 N (pracujący) 829 10527 Źródło: BKL Badanie Ludności 2012 17

Tak w województwie dolnośląskim, jak i w całej Polsce pracujący wyłącznie na etat są średnio najstarsi ze wszystkich trzech grup, najczęściej posiadają też wykształcenie wyższe lub przynajmniej średnie. Częściej niż przedstawiciele innych grup mają również za sobą doświadczenie zakładania rodziny większy odsetek respondentów niż w obu pozostałych grupach deklaruje posiadanie dzieci na utrzymaniu. Jednocześnie wśród członków tej zbiorowości najrzadziej trafimy na osoby stanu wolnego. Pracujący w oparciu o umowę cywilno-prawną są średnio najmłodsi, najczęściej są także wciąż studentami. Wyrażają również średnio najwyższą chęć pracy w elastycznych ramach czasowych. Pracujący bez umowy o pracę to z kolei zbiorowość w największym stopniu złożona z mężczyzn oraz cechująca się najmniejszym udziałem osób posiadających lepsze wykształcenie. Tabela 1.3. Wybrane charakterystyki zatrudnionych wyłącznie na umowę o pracę, wyłącznie na umowę cywilno-prawną i bez umowy na umowę o pracę Zatrudnieni wyłącznie na umowę cywprawną bez umowy dolnośl Polska dolnośl Polska dolnośl Polska Średnia wieku 40 39,5 34,6 32,8 38,4 34,5 % kobiet 49 48 53 52 29 31 Wykształcenie przynajmniej średnie (%) 63 65 58 63 25 35 Wykształcenie wyższe (%) 23 25 15 16 2 4 Stan cywilny: wolny (%) 24 25 52 57 48 59 Studiuje (%) 3 3 17 21 7 9 Dzieci na utrzymaniu (%) 52 53 29 26 34 26 Chęć: elastyczny czas pracy (skala 1-5) 3,4 3,36 3,84 3,64 3,58 3,62 N* 1703 21532 161 2124 142 1602 *W przypadku zmiennych Stan cywilny, Wiek oraz Chęć: elastyczny czas pracy z całkowitej liczebności podanej w wierszu N (jeśli występowały) wykluczono braki danych/odmowy odpowiedzi. Nie stanowiły one jednak w żadnym przypadku więcej niż 0,4 % N. Źródło: BKL Badanie Ludności 2010-2012 18

Pracujący na umowę o pracę to najliczniejsza grupa spośród aktywnych zawodowo. Respondentów pracujących etatowo podczas badania proszono o dokonanie prognoz dotyczących własnej kariery zawodowej. Pytano je również o przydatność wiedzy i umiejętności nabytych podczas edukacji w pracy. W tabeli 1.4 przedstawiono wybrane opinie i prognozy osób pracujących na umowę o pracę w podziale na płeć. Płeć nie różnicuje zarówno deklaracji dotyczących spodziewanego rozwoju kariery zawodowej jak i chęci wykonywania pracy dłużej tak w województwie dolnośląskim, jak i w Polsce. Kobiety częściej niż mężczyźni przyznają jednak, że wiedza i umiejętności ze szkół są im bardzo przydatne w pracy (różnica ta jest szczególnie wyraźna w przypadku województwa dolnośląskiego). Potencjalnym wyjaśnieniem tego zjawiska jest częstsze posiadanie wyższego wykształcenia przez kobiety. Chce wykonywać pracę dłużej, czy jest to zajęcie tymczasowe: praca na stałe (%) Spodziewany rozwój kariery zawodowej: awansuje (%) Tabela 1.4. Wybrane charakterystyki zatrudnionych na umowę o pracę Zatrudnieni na umowę o pracę dolnośląskie Polska K M Ogół K M Ogół 93 90 91 91 92 91 4 1 2 3 3 3 Spodziewany rozwój kariery zawodowej: pozostanie na tym 85 86 85 89 88 88 samym stanowisku (%) Na ile przydatne wiedza i umiejętności ze szkół: bardzo 43 26 34 41 31 36 przydatne (%) N* 301 358 659 3679 4177 7856 *W przypadku zmiennych Chce wykonywać pracę dłużej, czy jest to zajęcie tymczasowe, Spodziewany rozwój kariery zawodowej oraz Na ile przydatne wiedza i umiejętności ze szkół z podanej w wierszu N liczebności (jeśli występowały) wykluczono braki danych/odmowy odpowiedzi. Nie stanowiły one jednak w żadnym przypadku więcej niż 0,2 % N Źródło: BKL Badanie Ludności 2012 19

