BUDOWA ZDANIA POJEDYNCZEGO polski.gim26.gda.pl 1
1. Zdanie jest to wypowiedzenie zawierające przynajmniej jedno orzeczenie. np. Ania rozmawia przez telefon. Pada deszcz. polski.gim26.gda.pl 2
2. RÓWNOWAŻNIK ZDANIA Wypowiedzenie, które nie zawiera orzeczenia, nazywamy równoważnikiem zdania. np. Palenie surowo wzbronione. Wyprawa na szczyt góry. polski.gim26.gda.pl 3
3. ORZECZENIE Orzeczenie jest najważniejszą częścią zdania i informuje o czynności, stanie, o tym, że coś się dzieje. np. Gosia gra na gitarze. Marek cieszy się z wygranej. Za oknem szaleje burza. polski.gim26.gda.pl 4
RODZAJE ORZECZEŃ Orzeczenie czasownikowe wyrażone jest osobową formą czasownika lub formami zakończonymi na no, to. przykłady: Obrońca wybił piłkę na aut. Zakończono eliminacje do konkursu. polski.gim26.gda.pl 5
RODZAJE ORZECZEŃ Orzeczenie imienne ma 2 części: * łącznik osobowa forma czasownika "być", "stać się" lub "zostać"; * orzecznik wyrażony najczęściej rzeczownikiem, przymiotnikiem, zaimkiem lub liczebnikiem. polski.gim26.gda.pl 6
PRZYKŁADY Andrzej jest gospodarzem klasy. łącznik (osobowa forma od "być") orzecznik wyrażony rzeczownikiem polski.gim26.gda.pl 7
PRZYKŁADY Twoje zachowanie stało się nieznośne. łącznik (osobowa forma od "stać się") orzecznik wyrażony przymiotnikiem polski.gim26.gda.pl 8
ROZPOZNAJ ZDANIA I RÓWNOWAŻNIKI ZDAŃ WYPOWIEDZENIE zdanie równoważnik Beata czyta ciekawą książkę. Rozwiązywanie równań z dwiema niewiadomymi. Zaczekaj. Wczoraj oddano do użytku nowy odcinek autostrady A 1. "Stowarzyszenie Umarłych Poetów" to ciekawa lektura. Nie mogę teraz z tobą rozmawiać, więc zadzwoń do mnie później. polski.gim26.gda.pl 9
ROZPOZNAJ ZDANIA I RÓWNOWAŻNIKI ZDAŃ WYPOWIEDZENIE zdanie równoważnik Beata czyta ciekawą książkę. Rozwiązywanie równań z dwiema niewiadomymi. Zaczekaj. Wczoraj oddano do użytku nowy odcinek autostrady A 1. "Stowarzyszenie Umarłych Poetów" to ciekawa lektura. Nie mogę teraz z tobą rozmawiać, więc zadzwoń do mnie później. polski.gim26.gda.pl 10
4. PODMIOT I JEGO RODZAJE a) podmiot gramatyczny wyrażony jest rzeczownikiem lub zaimkiem w mianowniku. przykłady: Tomek gra w piłkę nożną. On jest świetnym napastnikiem. polski.gim26.gda.pl 11
b) podmiot logiczny wyrażony jest rzeczownikiem lub zaimkiem w dopełniaczu. Występuje wówczas, gdy mówimy, że czegoś nie ma, ubywa, brakuje lub przybywa. przykład: Ewy nie było dzisiaj w szkole. polski.gim26.gda.pl 12
c) podmiot domyślny nie występuje bezpośrednio w zdaniu, ale domyślamy się go na podstawie formy czasownika i zapisujemy w postaci zaimka (ja, ty, on, ona, ono, my, wy, oni, one). przykład: Wczoraj wygraliśmy (my) ważny mecz. polski.gim26.gda.pl 13
Wczoraj wygraliśmy (my) ważny mecz. my (podmiot domyślny) co? wygraliśmy (orzeczenie) kiedy? jaki? ważny mecz wczoraj polski.gim26.gda.pl 14
d) podmiot szeregowy mamy z nim do czynienia wówczas, gdy podmiotem jest więcej niż jedno słowo. przykład: Ania, Marek, Ala i Tomek wyjeżdżają latem do Hiszpanii. polski.gim26.gda.pl 15
