Grabowski Probl Hig Epidemiol ML. Za³o enia 2008, i mo liwoœci 89(1): 11-17 realizacji przez Pañstwow¹ Inspekcjê Sanitarn¹... cz.2 11 Za³o enia i mo liwoœci realizacji przez Pañstwow¹ Inspekcjê Sanitarn¹ zadañ z zakresu zdrowia publicznego w aspekcie odpowiedzialnoœci za stan bezpieczeñstwa zdrowotnego Polski. II. Bezpieczeñstwo ywnoœci, higiena œrodowiska, higiena pracy, higiena radiacyjna, higiena procesów nauczania i wychowania, zapobiegawczy nadzór sanitarny Assumptions and possibilities for the achievement of public health objectives by the National Sanitary Inspection in the aspect of its responsibility for the health safety status of Poland. II. Food safety, environmental hygiene, work hygiene, radiation hygiene, hygiene of teaching and education, preventive sanitary supervision MAREK LUDWIK GRABOWSKI * Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Czêstochowie W czêœci 2 pokazano intensywny proces zmian dokonuj¹cych siê wposzczególnych segmentach dzia³ania Pañstwowej Inspekcji Sanitarnej, g³ównie na skutek implementacji prawodawstwa Parlamentu Europejskiego i Rady do krajowych przepisów wp³ywaj¹cych bezpoœrednio na kszta³towanie bezpieczeñstwa zdrowotnego dla polskiego spo³eczeñstwa. Wspó³praca miêdzynarodowa w zakresie poprawy jakoœci ywnoœci, œrodowiska, higieny radiacyjnej, czy koordynacja dzia³añ ograniczaj¹cych niebezpieczny handel internetowy chemikaliami (narkotykami) w obrêbie krajów Unii Europejskiej, ale tak e poza ni¹, mo e znacz¹co poprawiæ nowe zdrowie publiczne w tej czêœci Europy. S³owa kluczowe: Pañstwowa Inspekcja Sanitarna, zdrowie publiczne, bezpieczeñstwo ywnoœci, zapobieganie chorobom œrodowiskowym, czynniki biologiczne w pracy, higiena radiacyjna, nadzór nad jakoœci¹ wody, zapobiegawczy nadzór sanitarny Part 2 describes an intensive process of changes occurring in individual segments of the State Sanitary Inspection s activities, chiefly as a result of implementation of the legislation of the European Parliament and of the Council to the national regulations that have direct influence on the formation of health safety for the Polish people. International cooperation within the improvement of the quality of food, environment and radiation hygiene, or the coordination of actions restricting the dangerous Internet-based trade in chemicals (drugs) within EU Member States, and also beyond the EU, could markedly improve the new public health in this part of Europe. Keywords: National Sanitary Inspection, public health, food safety, environmental disease prevention, biological factors at work, radiation hygiene, water quality supervision, preventive sanitary supervision Probl Hig Epidemiol 2008, 89(1): 11-17 www.phie.pl Nades³ano: 25.01.2008 Zakwalifikowano do druku: 28.03.2008 Adres do korespondencji / Address for correspondence Dr n. med. Marek Ludwik Grabowski Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna ul. Jasnogórska 15a, 42-200 Czêstochowa telefon: (0-34) 344-99-00, (0-34) 344-99-01, fax: (0-34) 362-72-10 e-mail: psseczestochowa@o2.pl * B. Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Zdrowia; b. zastêpca G³ównego Inspektora Sanitarnego Dzia³alnoœæ w zakresie ywienia, ywnoœci i przedmiotów u ytku Zdrowie cz³owieka zale y od wielu czynników. Jednym z najwa niejszych jest ywnoœæ. Im bardziej bezpieczna, tym spo³eczeñstwo zdrowsze. Za zdrowie publiczne swoich obywateli odpowiada Pañstwo [1]. W ramach bie ¹cego nadzoru sanitarnego PIS wykonuje kontrolê przestrzegania przepisów okreœlaj¹cych wymagania higieniczne i zdrowotne, w szczególnoœci warunki produkcji, transportu, przechowywania i sprzeda y ywnoœci oraz warunki ywienia zbiorowego [1, 2]. Zadania, zakres dzia³ania, organizacjê oraz uprawnienia organów PIS okreœla

