PROGRAM NAUCZANIA PODSTAW MIKROBIOLOGII I IMMUNOLOGII DLA III ROKU WYDZIA U LEKARSKIEGO

PROGRAM NAUCZANIA PODSTAW MIKROBIOLOGII I IMMUNOLOGII DLA III ROKU WYDZIA U LEKARSKIEGO Zajêcia odbywaj¹ siê w Katedrze i Zak³adzie Mikrobiologii i Immunologii PAM. MIKROBIOLOGIA LEKARSKA Cele kszta³cenia 1. Zapoznanie siê z pozytywn¹ i negatywn¹ rol¹ drobnoustrojów dla cz³owieka oraz œrodowiska, w którym on yje. 2. Poznanie najwa niejszych cech biologicznych bakterii, wirusów i grzybów wystêpuj¹cych fizjologicznie oraz chorobotwórczych dla cz³owieka a tak e mechanizmów wzajemnego oddzia³ywania w uk³adzie drobnoustrój gospodarz. 3. Umiejêtnoœæ rozpoznawania i wykrywania zaka eñ: w³aœciwe pobieranie i transport materia³ów/próbek do badañ mikrobiologicznych, izolacja i identyfikacja drobnoustrojów oraz reakcji odpornoœciowych, kliniczna interpretacja wyników badañ mikrobiologicznych i serologicznych. 4. Znajomoœæ mo liwoœci zapobiegania i zwalczania zaka eñ (dezynfekcja, sterylizacja, antybiotykoterapia, szczepienia ochronne, kontrola zaka eñ szpitalnych). Tematyka wyk³adów i æwiczeñ MIKROBIOLOGIA OGÓLNA 1. Podstawy ró nicowania bakterii i grzybów, czêœæ I. Morfologia bakterii i grzybów: kszta³t, wymiary, budowa komórki bakteryjnej, struktury powierzchniowe (fimbrie, rzêski, otoczki, slime) i wewn¹trzkomórkowe (nukleoid, rybosomy, mezosomy, plazmidy, transpozony, przetrwalniki, ziarnistoœci). Ró nice w budowie œciany komórkowej bakterii Gram-dodatnich (peptydoglikan, kwasy tejchojowe, kwasy mykolowe) i Gram-ujemnych (peptydoglikan, lipopolisacharyd, bia³ka porynowe). Drobnoustroje z defektywn¹ œcian¹ komórkow¹: mykoplazmy, protoplasty, sferoplasty, formy L. Podstawowe cechy ró nicuj¹ce bakterie (Procaryota) i grzyby (Eucaryota). 1

Metody badania morfologii drobnoustrojów badania mikroskopowe: preparaty przy yciowe i barwione, zastosowanie ró nych typów mikroskopów w mikrobiologii. Metody barwienia podzia³y, zastosowanie praktyczne (metoda Grama, Ziehl-Neelsena, Neissera, Giemsy, Löfflera).Wykorzystanie morfologii do ró nicowania drobnoustrojów. Ogólne zasady klasyfikacji drobnoustrojów rodzina, rodzaj, gatunek, szczep, biotyp, serotyp. Podstawowe grupy bakterii Gram-dodatnich ziarniaki: Staphylococcus, Streptococcus, Enterococcus, Peptostreptococcus; laseczki: Bacillus, Clostridium; pa³eczki: Corynebacterium, Listeria, Lactobacillus, Propionibacterium; pr¹tki Mycobacterium; promieniowce: Actinomyces, Nocardia Podstawowe grupy bakterii Gram-ujemnych ziarniaki: Neisseria, Veilonella; ró ne grupy pa³eczek: z rodziny Enterobacteriaceae (E. coli, Klebsiella, Salmonella ), niefermentujace: Pseudomonas, Acinetobacter; inne: Vibrio, Campylobacter, Helicobacter, Haemophilus, Bordetella, Gardnerella, Legionella, beztlenowe: Bacteroides, Fusobacterium ; krêtki Treponema, Borrelia; riketsje; chlamydie; mykoplazmy. Æw. 1. Technika mikroskopii immersyjnej. Ocena wielkoœci i morfologii drobnoustrojów preparaty pokazowe. Ró nicowanie poszczególnych grup drobnoustrojów. Sporz¹dzenie i zabarwienie preparatów metod¹ Grama z hodowli sta³ej i p³ynnej. Ocena mikroskopowa ww. preparatów. Wykrywanie ruchu bakterii na pod³o u sta³ym, w agarze pó³p³ynnym, kropli wisz¹cej 2. Podstawy ró nicowania bakterii i grzybów, czêœæ II. Fizjologia drobnoustrojów wymagania od ywcze (sk³ad chemiczny komórki bakteryjnej, ró ne zapotrzebowanie na sk³adniki pokarmowe); metabolizm zapotrzebowanie na Ÿród³o wêgla i Ÿród³o energii (autotrofy, heterotrofy, chemolitotrofy, chemoorganotrofy); zapotrzebowanie na tlen (bezwzglêdne tlenowce, wzgledne beztlenowce, beztlenowce, mikroaerofile); wp³yw temperatury (psychrofile, mezofile, termofile), ph, ciœnienia, potencja³u oksydoredukcyjnego na wzrost bakterii. Ró nice w zapotrzebowaniu wzrostowym ró - nych grup drobnoustrojów (wiêkszoœæ bakterii pod³o a sztuczne; riketsje, chlamydie namna anie w ywych komórkach). Wzrost i rozmna anie bakterii i grzybów cykle rozwojowe, fazy namna ania, szybkoœæ wzrostu na pod³o ach sztucznych poszczególnych drobnoustrojów. 2

Zmiennoœæ bakterii genotyp, fenotyp, mutacja, rekombinacja (koniugacja, transdukcja, transformacja). Znaczenie praktyczne ró nych zmian w genotypie (zmiana cech morfologicznych, biochemicznych, chorobotwórczoœci, wra liwoœci na antybiotyki). Pod³o a do hodowli drobnoustrojów podzia³y, przyk³ady (p³ynne sta³e, pó³p³ynne; proste wzbogacone, wybiórczo-ró nicujace, wybiórczo-namna aj¹ce, specjalne, pod³o a chromogenne); zastosowanie ró nych pod³ó w diagnostyce. Ró nicowanie drobnoustrojów na podstawie rodzaju wzrostu na pod³o ach p³ynnych (zmêtnienie) i sta³ych (kolonie). Wykorzystanie metabolizmu (cechy biochemiczne) do ró nicowania drobnoustrojów. Æw. 2. Film: Badania biochemiczne systemem API. Ogl¹danie ró - nych pod³o y do hodowli drobnoustrojów przed i po posiewie. Ocena wzrostu bakterii i grzybów na pod³o ach sta³ych i p³ynnych charakterystyka morfologiczna i biochemiczna kolonii. Demonstracja zestawu do hodowli bakterii beztlenowych (anaerostat) i wymagaj¹cych zwiêkszonej atmosfery dwutlenku wêgla (eksykator). Ró nicowanie bakterii na podstawie cech biochemicznych (testy API i ATB) Wizyta w po ywkarni i pracowni bakteriologicznej przygotowanie szk³a i po ywek, wykorzystanie po ywek w codziennej diagnostyce, odczytanie cech biochemicznych wizualnie i systemem komputerowym. 3. Podstawy wirusologii. Podstawowe cechy wirusów ró ni¹ce je od innych drobnoustrojów. Budowa i wymiary wirusów. W³aœciwoœci i udzia³ poszczególnych struktur wirusów: w patomechanizmie zaka enia, w diagnostyce, do produkcji szczepionek. Fazy replikacji wirusów, wp³yw typu replikacji na przebieg zaka enia wirusowego. Priony. Podstawowe grupy wirusów RNA: (Orthomyxoviridae (Influenza); Paramyxoviridae (Parainfluenza, Mumps, Measles, RSV); Rabdoviridae (Rabies); Filoviridae (Marburg, Ebola virus); Bunyaviridae (Hantavirus); Picornaviridae (rinowirusy, HAV, enterovirusy: Polio, Coxackie, Echo); Reoviridae (Rotavirus); Retroviridae (HIV, HTLV); Togaviridae (Rubella,); Coronaviridae; Calciviridae (Norwalk virus); Flaviviridae (Yellow fever, Denque virus, HCV); grupy wirusów wywo³uj¹cych gor¹czki krwotoczne, zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenia mózgu (Toga-, Flavi-, Bunya-, Arenaviridae); tzw. arbowirusy. 3