ZNAJDŹ PODMIOTY I NAZWIJ JE. Nasza szkoła należy do najlepszych gimnazjów. podmiot rodzaj podmiotu polski.gim26.gda.pl 16
ZNAJDŹ PODMIOTY I NAZWIJ JE. Nasza szkoła należy do najlepszych gimnazjów. Francja i Włochy awansowały do finału. podmiot szkoła rodzaj podmiotu gramatyczny polski.gim26.gda.pl 17
ZNAJDŹ PODMIOTY I NAZWIJ JE. Nasza szkoła należy do najlepszych gimnazjów. Francja i Włochy awansowały do finału. W sobotę idę z kolegą do kina. podmiot szkoła Francja i Włochy rodzaj podmiotu gramatyczny szeregowy polski.gim26.gda.pl 18
ZNAJDŹ PODMIOTY I NAZWIJ JE. Nasza szkoła należy do najlepszych gimnazjów. Francja i Włochy awansowały do finału. W sobotę idę z kolegą do kina. W bankomacie zabrakło banknotów. podmiot szkoła Francja i Włochy (ja) rodzaj podmiotu gramatyczny szeregowy domyślny polski.gim26.gda.pl 19
ZNAJDŹ PODMIOTY I NAZWIJ JE. Nasza szkoła należy do najlepszych gimnazjów. Francja i Włochy awansowały do finału. W sobotę idę (ja) z kolegą do kina. W bankomacie zabrakło banknotów. Młodzież chętnie czyta ciekawe książki. podmiot szkoła Francja i Włochy (ja) banknotów rodzaj podmiotu gramatyczny szeregowy domyślny logiczny polski.gim26.gda.pl 20
ZNAJDŹ PODMIOTY I NAZWIJ JE. Nasza szkoła należy do najlepszych gimnazjów. Francja i Włochy awansowały do finału. W sobotę idę (ja) z kolegą do kina. W bankomacie zabrakło banknotów. Młodzież chętnie czyta ciekawe książki. podmiot szkoła Francja i Włochy (ja) banknotów rodzaj podmiotu gramatyczny szeregowy domyślny logiczny młodzież gramatyczny Niedługo wystartujemy w zawodach lekkoatletycznych. polski.gim26.gda.pl 21
ZNAJDŹ PODMIOTY I NAZWIJ JE. Nasza szkoła należy do najlepszych gimnazjów. Francja i Włochy awansowały do finału. W sobotę idę (ja) z kolegą do kina. W bankomacie zabrakło banknotów. Młodzież chętnie czyta ciekawe książki. podmiot szkoła Francja i Włochy (ja) banknotów rodzaj podmiotu gramatyczny szeregowy domyślny logiczny młodzież gramatyczny Niedługo wystartujemy w zawodach lekkoatletycznych. (my) domyślny polski.gim26.gda.pl 22
5. DOPEŁNIENIE Dopełnienie jest to część zdania, która najczęściej rozwija (dopełnia) treść czasownika. przykłady: Tomek kupił nowy telefon. Mama ugotowała obiad. polski.gim26.gda.pl 23
5. DOPEŁNIENIE Dopełnienie może też rozwijać treść przymiotnika lub przysłówka. przykłady: chętny przykro (do czego?) (komu?) do pracy mi polski.gim26.gda.pl 24
ZNAJDŹ DOPEŁNIENIA Wczoraj spotkałam się z moją przyjaciółką. pytanie dopełnienie polski.gim26.gda.pl 25
ZNAJDŹ DOPEŁNIENIA Wczoraj spotkałam się z moją przyjaciółką. Nie rozumiem tego zadania. pytanie z kim? dopełnienie (z)przyjaciółką polski.gim26.gda.pl 26
ZNAJDŹ DOPEŁNIENIA Wczoraj spotkałam się z moją przyjaciółką. Nie rozumiem tego zadania. Podarowałem prezent mojemu dziadkowi. pytanie z kim? czego? dopełnienie (z)przyjaciółką zadania polski.gim26.gda.pl 27
ZNAJDŹ DOPEŁNIENIA Wczoraj spotkałam się z moją przyjaciółką. Nie rozumiem tego zadania. Podarowałem prezent mojemu dziadkowi. Rozmawiałem z kolegą o wczorajszym meczu. pytanie z kim? czego? co? komu? dopełnienie (z)przyjaciółką zadania prezent dziadkowi polski.gim26.gda.pl 28