Pracujący etatowo dokonywali również oceny własnego zadowolenia z różnych aspektów świadczonej pracy etatowej, Tabela 1.5. Zadowolenie pracujących etatowo z różnych aspektów ich pracy Zatrudnieni na umowę o pracę takich jak zarobki, możliwości awansu, warunki wykonywania pracy, pewność zatrudnienia, możliwość rozwoju osobistego i szkoleń oraz samej pracy jako takiej (czyli tego co robi podczas wykonywania swoich obowiązków pracowniczych). W tabeli 1.5. zaprezentowano odsetki zadowolonych ( bardzo zadowolonych % zadowolonych z: sama praca jako taka (to, co robi) warunków wykonywania pracy dolnośląskie Polska K M Ogół K M Ogół 82 83 82 84 86 85 77 77 77 83 80 82 oraz zadowolonych ) z poszczególnych aspektów pracy. pewności zatrudnienia 67 69 68 69 73 72 Struktura odpowiedzi w województwie dolnośląskim nie różni możliwości rozwoju osobistego i szkoleń 54 55 54 57 56 56 się istotnie od tej zaobserwowanej wśród pracujących w całej Polsce. Pracujący etatowo najczęściej deklarują zadowolenie z samej pracy jako takiej i warunków jej wykonywania, najrzadziej z możliwości awansu i zarobków. Największe różnice pomiędzy mężczyznami i kobietami wystąpiły w ocenie zarobków. W województwie dolnośląskim różnica ta jest o 6% większa niż w skali całego kraju. zarobków 41 57 50 51 61 56 możliwości awansu 39 42 41 41 42 41 N* 301 358 659 3679 4177 7856 * W przypadku każdej ze zmiennych z podanej w wierszu N liczebności (jeśli występowały) wykluczono braki danych/odmowy odpowiedzi. Nie stanowiły one jednak w żadnym przypadku więcej niż 0,1 % N. Źródło: BKL Badanie Ludności 2012 20

Zaobserwowana dysproporcja w zadowoleniu z zarobków pomiędzy mężczyznami i kobietami pracującymi etatowo skłania do przyjrzenia się różnicom pomiędzy deklarowanymi zarobkami obu płci. W tabeli 1.6 porównano średnie obcięte przeciętnych miesięcznych zarobków netto (10% skrajnych obserwacji zostało wykluczonych z analizy 5% najwyższych i 5% najniższych wartości) kobiet i mężczyzn dla województwa oraz Polski. W analizie uwzględniono jedynie osoby pracujące wyłącznie na umowę o pracę, tak, by średnia informowała o zarobkach uzyskiwanych jedynie z tytułu pracy etatowej. Zarówno w Polsce, jak i w województwie dolnośląskim zauważyć możemy wyraźną różnicę pomiędzy wysokością średnich przeciętnych zarobków netto pracujących kobiet i mężczyzn. Średnie zarobki kobiet stanowią w obu przypadkach ok. 80% zarobków mężczyzn. Zarówno mężczyźni, jak i kobiety pracujące wyłącznie na etat w województwie dolnośląskim zarabiają więcej niż przedstawiciele obu płci w całym kraju. W wypadku mężczyzn różnica ta wynosi 81 zł, kobiet 47 zł., łącznie dla obu płci 60 zł. Tabela 1. 6. Przeciętne miesięczne zarobki netto pracujących wyłącznie etatowo kobiet i mężczyzn Średnia obcięta 5% Iloraz Liczebności zarobków K M Ogół (K/M) K M Ogół dolnośląskie 1737 2204 1970 0,79 521 539 1060 Polska 1690 2123 1910 0,8 6088 6644 12732 Źródło: BKL Badanie Ludności 2010-2012 21