12 Probl Hig Epidemiol 2008, 89(1): 11-17 Ustawa o Pañstwowej Inspekcji Sanitarnej z 14.03.1985 r. z póÿn. zm. 1. Zadania g³ówne w zakresie bezpieczeñstwa ywnoœci: - sprawowanie nadzoru nad jakoœci¹ zdrowotn¹ œrodków spo ywczych pochodzenia roœlinnego w produkcji oraz nadzoru nad jakoœci¹ zdrowotn¹ œrodków spo ywczych pochodzenia roœlinnego i zwierzêcego w obrocie, - nadzór bie ¹cy nad stanem sanitarnym obiektów ywnoœci, ywienia i przedmiotów u ytku oraz nad jakoœci¹ zdrowotn¹ ywnoœci oraz materia- ³ów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z ywnoœci¹ produkowanych w Polsce oraz wprowadzonych do obrotu handlowego, - planowanie i organizowanie dzia³añ koordynuj¹cych realizacjê zadañ wynikaj¹cych z krajowego bezpieczeñstwa ywnoœci, - koordynowanie i uczestniczenie pod wzglêdem merytorycznym w tworzeniu krajowych aktów prawnych z obszaru bezpieczeñstwa ywnoœci, - koordynowanie zagadnieñ zwi¹zanych z opracowaniem, wdro eniem i funkcjonowaniem krajowego planu pobierania próbek w zakresie urzêdowej kontroli ywnoœci i monitoringu, - prowadzenie i koordynowanie Systemu Ostrzegania o Niebezpiecznych Produktach ywnoœciowych i Œrodkach ywienia Zwierz¹t (RASFF), a tak e wspó³praca z Komisj¹ Europejsk¹ i podpunktem RASFF w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi. PIS wspó³pracuje œciœle z Inspekcj¹ Weterynaryjn¹, zgodnie z podzia³em kompetencji. Te dwie Inspekcje s¹ bowiem podstaw¹ systemu bezpieczeñstwa ywnoœci w Polsce, który zapewnia bezpieczeñstwo konsumenta [2]. 2. Dzia³ania dostosowawcze w zakresie bezpieczeñstwa ywnoœci wynikaj¹ce z przyst¹pienia Polski do Unii Europejskiej W zwi¹zku z koniecznoœci¹ dostosowania polskiego ustawodawstwa oraz rozwi¹zañ instytucjonalnych do przepisów i norm unijnych PIS podjê³a stosowne dzia³ania zmierzaj¹ce do pe³nej harmonizacji z wymaganiami UE. Ca³okszta³t problematyki polskiego bezpieczeñstwa ywnoœci zosta³ ujêty w dokumencie Strategia Bezpieczeñstwa ywnoœci. Dokument ten zosta³ opracowany w lutym 2002 r. w Ministerstwie Zdrowia G³ównym Inspektoracie Sanitarnym we wspó³dzia³aniu ze wszystkimi organami urzêdowej kontroli ywnoœci oraz wspó³pracuj¹cymi instytutami naukowymi. Nale y podkreœliæ, e przed rokiem 2002 dzia³ania dostosowawcze w zakresie bezpieczeñstwa ywnoœci by³y prowadzone przez odpowiedzialne urzêdy, jednak e Strategia bezpieczeñstwa ywnoœci ustanowi³a wspólny harmonogram prac/zmian instytucjonalnych i legislacyjnych, który by³ na bie ¹co aktualizowany i monitorowany pod k¹tem dostosowania Polski do wymagañ UE w zakresie bezpieczeñstwa ywnoœci, a do momentu przyst¹pienia Polski do Unii Europejskiej. W zwi¹zku z akcesj¹ zrealizowano szereg zadañ dostosowawczych: zharmonizowano przepisy polskie z unijnymi. W tym celu wydano ponad 30 rozporz¹dzeñ dostosowawczych oraz znowelizowano Ustawê z dnia 11 maja 2001 r. o warunkach zdrowotnych ywnoœci i ywienia (Dz. U. Nr 63, poz. 634 z póÿn. zm.), od 1 maja 2004 r. zgodnie z ww. znowelizowan¹ Ustaw¹ obowi¹zkiem wdro enia zasad systemu HACCP zostali objêci wszyscy producenci produkuj¹cy lub wprowadzaj¹cy do obrotu ywnoœæ, za wyj¹tkiem producentów na etapie produkcji pierwotnej (tzn. produkcji, chowu lub uprawy produktów pierwotnych, w³¹cznie ze zbieraniem plonów, ³owiectwem, ³owieniem ryb, udojem mleka oraz wszystkimi etapami produkcji zwierzêcej przed ubojem, a tak e zbiorem roœlin rosn¹cych w warunkach naturalnych) [2, 3], wsparciem w prawid³owym nadzorze wdra ania zasad systemu HACCP jest Projekt PHARE 2002 Wzmocnienie s³u b urzêdowej kontroli ywnoœci realizowany od roku 2003 r. przez PIS we wspó³pracy ze stron¹ francusk¹ Dyrekcj¹ Generaln¹ ds. Konkurencji, Ochrony Konsumentów i Œcigania Nadu yæ (DGCCRF). W ramach ww. projektu realizowanych zosta³o wiele szkoleñ dla ponad 1600 uczestników g³ównie pracowników PIS ze szczebla lokalnego w zakresie systemu RASFF, urzêdowej kontroli ywnoœci, ustawodawstwa ywnoœciowego, znakowania ywnoœci, systemu HACCP [2, 5]. rozporz¹dzeniem Ministra Zdrowia powo³ano 3 laboratoria referencyjne. Dwa z nich zlokalizowane zosta³y w instytutach naukowych podleg³ych Ministrowi Zdrowia: Pañstwowym Zak³adzie Higieny i Instytucie ywnoœci i ywienia. Ich zadaniem jest wspieranie merytoryczne laboratoriów PIS. Trzecie laboratorium referencyjne w zakresie ywnoœci genetycznie zmodyfikowanej (GMO) zosta³o powo³ane w strukturach Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Rzeszowie, które uzyska³o akredytacjê Polskiego Centrum Akredytacji (PCA) [10], przeprowadzono restrukturyzacjê bazy laboratoryjnej PIS. Z 268 laboratoriów badania ywnoœci pozostawiono 16 wojewódzkich zintegrowanych laboratoriów z 50 pracowniami na szczeblu powiatowym. Ka de laboratorium wojewódzkie

