Rozwój demokracji szlacheckiej Nic o nas bez nas Konstytucja Nihil novi 1505 r.
1. Pozycja prawna szlachty Najpierw byli wojowie, potem rycerstwo, na końcu szlachta Szlachta silna z powodu otrzymywanych przywilejów Demokracja szlachecka Od 1430 Neminem captivabimus nietykalność osobista i majątkowa Od 1496 statuty piotrkowskie zakazują mieszczanom nabywania majątków ziemskich oraz ograniczają prawo chłopów do opuszczania wsi 1518 r. Zygmunt Stary zrzekł się prawa rozstrzygania sporów między szlachtą a ich poddanymi Szlachta miała prawo ziemskie (regulujące stosunki między szlachcicami)
2. Polski parlamentaryzm W XVI w. istniały a) Sejmiki zjazdy szlachty z określonych ziem i województw b) Sejm ogólnopolska instytucja reprezentacji stanowej Od połowy XV w. na posiedzenia sejmu szlachta wysyłała przedstawicieli, wybieranych na sejmikach Oni tworzyli izbę poselską Senat składał się z rady królewskiej (dostojnicy świeccy i kościelni) Pierwszy sejm walny 1493 Piotrków Trybunalski; trzy stany sejmujące król + senat +izba poselska
Początkowo skupiał się tylko na uchwalaniu podatków Z czasem też konflikt król-szlachta o królewszczyzny (majątki królewski, które król rozdawał, lub zastawiał pod pożyczki) Królewszczyzny przechodziły w ręce możnych; Z czasem rośnie ich siła (np. w Mielniku w 1501 r. król Aleksander wydał przywilej zwiększający rolę izby senatorskiej; np. mogli decydować o podatkach, polityce zagranicznej) Szlachta kontratakuje; w 1504 r. w Piotrkowie zakazano zastawiania królewszczyzn; uchwalono też ustawę o inkompatibiliach, zakazująca łączenia przez jedną osobę najważniejszych stanowisk 1505 r. w Radomiu konstytucja Nihil novi
3. Narodziny ruchu egzekucyjnego Po Aleksandrze panował Zygmunt Stary Cel to osłabienie szlachty, a wzmocnienie roli króla Jego żonka Bona Sforza popiera go całkowicie; chce także zniesienia zasady elekcyjności tronu 1529 r. Bona dokonała elekcji vivente rege ( za życia panującego ) Oburzenie szlachty 1537 r. rokosz lwowski (wojna kokosza), gdy król zwołał pospolite ruszenie na wyprawę przeciw Mołdawii; skutek zniesienie elekcji vivente rege oraz śmierć wielu kur
4. Ruch egzekucyjny Ruch egzekucyjny domagał się egzekucji (wykonania) dóbr i praw; skierowany głównie przeciw magnaterii Przedstawiciele: Mikołaj Sienicki, Hieronim Ossoliński, Rafał Leszczyński Postulaty ruchu pojawiają się już za Zygmunta Starego, ale dopiero ślub (potajemny) Zygmunta Augusta z Barbarą Radziwiłłówną w 1547 r. zdenerwował szlachtę, bo wzmacniało ród magnacki Radziwiłłów Szlachta też przeciw sojuszom króla z katolickimi Habsburgami Z tych powodów król bardziej opera się na magnatach
Król potrzebował pieniędzy na wojnę o Inflanty, więc w 1562 r. na sejmie w Piotrkowie poparł postulaty szlachty; uchwalono egzekucję dóbr królewskich przetrzymywanych przez magnatów
Osiągnięcia ruchu 1. Lustracja (spis) dóbr koronnych 2. Utworzenie wojska kwarcianego (finansowego z ¼ z królewszczyzn) 3. Wprowadzono podatek nadzwyczajny ściągany od chłopów, Kościoła, rzemieślników 4. Zakaz wykonywania wyroków sądowych kościelnych przez starostów 5. Unia polsko-litewska w Lublinie 1569r. 6. Akt konfederacji warszawskiej w 1573r. 7. Zasada elekcji viritim (oznaczała osobisty udział całej szlachty w wyborze króla).