ZNAJDŹ DOPEŁNIENIA Wczoraj spotkałam się z moją przyjaciółką. Nie rozumiem tego zadania. Podarowałem prezent mojemu dziadkowi. Rozmawiałem z kolegą o wczorajszym meczu. Zapytaj o drogę tego policjanta. pytanie z kim? czego? co? komu? z kim? o czym? dopełnienie z przyjaciółką zadania prezent dziadkowi z kolegą o meczu polski.gim26.gda.pl 29
ZNAJDŹ DOPEŁNIENIA Wczoraj spotkałam się z moją przyjaciółką. Nie rozumiem tego zadania. Podarowałem prezent mojemu dziadkowi. Rozmawiałem z kolegą o wczorajszym meczu. Zapytaj o drogę tego policjanta. Weronika powtarzała tę wiadomość do znudzenia. pytanie z kim? czego? co? komu? z kim? o czym? o co? kogo? dopełnienie z przyjaciółką zadania prezent dziadkowi z kolegą o meczu o drogę policjanta polski.gim26.gda.pl 30
Wczoraj spotkałam się z moją przyjaciółką. Nie rozumiem tego zadania. Podarowałem prezent mojemu dziadkowi. Rozmawiałem z kolegą o wczorajszym meczu. Zapytaj o drogę tego policjanta. ZNAJDŹ DOPEŁNIENIA pytanie z kim? czego? co? komu? z kim? o czym? o co? kogo? dopełnienie z przyjaciółką zadania prezent dziadkowi z kolegą o meczu o drogę policjanta Weronika powtarzała tę co? wiadomość wiadomość do znudzenia. do czego? do znudzenia polski.gim26.gda.pl 31
6. PRZYDAWKA Przydawka to część zdania, która jest określeniem rzeczownika. polski.gim26.gda.pl 32
a) przydawka przymiotna wyrażona przymiotnikiem, zaimkiem przymiotnym lub imiesłowem przymiotnikowym; przykład: czyj? jakie? Mój pies lubi pluszowe zabawaki. polski.gim26.gda.pl 33
b) przydawka rzeczowna wyrażona rzeczownikiem; przykład: czyj? Samochód mamy wymaga naprawy. polski.gim26.gda.pl 34
c) przydawka liczebna wyrażona liczebnikiem; przykład: które z kolei? Tomek zajął trzecie miejsce w sprincie. polski.gim26.gda.pl 35
d) przydawka przyimkowa czyli określenie rzeczownika w postaci wyrażenia przyimkowego; przykład: z czego? Kupiłam dziś pościel z jedwabiu. polski.gim26.gda.pl 36
ZNAJDŹ PRZYDAWKI pytanie przydawka rodzaj przydawki Nie lubię pizzy z cebulą. polski.gim26.gda.pl 37
ZNAJDŹ PRZYDAWKI Nie lubię pizzy z cebulą. Decyzja sędziego wywołała skandal. pytanie z czym? przydawka rodzaj przydawki z cebulą przyimkowa polski.gim26.gda.pl 38
ZNAJDŹ PRZYDAWKI Nie lubię pizzy z cebulą. Decyzja sędziego wywołała skandal. Kierowca nie zauważył czerwonego światła. pytanie z czym? czyja? przydawka rodzaj przydawki z cebulą przyimkowa sędziego rzeczowna polski.gim26.gda.pl 39
ZNAJDŹ PRZYDAWKI Nie lubię pizzy z cebulą. Decyzja sędziego wywołała skandal. Kierowca nie zauważył czerwonego światła. pytanie z czym? czyja? jakiego? przydawka rodzaj przydawki z cebulą przyimkowa sędziego rzeczowna czerwonego przymiotna polski.gim26.gda.pl 40
ZNAJDŹ PRZYDAWKI Nie lubię pizzy z cebulą. Decyzja sędziego wywołała skandal. Kierowca nie zauważył czerwonego światła. Przeczytałem już siódmą książkę w tym roku. pytanie z czym? czyja? jakiego? przydawka rodzaj przydawki z cebulą przyimkowa sędziego rzeczowna czerwonego przymiotna polski.gim26.gda.pl 41