Podstawowe grupy wirusów DNA: Herpesviridae (Herpes simplex,varicella-zoster, CMV, EBV, HHV6, HHV7); Adenoviridae; Papovaviridae (HPV, JC virus); Parvoviridae (B19); Hepadnaviridae (HBV); Poxviridae: (Variola, Vaccinia). Metody namna ania wirusów (hodowle komórkowe, zarodki ptasie, wra liwe zwierzêta). Metody wykrywania namno onych wirusów: efekt cytopatyczny, metoda ³ysinkowa, odczyn hemaglutynacji, odczyn hemadsorpcji, odczyn neutralizacji, metody mikroskopowe. Bakteriofagi, mykofagi i ich zastosowanie w medycynie. Liza i lizogenia. Æw. 3. Hodowla wirusów w zarodkach kurzych metody zaka ania i pobierania p³ynów z zarodka. Demonstracja hodowli komórkowych: efekt cytopatyczny, hemadsorpcja. Wykrywanie wirusów metod¹ hemaglutynacji odczyn szkie³kowy (jakoœciowy) i probówkowy (ustalenie miana wirusa). Ogl¹danie cia³ek wtrêtowych Negriego (w tkance mózgowej zwierzêcia chorego na wœciekliznê) w preparacie barwionym i metod¹ IF. Posiewy wymazów z nosa, gard³a, ucha, skóry. 4. Zwi¹zki wzajemne miêdzy drobnoustrojami a cz³owiekiem. Formy wspó³ ycia miêdzy drobnoustrojami: synergizm, antagonizm, obojêtnoœæ przyk³ady. Wspó³ ycie drobnoustrojów z organizmem: symbioza, komensalizm, saprofityzm, oportunizm, paso ytnictwo, nosicielstwo, antybioza. Normalna (fizjologiczna) mikroflora cz³owieka skóra, uk³ad oddechowy, pokarmowy, moczowo-p³ciowy. Rola i uwarunkowania najczêœciej wystêpuj¹cych drobnoustrojów. Chorobotwórczoœæ (zjadliwoœæ) drobnoustrojów zakaÿnoœæ, inwazyjnoœæ, toksycznoœæ. Czynniki warunkuj¹ce chorobotwórczoœæ: struktury powierzchniowe (fimbrie,otoczki, substancje œluzowe, bia³ka adhezyjne), toksyny (egzotoksyny, endotoksyny, enterotoksyny, mechanizmy dzia³ania toksyn), enzymy (np. koagulaza, hialuronidaza, itp.). Terminy zwi¹zane z zaka eniem, zapaleniem i epidemiologi¹ chorób infekcyjnych: adhezja, kolonizacja, kontaminacja, inwazja, ewazja, zaka enie (ostre, przewlek³e, oportunistyczne, miejscowe, uk³adowe, uogólnione, bezobjawowe, objawowe, latentne, mieszane, pierwotne, reinfekcja, superinfekcja, szpitalne, pozaszpitalne, endogenne, egzogenne, wrodzone, nabyte, antropono- 4

za, antropozoonoza, zoonoza, sapronoza, bakteriemia, posocznica, intoksykacja, zara enie, rezerwuar zarazka, Ÿród³o zaka enia, wrota zaka enia, okres wylegania, epidemia, endemia, pandemia, wspó³czynnik zachorowalnoœci, wskaÿniki: zapadalnoœæ, chorobowoœæ, umieralnoœæ, œmiertelnoœæ. Æw. 4. Przyk³ady wspó³ ycia drobnoustrojów bakterie tlenowe i beztlenowe, posiew z mamk¹. Odczytanie posiewów wykonanych z ró - nych miejsc wystêpowania drobnoustrojów w organizmie. Wykonanie posiewów odciskowych palców i wymazów z powierzchni. Wykonanie badania zanieczyszczenia powietrza metod¹ opadow¹. 5. Metody niszczenia drobnoustrojów poza organizmem ludzkim. Sanityzacja, dezynfekcja, sterylizacja definicja, praktyczne zastosowanie. Dezynfekcja. Fizyczna: termiczna (pasteryzacja, tyndalizacja, dekoktacja gotowanie), promieniowanie UV; chemiczna: kwasy, zasady, alkohole, aldehydy, zwi¹zki zawieraj¹ce aktywny chlor i jod, pochodne fenolowe, detergenty i myd³a, zwi¹zki utleniaj¹ce, zwi¹zki metali ciê kich, barwniki, inne, zasady doboru preparatów dezynfekcyjnych, Sterylizacja. Wysokotemperaturowa (suche gor¹ce powietrze odpowiednie piece, para wodna w nadciœnieniu sterylizator parowy /autoklaw/, spalanie spalarnie, wy arzanie eza); niskotemperaturowa (gazowa tlenkiem etylenu lub formaldehydem, fumigacja); promieniowanie przenikliwe; chemiczna: œrodki odka aj¹ce aldehydy, chlorowce, nadboran potasowy; mechaniczna: filtry; plazmowa. Kontrola procesu sterylizacji: wskaÿniki fizyczne, chemiczne, biologiczne. Metody badania bakteryjnego zanieczyszczenia powietrza i powierzchni, sprzêtu: metoda opadowa samoistna i z wymuszonym obiegiem, wymazy przydatnoœæ w praktyce (wady i zalety). Czynniki fizyczne i chemiczne dzia³aj¹ce na wirusy. Æw. 5. Filmy: Higiena w szpitalu. Zaka enia szpitalne (Virkon). Demonstracja ró nego typu aparatury do wyja³awiania. Ogl¹danie wskaÿników chemicznych kontroluj¹cych proces sterylizacji. Odczytanie posiewów sporotestów A i S. Ogl¹danie p³ytki z przyk³adem dzia³ania promieniowania UV i œrodków dezynfekcyjnych. Przegl¹d prospektów najczêœciej stosowanych chemicznych œrodków dezynfekcyjnych i sterylizuj¹cych. Ogl¹danie posiewów z palców, powierzchni i powietrza. 5