Sytuacja samozatrudnionych w województwie dolnośląskim Wykres 2.1. Odsetek przedsiębiorców prowadzących działalność rolniczą i pozarolniczą wśród ogółu pracujących Przed analizą szczegółowych charakterystyk osób samozatrudnionych, warto przyjrzeć się, jak zmieniał się udział osób prowadzących działalność rolniczą oraz pozarolniczą w ogóle pracujących. Dynamikę tych zmian w Polsce i województwie dolnośląskim ilustruje wykres 2.1. W województwie dolnośląskim największy przyrost odsetka przedsiębiorców, którzy prowadzili działalność pozarolniczą odnotowano w roku 2011 (podobny fakt zaobserwowano również w skali całej Polski). W roku 2012 odsetek ten powrócił do stanu sprzed dwóch lat. Podobnie jak w skali całej Polski rokrocznie nieznacznie malał procentowy udział prowadzących działalność rolniczą. Źródło: BKL Badanie Ludności 2010-2012 22

Porównując na tle ogółu pracujących przedstawione w tabeli charakterystyki przedsiębiorców w dolnośląskim możemy z łatwością zauważyć, jak wyraźnie różnią się między sobą te dwie grupy. Przedsiębiorcy trudniący się działalnością pozarolniczą są średnio 5,5 roku młodsi od tych zajmujących się działalnością nierolniczą, dwa razy częściej posiadają przynajmniej średnie wykształcenie, cztery razy rzadziej mieszkają na wsi i średnio o 0,6 pkt na skali wyżej cenią pracę w elastycznych ramach czasowych. Obie grupy cechuje niższy niż w przypadku ogółu pracujących, niemal identyczny (1/3) udział kobiet oraz wyższy niż w przypadku wszystkich wykonujących pracę odsetek osób pozostających w związku małżeńskim. Tabela 1.7. Wybrane charakterystyki samozatrudnionych w województwie dolnośląskim Własna działalność rol pozarol Ogół *W przypadku zmiennych Stan cywilny Chęć: elastyczny czas pracy, całkowitej liczebności podanej w wierszu N (jeśli występowały) wykluczono braki danych/odmowy odpowiedzi. Nie stanowiły one jednak w żadnym przypadku więcej niż 0,9 % N. Pracujący ogół Wiek (średnia) 46,8 41,3 42,9 40,1 % kobiet 32 33 33 46 Wykształcenie przynajmniej średnie (%) 38 80 67 64 Zamieszkanie (% wieś) 81 21 39 29 Stan cywilny (% zamężna/żonaty) 74 70 71 61 Chęć: elastyczny czas pracy (skala 1-5) (średnia) 3,57 4,18 4 3,52 N* 117 276 393 2464 Źródło: BKL Badanie Ludności 2010-2012 23

Respondentom prowadzącym własną działalność gospodarczą zadano również pytanie o główne utrudnienie w działalności firmy. Rozkłady odpowiedzi w podziale na prowadzących działalność rolniczą i pozarolniczą (sumarycznie dla wszystkich trzech lat badania) przedstawiono w tabeli 1.8. Struktura odpowiedzi osób samozatrudnionych w podziale na tych prowadzących działalność rolniczą i pozarolniczą w województwie dolnośląskim nie różni się wyraźnie od tej w skali całego kraju. Prowadzący działalność rolniczą jako główne utrudnienie wskazują najczęściej zbyt duże obciążenia podatkowe, zajmujący się działalnością rolniczą złą sytuację finansową firmy. Przedstawiciele obu grup często wymieniali również uciążliwe przepisy prawne oraz zbyt dużą konkurencję (częściej było to domeną prowadzących działalność pozarolniczą). Tabela 1.8. Główne utrudnienie, powód spodziewanego ograniczenia/zakończenia działalności (%) dolnośląskie Polska rol pozarol Ogół rol pozarol Ogół zbyt duże obciążenia podatkowe 10 28 22 9 28 20 uciążliwe przepisy prawne 18 21 20 12 21 17 zbyt duża konkurencja 7 20 16 10 21 16 zła sytuacja finansowa firmy 20 5 10 25 5 14 stan zdrowia 14 1 5 7 2 4 brak odpowiednich pracowników 2 4 3 2 4 3 brak chęci do prowadzenia działalności 3 3 3 5 1 3 dostępność kredytu 5 2 3 4 2 3 sytuacja rodzinna 1 1 1 2 1 2 wiek 6 1 2 2 1 2 konieczność opieki nad dzieckiem bądź innym członkiem rodziny 2 1 1 2 1 1 niedostateczne doświadczenie 0 0 0 1 1 1 brak odpowiednich certyfikatów i uprawnień 0 1 1 0 0 0 inny powód 10 8 8 18 7 12 brak trudności 3 6 5 2 3 3 N 114 275 389 2521 3401 5922 Źródło: BKL Badanie Ludności 2010-2012 24

