Streszczenie raportu badawczego

ZAŁĄCZNIK NR 12 DO PRODUKTU FINALNEGO Streszczenie raportu badawczego 1 Badanie: Obszary niedoboru i zjawisk problemowych w obszarze pracy na rzecz osób bezdomnych na terenie Gminy Miasta Koszalin Piotr Olech Łukasz Browarczyk Maciej Dębski Gdańsk 2011 1

Wstęp (streszczenie i hipotezy badawcze) 2 Niniejszy raport zawiera najistotniejsze wyniki badania Obszary niedoboru i zjawisk problemowych w obszarze pracy na rzecz osób bezdomnych na terenie Gminy Miasta Koszalin realizowanego w okresie 02.05.2011 30.06.2011 r. Hipotezy badawcze 1. Brak całościowej polityki społecznej wobec bezdomności w Koszalinie z uwzględnieniem wszystkich instytucji polityki społecznej bezdomność jako problem pomocy społecznej. 2. Bezdomność jako przedmiot usystematyzowanej pracy w innych resortach niż pomoc społeczna nie funkcjonuje, a pojawia się jedynie jako kłopot, którym powinna zajmować się pomoc społeczna. 3. Istniejące działania i rozwiązania mają charakter interwencyjny i akcyjny, służą raczej radzeniu sobie z problemem bezdomności niż w systemowym sposób jego rozwiązywaniu. 4. Funkcjonujące rozwiązania oraz system pomocy ludziom bezdomnym oparty jest na przypuszczeniach i poglądach (sądach) a nie na rozumieniu problematyki wynikającej z empirycznych badań oraz cyklicznego monitorowania zjawiska bezdomności. 5. Brak wiedzy o skali problemu i charakterze problemu oraz narzędzi do mierzenia bezdomności, brak spójnego rozumienia problemu bezdomności w Koszalinie. 6. Działalność w zakresie bezdomności ma nieuregulowany, nieusystematyzowany i spontaniczny charakter. 7. Ludzie bezdomni w niewielkim stopniu partycypują w rozwiązywaniu problemu bezdomności. 8. System pomocy ludziom bezdomnym i zagrożonym bezdomnością w niewielkim stopniu odpowiada na potrzeby i deficyty osób bezdomnych. 2

9. Zapobieganie bezdomności w Koszalinie nie jest prowadzone w sposób usystematyzowany, systemowy i programowy. 10. System pomocy ludziom bezdomnym nie jest adekwatny do potrzeb osób schorowanych, niepełnosprawnych i starszych. 11. Proces integracji i wychodzenia z bezdomności prowadzony jest incydentalnie, szczątkowo i projektowo. 12. Dobre praktyki w zwalczaniu bezdomności w Koszalinie bardziej opierają się na liderach, nieformalnej współpracy niż na systemowym i programowym działaniu. 3 Treść stawianych hipotez jest rezultatem, nie tyle zakładania, że system koszaliński jest nieudolny, a raczej wynikiem przekonania, że koszalińskie podejście wpisuje się w ogólnopolską praktykę i stanowi jej egzemplifikację. Hipotezy podlegały weryfikacji w trakcie badania. 3

Metodologia badawcza 4 Każde przedsięwzięcie badawcze jest odpowiedzią na konkretne problemy, deficyty poznawcze. Diagnoza jest ustrukturyzowana i odpowiada na postawione cele. Jest wpisana w konkretną problematykę badawczą. a) Cele badania Celem przeprowadzenia badań było OPRACOWANIE METODYKI I NARZĘDZI BADAWCZYCH ORAZ ZBADANIE OBSZARÓW NIEDOBORU I ZJAWISK PROBLEMOWYCH W OBSZARZE PRACY NA RZECZ OSÓB BEZDOMNYCH NA TERENIE GMINY MIASTA KOSZALIN. Cele szczegółowe: i. Uzyskanie wielowymiarowej, zobiektywizowanej diagnozy systemu rozwiązywania problemu bezdomności w Koszalinie ii. Identyfikacja kluczowych interesariuszy odpowiedzialnych za rozwiązywanie problemu bezdomności w mieście Koszalin; iii. Podniesienie wiedzy i uzyskanie informacji o efektywnym i skutecznym systemie polityki społecznej w sferze przeciwdziałania bezdomności; iv. Zwiększenie poziomu współpracy i integracji, wymiany wiedzy i doświadczeń pomiędzy głównymi interesariuszami systemu pomocy ludziom bezdomnym i zagrożonym bezdomnością w Koszalinie; v. Przygotowanie rekomendacji w zakresie przeciwdziałania problemom i deficytom systemu pomocy ludziom bezdomnym i systemu rozwiązywania problemu bezdomności w mieście Koszalin. 4

b) Badane obszary polityki społecznej Badanie obszarów niedoborów i zjawisk problemowych w zakresie rozwiązywania problemu bezdomności oraz pomocy osobom bezdomnym na terenie Gminy Miasta Koszalin zostanie zrealizowane w 4 obszarach całościowej polityki społecznej. Realizatorzy badania wychodzili z założenia, że pomoc społeczna nie jest w stanie samodzielnie rozwiązać problemu bezdomności. W związku ze złożonością i wielowymiarowością problemu bezdomności uznano, że jego rozwiązanie jest zadaniem i odpowiedzialnością służb POLITYKI SPOŁECZNEJ. Holistyczny system polityki społecznej w sferze bezdomności powinien dążyć nie do radzenia sobie z problemem bezdomności, łagodzenia jego skutków i zarządzania nim, ale do realnego rozwiązywania problemu. Skuteczne i efektywne rozwiązywanie problemu bezdomności wymaga oprócz zaangażowania podmiotów polityki społecznej uwzględnienia czterech obszarów niniejszej polityki od prewencji, poprzez interwencję i opiekę po integrację. Zgodnie z wytycznymi FEANTSA (Europejska Federacja Krajowych Organizacji Pracujących z Osobami Bezdomnymi) wszechstronna metoda zwalczania bezdomności powinna minimalnie uwzględniać politykę zarówno w wymiarze interwencji kryzysowej oraz pomocy doraźnej, integracji społecznej i wychodzenia z bezdomności, jak i prewencji bezdomności. Metoda zwalczania bezdomności powinna obejmować: usługi interwencyjne jako decydujący pierwszy krok do przeciwdziałania sytuacji zamieszkiwania na ulicy przez dłuższy okres czasu integrację która powinna być celem dla wszystkich ludzi bezdomnych i powinna być zaadaptowana do potrzeb i potencjału każdej poszczególnej osoby bezdomnej prewencję zarówno celową (eksmisje, zwolnienia z instytucji) oraz systemową (poprzez politykę rynku pracy, politykę mieszkaniową oraz edukację) (FEANTSA, (brak daty). 5 c) Badane wymiary działań instytucji polityki społecznej FEANTSA uważa, że aby mówić o kompleksowym rozwiązywaniu problemu bezdomności, należy uwzględnić aspekt wielowymiarowości działań instytucji polityki społecznej, ponieważ zbyt często bezdomność uważana jest za problem pomocy społecznej. 5

