Szkolenie i licencjonowanie personelu obsługi technicznej statków powietrznych

Szkolenie i licencjonowanie personelu obsługi technicznej statków powietrznych Urząd Lotnictwa Cywilnego Warszawa, 27.02. 2009r. Tomasz Grzegorczyk, Naczelnik Inspektoratu Licencjonowania Personelu Technicznego

Wprowadzenie Unijny system zapewniania bezpieczeństwa w lotnictwie cywilnym polega m. in. na konieczności spełnienia wysokich, ujednoliconych wymagań stawianych wszystkim podmiotom zaangaŝowanym w zarobkowy przewóz lotniczy. Ich spełnienie potwierdzane jest posiadaniem certyfikatu lub licencji: - Organizacja projektująca Certyfikat DOA (Part-21) - Organizacja produkująca Certyfikat POA (Part-21) - Przewoźnik - Certyfikat AOC przewoźnika lotniczego (EU OPS) - Piloci Licencja pilota zawodowego zgodnie z Part- FCL - Organizacja Zarządzania ciągłą zdatnością do lotu SP Certyfikat Part-M/G - Organizacje obsługowe Certyfikat Part-145 - Personel poświadczający obsługę Licencja Part-66 - Organizacje szkolenia mechaników obsługi Certyfikat Part-147

Podstawy prawne Unijne wymagania dotyczące zapewnienia ciągłej zdatności do lotu statków powietrznych oraz wyrobów lotniczych, a takŝe wymagania stawiane lotniczym organizacjom obsługowym i personelowi poświadczającemu zatrudnionemu w nich, zawarte są w kilku aktach prawnych róŝnej rangi. Rozporządzenia Parlamentu, Rady oraz Komisji EU obowiązują we wszystkich krajach EU, z mocą prawną większą od mocy prawa krajowego.

Rozporządzenie podstawowe Parlamentu Europejskiego i Rady UE Nr 216/2008 (basic regulation) w sprawie wspólnych zasad w zakresie lotnictwa cywilnego i utworzenia Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa Transportu Lotniczego Rozporządzenie komisji (Commission Regulation) 2042/2003 (Komisja Europejska) z 4 Aneksami (Part M; Part 145; Part 66; Part 147) (implementing rule) w sprawie ciągłej zdatności do lotu statków powietrznych oraz wyrobów lotniczych, części i urządzeń, a takŝe w sprawie zatwierdzania organizacji i personelu wykonujących takie zadania Decyzja Dyrektora wykonawczego Agencji Nr 2003/19/RM inaczej: Mat. pomocnicze i wyjaśniające - AMC + GM do rozporządzenia 2042 z 7 załącznikami (ED of the EASA Decision No 2003/19/RM) z późniejszymi zmianami w sprawie akceptowalnych sposobów spełnienia wymagań i wytycznych do Rozporządzenia Komisji (WE) nr 2042/2003 z dnia 20 listopada 2003 roku w sprawie

Artykuł 5 Rozporządzenia Komisji No 2042/2003 : 1.Personel poświadczający obsługę techniczną statków powietrznych musi posiadać kwalifikacje zgodne z przepisami Załącznika III do Rozp. 2042/2003 (Part 66) Personel upowaŝniony przez Organizację do poświadczania obsługi technicznej SP musi posiadać LICENCJĘ Part 66 odpowiedniej kategorii, wydaną przez właściwy Nadzór.

Art. 6 Rozporządzenia Nr (WE) 2042/2003 : 1.Organizacje zajmujące się szkoleniem personelu określonego w Art.5 muszą być zatwierdzone zgodnie z Załącznikiem IV (Part- 147). Zakres zatwierdzenia obejmuje: a) Prowadzenie zatwierdzonych szkoleń z wiedzy teoretycznej; i/lub b) Prowadzenie szkoleń na typ; i c) Przeprowadzanie egzaminów; i d) Wydawanie zaświadczeń o odbyciu szkolenia 6

KaŜda organizacja obsługowa musi zatrudnić odpowiednią do zakresu planowych prac ilość personelu wykwalifikowanego z licencją wydaną przez Krajowy Nadzór Lotniczy w Polsce Urząd Lotnictwa Cywilnego

Posiadanie licencji oznacza spełnienie określonych (bardzo wysokich) wymagań zapisanych w przepisach europejskich w zakresie: - wiedzy teoretycznej techniczno-lotniczej, - praktyki ogólno-lotniczej, - szkolenia teoretycznego i praktyki na danym typie statku powietrznego. Posiadanie licencji to przepustka do grupy tzw. personelu poświadczającego w lotniczej organizacji obsługowej, czyli grupy personelu technicznego, który dana organizacja obdarza najwyŝszym zaufaniem i najlepiej wynagradza.