Bezrobotni w województwie dolnośląskim Udział bezrobotnych wśród ludności produkcyjnej zarówno w Polsce, jak i w dolnośląskim wzrastał w ostatnich latach. Wzrastała również (w województwie dolnośląskim nieco wolniej niż w Polsce) stopa bezrobocia, rozumiana jako stosunek liczby osób bezrobotnych do liczby wszystkich osób aktywnych zawodowo. Dynamikę przyrostu stopy bezrobocia na przestrzeni trzech lat trwania badania BKL w Polsce i dolnośląskim ilustruje wykres 1.3. Liczebności bezrobotnych w powiatach są zbyt małe, by móc wyciągać w oparciu o nie prawomocne wnioski nawet po połączeniu danych z trzech fal badania. Mając świadomość różnic pomiędzy definicjami stopy bezrobocia rejestrowanego (opierającej się o ewidencję urzędów pracy por. Janukowicz 2010) oraz stopy wyliczanej według metodologii BAEL, warto przyjrzeć się danym zawartym w Raporcie o sytuacji społecznogospodarczej województwa dolnośląskiego w 2012 r. Zgodnie z zaprezentowanymi w raporcie danymi najniższe wartości odnotowano w powiatach polkowickim (9,1%), wrocławskim (5,6%) oraz mieście na prawach powiatu Wrocławiu (5,8%). Najwyższymi wartościami stopy bezrobocia charakteryzowały się powiaty: górowski (27,5%), złotoryjski (27,1%), kłodzki (26,7%) oraz lwówecki (25,6%). W całym województwie wartość wskaźnika wyniosła 13,5% (stan w dniu 31 grudnia 2012 r.). Wykres 1.3. Stopa bezrobocia w latach 2010-2012 w Polsce i w województwie dolnośląskim Źródło: BKL Badanie Ludności 2010-2012 25

Tabela 1.9. Powody poszukiwania pracy przez bezrobotnych (%) W tabeli 1.9. zaprezentowano rozkład odpowiedzi na pytanie o przyczyny poszukiwania pracy przez osoby bezrobotne w dolnośląskim i całej Polsce łącznie dla trzech lat badania, uwzględniając zróżnicowanie grup ze względu na płeć. Najczęściej przedstawiciele obu płci wskazywali na zwolnienie jako przyczynę poszukiwania pracy. Kobiety w województwie dolnośląskim wyraźnie częściej niż mężczyźni wymieniały w tym kontekście chęć podjęcia pierwszej pracy w życiu. Mężczyźni z kolei częściej wymieniali inne powody. Powód poszukiwania pracy dolnośląskie Polska K M Ogół K M Ogół zwolnienie z pracy 31 37 34 31 34 33 chęć powrotu do pracy po dłuższej przerwie 21 17 19 22 18 20 chęć podjęcia pierwszej pracy w życiu 21 11 15 21 18 19 potrzeba zarobienia dodatkowych pieniędzy 17 18 18 15 14 15 chęć zmiany dotychczasowej pracy 4 3 3 3 4 4 spodziewana redukcja zatrudnienia 3 5 4 3 3 3 przeprowadzka 1 0 0 1 0 1 inny powód 2 8 5 5 7 6 N 180 227 407 2618 2564 5182 Źródło: BKL Badanie Ludności 2010-2012 26