Metoda wielowymiarowości nawiązuje do bezdomności, uznawanej za zjawisko wymagające wielowymiarowych rozwiązań. Powinny one uwzględniać: zintegrowanie obszarów mieszkalnictwa, zdrowia, zatrudnienia, edukacji, treningu i innych perspektyw w ramach strategii wobec bezdomności, gdyż droga do i z bezdomności może być bardzo zróżnicowana między-agendową pracę i generalną współpracę z innymi sektorami, jako zasadniczy komponent w każdej efektywnej strategii zwalczania bezdomności; bezdomność nie może zostać zwalczona w szerokim wymiarze jedynie przez działania sektora pomocy ludziom bezdomnym między-departamentową pracę pomiędzy stosownymi ministerstwami odpowiedzialnymi za mieszkalnictwo, pomoc społeczną, pracę, zdrowie i innymi ministerstwami, która jest kluczowa dla skutecznej polityki społecznej w walce z bezdomnością, a ponadto pomaga zapobiegać negatywnym reperkusjom polityk rozwijanych na różnych polach. 6 Poniższy wykres prezentuje całościowe podejście do zagadnienia zwalczania bezdomności (P. Olech, 2010, s. 20): Uwzględniając perspektywę FEANTSA i adaptując ją do realiów polskich, PFWB analizę obszarów niedoborów i zjawisk problemowych w zakresie rozwiązywania problemu 6

bezdomności oraz pomocy osobom bezdomnym na terenie Gminy Miasta Koszalin przeprowadzono w kilku wymiarach działań instytucji polityki społecznej. Badania uwzględniły także perspektywę innych instytucji spoza obszaru polityki społecznej, które mają niebagatelny wpływ na rozwiązywanie problemu bezdomności tj. instytucje bezpieczeństwa publicznego (Policja, Straż Miejska), wymiaru sprawiedliwości (Sądy, Kuratorzy, Służba Więzienna), kolei (PKP, Straż Ochrony Kolei) i innych kluczowych w Koszalinie dla pomocy ludziom bezdomnym. Na potrzeby realizacji analizy wyodrębniono szczegółowe zagadnienia dla kluczowych wymiarów polityki społecznej: 7 Pomoc Społeczna: Główne problemy w systemie pomocy i wsparcia dla ludzi bezdomnych i zagrożonych bezdomnością Zagadnienia: struktura i jakość usług, partycypacja ludzi bezdomnych, świadczenia pomocy społecznej, praca socjalna, instrumenty pomocy społecznej, narzędzia pomocy społecznej (indywidualne programy wychodzenia z bezdomności, kontrakty socjalne) Obszary: Prewencja, Interwencja, Opieka, Integracja Rynek Pracy: Główne problemy w powrocie osób bezdomnych na rynek pracy Instrumenty rynku pracy, ekonomia społeczna, dostępność doradców i pośrednictwa pracy, aktywność zawodowa osób bezdomnych Obszary: Prewencja, Integracja Edukacja: Główne problemy w edukacji osób bezdomnych i społeczności lokalnych Zagadnienia: Stereotypy, wiedza o bezdomności, wykształcenie i umiejętności, działania edukacyjne dla osób bezdomnych Obszary: Prewencja, Integracja Mieszkalnictwo: Główne problemy w zapewnieniu mieszkań osobom bezdomnym Zagadnienia: Mieszkania wspierane, mieszkania socjalne, rokowania osób na samodzielność, Mieszkania komunalne, lokale tymczasowe, eksmisje, zadłużenia 7

Obszary: Prewencja, Integracja Służba Zdrowia: Problemy w zapewnieniu opieki zdrowotnej ludziom bezdomnym Zagadnienia: Uzależnienia, choroby somatyczne, zaburzenia i choroby psychiczne, niepełnosprawność, umieralność, dostępność ZOL, ZPO, DPS, działalność Szpitali (SOR) Pogotowia Ratunkowe Obszary: Prewencja, Interwencja, Opieka, Integracja 8 Wymiar Sprawiedliwości: Główne problemy związane z wymierzeniem sprawiedliwości osobom bezdomnym Zagadnienia: Wychodzenie z zakładów penitencjarnych, zadłużenia, wyroki alimentacyjne, przemoc (wyroki), eksmisje Obszary: Prewencja, Interwencja, Integracja Bezpieczeństwo publiczne: Główne problemy w zapewnieniu bezpieczeństwa osobom bezdomnym i lokalnej społeczności Zagadnienia: Interwencje służb, sytuacje przemocy wobec osób bezdomnych, zagrożenie zdrowia i życia, zamarznięcia, procedury reagowania na zagrożenia, Obszary: Prewencja, Interwencja, Opieka d) Główne zagadnienia badawcze Bezdomność i zagrożenie bezdomnością - Ogólna ocena funkcjonowania systemu rozwiązywania problemu bezdomności w Koszalinie - Ocena skali i charakteru zjawiska bezdomności i zagrożenia bezdomnością Działania podejmowane przez instytucje/organizacje - Świadczone usługi, ocena ich adekwatności, użyteczności i skuteczności organizacji/instytucji 8

Partycypacja ludzi bezdomnych - Potrzeby osób bezdomnych w Koszalinie i sposób ich zaspokajania - Włączenie i partycypacja ludzi bezdomnych (na różnych poziomach) 9 Prewencja - Opis i ocena działań podejmowanych w zakresie zapobiegania bezdomności w Koszalinie - Identyfikacja potrzeb i barier w tym zakresie. Perspektywa zmian i wprowadzanie nowych rozwiązań Interwencja - Opis i ocena działań podejmowanych w zakresie interwencji, pomocy doraźnej i podstawowej w Koszalinie - Identyfikacja potrzeb i barier w tym zakresie. Perspektywa zmian i wprowadzanie nowych rozwiązań Opieka - Opis i ocena działań podejmowanych w zakresie świadczenia opieki ludziom bezdomnym w Koszalinie - Identyfikacja potrzeb i barier w tym zakresie. Perspektywa zmian i wprowadzanie nowych rozwiązań Integracja - Opis i ocena działań podejmowanych w zakresie integracji społecznej i wychodzenia z bezdomności Koszalinie - Identyfikacja potrzeb i barier w tym zakresie. Perspektywa zmian i wprowadzanie nowych rozwiązań 9

e) Metody badawcze W celu uzyskania zobiektywizowanego obrazu systemu pomocy osobom bezdomnym w Koszalinie w zakresie identyfikacji obszarów niedoboru i zjawisk problemowych w obszarze pracy na rzecz osób bezdomnych na terenie gminy miasta Koszalin niezbędna jest triangulacja metod badawczych. Dlatego materiał empiryczny zbierany był na trzy różne sposoby. Pozwoliło to, przy zachowaniu należytej rzetelności zbierania danych, podnieść trafność uzyskanego opisu systemu. Zastosowane metody to indywidualne wywiady pogłębione realizowane z kluczowymi informatorami (osobami, które mają rozeznanie w interesujących badaczy kwestiach). Drugą wykorzystaną metodą będzie wywiad grupowy, również realizowany z kluczowymi informatorami z terenu gminy. Dane będą również pozyskiwane w oparciu o analizę materiałów zastanych (desk research). Ważnym źródłem danych, obiektywizującym uzyskane w trakcie bezpośrednich rozmów wyniki będzie realizacja kwestionariuszy kierowanych do Ośrodka Pomocy Społecznej, placówek dla osób bezdomnych oraz do instytucji mieszkalnictwa. Ostatnim opcjonalnym źródłem zbierania danych jest realizacja wizyt studyjnych/quasi obserwacji. Ich celem jest bezpośrednie zapoznanie badaczy ze specyfiką funkcjonowania koszalińskich placówek dla osób bezdomnych, a także ze specyfiką codziennej pracy w tychże miejscach. 10 Opis realizacji badania Wykorzystanie triangulacji w procesie badawczym wydatnie wpłynęło na czas jego realizacji. Zastosowano łącznie pięć metod badawczych: indywidualne wywiady pogłębione, wywiad grupowy, kwestionariusze ankiety, desk research, wizytę studyjną (quasi obserwację). a) Indywidualne Wywiady Pogłębione Badania terenowe realizowano w dwóch terminach. Indywidualne wywiady pogłębione zostały przeprowadzone w dniach od 30 maja do 1 czerwca. Wywiady realizowało dwóch badaczy. Łącznie udało się przeprowadzić 18 wywiadów. 10