6. Chemioterapia zaka eñ bakteryjnych, czêœæ I. Ogólna charakterystyka i podzia³ substancji dzia³aj¹cych na drobnoustroje chemioterapeutyki, antybiotyki: beta-laktamowe (penicyliny, cefalosporyny, monobaktamy, karbapenemy, inhibitory beta-laktamaz), aminoglikozydy, chinolony, tetracykliny, makrolidy, linkosamidy, glikopeptydy, inne. Sposób dzia³ania (bakteriobójczy, bakteriostatyczny), zakres dzia- ³ania (w¹skie, szerokie spektrum), mechanizm dzia³ania poszczególnych grup antybiotyków (hamowanie syntezy œciany komórkowej, uszkodzenie b³ony cytoplazmatycznej, blokowanie syntezy bia³ek, blokowanie syntezy DNA, konkurencyjne wnikanie w ³añcuch metaboliczny). Leki przeciwpr¹tkowe, przeciwgrzybicze, przeciwwirusowe mechanizmy dzia³ania. Uboczne dzia³anie antybiotyków alergiczne, toksyczne, biologiczne, efekt poantybiotykowy. Metody badania wra liwoœci bakterii na antybiotyki in vitro antybiogramy: metoda dyfuzyjno-kr¹ kowa, metody kolejnych rozcieñczeñ w pod³o u sta³ym i p³ynnym, E-testy. Znaczenie kliniczne MIC i MBC. Æw. 6. Omówienie zasad wykonywania antybiogramu dyfuzjno-kr¹ - kowego wg wytycznych NCCLS przygotowanie odpowiedniego inoculum, posiew na odpowiednie pod³o e, dobór w³aœciwych kr¹ ków. Formularz antybiogramu. Omówienie zasad odczytywania i interpretacja wyników antybiogramów wykonanych metod¹ dyfuzyjno-kr¹ kow¹ (wra liwy, œrednio wra liwy, oporny) oraz kolejnych rozcieñczeñ (ustalenie MIC) dla ró nych rodzajów/ grup drobnoustrojów. Odczytanie MIC na podstawie E-testu. 7. Chemioterapia zaka eñ bakteryjnych, czêœæ II. Aktualne problemy antybiotykoterapii narastanie opornoœci, zmiennoœæ czynników etiologicznych zaka eñ. Mechanizmy powstawania opornoœci bakterii na antybiotyki opornoœæ naturalna, opornoœæ nabyta: zwi¹zana z chromosomem mutacje, zwi¹zana z plazmidami i transpozonami koniugacja, transdukcja, transformacja, selekcja szczepów opornych. Ekspresja fenotypowa opornoœci na antybiotyki synteza enzymu degraduj¹cego, modyfikacja miejsca docelowego dzia³ania, zaburzenie barier przepuszczalnoœci, ominiêcie ogniwa zablokowanego przez enzym, wyp³yw antybiotyku. 6

Mechanizmy opornoœci klinicznie wa nych patogenów: Staphylococcus, Streptococcus pneumoniae, Streptococcus pyogennes, Enterococcus, Haemophilus influenzae, E. coli, Klebsiella, Proteus, Pseudomonas, Acinetobacter. Wskazania i zasady racjonalnej terapii: terapia empiryczna, terapia celowana. Æw. 7. Film: Oznaczanie MRSA. Wykrywanie ró nych mechanizmów opornoœci: betaklaktamazy ESBL i AmpC, mechanizm MLS, szczepy MRSA, VISA, HLAR, VRE, GISA. Kliniczna interpretacja wyników antybiogramów uzyskanych in vitro. MIKROBIOLOGIA SZCZEGÓ OWA I KLINICZNA 1. Podstawy wykrywania zaka eñ. Cel i znaczenie badania mikrobiologicznego. Zasady pobierania materia³u do badañ mikrobiologicznych: okres pobierania, rodzaje materia³ów, sposoby pobierania, przechowywania i transportu, skierowanie do pracowni mikrobiologicznej. Opracowanie materia³u w pracowni bakteriologicznej wykonanie i znaczenie praktyczne poszczególnych etapów: badanie mikroskopowe preparat bezpoœredni barwiony metod¹ Grama lub inn¹ ewentualnie wykazanie antygenu bezpoœrednio w materiale metodami serologicznymi lub genetycznymi; posiewy na odpowiednie pod³o a bakteriologiczne; identyfikacja wyhodowanych drobnoustrojów preparat z hodowli, ocena morfologii kolonii, badanie cech biochemicznych, badanie serologiczne, typowanie fagowe, sondy molekularne; oznaczenie wra liwoœci na antybiotyki; badanie zjadliwoœci drobnoustrojów (metody in vivo i in vitro). Kliniczna interpretacja wyniku badania bakteriologicznego. Oznaczanie miana przeciwcia³ w surowicy ró ne odczyny serologiczne. Æw. 1. Film: Pobieranie materia³ów do badañ mikrobiologicznych. Omówienie i wype³nienie skierowania na badanie bakteriologiczne. Przeprowadzenie i omówienie badania bakteriologicznego na przyk³adzie badania ropy preparat bezpoœredni, posiew na pod³o a: agar z krwi¹, McConkeya, Chapmana, tioglikolanowe; ró nicowanie wyros³ych kolonii (gronkowce koagulaza, E. coli szereg biochemiczny), antybiogram. Ogl¹danie preparatów bezpoœrednich z ró - nych materia³ów. Ogl¹danie zestawu do wykrycia Chlamydia trachomatis w materiale chorobowym. Ogl¹danie hodowli z ró nych materia³ów w pracowni bakteriologicznej. Ró nicowanie cech biochemicznych bakterii. 7

Ogl¹danie surowic wzorcowych do ró nicowania bakterii. 2. Ziarniaki Gram-dodatnie i Gram-ujemne tlenowe lub wzglêdnie beztlenowe. Ziarniaki Gram-dodatnie, katalazo-dodatnie: Micrococcus, Staphylococcus, Stomatococcus. Ziarniaki Gram-dodatnie, katalazo-ujemne: Streptococcus, Enterococcus, Aerococcus, Gemella. Ziarniaki Gram-ujemne: Neisseria, Moraxella. Wystêpowanie, czynniki warunkuj¹ce chorobotwórczoœæ, najczêstsze postacie kliniczne zaka eñ, mechanizmy obronne typ odczynu zapalnego, epidemiologia, diagnostyka, leczenie zaka eñ wywo³anych przez Staphylococcus (S. aureus, S. epidermidis (grupa CNS), S. saprophyticus), Streptococcus (grupy serologiczne: A S. pyogenes, B S. agalactiae, C S. equisimilis, G ró ne szczepy, S. pneumoniae, grupa viridans ), Enterococcus (E. faecalis, E. faecium), Neisseria (N. meningitidis, komensalne gatunki wystêpuj¹ce fizjologicznie w jamie ustnej), Moraxella catarrhalis. Æw. 2. Ogl¹danie preparatów bezpoœrednich z czyraka zaka enie gronkowcowe. Ocena morfologii ró nych kolonii gronkowców na agarze zwyk³ym, agarze z krwi¹ i pod³o u Chapmana. Wykonanie testu na obecnoœæ katalazy. Ró nicowanie gronkowców: wykonanie testu sprawdzaj¹cego wytwarzanie clumping factor (CF), ogl¹danie testu probówkowego na wytwarzania koagulazy, ocena wytwarzania DNA-zy. Ocena antybiogramów z gronkowcami: PSSA (wra liwe na penicylinê), MSSA (wytwarzaj¹ penicylinazê), MRSA(oporne na metycylinê gen meca), wypisanie wyniku. Ró nicowanie paciorkowców: ocena morfologii kolonii i typu hemolizy paciorkowców hemolizuj¹cych, zieleni¹cych i niehemolizuj¹cych, test na katalazê, ogl¹danie zestawu do ró nicowania serologicznego paciorkowców hemolizuj¹cych (Streptokit), ocena testu na optochinê do ró nicowania pneumokoków od paciorkowców zieleni¹cych. Demonstracja badania poziomu ASO. Ocena antybiogramów z paciorkowacami hemolizuj¹cymi i pneumokokami, wypisanie wyniku. Ró nicowanie enterokoków: wzrost na agarze zwyk³ym, agarze z krwi¹ i D-Coccosel, wykonanie testu PYR. Ocena antybiogramu z enterokoków i HLAR, wypisanie wyniku. Ogl¹danie preparatów bezpoœrednich z zaka enia dwoinkami zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. Ogl¹danie zestawu do okreœlenia grupy serologicznej Neisseria meningitidis. Ró nicowanie Moraxella catarrhalis od Neisseria za pomoc¹ kr¹ ka z glukoz¹. Ogl¹danie zestawów do ró nicowania biochemicznego ww. drobnoustrojów. 8