Grabowski ML. Za³o enia i mo liwoœci realizacji przez Pañstwow¹ Inspekcjê Sanitarn¹... cz.2 13 wraz z pracowniami tworzy jeden spójny organizm zintegrowany funkcjonalnie i merytorycznie, który realizuje zakres badañ, zgodnie z wymaganiami UE, w/w laboratoria zosta³y doposa one w ramach œrodków krajowych i projektów unijnych PHA- RE 2001 PL01.02.04 Strategia Bezpieczeñstwa ywnoœci oraz PHARE 2003/005-710.02.01 Wdra anie Strategii Bezpieczeñstwa ywnoœci. W ramach w/w projektu zakupiono aparaty do badania pestycydów fosforoorganicznych, mykotoksyn, ywnoœci genetycznie zmodyfikowanej (GMO), oczyszczania próbek [8], laboratoria badania ywnoœci PIS dzia³aj¹ wg wdro onego systemu jakoœci zgodnie z norm¹: PN-EN ISO/IEC 17025:2001, Akredytacja laboratoriów urzêdowo badaj¹cych ywnoœæ jest bowiem obligatoryjna we wszystkich krajach UE [8], od 2004 r. obowi¹zuje opracowany w GIS plan próbkobrania ywnoœci, który uwzglêdnia decyzje i rozporz¹dzenia KE oraz skoordynowany program urzêdowej kontroli ywnoœci UE. Plan ten jest realizowany przez jednostki PIS i co roku jest aktualizowany i dostosowywany do nowych wymagañ ukazuj¹cych siê w przepisach Unii Europejskiej, od 1 lipca 2002 r. rozpocz¹³ w Polsce dzia³anie w fazie pilota owej krajowy System Wczesnego Ostrzegania o Niebezpiecznych Produktach ywnoœciowych i Œrodkach ywienia Zwierz¹t (RASFF). Od 1 stycznia 2003 r. powo³ano Krajowy Punkt Kontaktowy (z Podpunktem w G³ównym Inspektoracie Weterynarii), zaœ 1 maja 2004 r. nast¹pi³o w³¹czenie polskiego Systemu do europejskiego Systemu RASFF. W celu usprawnienia koordynacji i wspó³pracy w zakresie systemu RASFF, w lutym 2004 r. podpisane zosta³o porozumienie o wspó³pracy w tym zakresie pomiêdzy wieloma Inspekcjami. Kierownikiem Sieci RASFF jest G³ówny Inspektor Sanitarny. Na rzecz Systemu RASFF pracuje zespó³ 31 ekspertów powo³any przez G³ównego Inspektora Sanitarnego i odpowiedzialny za analizê i ocenê ryzyka. Ocena ta jest podstaw¹ do podejmowania decyzji przez G³ównego Inspektora Sanitarnego w ramach zarz¹dzania ryzykiem i eliminacji zagro eñ ze strony ywnoœci. W kwietniu 2004 r. zorganizowano dostêp do strony internetowej Komisji Europejskiej CIRCA dla osób odpowiedzialnych za przekazywanie powiadomieñ. Kody dostêpu otrzyma- ³y wyznaczone osoby z PIS i Inspekcji Weterynaryjnej na szczeblu centralnym oraz wojewódzkim, a tak e w stacjach granicznych. Osoby odpowiedzialne na bie ¹co sprawdzaj¹ powiadomienia ukazuj¹ce siê na stronie CIRCA w celu weryfikacji, czy problemy zg³aszane przez inne kraje cz³onkowskie dotycz¹ Polski i czy nale y podejmowaæ niezbêdne dzia³ania w kierunku wyeliminowania zagro enia, w okresie przedakcesyjnym w ramach œrodków krajowych i z projektów pomocowych PHARE zakupione zosta³y komputery, serwery i stosowne oprogramowanie dla G³ównego Inspektoratu Sanitarnego, wszystkich wojewódzkich i granicznych stacji sanitarno-epidemiologicznych oraz znacznej czêœci powiatowych stacji sanitarno-epidemiologicznych. Mimo widocznych korzyœci z in ynierii genetycznej, wiele osób w Polsce wyra a obawy wobec praktycznego wykorzystywania organizmów genetycznie zmodyfikowanych (GMO). Spad³a w ostatnich latach spo³eczna akceptacja dla produktów opartych na roœlinach transgenicznych. Jedn¹ z przyczyn tego zjawiska jest brak stosownych informacji dla spo³eczeñstwa o korzyœciach p³yn¹cych z wykorzystania zdobyczy biotechnologii, a tak e niedostateczna oœwiata zdrowotna w tym zakresie [9, 10]. 3. Planowane dzia³ania i priorytety na najbli sze lata a) LEGISLACJA Podstawowym priorytetem dzia³ania PIS jest zapewnienie bezpieczeñstwa i zdrowia konsumentów poprzez sprawowanie odpowiedniej urzêdowej kontroli bezpieczeñstwa ywnoœci. Zagro eniem dla zdrowia konsumenta s¹ czynniki, które mog¹ zagroziæ mu bezpoœrednio po spo yciu ywnoœci (tj. zanieczyszczenia fizyczne, mikroorganizmy, toksyny etc.), jak równie czynniki ryzyka, które bezpoœrednio po spo- yciu nie prowadz¹ do natychmiastowych skutków chorobowych, mog¹ jednak e przyczyniaæ siê do powstawania niepo ¹danych efektów zdrowotnych, na pozór nie zwi¹zanych z ywnoœci¹ (np. dzia³anie rakotwórcze mykotoksyn, pestycydów obecnych w ywnoœci etc). Dlatego tak istotne znaczenie ma urzêdowa kontrola ywnoœci, która poza kontrol¹ bie- ¹c¹ produkcji i obrotu ywnoœci¹ oraz warunków higienicznych i sanitarnych powinna zapewniaæ, aby ywnoœæ spe³nia³a wymagania okreœlone w przepisach prawnych, które nak³adaj¹ stosowne limity na czynniki ryzyka (mikrobiologiczne, chemiczne, biologiczne, radiologiczne etc) [2]. Aby zadanie to mog³o byæ realizowane w najbli szych latach w pe³ni efektywnie powinny zostaæ zrealizowane nastêpuj¹ce zadania: 1. Przepisy UE w zakresie bezpieczeñstwa ywnoœci powinny byæ implementowane w odpowiednich terminach (mo liwie jak najszybciej). W tym celu niezbêdny jest udzia³ reprezentantów Inspekcji w procesie decyzyjnym UE, uczestnictwo w pracach Komisji Europejskiej, aby na