Respondenci reprezentowali 10 instytucji w różny sposób związanych z pomocą osobom bezdomnym. Rozmawiano z przedstawicielami: policji, straży miejskiej, SOK, PUP, MOPS, Urzędu Miasta, ZBM, TPBA, PCK, Caritas. Struktury MOPS były reprezentowane przez 5 osób. Tak liczna reprezentacja wynika z faktu odkrycia w trakcie realizacji wywiadów roli jaką MOPS pełni w lokalnym systemie pomocy i jednocześnie tego jak jest postrzegany. Dla innych podmiotów jest koordynatorem, liderem systemu pomocy ludziom bezdomnym w takiej roli widzą lub chcieliby widzieć tą instytucję. Przeprowadzono także wywiady z dwiema osobami bezdomnymi. Nie było to pierwotnie planowane, jednak w trakcie realizacji wywiadów okazało się, że perspektywa samych osób borykających się z problemem braku domu jest nieobecna w rozmowach z funkcjonariuszami systemu pomocy. Elementy partycypacji ludzi bezdomnych są zupełnie nie rozwinięte. 11 b) Wywiad grupowy Został zaplanowany i zrealizowany 20 czerwca. Uczestniczyło w nimi 12 osób. Wywiad trwał 3 godziny. Został zrealizowany w budynku MOPS Koszalin. c) Kwestionariusze ankiety Najbardziej rozciągniętymi w czasie elementami badania były badania kwestionariuszowe oraz analiza dokumentów zastanych. W przypadku badań kwestionariuszowych były to narzędzia skierowane do trzech kategorii odbiorców. Dwie z nich to instytucje pomocy koszaliński OPS oraz TPBA. Narzędzia wypełnili pracownicy tych podmiotów, a zbierane dane dotyczyły skali udzielanej pomocy w obszarze bezdomności. Trzecią kategorię odbiorców i jednocześnie najliczniejszą stanowią spółdzielnie mieszkaniowe, kierowano do nich prostą ankietę, w której należało określić następujące zmienne: liczbę lokali mieszkalnych w danej spółdzielni, liczbę lokali zadłużonych do 4 000 zł., liczbę lokali zadłużonych powyżej tej kwoty, a także liczbę prawomocnych decyzji o eksmisji i liczbę wszczętych procedur eksmisyjnych. Ankiety spływały do badaczy stopniowo. 11

d) desk research Analiza dokumentów zastanych realizowana była równolegle ze zbieraniem danych od MOPS, TPBA oraz spółdzielni mieszkaniowych. Badacze koncentrowali się na następujących dokumentach: STRATEGII ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH MIASTA KOSZALIN NA LATA 2009-2015, Koszalińskim Programie Wychodzenia z Bezdomności i Łagodzenia jej Skutków 2010-2015 DROGOWSKAZ, a także sięgano do uchwał w oparciu o które działa ZBM chodzi o analizę zasad przyznawania lokali socjalnych i szerzej gospodarowania zasobem komunalnym. Sięgano również do takich dokumentów jak sprawozdania roczne organizacji pozarządowych itp. 12 e) Wizyta studyjna (quasi obserwacja) Planowano ją z myślą o placówce największego usługodawcy w Koszalinie koszalińskiego koła Towarzystwa Pomocy im. Św. Brata Alberta. I udało się ją zrealizować w drugim dniu przeprowadzania indywidualnych wywiadów pogłębionych. Badacze zostali oprowadzeniu po placówce, przekazano im informacje o zakresie oferty pomocowej oferowanej przez TPBA w Koszalinie osobom bezdomnym. 12

Analiza problemów i deficytów systemu wsparcia Zebrane w trakcie realizacji badania dane, przeprowadzone wywiady indywidualne, zrealizowane spotkanie kluczowych interesariuszy systemu pomocy ludziom bezdomnym w Koszalinie a także szereg innych wykorzystanych metod badawczych pozwala kreślić ogólną ocenę, w której system rozwiązywania problemu bezdomności w Koszalinie realizowany jest głównie w interwencyjnym, doraźnym i osłonowym wymiarze. W mniejszym wymiarze rozwiązania o charakterze pomocowym mają wymiar prewencyjny a także integracyjny. 13 Charakterystyczne, że niemal wszyscy respondenci, niezależnie od miejsca zatrudnienia, a także roli i funkcji realizowanej w ramach całego systemu (sfera pomocy społecznej, rynku pracy, mieszkalnictwa, służby porządkowe), są zgodni, że działania skierowane do ludzi bezdomnych mają zbyt zachowawczy i doraźnych wymiar. Kluczowi uczestnicy i twórcy systemu pomocy dostrzegają i odnotowują nowe inicjatywy i projekty w zakresie procesu usamodzielniania i wychodzenia z bezdomności. Dostrzegane i wspierane są także nowe działania ukierunkowane na zapobieganie bezdomności osób nią zagrożonych (zadłużonych, ubogich, samotnych, niepełnosprawnych). Istnieje jednak konsensus co do tego, że inicjatywy niniejsze mają jeszcze charakter projektowy, sporadyczny i jeszcze nie zakorzeniony w systemie pomocy ludziom bezdomnym. Doceniany i wspierany jest kierunek realizacji Koszalińskiego Programu Wychodzenia z Bezdomności i Łagodzenia jej Skutków 2010-2015 - DROGOWSKAZ, a także projektu WEKTOR ZMIAN. W trakcie realizacji badania wielu respondentów podkreślało, że w wielu momentach obecnie realizowane działania w niektórych aspektach umacniają i utrwalają zjawisko bezdomności. Utrzymanie tylko i wyłącznie obecnych rozwiązań może doprowadzić do dalszego zwiększania się skali bezdomności a także do zwiększonych problemów w pracy z ludźmi bezdomnymi. Z drugiej strony uczestnicy całego systemu pomocy ludziom bezdomnym dostrzegają niekwestionowaną skuteczność rozwiązań w zakresie interwencji i zapewniania podstawowej pomocy. Podkreślany jest wyraźnie fakt dobrej współpracy i współdziałania pomiędzy służbami mundurowymi tj. Policja i Straż Miejska a służbami pomocy społecznej i organizacjami pozarządowymi. Z roku na rok maleje liczba ludzi bezdomnych, do których nie dociera 13