3. Pa³eczki Gram-ujemne tlenowe lub wzglêdnie beztlenowe. Pa³eczki Gram-ujemne niefermentuj¹ce niewybredne tlenowe: Pseudomonas, Stenotrophomonas, Burkholderia, Acinetobacter, Alcaligenes, Moraxella, Flavobacterium. Pa³eczki Gram-ujemne jelitowe (du e) wzglêdnie beztlenowe z rodziny Enterobacteriaceae: Escherichia coli, Salmonella, Shigella, Klebsiella, Enterobacter, Citrobacter, Serratia, Proteus, Morganella, Providencia, Yersinia). Pa³eczki oksydazo-dodatnie, fermentuj¹ce: Vibrio, Aeromonas, Plesiomonas, Campylobacter, Helicobacter. Kokopa- ³eczki Gram-ujemne (ma³e): Francisella, Pasteurella, Brucella, Bordetella, Gardnerella, Haemophilus, Legionella (szczegó³owe omówienie ca³ej grupy na innych æwiczeniach). Wystêpowanie, czynniki warunkuj¹ce chorobotwórczoœæ, najczêstsze postacie kliniczne zaka eñ, mechanizmy obronne, zasady diagnostyki zaka eñ wywo³anych przez Escherichia coli (szczepy ETEC, EPEC, EIEC, EHEC), Shigella (S. dysenteriae, S. flexneri, S. boydii. S. sonnei), Salmonella (serotypy S typhi (D) dur brzuszny, S. paratyphi (A, B, C) dury rzekome, salmonellozy serotypy: S. enteritidis, S. agona, S. typhimurium, S. heidelberg, Klebsiella (K. pneumoniae, K. oxytoca, K. rhinoscleromatis, K. ozenae), Pseudomonas aeruginosa, Stenotrophomonas malthophilia, Burkholderia cepacia, Acinetobacter baumannii, Vibrio cholerae, Campylobacter jejuni, Helicobacter pylori. Æw. 3. Ocena wygl¹du kolonii ró nych pa³eczek Gram-ujemnych na pod³o u Mc Conkeya kolonie laktozo-dodatnie (E coli), laktozo-ujemne (Salmonella, Shigella, Proteus), œluzowe (Klebsiella). Ocena wygl¹du kolonii Salmonella na pod³o u SS oraz Pseudomonas na pod³o u Pyocyanosel. Ró nicowanie pa³eczek Gram-ujemnych na podstawie cech biochemicznych testy API, ATB, inne. Wykonanie typowania serologicznego E. coli EPEC. Ogl¹danie zestawów do typowania serologicznego Salmonella, Shigella. Odczytanie odczynu Widala. Przyk³ad typowania fagowego bakterii. Odczytanie antybiogramów z ró nych pa³eczek, wypisanie wyniku. Badanie wytwarzania beta-laktamaz przez Klebsiella. Ogl¹danie preparatów z hodowli Helicobacter pylori. Wykrycie Helicobacter pylori na pomoc¹ testu ureazowego (ureaza +). 4. Bakterie beztlenowe. Ziarniaki Gram-dodatnie: Peptococcus, Peptostreptococcus, Sarcina. Ziarniaki Gram-ujemne: Veilonella. Pa³eczki Gram-ujemne nieprzetrwalnikujace: Bacteroides, Porphyromonas, Prevotella, Fusobacte- 9

rium, Leptotrichia. Pa³eczki Gram-dodatnie nieprzetrwalnikuj¹ce: Actinomyces, Propionibacterium, Eubacterium, Lactobacillus, Bifidobacterium, Mobiluncus. Pa³eczki Gram-dodatnie przetrwalnikujace (laseczki): Clostridium. Wystêpowanie bakterii beztlenowych we florze fizjologicznej cz³owieka. Uwarunkowania zaka eñ wywo³anych przez bakterie beztlenowe, czynniki sprzyjaj¹ce, czynniki warunkuj¹ce chorobotwórczoœæ, postacie kliniczne zaka eñ beztlenowcami, wskazania, rodzaje materia³ów i transport na badania w kierunku beztlenowców. Zasady badania bakteriologicznego w kierunku beztlenowców: pobieranie materia³u, transport (odpowiednie pod³o e transportowe), ocena preparatu bezpoœredniego barwionego metod¹ Grama, posiewy na odpowiednie pod³o a w warunkach beztlenowych, kontrola wzrostu w warunkach beztlenowych (równoleg³y przesiew na pod³o a tlenowe i beztlenowe), identyfikacja biochemiczna, ocena wra liwoœci beztlenowców na antybiotyki. Zaka enia wywo³ywane przez beztlenowe promieniowce Actinomyces israeli (promienica) oraz przez laseczki z rodzaju Clostridium (C. tetani, C. difficile, C. botulinum, C. perfringens i inne) chorobotwórczoœæ, diagnostyka, epidemiologia, leczenie. Mechanizmy odpornoœciowe w zaka eniach wywo³anych przez beztlenowce. Æw. 4. Film: Podstawowe metody hodowli beztlenowców. Pokaz zestawu do hodowli beztlenowców. Demonstracja pod³o a p³ynnego do wzrostu beztlenowców. Wykonanie i ogl¹danie preparatów bezpoœrednich barwionych metod¹ Grama z beztlenowcami (z p³ytki nazêbnej, kieszonki dzi¹s³owej, ka³u). Ogl¹danie hodowli z bakteriami beztlenowymi (charakterystyczny zapach). Ogl¹danie preparatów z hodowli Actinomyces. Ogl¹danie preparatów z hodowli laseczek Clostridium. Ogl¹danie preparatów i hodowli Propionibacterium acnes ze zmiany tr¹dzikowej. Ró nicowanie biochemiczne bakterii beztlenowych typu API. Ocena antybiogramu z bakterii beztlenowych, wypisanie wyniku. 5. Pa³eczki Gram-dodatnie tlenowe. Pa³eczki Gram-dodatnie przetrwalnikuj¹ce: Bacillus. Pa³eczki Gram-dodatnie nieprzetrwalnikuj¹ce: Corynebacterium maczugowce, Mycobacterium pr¹tki, Erysipelothrix, Listeria. Rozga³êzione pa³eczki promieniowce: Nocardia, Streptomyces, Rodococcus, Actinomadura. Zaka enia wywo³ywane przez pr¹tki kwasoopor- 10

ne Mycobacterium: podzia³, morfologia i fizjologia pr¹tków, postacie kliniczne, diagnostyka w gruÿlicy (opracowanie materia³u, homogenizacja, preparaty bezpoœrednie, hodowle, próba biologiczna, system Bactec 460, sondy molekularne, lekoopornoœæ. Odpornoœæ (szczepienia, próba tuberkulinowa) i epidemiologia w gruÿlicy. Zaka enia wywo³ywane przez Nocardia asteroides, diagnostyka, leczenie. Zaka enia wywo³ywane przez Corynebacterium diphtheriae diagnostyka, leczenie, profilaktyka, odpornoœæ. Æw. 5. Film: Tr¹d. Ogl¹danie preparatów barwionych metod¹ Grama i Neissera z maczugowców b³onicy i rzekomob³oniczych. Ogl¹danie hodowli maczugowców rzekomob³oniczych na agarze z krwi¹ oraz pod³o u Löfflera. Ogl¹danie preparatów barwionych metod¹ Grama oraz hodowli na agarze zwyk³ym (mikrokolonie) promieniowców Nocardia. Ogl¹danie pr¹tków gruÿlicy w preparatach bezpoœrednich barwionych metod¹ Ziehl-Neelsena i fluorescencyjnych. Ogl¹danie hodowli pr¹tków na pod³o u Lövensteina Jensena i lekoopornoœci. Ocena odczynu tuberkulinowego u œwinki morskiej. 6. Zaka enia odzwierzêce antropozoonozy. Czynniki etiologiczne chorób odzwierzêcych: bakterie, wirusy, inne. Choroby wywo³ane przez pa³eczki Gram-ujemne: bruceloza (Brucella abortus, B melitensis), tularemia (Francisella tularensis), d uma (Yersinia pestis), jersiniozy (Yersinia enterocolitica i Y. pseudotuberculosis), Pastereuella multocida. Choroby wywo³ane przez pa³eczki Gramdodatnie nieprzetrwalnikujace: listerioza (Listeria monocytogenes), ró yca (Erisipelothrix rhusiopathiae.) Choroby wywo³ane przez bakterie spiralne: leptospirozy (Leptospira interrogans serotypy: L. icterohaemorrhagiae choroba Weila, L. grippotyphosa gor¹czka b³otna), borelioza z Lyme (Borrelia burgdorferi), dur powrotny (Borrelia recurrentis), choroba kociego pazura (Bartonella henselae), goraczka Q (Coxiella burnetii), riketsjozy dur plamisty (Rickettsia prowazeki) oraz inne gor¹czki, erlichioza (Ehrlichia), papuzica (Chlamydia psittaci). Choroby wywo³ane przez pa³eczki Gram-dodatnie, przetrwalnikujace laseczki): w¹glik (Bacillus anthracis). Czynniki warunkuj¹ce chorobotwórczoœæ w/w drobnoustrojów, postacie kliniczne, specyfika diagnostyki w poszczególnych schorzeniach (preparat bezpoœredni, hodowle na odpowiednich pod³o ach, identyfikacja, badania serologiczne, próby skórno-alergiczne), epidemiologia i profilaktyka. 11