14 Probl Hig Epidemiol 2008, 89(1): 11-17 bie ¹co mo na by³o œledziæ zmiany w przepisach UE i uczestniczyæ w ich tworzeniu, 2. Analiza aktualnej sytuacji epidemiologicznej oraz wyników badañ ywnoœci, aby mo na by³o okreœliæ, czy nie pojawiaj¹ siê nowe zagro enia (przy udziale Rady Sanitarno-Epidemiologicznej oraz Rady ds. Monitoringu), 3. Niezbêdne jest zacieœnienie wspó³pracy z Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Inspekcj¹ Weterynaryjn¹ w zakresie legislacji, jak równie codziennych dzia³añ kontrolnych, systemu RASFF, odpadów etc. poprzez zwiêkszenie roli Zespo³u ds. Bezpieczeñstwa ywnoœci. b) LABORATORIA Kolejny obszar, który w najbli szych latach bêdzie wymaga³ wsparcia, dotyczy laboratoriów PIS. Podstawowym celem powinno byæ systematyczne wdra anie metod analitycznych, z odpowiednim wyprzedzeniem wejœcia w ycie przepisów prawnych, które narzucaj¹ nowe wymagania lub limity. Powinna nast¹piæ lepsza koordynacja pomiêdzy wdra aniem przepisów prawnych, metod i zakresów analiz poprzez: 1. Zwiêkszenie czêstotliwoœci szkoleñ pracowników laboratoriów PIS, ze szczególnym uwzglêdnieniem kierowników dzia³ów badania ywnoœci oraz analiz instrumentalnych, 2. Przygotowywanie odpowiednio wczeœnie materia³ów i wytycznych w sprawie metod i zakresu nowych wymagañ we wspó³pracy z laboratoriami referencyjnymi, 3. Zapewnienie funduszy na dodatkowe odczynniki chemiczne i matryce z odpowiednim wyprzedzeniem, 4. Nadzorowanie i monitorowanie procesu wdra- ania metod i akredytacji laboratoriów poprzez szczebel centralny, 5. utworzenie urzêdowego laboratorium badania ywnoœci napromienianej w strukturach PIS w ramach œrodków UE [2, 3]. c) WDRO ENIE PAKIETU HIGIENICZNE- GO Ze wzglêdu na nowe przepisy unijne tzw. PA- KIET HIGIENICZNY, które wesz³y w ycie od 1 stycznia 2006 r. niezbêdne jest przeprowadzenie wielu dzia³añ wynikaj¹cych z implementacji rozporz¹dzeñ UE [4, 5, 6, 7]. Z dniem 28.10.2006 r. wesz³a w ycie nowa Ustawa z dnia 25.08.2006 r. o bezpieczeñstwie ywnoœci i ywienia, która jest podstawowym aktem prawa krajowego z zakresu prawa ywnoœciowego reguluj¹ca ogó³ wymagañ, które musz¹ byæ spe³niane, aby ywnoœæ, któr¹ kupujemy w sklepach detalicznych, hipermarketach, na bazarach czy targowiskach, spo ywamy w restauracjach, sto³ówkach lub innych zak³adach ywienia zbiorowego, by³a bezpieczna dla naszego zdrowia. Prawem ywnoœciowym s¹ przepisy ustawowe, wykonawcze i administracyjne reguluj¹ce sprawy bezpieczeñstwa ywnoœci w zarówno na poziomie Wspólnoty, jak i na poziomie krajowym. Przestrzeganie tych warunków dotyczy ka dego na wszystkich etapach produkcji, przetwarzania i dystrybucji ywnoœci oraz paszy przygotowywanej dla zwierz¹t hodowlanych [3]. W celu wdro enia w/w przepisów i systematycznego egzekwowania przez odpowiednie inspekcje niezbêdne jest podejmowanie nastêpuj¹cych dzia³añ: - prowadzenie ci¹g³ych szkoleñ (w ramach projektów Transition Facility oraz œrodków krajowych), - realizowanie Wieloletniego Krajowego Planu Kontroli, który obejmie swoim zakresem nie tylko PIS, ale tak e inne inspekcje [7], - wspó³praca z organami ds. bezpieczeñstwa ywnoœci w innych krajach cz³onkowskich UE [4, 7]. d) PODEJŒCIE PROKONSUMENCKIE Zadaniem PIS powinna byæ równie edukacja konsumenta na temat zagro eñ zwi¹zanych z ywnoœci¹, jak równie edukacja przedsiêbiorców, którzy ponosz¹ pe³n¹ odpowiedzialnoœæ za ywnoœæ, któr¹ produkuj¹ b¹dÿ wprowadzaj¹ do obrotu. W tym celu wskazane jest, aby opracowane zosta³y specjalne materia³y informacyjne: 1. dla konsumentów informacja dotycz¹ca sposobu znakowania ywnoœci, zanieczyszczeñ ywnoœci, zwi¹zanego z nimi ryzyka i zagro enia dla zdrowia oraz informacji o systemie nadzoru nad ywnoœci¹ w UE, 2. dla przedsiêbiorców informacje dla importerów, które u³atwi¹ im procedury dot. importu ywnoœci, informacje o procedurach