ZNAJDŹ PRZYDAWKI Nie lubię pizzy z cebulą. Decyzja sędziego wywołała skandal. Kierowca nie zauważył czerwonego światła. Przeczytałem już siódmą książkę w tym roku. pytanie z czym? czyja? jakiego? którą z kolei? przydawka rodzaj przydawki z cebulą przyimkowa sędziego rzeczowna czerwonego przymiotna siódmą liczebna polski.gim26.gda.pl 42
7. OKOLICZNIKI a) okolicznik czasu pytania: kiedy? od kiedy? do kiedy? jak długo? przykład: W sobotę wybieram się na mecz. polski.gim26.gda.pl 43
7. OKOLICZNIKI b) okolicznik miejsca pytania: gdzie? dokąd? skąd? którędy? przykład: Mój kot wdrapał się na szafę. polski.gim26.gda.pl 44
7. OKOLICZNIKI c) okolicznik sposobu pytania: jak? w jaki sposób? przykład: Zwodnik precyzyjnie wykonał rzut karny. polski.gim26.gda.pl 45
7. OKOLICZNIKI d) okolicznik przyczyny pytania: dlaczego? z jakiego powodu? przykład: Z powodu deszczu nie pojechaliśmy na działkę. polski.gim26.gda.pl 46
7. OKOLICZNIKI e) okolicznik celu pytania: po co? w jakim celu? przykład: Poszłam do sklepu po mleko. polski.gim26.gda.pl 47
7. OKOLICZNIKI f) okolicznik warunku pytania: w razie czego? pod jakim warunkiem? przykład: W razie bólu połknij tę tabletkę. polski.gim26.gda.pl 48
7. OKOLICZNIKI g) okolicznik przyzwolenia pytania: mimo co? mimo czego? przykład: Mimo awarii udało nam się dojechać do celu. polski.gim26.gda.pl 49
Poszedłem do kolegi po zeszyt. ZNAJDŹ OKOLICZNIKI pytanie odpowiedź rodzaj okolicznika polski.gim26.gda.pl 50
Poszedłem do kolegi po zeszyt. ZNAJDŹ OKOLICZNIKI pytanie odpowiedź rodzaj okolicznika po co? po zeszyt celu polski.gim26.gda.pl 51
Poszedłem do kolegi po zeszyt. Z powodu gorączki nie pojechałem na trening. ZNAJDŹ OKOLICZNIKI pytanie odpowiedź rodzaj okolicznika po co? po zeszyt celu polski.gim26.gda.pl 52
Poszedłem do kolegi po zeszyt. Z powodu gorączki nie pojechałem na trening. ZNAJDŹ OKOLICZNIKI pytanie odpowiedź rodzaj okolicznika po co? po zeszyt celu dlaczego? z powodu gorączki przyczyny polski.gim26.gda.pl 53
Poszedłem do kolegi po zeszyt. Z powodu gorączki nie pojechałem na trening. W razie problemów zadzwoń do mnie. ZNAJDŹ OKOLICZNIKI pytanie odpowiedź rodzaj okolicznika po co? po zeszyt celu dlaczego? z powodu gorączki przyczyny polski.gim26.gda.pl 54
Poszedłem do kolegi po zeszyt. Z powodu gorączki nie pojechałem na trening. W razie problemów zadzwoń do mnie. ZNAJDŹ OKOLICZNIKI pytanie odpowiedź rodzaj okolicznika po co? po zeszyt celu dlaczego? w razie czego? z powodu gorączki w razie problemów przyczyny warunku polski.gim26.gda.pl 55
Poszedłem do kolegi po zeszyt. Z powodu gorączki nie pojechałem na trening. W razie problemów zadzwoń do mnie. Marek szybko wykonał to zadanie. ZNAJDŹ OKOLICZNIKI pytanie odpowiedź rodzaj okolicznika po co? po zeszyt celu dlaczego? w razie czego? z powodu gorączki w razie problemów przyczyny warunku polski.gim26.gda.pl 56