Æw. 6. Ogl¹danie preparatów barwionych metod¹ Grama i hodowli laseczek tlenowych. Ogl¹danie preparatów barwionych metod¹ Grama z pa³eczek Brucella. Odczytanie odczynu Wrighta. Wykrywanie Borrelia burgdorferi metod¹ IF. 7. Zaka enia wirusowe. Przypomnienie budowy i sposobów namna ania wirusów oraz mechanizmów odpornoœci w zaka eniach wirusowych. Ogólne wskazania i zasady diagnostyki wirusologicznej izolacja wirusa: rodzaj, okres pobierania, przechowywanie, transport materia³ów; opracowanie materia³u w pracowni wirusologicznej namna anie na wra liwych ywych komórkach, identyfikacja wirusa w mikroskopie lub odczynami serologicznymi. Zastosowanie odczynów serologicznych w diagnostyce schorzeñ wirusowych (odczyny wi¹zania dope³niacza, neutralizacji, zahamowania hemaglutynacji lub hemadsorpcji, immunofluorescencji, immnuenzymatyczne, radioimmunologiczne, lateksowe): do rozpoznania namno onego wirusa; do okreœlenia miana przeciwcia³ w surowicy; do wykrycia antygenu wirusowego w surowicy. Zastosowanie biologii molekularnej w diagnostyce wirusologicznej. Epidemiologia i diagnostyka zaka eñ WZW, HIV, grypy, wœcieklizny. Chemioterapia zaka eñ wirusowych leki przeciwwirusowe, mechanizmy dzia³ania. Zaka enia wywo³ywane przez priony. Æw. 7. Film: Zaka enia HIV. Ogl¹danie cia³ek wtrêtowych w zaka eniu wirusem wœcieklizny w mikroskopie œwietlnym oraz metod¹ IF. Wykrycie swoistych przeciwcia³ w odczynie zahamowania hemaglutynacji (grypa, œwinka, odra). Wykrycie antygenu HBS metod¹ Elisa. Mo liwoœci diagnostyki ró nych zaka eñ wirusowych prospekty. 8. Zaka enia grzybicze. Przypomnienie morfologii grzybów budowa, rozmna anie. Praktyczna klasyfikacja grzybów dermatofity, dro d aki i grzyby dro d opodobne, pleœnie, grzyby dimorficzne przyk³ady. Wystêpowanie grzybów w œrodowisku i normalnej mikroflorze cz³owieka. Zaka enia wywo³ywane przez Candida, Cryptococcus, Pityrosporum, Trichosporon, Geotrichum, Aspergillus, dermatofity. Czynniki wp³ywaj¹ce na rozwój grzybic. Kliniczne postacie grzybic. Odpornoœæ w zaka eniach grzybiczych. Ogólny schemat badania mykologicznego: preparat bezpoœredni (formy inwazyjne), hodowle, ró ni- 12

cowanie cech morfologicznych i biochemicznych, diagnostyka serologiczna, testy skórne, próba biologiczna. Chemioterapia zaka eñ grzybiczych, oznaczanie wra liwoœci na leki (antymykogram). Mykotoksyny. Æw. 8. Ocena morfologii kolonii grzybów na pod³o u Sabourauda. Ocena morfologii komórek w hodowli szkie³kowej. Wykonanie i ocena preparatów bezpoœrednich z plwociny. Ocena morfologii grzybów w preparacie z KOH. Odczytanie testu filamentacji. Odczytanie testu biochemicznego (asymilacja, fermentacja) API. Odczytanie antymykogramu. 9. Zaka enia dróg oddechowych i oka. Przypomnienie flory fizjologicznej uk³adu oddechowego oraz mechanizmów obrony przed zaka eniem. Najczêstsze postaci kliniczne zaka eñ górnych (URTI) i dolnych (LRTI) dróg oddechowych, czynniki etiologiczne (wirusy, grzyby, bakterie: gronkowce, paciorkowce, pa³eczki Gram-ujemne, inne, drobnoustroje wywo³uj¹ce atypowe zapalenia p³uc: Mycoplasma, Chlamydia, Legionella, Coxiella), zaka enia pozaszpitalne i szpitalne. Zasady diagnostyki (posiewy, badania serologiczne, wykrycie antygenu) i leczenia zaka eñ uk³adu oddechowego. Chorobotwórczoœæ, diagnostyka, epidemiologia zaka eñ wywo³anych przez Haemophilus influenzae, Mycoplasma pneumoniae, Legionella pneumophila, Bordetella pertussis. Zaka enia oka zaka enia wirusowe, grzybicze, bakteryjne, postaci kliniczne, zasady diagnostyki i leczenia. Æw. 9. Ogl¹danie i ocena preparatów bezpoœrednich z plwociny (leukocyty, bakterie, grzyby). Ogl¹danie hodowli ró nych materia³ów z dróg oddechowych z udzia³em: Staphylococccus aureus, Streptococcus pyogenes, Streptococcus pneumoniae, Klebsiella pneumoniae, Pseudomonas aeruginosa. Przypomnienie zasad ró nicowania ww. drobnoustrojów. Ró nicowanie gatunków H influenzae (kr¹ - ki X, V, XV) oraz Moraxella catarrhalis. Ocena antybiogramów wykonanych z w/w drobnoustrojów, wypisanie i interpretacja wyniku. 10. Zaka enia uk³adu pokarmowego. Zatrucia pokarmowe. Przypomnienie flory fizjologicznej przewodu pokarmowego i miejscowych mechanizmów obronnych. Czynniki etiologiczne (bakterie, wirusy, paso yty), postacie kliniczne, epidemiologia, leczenie zaka eñ przewodu pokarmowego i zatruæ pokarmowych. Zasady badañ mikrobiologicznych w chorobach przewodu pokarmowego: 13