dotycz¹ce rozpoczêcia produkcji, obowi¹zkach producentów, systemie RASFF etc., 3. zapewnienie, aby informacje o konkretnych zagro eniach, które wystêpuj¹ w ywnoœci by³y równie dostêpne dla konsumentów [3]. Dzia³alnoœæ w zakresie higieny œrodowiska, higieny pracy w zak³adach pracy, higieny radiacyjnej, higieny procesów nauczania i wychowania, zapobiegawczego nadzoru sanitarnego Zapobieganie skutkom zdrowotnym zanieczyszczenia œrodowiska jest zwykle dzia³aniem d³ugotrwa- ³ym. Poniewa wyeliminowanie czynników szkodliwych ze œrodowiska jest niemo liwe, wiêc nale y d¹- yæ do ograniczenia ich wystêpowania poprzez wdra- anie odpowiednich programów. Taka strategia zosta- ³a potwierdzona przez Uniê Europejsk¹ w nowej polityce zdrowia publicznego i zasadach przeciwdzia³ania chorobom zale nym od zanieczyszczenia œrodowiska. Nale y jednak zaznaczyæ, e ju znacznie wczeœniej,

Grabowski ML. Za³o enia i mo liwoœci realizacji przez Pañstwow¹ Inspekcjê Sanitarn¹... cz.2 15 bo w 1974 r. kanadyjski ówczesny Minister Zdrowia Marc Lalonde wyró ni³ wœród grupy czynników wp³ywaj¹cych na stan zdrowia ludnoœci, w³aœnie œrodowisko czyli czynniki ekonomiczne, spo³eczne, kulturowe i fizyczne [11, 14]. Podobne zdanie na temat wp³ywu na stan zdrowia naszego spo³eczeñstwa w wysokoœci oko³o 20% zale noœci od czynników œrodowiskowych mieli autorzy Narodowego Programu Zdrowia (1996-2005) [12, 13]. Zgodnie z opracowanymi zasadami zapobieganie chorobom œrodowiskowym powinno uwzglêdniaæ zarówno dzia³ania zmierzaj¹ce do zmniejszania zanieczyszczenia œrodowiska, jak równie dzia³ania z zakresu zdrowia publicznego maj¹ce na celu zmniejszenie nara enia ludnoœci na szkodliwe czynniki œrodowiskowe i ograniczenie ich skutków zdrowotnych. Efektywnoœæ tego procesu uzale niona jest nie tylko od dzia³añ resortów bezpoœrednio z t¹ problematyk¹ zwi¹zanych, tzn. zdrowia i œrodowiska, ale tak e innych sektorów poœrednio wp³ywaj¹cych na stan œrodowiska naturalnego i stan zdrowia ludzi, np. jednostek samorz¹du terytorialnego i organizacji pozarz¹dowych [15]. W obszarze zadañ higieny œrodowiska planowane zamierzenia realizowano we wspó³pracy, zgodnie z zawartymi porozumieniami, z G³ównym Inspektoratem Ochrony Œrodowiska, G³ównym Inspektorem Pracy oraz Prezesem Pañstwowej Agencji Atomistyki. Ponadto w ramach dzia³alnoœci bie ¹cej wspó³pracowano z Ministerstwem Edukacji Narodowej i Sportu, Narodowym Instytutem Zdrowia Publicznego Pañstwowym Zak³adem Higieny w Warszawie [16], Instytutem Medycyny Pracy w odzi, Instytutem Medycyny Pracy i Zdrowia Œrodowiskowego w Sosnowcu, Centralnym Instytutem Ochrony Pracy Pañstwowym Instytutem Badawczym w Warszawie, Instytutem Medycyny Wsi w Lublinie oraz Komisj¹ Europejsk¹. Powy sze dzia³ania nale y zintensyfikowaæ. W ramach dzia³añ z zakresu higieny dzieci i m³odzie y przeprowadzona ocena warunków higienicznych w szko³ach i innych placówkach oœwiatowo-wychowawczych oraz w placówkach wypoczynku dzieci i m³odzie y wskazuje na potrzebê kontynuacji nadzoru nad w/w szko³ami i placówkami. Corocznie nale y wykonywaæ analizy i oceny stanu sanitarnego kraju w zakresie zagadnieñ higieny dzieci i m³odzie y oraz opracowywaæ sprawozdania z przebiegu wypoczynku letniego i zimowego. Bezwzglêdnie nale y kontynuowaæ wspó³pracê z Wojewódzkimi Inspektoratami Ochrony Œrodowiska w zakresie prowadzonego nadzoru nad przeterminowanymi substancjami i preparatami chemicznymi wystêpuj¹cymi w szkolnych pracowniach chemicznych. W zakresie higieny pracy nale y kontynuowaæ rozpoczêty na szerok¹ skalê program Wdro enie prawa pracy w zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracy w³¹czaj¹c kwestie czynników biologicznych w pracy. W dalszym ci¹gu nale y prowadziæ nadzór nad warunkami pracy, w tym kontrolê oceny ryzyka zawodowego pracowników nara onych na dzia³anie czynników biologicznych w szpitalach i zak³adach zajmuj¹cych siê gospodark¹ odpadami [17]. W zakresie higieny pracy kontynuowaæ nale y nadzór nad wymogami higieniczno-sanitarnymi w zak³adach stosowania leków cytostatycznych oraz nad warunkami pracy pracowników nara onych na gazy anestezjologiczne w szpitalach [18]. Wymierne efekty w zakresie poprawy stanu higieny œrodowiska pracy przyniesie udzia³ w realizacji projektu Transition Facility Preparation for implementation of the legislative