informacja i oferta wsparcia, zmniejsza się także liczba osób bezdomnych zagrożonych utratą zdrowia czy życia w okresie zimowym. Rozbudowywana jest sukcesywnie i obecnie za wystarczającą należy uznać ofertę zapewnienia podstawowych potrzeb ludzi bezdomnych w Koszalinie. Organizacje i instytucje realizujące wsparcie dla ludzi bezdomnych w Koszalinie mają dużą świadomość i wiedzę o problemie bezdomności, co więcej kluczowe osoby mają także szerokie horyzonty co do możliwości rozwiązywania tego problemu, nie ograniczając się tylko do rozwiązań na poziomie pomocy społecznej. Analiza deficytów i obszarów problemowych systemu wsparcia ludzi bezdomnych w Koszalinie pokazuje, że istnieje gotowość do postrzegania problemu bezdomności, w szerszym kontekście, nie tylko przez pryzmat pomocy społecznej, ale szerzej całej polityki społecznej, z uwzględnieniem obszaru mieszkalnictwa, zdrowia, zatrudnienia, edukacji czy porządku publicznego. Co więcej przedstawiciele innych obszarów gotowi są zaangażować się w realizację działań, które miałyby służyć zredukowanie liczby doświadczających bezdomności a także zmniejszenie liczby osób zagrożonych tym problemem. Kluczowi interesariusze systemu pomocy mają świadomość i podejmują działania w celu koordynacji całościowej systemu rozwiązywania problemu bezdomności. 14 Głównym problemem zidentyfikowanym w ramach badania, podnoszonym przez wielu respondentów, jest brak wyodrębnionej struktury czy jednostki, która koordynowałaby całość działań pomocowych skierowanych do ludzi bezdomnych na poziomie Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej. Pozytywnie oceniana jest kultura współpracy i współdziałania różnych służb, instytucji i organizacji w celu zapewniania pomocy i wsparcia ludziom bezdomnym w Koszalinie. Zidentyfikowano jednak niepokojąco wyraźną różnicę celów, kierunków, perspektyw i oceny koszalińskiego systemu pomocy ludziom bezdomnym pomiędzy instytucjami publicznymi a organizacjami pozarządowymi realizującymi usługi dla osób bezdomnych. Z jednej strony oferta skierowana do ludzi bezdomnych, szczególnie w perspektywie realizatorów usług, oceniana jest jako mało zindywidualizowana w stosunku do potrzeb, z drugiej strony część kluczowych interesariuszy sektora publicznego odpowiedzialnych za organizację usług, system pomocy postrzega jako niewydolny ze względu na zbyt rozbudowaną ofertę, która bardziej wyręcza ludzi bezdomnych niż ich aktywizuje. 14

Respondenci zgłaszali także i podnosili zagadnienie niewspółmiernego i nieadekwatnego poziomu finansowania zakontraktowanych przez miasto Koszalin usług dla osób bezdomnych u organizacji pozarządowych, z drugiej strony w wywiadach z przedstawicielami sektora publicznego podnoszona była mała dywersyfikacja źródeł finansowania usług skierowanych do ludzi bezdomnych realizowanych przez organizacje pozarządowe na terenie Koszalina, zbytnia koncentracja na środkach miasta. Faktycznie utrzymanie funkcjonującej w mieście Koszalin placówki dla ludzi bezdomnych prowadzonej przez Koło Koszalińskie Towarzystwa Pomocy im. Św. Brata Alberta kosztuje gminę w wymiarze rocznym 288 200 zł, co w przeliczeniu na jednego mieszkańca dziennie daje około 10 złotych (zakontraktowanych jest 76 miejsc). 15 Oszacowanie skali i zdefiniowanie charakteru zjawiska bezdomności w Koszalinie nie jest zadaniem łatwym, w tym względzie brakuje danych zastanych, uczestnicy i osoby kluczowe systemu pomocy ludziom bezdomnym a także istniejące badania podają różne liczby i statystyki. W Koszalinie brakuje systematycznego i wielowymiarowego diagnozowania i mierzenia zjawiska bezdomności, zarówno badania skali jak i charakteru i specyfiki bezdomności. Istniejące dane są niekiedy sprzeczne i rozproszone. Respondenci wywiadów indywidualnych mieli spore problemy w określeniu ogólnym skali i charakteru niniejszej populacji. Realizatorzy badania i twórcy niniejszego raportu starali się zebrać możliwie najwięcej danych zestawiając je z estymacjami specjalistów w zakresie pomocy ludziom bezdomnym. Zanalizowane dane w ramach analizy źródeł wtórnych nie pozwalają jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie na ile skala problemu zagrożenia bezdomnością wzrasta czy maleje. W perspektywie osób kluczowych odpowiedzialnych za funkcjonowanie systemu wsparcia dla ludzi bezdomnych skala zagrożenia bezdomności jednak wzrasta. Potwierdza to pośrednio także sam wzrost w ostatnich latach liczby osób doświadczających bezdomności, odnotowywany zarówno przez Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej a także Towarzystwo Pomocy im. św. Brata Alberta w Koszalinie. Uczestnicy wywiadów indywidualnych zwracali uwagę na rosnące zagrożenia związane z bezrobociem i biernością zawodową, ubóstwem i biedą, rozpadem więzi rodzinnych, uzależnieniami a także zadłużeniami a w konsekwencji eksmisjami. Monitorowanie zjawiska bezdomności i zagrożenia bezdomnością w Koszalinie w perspektywie kluczowych uczestników systemu pomocy ludziom bezdomnym jest jednym z 15

głównych deficytów i problemów miasta w tym obszarze. Trudności w zebraniu danych, ich brak, często pojawiające się sprzeczności w danych potwierdzają opinie ekspertów i praktyków. Wystarczy przytoczyć, że w Koszalińskim Programie Wychodzenia z Bezdomności i Łagodzenia jej Skutków 2010-2015 - DROGOWSKAZ, praktycznie nie znajdziemy danych statystycznych o skali problemu, trudno także odnaleźć w nim informacji o charakterystyce i profilu problemu bezdomności w Koszalinie. 16 16

Wnioski Analiza różnorodnych źródeł danych, zrealizowane wywiady indywidualne i grupowe a także przeprowadzone ankiety pokazują, że system rozwiązywania problemu bezdomności w Koszalinie realizowany jest głównie w interwencyjnym, doraźnym i osłonowym wymiarze. Podejmowane są obecnie nowe inicjatywy zarówno w zakresie integracji i wychodzenia z bezdomności, jak i prewencji czyli zapobiegania bezdomności, mają jednak one charakter projektowy, sporadyczny i jeszcze nie zakorzeniony w systemie pomocy ludziom bezdomnym. Analiza deficytów i obszarów problemowych systemu wsparcia ludzi bezdomnych w Koszalinie pokazuje, że istnieje gotowość do postrzegania problemu bezdomności, w szerszym kontekście, nie tylko przez pryzmat pomocy społecznej, ale szerzej całej polityki społecznej, z uwzględnieniem obszaru mieszkalnictwa, zdrowia, zatrudnienia, edukacji czy porządku publicznego. Kluczowi interesariusze systemu pomocy mają świadomość i podejmują działania w celu koordynacji całościowej systemu rozwiązywania problemu bezdomności. Potwierdzeniem szerokiego i dojrzałego rozumienia problemu jest przyjęcie w 2010 roku Koszalińskiego Programu Wychodzenia z Bezdomności i Łagodzenia jej Skutków 2010-2015 - DROGOWSKAZ, który uwzględnia priorytety w sferze prewencji, interwencji i integracji, a także przewiduje realizację konkretnych działań w ramach tych obszarów. Wszyscy kluczowi uczestnicy systemu pomocy ludziom bezdomnym, przebadani w ramach analizy, wiedzą i są przekonani, że bez odpowiednich działań w zakresie zapobiegania bezdomności, czyli niedopuszczania do rozwoju sytuacji bezdomności a także działań w zakresie wzmocnienia procesu usamodzielniania i wychodzenia z bezdomności, nie można mówić o efektywnym i skutecznym systemie rozwiązywania problemu bezdomności w Koszalinie. 17 17