badanie ka³u i wymazów z odbytu na pod³o ach wybiórczo-ró nicuj¹cych, badanie biochemiczne, typowanie serologiczne, typowanie fagowe; posiew krwi, moczu, ó³ci, ka³u, odczyny serologiczne (dur i paradury); wykrycie toksyn (Clostridium botulinum, Clostridium difficile, S. aureus); wykrycie antygenu w kale (Rotavirus). Profilaktyka zaka eñ jelitowych: badanie nosicielstwa Salmonella, Shigella, badanie stopnia zanieczyszczenia wody miano coli. Æw. 10. Wykonanie posiewu ka³u na pod³o a wybiórcze. Ogl¹danie dodatnich posiewów w kierunku Salmonella. Ocena testów biochemicznych wyizolowanych pa³eczek Gram-ujemnych. Wykonanie badania serologicznego celem wykrycia patogennych E coli. Ogl¹danie surowic do ustalenia serotypu Salmonella, Shigella. Odczytanie odczynu Widala. Ocena stopnia zanieczyszczenia wody. Wykrycie antygenów rotawirusów. Izolacja i wykrycie toksyn Clostridium difficile. 11. Zaka enia uk³adu moczowo-p³ciowego. Przypomnienie flory fizjologicznej uk³adu moczowo-p³ciowego. Czynniki sprzyjaj¹ce zaka eniom dróg moczowo-p³ciowych, postacie kliniczne. Czynniki etiologiczne zaka eñ dróg moczowych. Badanie bakteriologiczne moczu zasady i sposoby pobierania moczu, posiewy iloœciowe i jakoœciowe, antybiogram. Flora fizjologiczna, stopnie czystoœci pochwy. Najczêœciej wystêpuj¹ce stany zapalne pochwy: dro d yca, rzêsistkowica, bakteryjna waginoza (Gardnerella vaginalis), chlamydioza (Chlamydia trachomatis), opryszczka (Herpes simplex typ 2). Zasady diagnostyki i leczenia. Zaka enia wewn¹trzp³odowe i oko³oporodowe (Toxoplasma gondii, Rubella virus, CMV, HSV TORCH; Treponema pallidum, Streptococcus agalactiae). Æw. 11. Wykonanie posiewu moczu ez¹ kalibrowan¹ (w pracowni). Ocena jakoœciowych i iloœciowych posiewów moczu. Ocena antybiogramów z dróg moczowych, wypisanie i interpretacja wyniku. Ogl¹danie preparatów bezpoœrednich z rzêsistkiem. Ogl¹danie posiewów wymazów z pochwy. Ogl¹danie hodowli Lactobacillus, Gardnerella vaginalis, Streptococcus agalactiae. 12. Choroby przenoszone drog¹ p³ciow¹ STD. Czynniki etiologiczne aktualnie zwi¹zane z chorobami przenoszonymi drog¹ p³ciow¹: wirusowe: 1.a: HSV, HPV, MCV (wywo³uj¹ lokalne zmiany w obrêbie i okolicy narz¹dów rodnych); 1.b. HIV, HBV, HDV, 14

HCV, HGV, HTLV, HHV 8 (komórka docelowa poza uk³adem p³ciowym); bakteryjne: Treponema pallidum, Neisseria gonorrhoeae, Chlamydia trachomatis, Haemophilus ducreyi, Gardnerella vaginalis; inne: Trichomonas vaginalis, dro d aki. Ki³a morfologia i fizjologia krêtka bladego Treponema pallidum, inne krêtki wystepuj¹ce fizjologicznie i chorobotwórcze, diagnostyka ki³y w zale noœci od okresu choroby (preparat bezpoœredni, odczyny serologiczne klasyczne (VDRL, USR, Wassermana, Kolmera) i nowoczesne (FTA, FTA-ABS, immobilizacyjny), profilaktyka ki³y, zaka enia poza kontaktem p³ciowym. Rze ¹czka morfologia i fizjologia dwoinek rze ¹czki Neisseria gonorrhoeae, diagnostyka ostrej i przewlek³ej rze ¹czki (preparat bezpoœredni, hodowle, identyfikacja), zaka enia poza kontaktem p³ciowym. Nierze ¹czkowe zapalenia cewki moczowej (NGU) chlamydie, mykoplazmy, diagnostyka. Chemioterapia STD. Æw. 12. Filmy: Rze ¹czka. Ki³a wczesna objawowa. Ogl¹danie preparatów bezpoœrednich z zaka enia dwoinkami rze ¹czki. Ogl¹danie hodowli dwoinek rze ¹czki, wykonanie testu na wytwarzanie oksydazy. Wykonanie odczynu VDRL. Ogl¹danie odczynu FTA-ABS. Ogl¹danie zestawu do diagnostyki Ureaplasma. Wykrycie Chlamydia trachomatis w preparatach bezpoœrednich metod¹ IF. 13. Neuroinfekcje, zaka enia krwi, wsierdzia, skóry, koœci i stawów. Czynniki predysponuj¹ce do zaka eñ CUN, drogi zaka enia. Zasady pobierania p³ynu mózgowo-rdzeniowego do badania bakteriologicznego i wirusologicznego. Czynniki etiologiczne zapaleñ opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu: bakteryjne ropne: Neisseria meningitidis, Haemophilus influenzae, Streptococcus pneumoniae, Staphylococus, Streptococcus agalactiae, pa³eczki Gram-ujemne, bakteryjne nieropne: Mycobacterium tuberculosis, Listeria monocytogenes, Borrelia burgdorferi, Treponema pallidum; grzybicze: Cryptococcus neoformans, Candida paso ytnicze: Toxoplasma gondii; wirusowe (limfocytarne): wirusy neurotropowe enterowirusy: Polio, Coxackie, Echo, arbowirusy, wœcieklizny; wirusy nie neurotropowe, mog¹ce daæ powik³ania mózgowe odry, œwinki, ró yczki, herpes, adenowirusy, schorzenia latentne CUN. 15

Diagnostyka neuroinfekcji: badanie p³ynu mózgowo-rdzeniowego (preparaty bezpoœrednie, hodowle, wykazanie swoistych antygenów), posiewy innych materia³ów, badania serologiczne (wykrycie przeciwcia³). Posocznica, bakteriemia, zapalenie wsierdzia uwarunkowania kliniczne, czynniki etiologiczne, diagnostyka bakteriologiczna: zasady pobierania krwi na posiew (czas, objêtoœæ, pod³o a, liczba próbek itp.), metody hodowli krwi, ocena posiewów, interpretacja wyniku posiewu krwi. Zapalenia skóry, stawów, koœci, szpiku czynniki etiologiczne, diagnostyka. Zasady chemioterapii zaka eñ CUN i krwi. Æw. 13. Demonstracja zestawów i pod³o y do pobierania p³ynu mózgowo-rdzeniowego i krwi. Ogl¹danie preparatów z zaka eñ p³ynu mózgowo-rdzeniowego i krwi. Interpretacja wyników posiewów krwi. Hodowle i identyfikacja najczêstszych patogenów CUN i krwi. 14. Zaka enia szpitalne. Definicja zaka enia szpitalnego. ród³a i drogi szerzenia siê zaka eñ szpitalnych. Nosicielstwo, kolonizacja, zaka enie. Kliniczne postacie zaka eñ szpitalnych. Czynniki etiologiczne bakteryjne, wirusowe, grzybicze, paso ytnicze. Charakterystyka drobnoustrojów szpitalnych zmiennoœæ, opornoœæ na antybiotyki. Zaka enia u chorych z niedoborami odpornoœci (transplantacja, choroby nowotworowe, AIDS, dializa, inne). Nadzór, kontrola, zapobieganie zaka eniom szpitalnym. Zasady chemioterapii zaka eñ szpitalnych. Æw. 14. Film: Zaka enia szpitalne. Ogl¹danie i odczytanie antybiogramów z zaka eñ szpitalnych. Zasady dochodzenia epidemiologicznego w zaka eniach szpitalnych: typowanie fenotypowe i genotypowe szczepów szpitalnych (MRSA, pa³eczki Gram-ujemne). Zalecana literatura 1. Zaremba M., Borowski J.: Mikrobiologia lekarska. 1997. 2. Virella G.: Mikrobiologia i choroby zakaÿne. 2000. 3. Jab³oñski L.: Podstawy mikrobiologii lekarskiej. 1986. 4. Dzier anowska D.: Antybiotykoterapia praktyczna. 1994. 5. Dzier anowska D., Jeljaszewicz J.: Zaka enia szpitalne. 1999. 6. Kañtoch M.: Wirusologia lekarska. 1998. 7. Roitt I., Brostoff J., Male D.: Immunologia. 1996. 8. Jakóbisiak M.: Immunologia. 1996. 16