package REACH (przygotowanie do implementacji pakietu legislacyjnego REACH) [19] oraz w realizacji projektów sieci CLEEN (Chemical Legislation European Enforcement Network): EUVIECHEM (EUropean Voluntary Information Exchange System on CHEMicals), E-COMMERCE, EURAZOS [20, 21, 22]. G³ównymi celami tych e projektów jest wdro enie europejskiego prawa w zakresie zabezpieczeñ dotycz¹cych internetowego handlu chemikaliami, marketingu, importu, b¹dÿ reklamy niebezpiecznych i zakazanych substancji przez Internet, klasyfikacja i oznakowania kart charakterystyki produktów chemicznych oraz wymiana informacji i koordynowanie wspó³pracy pomiêdzy krajami cz³onkowskimi. Utworzenie przydatnego i prostego systemu wymiany informacji pomiêdzy krajami UE bêd¹cymi w sieci CLEEN w sytuacjach pojawienia siê niezgodnoœci wynikaj¹cych ze stosowania prawodawstwa chemicznego wydaje siê konieczne w realizacji bezterminowej. W zakresie wytwarzania, produkcji, obrotu i stosowania prekursorów narkotyków nale y organizowaæ wspólnie z Centralnym Biurem Œledczym i G³ównym Inspektoratem Farmaceutycznym miêdzynarodowe konferencje maj¹ce na celu zwrócenie uwagi na podejrzane transakcje z udzia³em prekursorów [20, 21, 22, 23, 24]. W powy szym obszarze nale y nawi¹zaæ wspó³pracê z przemys³em ( podmiotami gospodarczymi). W zakresie zadaniowym higieny radiacyjnej kontynuowaæ nale y prace nad implementacj¹ Dyrektyw unijnych [25, 26], w zakresie ochrony zdrowia ludnoœci przed promieniowaniem jonizuj¹cym stosowanym w badaniach medycznych, a tak e uczestniczyæ w dalszym procesie legislacyjnym w zakresie przepisów wykonawczych do ustawy Prawo atomowe [27]. Uzgodniono z Komisj¹ Europejsk¹ projekt Wzmocnienie nadzoru pañstwowego i systemu monitorowania nara enia na oddzia³ywanie pól elektromagnetycznych. Ze wzglêdu na rozszerzenie zadañ w obszarze higieny radiacyjnej nale y

16 Probl Hig Epidemiol 2008, 89(1): 11-17 wspólnie z Pañstwow¹ Agencj¹ Atomistyki wspó³pracowaæ z Miêdzynarodow¹ Agencj¹ Energii Atomowej w celu uzyskania przydzia³u œrodków finansowych na zakup sprzêtu dla PIS oraz szkolenia w zakresie udzia³u PIS w zdarzeniach radiacyjnych. W G³ównym Inspektoracie Sanitarnym nale y nadal nadzorowaæ proces wydawania uprawnieñ Inspektora Ochrony Radiologicznej w medycznych pracowniach rentgenowskich oraz wydawanie zaœwiadczeñ dotycz¹cych uzyskanych uprawnieñ. Ponadto prowadzony jest rejestr wydanych przez PWIS zezwoleñ zgodnych z tekstem jednolitym Ustawy Prawo atomowe, dotycz¹cych uruchomienia pracowni i aparatów rtg [27]. W zakresie higieny komunalnej kontynuowaæ nale y ocenê przygotowania miejscowoœci, tras i obiektów turystyczno-wypoczynkowych do sezonu letniego, a tak e ocenê ich funkcjonowania w sezonie letnim. W ramach wspó³pracy z Instytutem Medycyny Pracy w odzi prowadzi siê szkolenia dla pracowników WSSE i PSSE na temat zagro eñ zwi¹zanych z azbestem i zasad jego bezpiecznego usuwania z terenu Polski. W maju 2002 r. Rada Ministrów przyjê³a Rz¹dowy Program usuwania azbestu i wyrobów zawieraj¹cych azbest stosowanych na terytorium Polski. Priorytetowym celem jest wyeliminowanie negatywnych skutków zdrowotnych u mieszkañców Polski spowodowanych azbestem oraz ustalenie koniecznych do tego uwarunkowañ [28, 29]. G³ówny Inspektorat Sanitarny powinien prowadziæ nadzór nad realizacj¹ wytycznych G³ównego Inspektora Sanitarnego w sprawie dzia³alnoœci stacji sanitarno-epidemiologicznych w dziedzinie monitoringu jakoœci powietrza atmosferycznego oraz wytycznych G³ównego Inspektora Sanitarnego w sprawie organizacji zintegrowanego nadzoru nad jakoœci¹ wody oraz nad obiektami s³u ¹cymi do zaopatrzenia ludnoœci w wodê, k¹pieliskami i basenami. Wa nym zadaniem bêdzie nadzór merytoryczny i techniczny nad systemem informatycznym wspomagaj¹cym Monitoring Jakoœci Wody Przeznaczonej do Spo ycia w ramach projektu PHARE 2002/000-580-05-02 oraz nad realizacj¹ projektu Transition facility 2004 Zarz¹dzanie Monitoringiem Jakoœci Wody w G³ównym Inspektoracie Sanitarnym oraz projektu Transition facility 2005 Rozszerzenie nadzoru nad jakoœci¹ wody. Zgodnie z ustaw¹ nale y wdra aæ system udzielania i prowadzenia rejestru odstêpstw/derogacji dotycz¹cych niezgodnej z przepisami jakoœci wody [30]. Opracowanie zasad szkolenia pobieraj¹cych próbki, rejestr próbkobiorców oraz