W ramach zrealizowanej diagnozy zidentyfikowano najważniejsze zagadnienia problemowe: Brak wyodrębnionej struktury czy komórki, która koordynowałaby całość działań pomocowych skierowanych do ludzi bezdomnych na poziomie Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej. Wydaje się, że spore problemy w braku przepływu informacji, koordynacji usług wynikają z rozproszenia odpowiedzialności za zjawisko bezdomności w samym MOPS Koszalin. Część obowiązków związanych z bezdomnością leży na 4 różnych rejonach pracy, część zadań spoczywa na Zespole ds. programów i strategii. Brak odrębnej struktury w postaci komórki powoduje rozproszenie odpowiedzialności i trudności w koordynacji pomocy ludziom bezdomnym. Wyraźna różnica celów, kierunków, perspektyw i oceny koszalińskiego systemu pomocy ludziom bezdomnym pomiędzy instytucjami publicznymi a organizacjami pozarządowymi realizującymi usługi. Ponadto zarysowane różnice poglądów pomiędzy głównym usługodawcą w sferze pomocy ludziom bezdomnym. Z jednej strony niektóre działania postrzegane są jako mało efektywne, pozorowane, usługi dla osób bezdomnych niedoinwestowane i nie traktowane z należytą uwagą, z drugiej strony organizacja przez instytucje publiczne postrzegana jest jako mało profesjonalna i niesprawna administracyjnie, zbyt opiekuńcza i nie do końca transparentna. Duża skala problemu bezdomności pozainstytucjonalnej, przebywania w miejscach publicznych i niemieszkalnych a także niedostateczne zdiagnozowanie i monitorowanie skali i charakteru bezdomności poza instytucjonalnej, brak odpowiedniej, dostosowanej do potrzeb tej grupy oferty pomocowej (m.in. streetworkingu). Brak placówki niskoprogowej (np. ogrzewalnia) umożliwiającej pobyt i zapewnienie schronienia ludziom bezdomnym będącym pod wpływem alkoholu czy innych środków psychoaktywnych. W związku z brakiem takiej oferty spora część populacji osób bezdomnych, zmuszona jest do przebywania w miejscach niemieszkalnych lub korzystania z Izby Wytrzeźwień, co powoduje zwiększające się zadłużenie. Ciągle niewielka skala kompleksowych zadań i działań ukierunkowanych na wzmocnienie procesu usamodzielnienia, integracji i wychodzenia z bezdomności. 18 18

Podejmowane działania nie mają wymiaru systematycznej czy cyklicznej oferty skierowanej do ludzi bezdomnych, ponadto nie wypełniają kryteriów zintegrowanej i kompleksowej usługi. Zbyt mała liczba osób bezdomnych uczestniczących w projektach i programach reintegracji społecznej i zawodowej. Deficyt wysoko zindywidualizowanej, wszechstronnej i wielowymiarowej pracy socjalnej realizowanej z osobami bezdomnymi, polegającej na indywidualnym asystowaniu i towarzyszeniu ludziom bezdomnym w procesie wychodzenia z bezdomności. Brak systemu monitorowania i przepływu informacji o osobach zadłużonych i zagrożonych eksmisją pomiędzy podmiotami mieszkalnictwa (ZBM, spółdzielnie) a pomocą społeczną a w konsekwencji także systemowy brak pracy socjalnej ukierunkowanej na zapobieganie bezdomności z jednostkami czy rodzinami nią zagrożonymi. Nieadekwatna do potrzeb, zbyt mała oferta w zakresie zapewnienia schronienia ludziom bezdomnym a także zbytnia koncentracja usług dla ludzi bezdomnych i wykluczonych społecznie w jednym miejscu. Niewielki przepływ informacji o realizowanych projektach i działaniach w zakresie bezdomności, część działań jest powielanych i realizowanych w kilku miejscach jednocześnie. Brak oferty mieszkań wspieranych dla ludzi bezdomnych ukierunkowanych na trenowanie umiejętności samodzielnego funkcjonowania w środowisku, będących nieodłącznym i kluczowym elementem reintegracji społecznej i zawodowej osób bezdomnych. Deficyt adekwatnych i dostosowanych do potrzeb ludzi niepełnosprawnych, schorowanych i wymagających opieki usług z pogranicza zdrowia i pomocy społecznej a także niewielki przepływ wiedzy, informacji i doświadczeń miedzy sektorem pomocy społecznej a służby zdrowia w Koszalinie. Z jednej strony niewspółmierny i nieadekwatny poziom finansowania zakontraktowanych przez miasto Koszalin usług dla osób bezdomnych u organizacji pozarządowych, z drugiej strony mała dywersyfikacja źródeł finansowania usług 19 19

skierowanych do ludzi bezdomnych realizowanych przez organizacje pozarządowe na terenie Koszalina, zbytnia koncentracja na środkach miasta. Koncentracja lokali socjalnych skierowanych do osób biednych i zagrożonych wykluczeniem społecznym w kilku miejscach na terenie Koszalina, co może przyczyniać się do wzmacniania marginalizacji, utrudniania integracji społecznej oraz zwiększonych kosztów społecznych i ekonomicznych realizowanych interwencji i działań. 20 Niezależnie jednak od zidentyfikowania problemów, badacze zidentyfikowali także znaczną ilość zasobów i możliwości w ramach samego systemu: Godnym odnotowania jest fakt szerokiego zaplecza ludzi, z jednej strony bardzo oddanych misji pomagania z drugiej strony bardzo profesjonalnych w podejmowanych działaniach. Na szczególną uwagę zasługuje istniejący zasób w postaci pracowników MOPS Koszalin a także kadra i pracownicy Towarzystwa Pomocy im. Św. Brata Alberta w Koszalinie. Istnieje duża otwartość i gotowość do wspólnego działania różnorodnych służb, organizacji i instytucji. Podmioty niniejsze mają niezbędną wiedzę informacje o bezdomności, rozumieją swoją rolę w systemie wsparcia i realizują powierzone zadania. Strategiczne i planistyczne dokumenty tj. Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych w Koszalinie a także Koszaliński Program Wychodzenia z Bezdomności i Łagodzenia Jej Skutków Drogowskaz stanowią bardzo dobry fundament pod rozbudowę i uspójnienie systemu rozwiązywania problemu bezdomności. Dokumenty niniejsze są spójne względem siebie, zawierają niezwykle istotne dla przeciwdziałania bezdomności zadania i działania. Szczególnie program Drogowskaz stanowi dobre ramy do podejmowania nowych projektów i inicjatyw. Populacja ludzi bezdomnych jest relatywnie młoda, niedługo doświadczająca bezdomności, wysoko rokująca na usamodzielnienie i wyjście z bezdomności przy odpowiednim zainwestowaniu w system integracji społecznej i zawodowej ludzi bezdomnych. 20