Licencję mechanika obsługi technicznej SP Part-66 moŝna uzyskać: a. Poprzez konwersję posiadanej licencji ICAO (wniosek na druku ULC Form 19) b. Poprzez spełnienie wymagań Part-66 (wniosek na druku EASA Form 19) Informacja o wymaganiach oraz wzory wniosków dostępne są na stronie internetowej ULC (www.ulc.gov.pl; zakładka: Personel Lotniczy/ Szkolenie i licencjonowanie personelu technicznego)

Kategorie licencji obsługowych wg PART66 A Mechanik obsługi liniowej B1 Technik mechanik lotniczy B2 Technik - awionik C InŜynier obsługi (bazowej) Rodzaj poświadczanej obsługi Prosta, planowa obsługa liniowa i usuwanie prostych usterek w granicach zadań wyszczególnionych w upowaŝnieniu. Prace wykonane osobiście w organizacji Part 145. Obsługa techniczna struktury statku powietrznego, zespołu napędowego oraz systemów mechanicznych i elektrycznych, a takŝe wymiana bloków awionicznych w ramach obsługi liniowej, wymagających prostych testów dla sprawdzenia poprawności ich działania. Kategoria B1 automatycznie obejmuje właściwą podkategorię A. Obsługa techniczna systemów awionicznych oraz systemów elektrycznych. (poświadczanie prostej, planowej obsługi liniowej moŝliwe w przypadku posiadania licencji kat A) Bazowa (hangarowa) obsługa techniczna całego statku powietrznego w organizacji Part 145.

Kwalifikacje praktyka jako B1 lub B2 szkolenie zadaniowe praktyka Teoretyczne i praktyczne szkolenie na typ praktyka (3 lub 5 lat) Teoretyczne i praktyczne szkolenie na typ praktyka Teoretyczne szkolenie na typ (I-sze na poziomie B1/B2 następne - familiarisation praktyka wiedza techn.- lotnicza wiedza techn.- lotnicza wiedza techn.- lotnicza dyplom inŝyniera Kategoria Kategoria Kategoria C Kategoria C A B1 lub B2 (poprzez B1 lub B2) akademicka

66.A.25 Wymagania z zakresu wiedzy ogólno-lotniczej Składający wniosek o licencję na obsługę techniczną statku powietrznego lub o dodanie kategorii lub podkategorii do licencji musi wykazać, w drodze egzaminu, wymagany poziom wiedzy z modułów tematycznych wiedzy ogólnolotniczej, zgodnie z Dodatkiem I do Part-66.

66.A.25 Wymagania z zakresu wiedzy ogólno-lotniczej Niezbędną wiedzę wnioskujący moŝe zdobyć na wiele sposobów: - poprzez samokształcenie - poprzez naukę w dowolnej szkole średniej lub wyŝszej - poprzez naukę w dowolnym ośrodku szkolenia lotniczego - poprzez naukę w organizacji szkoleniowej Part 147 Wymagany egzamin moŝe być przeprowadzany przez: - Odpowiednio zatwierdzoną organizację szkoleniową Part147 - Kompetentne Władze lotnicze

66.A.25 Wymagania z zakresu wiedzy ogólno-lotniczej W Załączniku 1 do Part 66 opisano zakres oraz poziom wiedzy ogólno-lotniczej niezbędnej w celu uzyskania licencji określonej kategorii. Załącznik ten wyróŝnia 17 modułów tematycznych ( przedmiotów technicznych) oraz 3 poziomy wiedzy: Poziom 1 - zapoznawczy Poziom 2 wiedza ogólna teoretyczna i praktyczna z wymaganego modułu Poziom 3 wiedza szczegółowa z danego modułu