Poszedłem do kolegi po zeszyt. Z powodu gorączki nie pojechałem na trening. W razie problemów zadzwoń do mnie. Marek szybko wykonał to zadanie. ZNAJDŹ OKOLICZNIKI pytanie odpowiedź rodzaj okolicznika po co? po zeszyt celu dlaczego? w razie czego? z powodu gorączki w razie problemów przyczyny warunku jak? szybko sposobu polski.gim26.gda.pl 57
Poszedłem do kolegi po zeszyt. Z powodu gorączki nie pojechałem na trening. W razie problemów zadzwoń do mnie. Marek szybko wykonał to zadanie. Mimo chłodu poszliśmy na spacer. ZNAJDŹ OKOLICZNIKI pytanie odpowiedź rodzaj okolicznika po co? po zeszyt celu dlaczego? w razie czego? z powodu gorączki w razie problemów przyczyny warunku jak? szybko sposobu polski.gim26.gda.pl 58
Poszedłem do kolegi po zeszyt. Z powodu gorączki nie pojechałem na trening. W razie problemów zadzwoń do mnie. Marek szybko wykonał to zadanie. Mimo chłodu poszliśmy na spacer. ZNAJDŹ OKOLICZNIKI pytanie odpowiedź rodzaj okolicznika po co? po zeszyt celu dlaczego? w razie czego? z powodu gorączki w razie problemów przyczyny warunku jak? szybko sposobu mimo czego? mimo chłodu przyzwolenia polski.gim26.gda.pl 59
Poszedłem do kolegi po zeszyt. Z powodu gorączki nie pojechałem na trening. W razie problemów zadzwoń do mnie. Marek szybko wykonał to zadanie. Mimo chłodu poszliśmy na spacer. Mojego chłopaka poznałam w Londynie. ZNAJDŹ OKOLICZNIKI pytanie odpowiedź rodzaj okolicznika po co? po zeszyt celu dlaczego? w razie czego? z powodu gorączki w razie problemów przyczyny warunku jak? szybko sposobu mimo czego? mimo chłodu przyzwolenia polski.gim26.gda.pl 60
Poszedłem do kolegi po zeszyt. Z powodu gorączki nie pojechałem na trening. W razie problemów zadzwoń do mnie. Marek szybko wykonał to zadanie. Mimo chłodu poszliśmy na spacer. Mojego chłopaka poznałam w Londynie. ZNAJDŹ OKOLICZNIKI pytanie odpowiedź rodzaj okolicznika po co? po zeszyt celu dlaczego? w razie czego? z powodu gorączki w razie problemów przyczyny warunku jak? szybko sposobu mimo czego? mimo chłodu przyzwolenia gdzie? w Londynie miejsca polski.gim26.gda.pl 61
Poszedłem do kolegi po zeszyt. Z powodu gorączki nie pojechałem na trening. W razie problemów zadzwoń do mnie. Marek szybko wykonał to zadanie. Mimo chłodu poszliśmy na spacer. Mojego chłopaka poznałam w Londynie. Zostaniemy u znajomych do niedzieli. ZNAJDŹ OKOLICZNIKI pytanie odpowiedź rodzaj okolicznika po co? po zeszyt celu dlaczego? w razie czego? z powodu gorączki w razie problemów przyczyny warunku jak? szybko sposobu mimo czego? mimo chłodu przyzwolenia gdzie? w Londynie miejsca polski.gim26.gda.pl 62
Poszedłem do kolegi po zeszyt. Z powodu gorączki nie pojechałem na trening. W razie problemów zadzwoń do mnie. Marek szybko wykonał to zadanie. Mimo chłodu poszliśmy na spacer. Mojego chłopaka poznałam w Londynie. Zostaniemy u znajomych do niedzieli. ZNAJDŹ OKOLICZNIKI pytanie odpowiedź rodzaj okolicznika po co? po zeszyt celu dlaczego? w razie czego? z powodu gorączki w razie problemów przyczyny warunku jak? szybko sposobu mimo czego? mimo chłodu przyzwolenia gdzie? w Londynie miejsca jak długo? do niedzieli czasu polski.gim26.gda.pl 63