Jednym z najważniejszych zasobów i możliwości całego systemu przeciwdziałania bezdomności jest wielka szansa związana z realizacją innowacyjnego programu WEKTOR ZMIAN - Koszaliński Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności, który z jednej strony wydatnie może pomóc przy planowaniu i tworzeniu systemu wsparcia z drugiej strony sfinansuje w sporym zakresie jego wdrożenie i implementację. Fundamentalnym zasobem Koszalina jest zadziwiająca zgoda między różnymi podmiotami co do celów i misji systemu przeciwdziałania bezdomności, kierunku przyszłych działań a także priorytetowych zdań w wymiarze krótko i długofalowym. System zabezpieczania pomocy interwencyjnej i osłonowej działa w Koszalinie bardzo sprawnie, działania podejmowane przez różnego rodzaju służby wyraźnie zmniejszają zagrożenie zdrowia i życia ludzi bezdomnych przebywających w miejscach niemieszkalnych i przestrzeni publicznej. Działania podejmowane w zakresie bezdomności znajdują zrozumienie i wsparcie decydentów odpowiedzialnych za politykę społeczna miasta Koszalin, wydaje się obecnie jest odpowiednia atmosfera polityczna i publiczna do podejmowania ważnych działań w zakresie zwalczania zjawiska bezdomności. 21 21

Hipotezy badawcze Na potrzeby realizacji badania deficytów i obszarów problemowych systemu pomocy ludziom bezdomnym w Koszalinie przyjęto szereg hipotez badawczych, wokół których toczył się proces badawczy. Realizacja wywiadów indywidualnych, analiza specjalistycznych ankiet źródeł wtórnych a także zogniskowany wywiad grupowy pozwoliły zweryfikować wszystkie hipotezy. Pozwalamy sobie poniżej zaprezentować efekty niniejszej weryfikacji. 22 Hipoteza 1 - Brak całościowej polityki społecznej wobec bezdomności w Koszalinie z uwzględnieniem wszystkich instytucji polityki społecznej bezdomność jako problem pomocy społecznej. Powyższa hipoteza została zweryfikowana tylko częściowo pozytywnie, otóż w Koszalinie w rozwiązywanie problemu bezdomności zaangażowanych jest wiele podmiotów polityki społecznej, podmioty niniejsze rozumieją swoją rolę, akceptują ją i realizują w sporym zakresie swoje zadania w zakresie rozwiązywania problemu bezdomności. Wprawdzie brakuje realizacji zintegrowanej i kompleksowej polityki społecznej wobec bezdomności, istnieje natomiast gotowość oraz przedsięwzięte są konkretne inicjatywy i plany wdrożenia takich działań. Hipoteza 2 - Bezdomność jako przedmiot usystematyzowanej pracy w innych resortach niż pomoc społeczna nie funkcjonuje, a pojawia się jedynie jako kłopot, którym powinna zajmować się pomoc społeczna. Hipoteza zweryfikowana została negatywnie, większość partnerów w sferze mieszkalnictwa, zatrudnienia, pomocy społecznej czy bezpieczeństwa publicznego wykazuje się dużym zrozumieniem problemu bezdomności, posiada świadomość współodpowiedzialności za zagadnienie a także bierze aktywny udział we wspieraniu ludzi bezdomnych lub zagrożonych bezdomnością. 22

Hipoteza 3 - Istniejące działania i rozwiązania mają charakter interwencyjny i akcyjny, służą raczej radzeniu sobie z problemem bezdomności niż w systemowym sposób jego rozwiązywaniu. Niniejsza hipoteza potwierdziła się. W głównym wymiarze system rozwiązywania problemu bezdomności w Koszalinie opiera się na funkcjach osłonowych, bardziej zarządzania bezdomnością i łagodzenia jej skutków. Realne i skuteczne działania w zakresie zapobiegania problemu a także efektywne inicjatywy w zakresie usamodzielnienia oraz integracji społecznej i zawodowej ludzi bezdomnych stanowią, w wymiarze procentowym, marginalny czy mniejszościowy udział. 23 Hipoteza 4 - Funkcjonujące rozwiązania oraz system pomocy ludziom bezdomnym oparty jest na przypuszczeniach i poglądach (sądach) a nie na rozumieniu problematyki wynikającej z empirycznych badań oraz cyklicznego monitorowania zjawiska bezdomności. System usług dla ludzi bezdomnych i zagrożonych bezdomnością stworzony i wdrażany w Koszalinie oparty jest głównie na doświadczeniu kluczowych i głównych interesariuszy, wiedzy i informacjach zasięgniętych z innych miejsc, w mniejszym zakresie na wiedzy wynikającej z lokalnych badań naukowych, co potwierdza zasadność postawionej tezy. Hipoteza 5 - Brak wiedzy o skali problemu i charakterze problemu oraz narzędzi do mierzenia bezdomności, brak spójnego rozumienia problemu bezdomności w Koszalinie. Badanie i monitorowanie zjawiska bezdomności w Koszalinie odbywa się w marginalnym wymiarze, zarówno skala problemu, jak i jego charakter nie jest są w pełni znane i zmierzone, niemniej jednak sam problem bezdomności rozumiany jest przez różnych uczestników systemu w sposób spójny i zgodny. Postawiona zatem hipoteza tylko częściowo się potwierdziła, tym bardziej, że w trakcie realizacji badania realizowana była naukowa diagnoza zjawiska bezdomności w Koszalinie. 23

Hipoteza 6 - Działalność w zakresie bezdomności ma nieuregulowany, nieusystematyzowany i spontaniczny charakter. Powyższa hipoteza tylko częściowo się potwierdziła, liderem działań w sferze bezdomności jest Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej, w główniej mierze koordynujący system wspierania ludzi doświadczających bezdomności. Istnieje w Koszalinie strategiczny dokument regulujący i wyznaczający kierunki dla usystematyzowanej działalności w zakresie zwalczania problemu. Niemniej jednak dokument dla sporej części odbiorców i kluczowych podmiotów jest tylko formalnym, nie wdrażanym programem działań, w sporym zakresie posiłkującym się na innych doświadczeniach i zbyt mało osadzonym w realiach Koszalina. W praktyce także w związku z brakiem jednego ośrodka koordynacyjnego spora część aktywności pomocowych ma rozproszony, fragmentaryczny i niespójny charakter, opierający się głównie na oddolnym i spontanicznym działaniu. 24 Hipoteza 7 - Ludzie bezdomni w niewielkim stopniu partycypują w rozwiązywaniu problemu bezdomności. Osoby doświadczające bezdomności nie stanowią dla instytucji i organizacji polityki społecznej partnerów w kreowaniu systemu rozwiązywania problemu. Ludzie bezdomni w niewystarczającym zakresie są informowani o planowanych działaniach, nie podejmuje się konsultacji i wspólnego działania w zakresie tworzenia wspólnych rozwiązań. Głos grupy ludzi bezdomnych nie jest uwzględniany w planowaniu strategicznych działań. Nie istnieją w Koszalinie samoistne i samodzielne inicjatywy samych ludzi bezdomnych, konsolidujące to środowisko i umożliwiające artykułowanie ich potrzeb i problemów. Hipoteza 8 - System pomocy ludziom bezdomnym i zagrożonym bezdomnością w niewielkim stopniu odpowiada na potrzeby i deficyty osób bezdomnych. Hipoteza zweryfikowana częściowo pozytywnie, otóż w wymiarze zabezpieczenia podstawowych potrzeb, zapewnieniu bezpieczeństwa i ochrony socjalnej system wsparcia w Koszalinie jest adekwatny i dość dobrze rozwinięty. Problematyczne jest zapewnienie 24