Na lepsze zrozumienie specyfiki bezrobocia Tabela 1.10. Wybrane charakterystyki bezrobotnych (%) w województwie dolnośląskim pozwoli uwzględnienie w analizie zmiennych dotyczących m.in. czynników utrudniających podejmowanie pracy, oczekiwań płacowych, długości okresu poszukiwania pracy oraz kanałów, używanych w tym celu przez badanych. W tabeli 1.10 zaprezentowano wybrane charakterystyki osób bezrobotnych w województwie dolnośląskim i całej Polsce w podziale na kobiety i mężczyzn. Pozostający bez pracy dłużej niż 6 miesięcy (%) Utrudnia podjęcie pracy - płeć (%) Utrudnia podjęcie pracy - wykształcenie (%) Bezrobotni dolnośląskie Polska K M Ogół K M Ogół 63 66 65 64 63 64 0 1 0 6 1 4 23 26 25 32 30 31 Ogląd tabeli pozwala na zaobserwowanie następujących zależności: pozostający bez pracy dłużej niż pół roku stanowią ok. 2/3 każdej z grup, o ile w województwie dolnośląskim płeć nie stanowi dla żadnej z bezrobotnych kobiet utrudnienia w poszukiwaniu pracy, o tyle na poziomie ogólnopolskim wymienia ją 6% kobiet, Umiejętność: bycie komunikatywnym: wysoka i bardzo wysoka samoocena (%) Szukał pracy w minionym miesiącu: odpowiadanie na ogłoszenia internetowe (%) 71 60 65 70 61 65 45 32 38 44 33 38 Pensja którą uznałby za w miarę zadowalającą przy podjęciu 1857 2197 2041 1796 2122 1 955 pracy (średnia obcięta 5%) N Pensja (średnia obcięta 5%) 173 214 387 2457 2500 4 957 N* 180 227 407 2571 2622 5193 *W przypadku każdej ze zmiennych (jeśli występowały) wykluczono braki danych/odmowy odpowiedzi. Nie stanowiły one jednak w żadnym przypadku więcej niż 0,9 % N. Źródło: BKL Badanie Ludności 2010-2012 27

kobiety zarówno na poziomie analizowanego województwa, jak i całego kraju częściej niż mężczyźni deklarują poszukiwanie pracy poprzez odpowiadanie na ogłoszenia zamieszczone w Internecie oraz wysoko lub bardzo wysoko oceniają u siebie podstawową dla wielu wydawałoby się zawodów i prac umiejętność komunikatywność, bezrobotne kobiety w dolnośląskim rzadziej niż w skali kraju wskazują poziom wykształcenia jako utrudnienie w podjęciu pracy, oczekiwania dotyczące płacy, którą respondent uznałby za zadowalającą są wyższe wśród bezrobotnych obu płci w dolnośląskim niż w całej Polsce, jednak na obu poziomach analizy średnie sumy w wypadku kobiet są o ponad 300 zł niższe niż te podawane przez mężczyzn. 28