Numer 1 Matematyka 2 Fizyka 3 Elektrotechnika 4 Elektronika Modularyzacja Nazwa modułu (przedmiotu) 5 Technika cyfrowa i elektroniczne zobrazowanie informacji 6 Materiałoznawstwo i elementy konstrukcyjne 7 Obsługa techniczna sprzętu lotniczego 8 Podstawy aerodynamiki 9 Czynniki ludzkie w obsłudze technicznej SP 10 Przepisy lotnicze 11 Aerodynamika, struktura i systemy samolotów (A1, A2, B1.1, B1.2) 12 Aerodynamika, struktura i systemy śmigłowców (A3, A4, B1.3, B1.4) 13 Aerodynamika, struktura i systemy statków powietrznych (tylko B2) 14 Lotniczy zespół napędowy (tylko B2) 15 Lotnicze silniki turbinowe (A1, A3, B1.1, B1.3) 16 Lotnicze silniki tłokowe (A2, A4, B1.2, B1.4) 17 Śmigła (A1, A2, B1.1, B1.2)

Modularyzacja Moduły (przedmioty) Samolot A lub B1 z: Śmigłowiec A lub B1 z: B2 Silnik(-i) turbinowy(-e) Silnik(-i) tłokowy(-e) Silnik(-i) turbinowy(-e) Silnik(-i) tłokowy(-e) Awionika 1 X X X X X 2 X X X X X 3 X X X X X 4 X X X X X 5 X X X X X 6 X X X X X 7 X X X X X 8 X X X X X 9 X X X X X 10 X X X X X 11 X X 12 X X 13 X 14 X 15 X X 16 X X 17 X X

66.A.25 Wymagania z zakresu wiedzy ogólno-lotniczej Minimalny czas trwania szkolenia podstawowego zgodnie z Załącznikiem 1 do Part-147 Kurs podstawowy Czas trwania (w godzinach) Współczynnik szkolenia teoretycznego (w %) A1 800 30-35 A2 650 30-35 A3 800 30-35 A4 800 30-35 B1.1 2 400 50-60 B1.2 2 000 50-60 B1.3 2 400 50-60 B1.4 2 400 50-60 B2 2 400 (ma być wkrótce 2000) 50-60

Wymagane przez Part-66 ilości pytań testowych w poszczególnych Modułach Lp Moduł Liczba pytań testowych B1.1 B1.2 B1.3 B1.4 B2 1 Matematyka 30 30 30 30 30 2 Fizyka 50 50 50 50 50 3 Elektrotechnika 50 50 50 50 50 4 Elektronika 20 20 20 20 40 5 Technika cyfrowa 40 20 40 20 70 6 Materiały i wyroby 70 70 70 70 60 7 Standardy obsługowe 80 80 80 80 60 8 Podstawy aerodynamiki 20 20 20 20 20 9 Czynniki ludzkie 20 20 20 20 20 10 Prawo i przepisy lotnicze 40 40 40 40 40 11a Aerodynamika, konstrukcja i systemy samolotów turbinowych 130 11b Aerodynamika, konstrukcja i systemy samolotów tłokowych 100 12 Aerodynamika, konstrukcja i systemy śmigłowców 115 115 13 Aerodynamika, konstrukcja i systemy statków powietrznych 130 14 Napędy lotnicze 25 15 Lotnicze silniki turbinowe 90 90 16 Lotnicze silniki tłokowe 70 70 17 Śmigła 30 30 RAZEM 670 600 625 585 595

Przepisy unijne nie określają podziału ilości godzin na poszczególne moduły. EASA sugeruje podział proporcjonalny do ilości pytań.

Sugerowany podział godzin wykładowych na poszczególne moduły: Lp Moduł Liczba pytań testowych B1.1 B1.2 B1.3 B1.4 B2 1 Matematyka 70 65 70 70 70 2 Fizyka 120 120 120 120 120 3 Elektrotechnika 120 120 120 120 120 4 Elektronika 50 40 50 50 105 5 Technika cyfrowa 100 45 100 50 190 6 Materiały i wyroby 165 155 180 200 160 7 Standardy obsługowe 190 180 200 220 160 8 Podstawy aerodynamiki 45 45 45 45 45 9 Czynniki ludzkie 45 45 45 45 45 10 Prawo i przepisy lotnicze 90 90 90 90 105 11a Aerodynamika, konstrukcja i systemy samolotów turbinowych 335 11b Aerodynamika, konstrukcja i systemy samolotów tłokowych 285 12 Aerodynamika, konstrukcja i systemy śmigłowców 370 370 13 Aerodynamika, konstrukcja i systemy statków powietrznych 350 14 Napędy lotnicze 60 15 Lotnicze silniki turbinowe 200 200 16 Lotnicze silniki tłokowe 200 200 17 Śmigła 70 65 RAZEM 1600 1330 1600 1580 1530