warunków do realizacji potrzeb wykraczających poza osłonowy charakter, związanych z potrzebami aktywności społecznej, zawodowej czy posiadania własnego mieszkania. Usługi dla ludzi bezdomnych są także zbyt homogeniczne w swym zakresie, nie różnicują wsparcia i nie dostosowują do indywidualnych barier i problemów osób bezdomnych. 25 Hipoteza 9 - Zapobieganie bezdomności w Koszalinie nie jest prowadzone w sposób usystematyzowany, systemowym i programowy. Prewencja bezdomności w Koszalinie ma jedynie cząstkowy i incydentalny charakter, zapobieganie bezdomności ludzi nią zagrożonych nie odbywa się w wymiarze systemowym, co potwierdza pozytywnie postawioną tezę. Hipoteza 10 - System pomocy ludziom bezdomnym nie jest adekwatny do potrzeb osób schorowanych, niepełnosprawnych i starszych. Problem ludzi niepełnosprawnych i starszych nie okazuje się być kluczowym dla systemu pomocy w Koszalinie, dotychczasowe rozwiązania wydają się być satysfakcjonujące, jakkolwiek brakuje kompleksowej oferty w samym Koszalinie dla tej grupy osób. Zagadnieniem problemowym jest kwestia ubezpieczeń zdrowotnych ludzi bezdomnych a także w szerszym zakresie wymiana informacji, wiedzy i doświadczeń a także współdziałanie pomiędzy służbą zdrowia a pomocą społeczną. Hipoteza 11 - Proces integracji i wychodzenia z bezdomności prowadzony jest incydentalnie, szczątkowo i projektowo. Proces usamodzielniania a także integracji społecznej i zawodowej osób bezdomnych prowadzony jest fragmentarycznie i w niewystarczającym zakresie, opiera się głównie na realizacji projektów i niesformalizowanych inicjatyw, brakuje osadzenia w praktycznym, systematycznym działaniu podmiotów systemu wsparcia. 25

Hipoteza 12 - Dobre praktyki w zwalczaniu bezdomności w Koszalinie bardziej opierają się na liderach, nieformalnej współpracy niż na systemowym i programowym działaniu. Hipoteza zweryfikowana pozytywnie choć korzystnie należy przyjąć obszerny zakres efektywnych i skutecznych działań oddolnych ukierunkowanych na wychodzenie z bezdomności, które nawet w dłuższej perspektywie czasowej okazują się trwałe i ugruntowane. 26 W wymiarze całościowym należy uznać, że hipotezy choć w wielu wypadkach zweryfikowane negatywnie czy częściowo odrzucone pozwoliły na szczegółowe przyjrzenie się systemowi pomocy funkcjonującemu w Koszalinie. Ujawniły szereg luk i deficytów, a także pozwoliły w wymiarze holistycznym przygotować odpowiednie rekomendacje zmian. Podsumowanie Całość realizacji badania a także weryfikacja hipotez badawczych pozwalają na stwierdzenie, że system rozwiązywania problemu bezdomności w Koszalinie - zakres i jakość oferowanych usług ludziom bezdomnym, ilość a także skala stosowanych instrumentów i narzędzi, relacje i połączenia między różnymi interesariuszami tego systemu, a także ogólny kierunek, priorytety i cele całego systemu i jego elementów - funkcjonuje na dostatecznym, a w wielu wymiarach na wysokim poziomie. Silna orientacja a także nasycenie osłonowym i doraźnym charakterem usług dla ludzi bezdomnych pozwala na dość efektywne i skuteczne zabezpieczanie zdrowia i życia ludzi bezdomnych, pozytywnie należy ocenić także duże zrozumienie i gotowość do podejmowania działań w zakresie rozwiązywania problemu wielu interesariuszy. Niewątpliwym zasobem całego systemu jest grupa, z jednej strony niezwykle profesjonalnych i skutecznych, z drugiej strony oddanych i zaangażowanych pracowników i działaczy zarówno instytucji sektora publicznego, w tym ośrodka pomocy społecznej a także organizacji pozarządowych. Niebagatelnym zasobem i fundamentem pod przyszły rozwój jest wdrożony w 2010 roku Koszaliński Program Wychodzenia z Bezdomności i Łagodzenia Jej Skutków DROGOWSKAZ, a przede wszystkim możliwość realizacji innowacyjnego projektu WEKTOR ZMIAN, który w sporym zakresie może przyczynić się implementacji szeregu rekomendacji i zaleceń wynikających ze zrealizowanej diagnozy. Wyzwaniem dla wszystkich 26

uczestników i twórców systemu wsparcia w Koszalinie jest przestawienie i przeorientowanie priorytetów z radzenia sobie z problemem bezdomności, na rzeczywiste i praktyczne jego rozwiązywanie a także zawiązanie szerokiej międzysektorowej i międzywydziałowej platformy współpracy i współdziałania w tym celu. Koszalin stoi bowiem przed niepowtarzalną szansą i możliwością zmiany, która może zaowocować bardziej skutecznym systemem zabezpieczania podstawowych potrzeb ludzi bezdomnych, zwiększeniem skali wychodzenia z bezdomności a także zredukowaniem liczby osób zagrożonych bezdomnością, w ocenie badaczy Koszalin posiada adekwatne zasoby niezbędne do przeprowadzenia takich zmian. 27 27

Rekomendacje Rekomendacje w zakresie systemu rozwiązywania problemu bezdomności w Koszalinie 28 1. Systematyczne i wielowymiarowe diagnozowanie i mierzenie zjawiska bezdomności w Koszalinie, zarówno badanie skali jak i charakteru i specyfiki bezdomności. Badania powinny mieć zarówno wymiar ilościowy, jak i jakościowy, realizowane powinny być powtarzalnie i cyklicznie w określonych sekwencjach czasowych. Szczególną uwagę należy zwrócić na zagadnienie identyfikowania czynników prowadzących do bezdomności a także kluczowych elementów procesu wychodzenia z bezdomności. Cykliczne monitorowanie bezdomności może pozwolić także na identyfikowanie przyszłych zagrożeń, a także konstruowanie adekwatnych odpowiedzi na niniejsze zagrożenia. Badania powinny być silnie zorientowane na użyteczność dla polityki społecznej, a wyniki diagnoz powinny być implementowane na poziomie kreowania i weryfikowania rozwiązań dla całego systemu przeciwdziałania bezdomności. 2. Stworzenie i wyposażenie w odpowiednie instrumentarium jednostki organizacyjnej w postaci wydziału, zespołu bądź referatu ds. bezdomności odpowiedzialnego za integrowanie wszelkich działań w zakresie bezdomności a także udzielanie wszechstronnego i wielowymiarowego wsparcia ludziom bezdomnym i zagrożonym bezdomnością. Niezbędne wydaje się stworzenie silnej komórki odpowiedzialnej za bezdomność w strukturach pomocy społecznej (MOPS). Mogłaby ona odpowiadać za koordynację pracy socjalnej z osobami bezdomnymi, ale również realizować zadania o charakterze planistycznymi strategicznym. Z jednej strony stworzenie komórki zajmującej się świadczeniem pracy socjalnej tylko i wyłącznie osobom bezdomnym, a z drugiej połączenie tego ciała z działaniami związanymi z planowaniem, projektowaniem, koordynowaniem działań pomocowych w całym mieście. W ten sposób MOPS Koszalin mógłby realnie stać się liderem w systemie pomocy osobom bezdomnym, zaczął pełnić funkcję jaką sam w sobie dostrzega i jaką widzą w nim 28