opracowanie programu certyfikacji próbkobiorców, to kolejny krok do uporz¹dkowania systemu nadzoru. Wymóg rozporz¹dzenia Ministra Zdrowia z dnia 17.02.2004 r. w sprawie szczegó³owych wymagañ sanitarnych, jakim powinny odpowiadaæ zak³ady fryzjerskie, kosmetyczne, tatua u i odnowy biologicznej, uzupe³nia nadzór nad tymi œwiadczeniami. Nadzór nad zak³adami (domami) pogrzebowymi pod k¹tem warunków sanitarnohigienicznych oraz w³aœciwe postêpowanie ze zw³okami i szcz¹tkami ludzkimi wymagaæ bêdzie dalszych prac legislacyjnych. G³ówny Inspektorat Sanitarny powinien w dalszym ci¹gu koordynowaæ dzia³ania nad prowadzeniem monitoringu jakoœci powietrza zgodnie z wytycznymi G³ównego Inspektora Sanitarnego z dnia 12.01.2005 r. w sprawie dzia³alnoœci wojewódzkich stacji sanitarno-epidemiologicznych w dziedzinie monitoringu jakoœci powietrza atmosferycznego. W ramach dzia³alnoœci zapobiegawczego nadzoru sanitarnego wdro ono zapisy najnowszych aktów prawnych [31, 32]. Zorganizowano w Warszawie dla kierowników oddzia³ów/sekcji WSSE naradê szkoleniow¹ na temat zagadnieñ merytorycznych stanowi¹cych podstawê dzia³añ zapobiegawczego nadzoru sanitarnego zwi¹zanych z ochron¹ zdrowia zdrowia, jakoœci¹ wody przeznaczonej do spo ycia oraz oddzia³ywaniem czynników biologicznych w miejscu pracy. W G³ównym Inspektoracie Sanitarnym nale y nadal prowadziæ listê rzeczoznawców ds. sanitarno-higienicznych dzia³aj¹cych na terenie ca- ³ego kraju, jak równie organizowaæ posiedzenia Komisji kwalifikacyjnej rzeczoznawców ds. sanitarnohigienicznych, a tak e wzmóc nadzór nad dzia³alnoœci¹ pañstwowych wojewódzkich inspektorów sanitarnych oraz rzeczoznawców do spraw sanitarno-higienicznych. Piœmiennictwo / References 1. ***Decyzja nr 1350/2007/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23.10.2007 ustanawiaj¹ca drugi wspólnotowy program dzia³añ w dziedzinie zdrowia na lata 2008 2013 (Dz. Urz. UE L301/3 z 20.11.2007 r.). 2. ***Ustawa z dnia 25.08.2006 o bezpieczeñstwie ywnoœci i ywienia (Dz. U. nr 171, poz. 1225). 3. Grochowska M: Bezpieczeñstwo ywnoœci i ywienia. Komentarz do ustawy oraz przepisów wspólnotowych. Oœrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. z o.o. Gdañsk 2007. 4. ***Rozporz¹dzenie (WE) nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28.01.2002 ustanawiaj¹ce ogólne zasady i wymagania prawa ywnoœciowego, powo³uj¹ce Europejski Urz¹d ds. Bezpieczeñstwa ywnoœci oraz ustanawiaj¹ce procedury w zakresie bezpieczeñstwa ywnoœci (Dz. Urz. WE L 31 z 1.02.2002, str. 1; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 6, str. 463). 5. ***Rozporz¹dzenie (WE) nr 852/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29.04.2004 w sprawie higieny œrodków spo ywczych (Dz. Urz. UE L 139 z 30.04.2004, str.1; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 34, str. 319).

Grabowski ML. Za³o enia i mo liwoœci realizacji przez Pañstwow¹ Inspekcjê Sanitarn¹... cz.2 17 6. ***Rozporz¹dzenie (WE) nr 853/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29.04.2004 w sprawie szczególnych przepisów dotycz¹cych higieny w odniesieniu do ywnoœci pochodzenia zwierzêcego (Dz. Urz. UE L 139 z 30.04.2004, str.55; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 3, t. 45, str. 14). 7. ***Rozporz¹dzenie (WE) nr 882/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29.04.2004 w sprawie kontroli urzêdowych przeprowadzanych w celu sprawdzenia zgodnoœci z prawem paszowym i ywnoœciowym oraz regu³ami dotycz¹cymi zdrowia zwierz¹t i dobrostanu zwierz¹t (Dz. Urz. UE L 191 z 30.04.2004, str.1; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 3, t. 45, str. 200). 8. ***Rozporz¹dzenie Komisji (WE) nr 2073/2005 z dnia 15.11. 2005 w sprawie kryteriów mikrobiologicznych dotycz¹cych œrodków spo ywczych. 9. Kazimierczak A: Przysz³oœæ GMO w Polsce. Stosowaæ czy nie? Agro Trendy 2006; 20 (48): 9-12. 10. G³owacka B: Organizmy genetycznie zmodyfikowane. Wzmocnienie systemu informacji o œrodowisku w szczególnoœci z zakresu bezpieczeñstwa biologicznego. Us³uga szkoleniowa w ramach Transition Facility 2004/016-829.03.01 Nr Ref. 2004/016-829.03.01.02/P, Materia³y szkoleniowe. Centrum Informacji o œrodowisku. Ekoportal Poznañ 2007. 11. Wysocki MJ, Miller M: Nowe zdrowie publiczne w perspektywie ostatnich 30 lat. Zdr Publ 2003;113(1/2): 3-7. 