9. Mroczkowski T.F.: Choroby przenoszone drog¹ p³ciow¹. PZWL, 1998. IMMUNOLOGIA Cele kszta³cenia 1. Zapoznanie siê z budow¹ oraz pozytywn¹ i negatywn¹ rol¹ uk³adu odpornoœciowego. 2. Poznanie najwa niejszych mechanizmów bior¹cych udzia³ w reakcji odpornoœciowej cz³owieka na ró nego typu antygeny (bakterie, wirusy, grzyby, paso yty, komórki przeszczepu, nowotworowe, w³asne antygeny, p³odowe, alergeny). 3. Umiejêtnoœæ rozpoznawania i wykrywania reakcji odpornoœciowych zachodz¹cych in vivo oraz in vitro, kliniczna interpretacja wyników badañ immunologicznych. 4. Znajomoœæ mo liwoœci modulacji uk³adu odpornoœciowego (szczepienia ochronne, seroterapia, immunoterapia nieswoista, odczulanie). Tematyka wyk³adów i æwiczeñ 1. Podstawowe zasady dzia³ania uk³adu immunologicznego. Odpornoœæ nieswoista. Uk³ad limfatyczny: pierwotne (centralne) i wtórne (obwodowe) narz¹dy limfatyczne, kr¹ enie limfocytów. Komórki uk³adu odpornoœciowego i ich podstawowe funkcje: stem cell, limfocyty B, T, NK, makrofagi, granulocyty, komórki dendrytyczne, komórki tuczne, p³ytki krwi. Mediatory rozpuszczalne: dope³niacz, przeciwcia³a, cytokiny (monokiny, limfokiny, interleukiny, chemokiny ), interferony, mediatory zapalne. Odpornoœæ: wrodzona, nabyta; czynna, bierna; nieswoista, swoista; naturalna, sztuczna; komórkowa, humoralna. Odpornoœæ a odpowiedÿ immunologiczna. Odpornoœæ nieswoista (wrodzona): drogi wnikania antygenu do ustroju, naturalne bariery anatomiczno-czynnoœciowe skóry i b³on œluzowych, rola flory fizjologicznej, nieswoiste czynniki humoralne (dope³niacz, interferony, lizozym. laktoferyna. fibronektyna, bia³ko C-reaktywne, bia³ka szoku termicznego..), komórkowe. Bariera patologiczna zapalenie. Dope³niacz: aktywacja (droga klasyczna i alternatywna), biologiczne efekty uk³adu dope³niacza (zwiêkszenie przepuszczalnoœci naczyñ, chemotaksja i aktywacja neutrofilów, adherencja i opsonizacja, prze- 17

twarzanie kompleksów, liza krwinki lub uszkodzenie komórki pory). Receptory dla fragmentów dope³niacza na komórkach. Wspó³dzia³anie uk³adu dope³niacza z uk³adem krzepniêcia i kinin. Fagocytoza: migracja komórek fagocytuj¹cych, cz¹steczki adhezyjne (integryny, selektyny), czynniki chemotaktyczne (sk³adowe dope³niacza, chemokiny), receptory na komórkach fagocytuj¹cych, opsonizacja, poch³anianie, wewn¹trzkomórkowe zabijanie drobnoustrojów mechanizmy zale ne i niezale ne od tlenu. Cytotoksycznoœæ naturalna komórki NK (brak restrykcji MHC), mechanizm dzia³ania (perforyny). Æw. 1. Film: Fagocytoza. Krwinki bia³e. Metody badania uk³adu dope³niacza: oznaczanie sk³adowych C3, C4, inhibitora C1, czynnika B, aktywnoœci hemolitycznej. Ocena chemotaksji metoda agarozow¹. Metody oceny funkcji komórek fagocytuj¹cych odsetek komórek fagocytuj¹cych, indeks fagocytarny, odsetek komórek zabitych, test NBT. 2. Swoista odpowiedÿ immunologiczna, czêœæ I. Antygen: pe³nowartoœciowy, hapten; autologiczny, izogeniczny (syngeniczny), allogeniczny, ksenogeniczny; antygeny MHC (HLA), antygeny reaguj¹ce krzy owo (heterofilne); alergen, tolerogen. Determinanty antygenowe (epitopy), immunogennoœæ (antygenowoœæ), swoistoœæ, immunogennoœæ a budowa chemiczna antygenu i wielkoœæ cz¹steczki; antygeny T-zale ne i T-niezale ne, superantygeny. G³ówne etapy swoistej odpowiedzi immunologicznej: faza indukcyjna (rozpoznanie antygenu), faza centralna (aktywacja, proliferacja selekcja klonalna i ró nicowanie zaanga owanych komórek w limfocyty efektorowe), faza efektorowa (eliminacja antygenu przy wspó³dzia³aniu ró nych mechanizmów i komórek). Pamiêæ i tolerancja immunologiczna. Limfocyty: subpopulacje: B (B1, B2), T (Th1, Th2, Ts, Tc), NK, NC, NS, antygeny ró nicowania (CD) i inne receptory (B Ig, T TCR), kr¹ enie limfocytów. Prezentacja antygenu: komórki prezentuj¹ce antygen (APC), przetworzenie antygenu. Swoista odpowiedÿ komórkowa: typu cytotoksycznego - rozpoznanie antygenu (T CD8 restrykcja MHC kl. I), mechanizmy cytotoksycznoœci; typu póÿnego rozpoznanie antygenu (Th MHC kl. II), faza efektorowa (aktywowany makrofag). Udzia³ cytokin (interleukiny, IFN-g). Æw. 2. Metody badania poziomu i funkcji limfocytów T i B: izolacja limfocytów, ocena markerów powierzchniowych (testy rozetko- 18

we, przy u yciu przeciwcia³ monoklonalnych metod¹ IF, cytometria przep³ywowa), ocena funkcji limfocytów (test transformacji blastycznej pod wp³ywem fitohemaglutyniny, test zahamowania migracji), ocena stê enia cytokin, testy cytotoksyczne. 3. Swoista odpowiedÿ immunologiczna, czêœæ II. Swoista odpowiedÿ humoralna: rozpoznanie antygenu przez limfocyty B, wspó³dzia³anie T i B, komórki plazmatyczne produkcja przeciwcia³, pierwotna i wtórna odpowiedÿ typu humoralnego. Kooperacja odpowiedzi swoistej humoralnej i komórkowej: immunofagocytoza, ADCC odpowiedÿ komórkowa zale na od przeciwcia³ (NK CD16, makrofagi, neutrofile). Korzystne (ochrona przed czynnikami infekcyjnymi, kontrola rozrostu przednowotworowego) i niekorzystne (alergie, autoimmunizacja, odrzucanie przeszczepu, erytroblastoza p³odowa) konsekwencje odpowiedzi swoistej. Przeciwcia³a: budowa, rola Fab i Fc, izotyp, allotyp, idiotyp, paratop, w³aœciwoœci biologiczne poszczególnych klas Ig, obecnoœæ receptorów Fc na komórkach i ich znaczenie biologiczne, przeciwcia³a monoklonalne, antyidiotypowe; swoistoœæ i si³a wi¹zania z antygenem (powinowactwo affinity, zach³annoœæ avidity). Immunoglobuliny b³onowe. Rodzina immunoglobulin. Reakcje antygen przeciwcia³o: in vivo - neutralizacja, kompleksy immunologiczne, opsonizacja; in vitro - aglutynacja, precypitacja, hemaglutynacja bierna, OWD, IF bezpoœrednia i poœrednia, Elisa, RIA, immunoblotting. Æw. 3. Oznaczanie poziomów przeciwcia³ w surowicy w poszczególnych klasach (IgG, IgM, IgA) metod¹ immunodyfuzji radialnej. Wykrycie antygenu lub przeciwcia³ swoistych w testach serologicznych in vitro: aglutynacja szkie³kowa i probówkowa, precypitacja pierœcieniowa, podwójna dyfuzja w elu, immunodyfuzja radialna, odczyn lityczny, odczyn wi¹zania dope³niacza, immunofluorescencja, ELISA, immuno-blotting. 4. Reakcje nadwra liwoœci, autoimmunizacja. Mechanizmy reakcji nadwra liwoœci. Reakcje wczesne: typ I anafilaktyczny (charakter antygenu-alergenu, przeciwcia³a IgE i receptory Fc dla IgE, zaanga owane komórki, mediatory, postacie kliniczne; typ II cytotoksyczny lub cytolityczny (reakcje potransfuzyjne, polekowe); typ III z udzia³em kompleksów immunologicznych (odczyn Arthusa, choroba posurowicza); reakcje póÿne: typ IV tuberkulinowy (alergie bakteryjne, np. pr¹tki, alergia 19