pozostali aktorzy lokalnej sceny pomocowej. Stworzenie silnej komórki odpowiedzialnej za bezdomność mogłoby zwiększyć siłę pomocy społecznej w dyskusji z innymi resortami, których zaangażowanie w rozwiązywanie problemu bezdomności ma kluczowe znaczenie w perspektywy skuteczności całego systemu. Ponadto jak wskazały badania w poszczególnych podmiotach jest znaczny potencjał i otwartość na współpracę, której może brakować głównie z powodu braku silnego lidera, który byłby gotów i miałby możliwość koordynowania współpracy, jej organizowania. 29 3. Weryfikacja partycypacyjna kluczowych dokumentów programowych w zakresie rozwiązywania problemu bezdomności, w tym Koszalińskiego Programu Wychodzenia z Bezdomności i Łagodzenia jej Skutków Drogowskaz. Wydaje się, że konieczne jest podjęcie próby zintegrowania środowiska głównych i kluczowych interesariuszy wokół nowelizacji programu a także zaimplementowanie do dokumentu wyników diagnozy a także ustalonych rekomendacji. Strategiczny plan rozwiązywania problemu bezdomności w Koszalinie powinien zostać uporządkowany w wymiarze konkretnych działań w sferze Prewencji, Interwencji i Integracji, a także w szerszym zakresie dostosowany do lokalnej specyfiki. Program Drogowskaz powinien stanowić uspójniony i uwspólniony, ważny dla wszystkich kluczowych uczestników systemu, plan wokół którego integrują się wszystkie podmioty realizujące zadania wokół bezdomności. 4. Zawiązanie szerokiej platformy współpracy w zakresie bezdomności realizującej z jednej strony funkcję integracji środowiska, wymiany wiedzy i doświadczeń z drugiej strony zadania związane z poprawieniem skuteczności i efektywności systemu przeciwdziałania bezdomności w Koszalinie. Wszyscy partnerzy takiej sieci czy koalicji muszą być traktowani równorzędnie, z uwagą, sama organizacja zaś pracy powinna być rzeczowa, merytoryczna i profesjonalna. 5. Skierowanie szerokiego strumienia działań aktywizacyjnych i integracyjnych ukierunkowanych na usamodzielnienie znacznej części populacji ludzi bezdomnych. W oparciu o zrealizowane badania wydaje się właściwym położenie dużego nacisku na 29

programy aktywizacyjne w zakresie wychodzenia z bezdomności. Z przeprowadzonych badań wyraźnie wynika, że koszalińska populacja ludzi bezdomnych ma duży potencjał aktywizacyjny. Ludzie tkwią relatywnie krótko w sytuacji braku domu, są stosunkowo młodzi i w dobrej kondycji zdrowotnej. Oznacza to, że obecnie jest najodpowiedniejszy moment na nasilenie działań integracyjnych (aktywizacji zawodowej, społecznej, mieszkaniowej, zdrowotnej). Krótki okres znajdowania się w sytuacji braku domu owocuje stosunkowo małym dystansem do rynku pracy, jeszcze nie tak silnym wyizolowaniem społecznym. Niewykorzystanie powyższej szansy może okazać się bardzo brzemienne w skutkach, populacja ludzi bezdomnych z biegiem czasu będzie się starzeć, w coraz większym stopniu adaptować się będzie do stanu bezdomności, nastąpi wzrost postaw roszczeniowych. 30 6. Włączenie w szerszym wymiarze wszystkich partnerów w proces budowania modelu rozwiazywania problemu bezdomności w ramach innowacyjnego projektu WEKTOR ZMIAN. Konieczne wydaje się zawiązanie szerszego partnerstwa i współdziałania wokół przedsięwzięcia, tak by wypracowany model był dziełem wszystkich potencjalnie zainteresowanych. 7. Monitorowanie zjawiska bezdomności ulicznej oraz koordynacja interwencji. Niezbędne wydaje się koordynowanie pomocy doraźnej sytuacja w której oferowany jest nadmiar usług w sferze pomocy osłonowej i podstawowej (posiłki), ale brakuje innej oferty, która sprzyjałaby zdejmowaniu ludzi z ulicy. Należy zastanowić się nad uporządkowaniem sfery interwencji ewentualnym jej zmniejszeniem i rozważeniem możliwości wprowadzenia usługi z rodzaju outreach (streetworking). 8. Rozwiązania wymaga problem wykluczania z oferty wsparcia ludzi bezdomnych uzależnionych od substancji psychoaktywnych w tym alkoholu, zmuszanych w związku z brakiem usług do przebywania w miejscach niemieszkalnych lub przestrzeni publicznej. Koniecznym wydaje się uruchomienie oddzielnej (poza obrębem schroniska) placówki 30

niskoprogowej, w której mogłyby przebywać osoby pod wpływem alkoholu, zdolne do samoobsługi. Placówka taka może mieć zarówno formę ogrzewalni, jak i niskoprogowej noclegowni. 9. Potrzeba włączenia instytucji pomocy społecznej (sektor pozarządowy i publiczny) w tworzenie i wdrażanie polityki mieszkaniowej Koszalina. Podmioty pomocy społecznej powinny mieć wpływ a także ważny głos w tworzeniu rozwiązań mieszkaniowych mogących mieć wpływ na integrację społeczną i wzrost problemów społecznych. Należy zwrócić uwagę na unikanie gettyzacji problemów społecznych. Koncentrowanie usług w jednym miejscu nie sprzyja integracji społecznej. Odnosi się to zarówno do koncentracji i tworzenia placówek dla wielu osób bezdomnych, jak i tworzenia konglomeracji lokali socjalnych dla ludzi biednych i wykluczonych w jednym miejscu. Popularyzowanie rozproszenia usług dla ludzi bezdomnych a także substancji mieszkaniowej w naturalnym środowisku. 31 10. Stworzenie systemu informacji i przepływu wiedzy między instytucjami i organizacjami wprost lub potencjalnie zainteresowanymi zjawiskiem bezdomności. Potrzeba wygenerowania przestrzeni lub miejsca do zbierania i upowszechniania informacji o dostępnych formach wsparcia, informowania o podejmowanych działaniach. 11. Zwiększenie skali działań aktywizacji społecznej i zawodowej ludzi bezdomnych poprzez upowszechnienie a także zwiększenie dostępu dla ludzi bezdomnych instrumentów rynku pracy a także instrumentów aktywnej integracji. Koniecznym wydaje się rozważenie powrotu i reaktywowania działalności Centrum Integracji Społecznej prowadzonego przez TPBA Koszalin, zwiększenia dostępnych miejsc w projekcie systemowym START czy Klubie Integracji Społecznej, uruchamiania kolejnych działań i projektów w tej sferze. Istnieje także potrzeba szerszego wykorzystania oferty Powiatowego Urzędu Pracy czy innych instytucji rynku pracy. 31