12. ***Ministerstwo Zdrowia i Opieki Spo³ecznej. Narodowy Program Zdrowia 1996-2005. MZiOS, Warszawa 1996. 13. Woynarowska B: Narodowy Program Zdrowia w Polsce. Geneza, historia, ewolucja koncepcji i mo liwoœci realizacji. Promocja Zdrowia i Nauki Spo³eczne. Medycyna 2000; 19: 34-45. 14. Nosko J: O potrzebie ustawy o zdrowiu publicznym. Zdr Publ 2001;111(2):75-80. 15. Zejda EJ: Wybrane potrzeby badawcze w dziedzinie epidemiologii œrodowiskowej w Polsce. Medycyna Œrodowiskowa 2000; 3(1): 65-69. 16. ***Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia z dnia 15.10.2007 w sprawie zmiany nazwy Pañstwowego Zak³adu Higieny w Warszawie (Dz. U. nr 203, poz. 1466). 17. ***Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia z dnia 29.02.2008 zmieniaj¹ce rozporz¹dzenie w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w œrodowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo nara onych na te czynniki (Dz. U. nr 48, poz. 288). 18. ***Rozporz¹dzenia Ministra Zdrowia z dnia 01.12.2004 w sprawie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o dzia³aniu rakotwórczym lub mutagennym w œrodowisku pracy (Dz. U. 280, poz. 2771; Dz. U. 160, poz.1356 z 10.08.2005). 19. ***Rozporz¹dzenie (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18.12.2006 w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleñ i stosowanych ograniczeñ w zakresie chemikaliów (REACH) i utworzenia Europejskiej Agencji Chemikaliów, zmieniaj¹ce dyrektywê 1999/ 45/WE oraz uchylaj¹ce rozporz¹dzenie Rady (EWG) nr 793/93 i rozporz¹dzenia Komisji (WE) 1488/94 jak równie dyrektywy Rady 26/769/EWG i dyrektywy Komisji 91/155/EWG, 93/67/EWG, 93/105/WE i 2000/21/WE (Dz. Urz. UE). 20. ***Dyrektywa 2000/31/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 8.06.2000 w sprawie niektórych aspektów prawnych us³ug spo³eczeñstwa informacyjnego, w szczególnoœci handlu elektronicznego w ramach rynku wewnêtrznego. 21. ***Dyrektywa 97/7/EC w sprawie ochrony konsumentów w przypadku umów zawieranych na odleg³oœæ w przypadku oferowanych dla szerokiego krêgu spo³eczeñstwa. 22. ***Ustawa z dnia 18.07.2002 o œwiadczeniu us³ug drog¹ elektroniczn¹ (Dz. U. nr 144, poz. 1204 z póÿn. zm.). 23. ***Rozporz¹dzenie Komisji (WE) nr 1277/2005 z dnia 27.07.2005 ustanawiaj¹ce przepisy wykonawcze dotycz¹ce rozporz¹dzenia (WE) nr 273/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie prekursorów narkotykowych irozporz¹dzenia Rady (WE) nr 111/2005 okreœlaj¹ce zasady nadzorowania handlu prekursorami narkotyków pomiêdzy wspólnot¹ a pañstwami trzecimi (Dz. U. UE). 24. ***Ustawa z dnia 29.07.2005 o przeciwdzia³aniu narkomanii (Dz. U. nr 179, poz. 1485). 25. ***Dyrektywa 97/43/EURATOM Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 30.06.1997 w sprawie ochrony zdrowia osób fizycznych przed niebezpieczeñstwem wynikaj¹cym z promieniowania jonizuj¹cego zwi¹zanego z badaniami medycznymi oraz uchylaj¹ce dyrektywê 84/466 EU- RATOM (Dz. Urz. WE L180/22 z 9.07.1997). 26. ***Dyrektywa 2006/117/EURATOM Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20.11.2006 w sprawie nadzoru i kontroli nad przemieszczaniem odpadów promieniotwórczych oraz wypalonego paliwa j¹drowego (Dz. Urz. UE L337/21 z dnia 5.12.2006). 27. ***Ustawa z dnia 29.11.2000 Prawo atomowe. Obwieszczenie Marsza³ka Sejmu RP z dnia 14.02.2007 w sprawie og³oszenia jednolitego tekstu ustawy (Dz. U. nr 42, poz. 276). 28. Szeszenia-D¹browska N: Azbest. Zanieczyszczenie œrodowiska. Ryzyko dla zdrowia. Materia³y pokonferencyjne dla Pañstwowej Inspekcji Sanitarnej Nadzór nad ochron¹ zdrowia i warunkami pracy osób nara onych na azbest. Instytut Medycyny Pracy im. Prof. J. Nofera. Oœrodek Referencyjny Badañ i Oceny Ryzyka Zdrowotnego Zwi¹zanych z Azbestem. Kraków Katowice Wroc³aw 2007. 29. ***Ustawa z dnia 19.06.1997 o zakazie stosowania wyrobów zawieraj¹cych azbest (Dz. U. z 2004, nr 3, poz. 20 tekst jednolity, z 2005, nr 10, poz. 72). 30. ***Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia z dnia 29.03.2007 w sprawie jakoœci wody przeznaczonej do spo ycia przez ludzi (Dz. U. nr 61, poz. 417). 31. ***Ustawa z dnia 26.04.2007 o zmianie Ustawy Prawo Ochrony Œrodowiska (Dz. U. Nr 88, poz. 587 z póÿn. zm.). 32. ***Ustawa z dnia 10.05.2007 o zmianie Ustawy Prawo Budowlane (Dz. U. Nr 99, poz. 665 z póÿn. zm.).