kontaktowa). Regulacja odpowiedzi immunologicznej: rola antygenu (charakter chemiczny, dawka, droga podania), dope³niacza, przeciwcia³, limfocytów supresyjnych i kontrasupresyjnych, sieæ immunologiczna regulacja poprzez idiotypy. Interakcje neurohormonalne, pokarmowe i genetyczne. Tolerancja immunologiczna, mechanizmy tolerancji. Autoimmunizacja. Autoantygeny, autoprzeciwcia³a, czynniki wp³ywaj¹ce na zaburzenie stanu tolerancji na w³asne antygeny, mechanizmy powstawania chorób autoimmunizacyjnych (typ II i III), uwarunkowania genetyczne i hormonalne, swoistoœæ odpowiedzi autoimmunologicznej choroby narz¹dowo-nieswoiste, przyk³ady. Mimikra antygenowa (gor¹czka reumatyczna). Pozytywna rola IgE, autoimmunizacji i tolerancji. Æw. 4. Film: Próby uczuleniowe. Oznaczanie IgE in vitro testy RIST i RAST. Ocena eozynofilii w pop³uczynach pêcherzykowo-oskrzelowych. Demonstracja odczynu tuberkulinowego u œwinki morskiej oraz badanie reakcji póÿnej u ludzi (Multitest, odczyn tuberkulinowy). Zasady diagnostyki chorób autoimmunizacyjnych wykrywanie autoprzeciwcia³ metod¹ IF i ELISA oraz kompleksów immunologicznych. 5. Immunologia infekcyjna, niedobory odpornoœciowe. Filogeneza i ontogeneza uk³adu odpornoœciowego: rozwój uk³adu immunologicznego w okresie p³odowym, odpornoœæ u noworodków i dzieci, fizjologiczne starzenie siê uk³adu immunologicznego. Gatunkowe, indywidualne i inne nieswoiste czynniki wp³ywaj¹ce na odpornoœæ. Uk³ad immunologiczny skóry i b³on œluzowych: SIS (SALT), MALT GALT, NALT, BALT, podobieñstwa i ró nice, tolerancja pokarmowa, wp³yw promieniowania UV. Zaka enie wypadkowa pomiêdzy w³aœciwoœciami drobnoustroju do namna ania i wywo³ania choroby a zdolnoœci¹ makroorganizmu do szybkiej mobilizacji nieswoistych i swoistych mechanizmów obronnych. Typy zaka eñ: wywo³ane przez obligatoryjne paso yty wewn¹trzkomórkowe (wirusy, chlamydie, riketsje, Toxoplasma gondii), fakultatywne paso yty wewn¹trzkomórkowe (pr¹tki, brucelle, listerie, niektóre grzyby), obligatoryjne paso yty zewn¹trzkomórkowe (wiêkszoœæ bakterii gronkowce, paciorkowce, pa³eczki Gram-ujemne). Odpornoœæ w zaka eniach bakteryjnych: zale noœæ od budowy œciany komórkowej i chorobotwórczoœci (adherencja, toksycznoœæ, inwazyjnoœæ), rola poszczególnych mechanizmów nieswoistych i swo- 20

istych w ró nych typach zaka eñ bakteryjnych. Wstrz¹s septyczny, zjawisko Kocha. Odpornoœæ w zaka eniach wirusowych: zaka enia ostre, latentne, powolne (priony), odpornoœæ wrodzona (interferony, NK, makrofag), udzia³ przeciwcia³, dope³niacza, DTH i mechanizmów cytotoksycznych. Odpornoœæ w zaka eniach grzybiczych i paso ytniczych znaczenie poszczególnych mechanizmów nieswoistych i swoistych. Sposoby unikania mechanizmów obronnych ustroju przez drobnoustroje. Niedobory pierwotne: zale ne od limfocytów B i T, defekty bia³ek dope³niacza, defekty komórek fagocytuj¹cych. Æw. 5. Film: Local pulmonary defense mechanism. Dobór badañ oraz analiza wyników badañ immunologicznych u osób zdrowych, w ró - nych typach zaka eñ, z niedoborami wrodzonymi i nabytymi. 6. Immunologia transplantacyjna i rozrodu. Immunologia transplantacyjna: budowa uk³adu HLA, zasady doboru tkanek do przeszczepu, mechanizmy odrzucania przeszczepu allogenicznego; przeszczep szpiku, reakcja GvH. Wykorzystanie badania uk³adu HLA w wykluczaniu ojcostwa. Zwi¹zek HLA z chorobami. Immunologia rozrodu: immunologiczne podstawy niep³odnoœci u mê czyzn i kobiet, ci¹ a jako przeszczep allogeniczny, immunoterapia nawracaj¹cych poronieñ samoistnych. Æw. 6. Metody badania antygenów zgodnoœci tkankowej: oznaczanie HLA kl. I i II metodami serologicznymi oraz metodami molekularnymi (PCR-SSP, PCR-SSO). Demonstracja testu limfocytotoksycznego. Zasady doboru dawcy i biorcy. Odczyn Coombsa bezpoœredni i poœredni (wykrywanie przeciwcia³ niekompletnych). Immunoprofilaktyka kobiet Rh(-) zasady podania immunoglobuliny anty-d. Demonstracja cytotoksycznoœci komórek NK na przyk³adzie bia³aczki L-1210. Cytotoksycznoœæ komórek LAK. 7. Immunoprofilaktyka, immunomodulacja, immunoterapia. Uodpornienie czynne. Szczepienia ochronne: typy szczepionek, szczepienia obowi¹zkowe, zalecane, szczepienia w grupach ryzyka, szczepionki wielosk³adnikowe, cykle szczepieñ, odstêpy pomiêdzy szczepieniami, przeciwskazania, reakcje niekorzystne. Adiuwanty mechanizmy dzia³ania. Szczepionki nieswoiste typy szczepionek, wskazania i ogólne zasady podawania. Autoszczepionki wskazania, zasady podawania. Odczulanie szczepionki stosowane w chorobach atopowych. Uodpornienie bierne (Sero- 21

terapia). Surowice odpornoœciowe, gamma-globuliny rodzaje, wskazania i powik³ania. Nieswoista immunoterapia (preparaty roœlinne, bakteryjne, cytokiny) i immunosupresja. Zastosowanie w praktyce klinicznej. Æw. 7. Film. Szczepienia ochronne. Demonstracja ró nego typu szczepionek, surowic oraz innych preparatów immunomodulacyjnych. Zalecana literatura 1. Roitt I., Brostoff J., Male D.: Immunologia. 1996. 2. Jakóbisiak M.: Immunologia. 1996. 3. Ptak W.: Podstawy immunologii. 1999. 22