Wykształcenie i dokształcanie się mieszkańców województwa dolnośląskiego Struktura wykształcenia ludności w wieku produkcyjnym województwa dolnośląskiego zgodnie z danymi BKL nie uległa istotnym przemianom w latach 2010-2012. Najistotniejszą ze zmian jest kilkuprocentowy spadek udziału osób posiadających gimnazjalne i nisze wykształcenie. W 2012 struktura wykształcenia w województwie dolnośląskim była niemal identyczna jak w całej Polsce. Wykres 1.4. Struktura wykształcenia w województwie dolnośląskim i w Polsce W województwie dolnośląskim, podobnie jak i w całej Polsce na przestrzeni trzech analizowanych lat wzrósł udział absolwentów uczelni wyższych wśród ludności w wieku produkcyjnym. Grupa ta wyróżnia się wśród absolwentów wszystkich rodzajów szkół którzy nie kontynuują nauki, ze względu na najwyższe wartości współczynnika zatrudnienia (WZ) 3, najniższe wartości stopy bezrobocia (SB) oraz najniższy procentowy udział nieaktywnych zawodowo (NIEAKT). Tabela 1.11. Wskaźnik zatrudnienia (WZ), stopa bezrobocia (SB) i odsetek nieaktywnych zawodowo (NIEAKT) wśród absolwentów wszystkich rodzajów szkół (nie kontynuują nauki) Wykształcenie Gimnazjalne i niższe Zasadnicze zawodowe dolnośląskie Polska WZ SB NIEAKT N WZ SB NIEAKT N 31 53 35 169 37 36 43 1968 61 16 28 396 59 19 27 4956 Średnie 71 9 22 413 70 14 19 5526 Wyższe 88 3 9 232 85 8 8 3037 Źródło: BKL Badanie Ludności 2012 Źródło: BKL - Badanie Ludności 2010-2012 3 Warto jednak pamiętać, że zgodnie z danymi przytaczanymi w raporcie Sytuacja na dolnośląskim rynku pracy przygotowanym w ramach projektu Obserwatorium Dolnośląskiego Rynku Pracy 117 z 600 badanych w 2012 r. absolwentów uczelni wyższych (osoby, które ukończyły studia 1 lub 2 stopnia w 2007 r. lub później), zamieszkujących województwo dolnośląskie najczęściej jako problem na rynku pracy wskazywało brak miejsc pracy zgodnych z posiadanymi kwalifikacjami czy wykształceniem 29

Tabela 1.12. Dokształcanie się ludności w wieku produkcyjnym w minionych 12 miesiącach (%). dolnośląskie Polska nie dokształcał(a) się w żadnej formie dokształcał(a) się (tylko kursy, szkolenia itp.) dokształcał(a) się (tylko samokształcenie) 69 71 18 13 7 9 Respondentów zarówno tych nadal się uczących, jak i osoby które zakończyły już formalną edukację, pytano o to, czy i ewentualnie w jakiej formie dokształcali się w minionych 12 miesiącach. Ponad 2/3 ludności w wieku produkcyjnym tak na Dolnym Śląsku, jak i w całej Polsce nie dokształcała się w żadnej formie. Ci, którzy podejmowali taką aktywność, najczęściej ograniczali się wyłącznie do uczestnictwa w kursach lub szkoleniach (nieco częściej w województwie dolnośląskim niż w skali kraju). dokształcał(a) się (samokształcenie + kursy, szkolenia) 6 7 N 1358 17600 Źródło: BKL Badanie Ludności 2012 30

Rynek pracy oczami przedsiębiorców województwa dolnośląskiego 31

Prezentowane poniżej analizy koncertują się wokół rzeczywistości rynku pracy w województwie dolnośląskim postrzeganej z perspektywy działających w nim pracodawców. Głównym źródłem analizowanych wyników jest badanie sondażowe realizowane wśród pracodawców w ramach III edycji Bilansu Kapitału Ludzkiego w 2012. Zgromadzono odpowiedzi od 16000 respondentów będących przedstawicielami różnych branż i pracodawców zatrudniających różną liczbę pracowników. Badani pracodawcy z województwa dolnośląskiego liczyli łącznie 1263 respondentów. Należy zaznaczyć, że poprzez pracodawców, w badaniu rozumiano respondentów zatrudniających co najmniej jedną osobę (nie uwzględniono w nim osób samozatrudnionych, które uczestniczyły w badaniu ludności). Główne tematy poruszone w tej części raportu to: zapotrzebowanie na nowych pracowników, wymagania stawiane wobec nich, trudności towarzyszące znalezieniu odpowiednich osób do pracy oraz braki kompetencyjne wśród zatrudnionych pracowników. 32

Zapotrzebowanie na nowych pracowników Wśród pracodawców z województwa dolnośląskiego biorących udział w III edycji BKL, 1/3 badanych zadeklarowała zamiar zatrudnienia nowych pracowników obecnie lub w ciągu najbliższego pół roku (tabela 2.1). Pod tym względem rezultaty województwa zbliżone są do rezultatów ogólnopolskich, gdzie zamiar taki zadeklarowało 32% ankietowanych. Analiza zapotrzebowania na nowych pracowników w podziale na 6 branż pracodawców (tabela 2.2), wykazuje, że w woj. dolnośląskim pracodawcy najczęściej poszukujący pracowników działali w branży: usługi specjalistyczne (co trzeci pracodawca z branży poszukiwał pracowników), co przewyższa wynik ogólnopolski, gdzie co piąty pracodawca z tej kategorii poszukiwał pracowników. Tabela 2.1. Pracodawcy poszukujący nowych pracowników obecnie lub w okresie do 6 miesięcy w dolnośląskim i Polsce w 2012 r. (% odpowiedzi). dolnośląskie Polska Poszukiwanie aktualnie do 6 msc ogółem aktualnie do 6 msc ogółem pracowników 18 19 34 17 18 32 N 1263 1037 1263 16000 13270 16000 Źródło: BKL - Badanie Pracodawców 2012 Wyraźnie niższe zainteresowanie zatrudnieniem nowych pracowników niż przeciętna ogólnopolska widoczne jest w przypadku branż opieka zdrowotna i pomoc społeczna (16 pkt procentowych różnicy), edukacja (7 pkt procentowych różnicy) oraz przemysł i górnictwo (6 pkt procentowych różnicy) Zapotrzebowanie na nowych pracowników z uwzględnieniem podziału na wielkość firmy/instytucji w województwie dolnośląskim, odzwierciedla wynik obserwowany w skali kraju tj. najczęściej poszukiwali pracowników pracodawcy ze średnich i dużych przedsiębiorstw (w woj. dolnośląskim ta grupa jest nieznacznie liczniejsza niż w skali kraju). W tym segmencie, najczęściej zapotrzebowanie na nowych pracowników zgłaszali przedstawiciele branż budownictwo i transport (co drugi pracodawca - o 20 pkt. procentowych więcej niż w kraju ogółem), oraz 40% przedstawicieli branż przemysł i górnictwo (8 pkt. procentowych więcej niż w Polsce ogółem) i handel, hotelarstwo i gastronomia. 33

Tabela 2.2. Udział przedsiębiorstw poszukujących pracowników według branży i wielkości zatrudnienia w dolnośląskim i Polsce w 2012 r. (% odpowiedzi o zamiarze zatrudnienia nowych osób). Przemysł i górnictwo Budownictwo i transport Handel, hotel., gastr Usługi specjalistyczne Dolnośląskie Polska 1-9 10-49 50+ Ogółem N 1-9 10-49 50+ Ogółem N 11 25 42 13 122 19 20 34 19 1722 15 21 53 16 248 22 21 32 22 3203 17 15 38 17 412 13 20 37 14 5264 30 21 24 30 334 18 17 30 18 3931 Edukacja 0 5 8 2 45 11 4 8 9 583 Opieka zdrow. i pom. społ. 0 4 37 1 102 17 16 30 17 1295 Ogółem 18 17 32 18 1263 17 17 28 17 16000 Źródło: BKL - Badanie Pracodawców 2012 W województwie dolnośląskim w segmencie małych przedsiębiorstw (10-49) najczęściej poszukiwali pracowników przedstawiciele branż Przemysł i górnictwo (co czwarty z nich), budownictwo i transport oraz usługi specjalistyczne (co piąty). Wśród mikroprzedsiębiorców poszukujących pracowników, przeważali przedstawiciele branży usługi specjalistyczne (1/3 pracodawców 12 pkt. procentowych więcej niż w Polsce ogółem). 34

Tabela 2.3. Zapotrzebowanie na pracowników w poszczególnych zawodach (w podziale na wielkie kategorie zawodowe ISCO) wśród pracodawców szukających osób do pracy, z podziałem na branże prowadzonej działalności w dolnośląskim i Polsce (dane populacyjne). dolnośląskie Polska Branża KIER SPEC SRED BIUR ULSU ROBW OPER ROBN Ogółem Przemysł i górnictwo 243 290 121 94 63 2644 805 55 4316 Budownictwo i transport 12 761 700 10 110 4006 2870 81 8550 Handel, hotel., gastr 51 155 2174 534 5171 3336 3307 2842 17571 Usługi specjalistyczne 20 5974 6502 1612 2427 2417 0 792 19744 Edukacja 0 175 23 0 0 0 0 0 198 Opieka zdrowotna i pom. społ. 3 229 18 8 30 19 0 0 305 Ogółem 329 7584 9538 2258 7802 12421 6982 3770 50685 Przemysł i górnictwo 1359 7010 6329 766 2547 44357 10906 4902 78176 Budownictwo i transport 2121 8000 7048 4120 2153 115861 40056 13415 192774 Handel, hotel., gastr 1135 13185 15713 7930 65322 28580 19086 14629 165579 Usługi specjalistyczne 2011 45575 28004 7818 25223 13440 3516 3857 129443 Edukacja 19 7075 2004 640 2110 52 61 114 12076 Opieka zdrowotna i pom. społ. 251 29615 10496 1297 3218 47 8 3108 48041 Ogółem 6896 110459 69594 22572 100573 202338 73632 40024 626089 Źródło: BKL - Badanie Pracodawców 2012 Po opisaniu sytuacji dotyczącej zapotrzebowania na pracowników pod względem wielkości i branży, w jakiej działają pracodawcy, należy odpowiedzieć na pytanie dotyczące rodzaju oraz liczby poszukiwanych pracowników (tabela 2.3). Badani pracodawcy z woj. dolnośląskiego w 2012 roku zadeklarowali zapotrzebowanie na około 50 500 nowych pracowników. Trzy kategorie zawodowe pracowników na które zgłaszano największy popyt wśród pracodawców w dolnośląskim to kolejno: robotnicy wykwalifikowani. Najczęściej wymieniano mechaników pojazdowych, dekarzy, konserwatorów budynków, operatorów obrabiarek, ślusarzy, monterów instalacji 35

sanitarnych, murarzy, monterów ociepleń budynków oraz monterów sieci wodno-kanalizacyjnych), technicy i personel średniego szczebla. Wśród nich najczęściej poszukiwano: księgowych, agentów ubezpieczeniowych, agentów ds. pozyskiwania gruntów pod nieruchomości, zaopatrzeniowców, techników mechaników oraz spedytorów. specjaliści. Najczęściej wymieniano: spec. ds. marketingu i handlu, architektów, spec. ds. rozwoju systemów informacyjnych, spec. ds. sprzedaży, inżynierów mechaników oraz chemików. Województwo odbiega nieco od wyniku ogólnopolskiego, w którym specjaliści znajdują się na drugim miejscu, a na trzecim pracownicy sektora usług i sprzedawcy. Wspomniane wyniki znajdują swoje odzwierciedlenie także w danych uzyskanych w badaniu Analiza społeczno-ekonomiczna nowych miejsc pracy na terenie Wrocławia i Dolnego Śląska przeprowadzonym w ramach projektu Obserwatorium Dolnośląskiego Rynku Pracy i Edukacji w 2013 r. Jego rezultaty wskazują, że największą grupę przedsiębiorstw tworzących nowe miejsca pracy w województwie dolnośląskim stanowiły firmy, zajmujące się handlem hurtowym i detalicznym, naprawą pojazdów samochodowych i motocykli (20,5%). Drugą w kolejności największą grupę firm stanowiły przedsiębiorstwa prowadzące działalność profesjonalną, naukową i techniczną (16,7%), natomiast trzecią i czwartą branża budowlana i oraz przetwórstwo przemysłowe (odpowiednio 15% i 7%). Gotowość do zatrudnienia największej liczby pracowników w województwie zgłaszali pracodawcy z branży usługi specjalistyczne, oraz usługi hotelarskie, gastronomiczne i handlowe. W przypadku pracodawców z branży usługi specjalistyczne, wśród osób poszukiwanych do pracy zdecydowanie przeważali kandydaci z kategorii specjaliści oraz personel średniego szczebla i techniczny. W tej branży zgłaszano również wysoki popyt na pracowników z grup zawodowych pracowników usług i sprzedawców oraz robotników wykwalifikowanych. Pracodawcy z branży hotelarstwo, handel, gastronomia, poszukiwali najczęściej pracowników kolejno w kategoriach sprzedaż i usługi, robotnicy wykwalifikowani, operatorzy maszyn i urządzeń oraz robotnicy wykwalifikowani. 36