Orientacyjne rozliczenie czasu trwania kursu na B1.1 Wymagane 2400 godzin 60 min. odpowiada 3200 jedn. lekcyjnym 45 minutowym. Przy załoŝeniu 50% współczynnika szkolenia teoretycznego 3200 j.l. rozkłada się na: -1600 j.l. teorii (wykład) -1600 j.l. zajęć praktycznych (laboratoria, ćwiczenia, warsztaty, zajęcia obsługowe), z czego min.30% (=480 j.l. = 360 godzin 60min. = 45 dni rob. 8 godz.- wymagana praktyka obsługowa) Pełne szkolenie na B1.1 wymaga przeprowadzenia: - ok. 1600 jedn. lekc. 45 minutowych wykładów (teoria) - ok. 1120 jedn. lekc. 45 minutowych zajęć praktycznych laborat. (w szkole) - ok. 45 dni (8 godz.) praktyki obsługowej w Organizacji Obsługowej - 13 egzaminów testowych z wymaganych modułów

Orientacyjne rozliczenie czasu trwania kursu na B2 Wymagane 2000 godzin 60 min. odpowiada 2670 jedn. lekcyjnym 45 minutowym. Przy załoŝeniu 50% współczynnika szkolenia teoretycznego 2670 j.l. rozkłada się na: -1335 j.l. teorii (wykład) -1335 j.l. zajęć praktycznych (laboratoria, ćwiczenia, warsztaty, zajęcia obsługowe), z czego min.30% (=400 j.l. = 300 godzin 60min. = 37 dni rob. 8 godz.- wymagana praktyka obsługowa) Pełne szkolenie na B2 wymaga przeprowadzenia: - ok. 1335 jedn. lekc. 45 minutowych wykładów (teoria) - ok. 936 jedn. lekc. 45 minutowych zajęć praktycznych laborat. (w szkole) - ok. 37 dni (8 godz.) praktyki obsługowej w Organizacji Obsługowej - 12 egzaminów testowych z wymaganych modułów

UZNAWANIE WIEDZY W zamian za egzaminy, Nadzór Lotniczy moŝe w oparciu o załączone do wniosku świadectwa, uznać wiedzę nabytą w szkole lub na uczelni (zgodnie z: 66.A.25 (b), 66.B.400 i 66.B.405) Zgodnie z 66.B.400 bazą do uznania wiedzy jest tzw. Raport Uznawania Wiedzy przygotowany i zatwierdzony przez Nadzór Lotniczy. Zgodnie z przepisami mamy prawo do uznania wiedzy tylko w przypadku dostępu do mocnych i weryfikowalnych dowodów pokrywania się zakresu i poziomu nauczania w szkole/uczelni z Załącznikiem I do Part- 66 Raport ma gwarantować jednakowe traktowanie wszystkich wnioskujących na etapie uznawania wiedzy podstawowej. W dniu 30.11.2007 roku Prezes ULC zatwierdził 1-sze wydanie Krajowego Raportu Uznania Wiedzy, w dniu 8.10.2008 wydanie 2-ie.

RAPORT UZNANIA WIEDZY Raport został opracowany na podstawie analizy zatwierdzonych przez MEN Podstaw Programowych nauczania w szkołach średnich oraz programów nauczania udostępnionych przez uczelnie wyŝsze. W swojej istocie Raport stanowi tabelę porównującą zakresy i poziomy wiedzy teoretycznej techniczno-lotniczej przekazywanej w szkołach i uczelniach lotniczych z zakresami i poziomami wiedzy wymaganej przez Part-66 dla poszczególnych kategorii licencji.

RAPORT UZNANIA WIEDZY Uzyskana wcześniej wiedza i zdane egzaminy np. w lotnictwie wojskowym lub podczas odbywania praktyki/staŝu w róŝnych cywilnych zakładach pracy będą brane pod uwagę tylko wtedy, jeśli właściwy nadzór lotniczy uzna, Ŝe ta nabyta wiedza i zdane egzaminy są ekwiwalentne do wymaganych przez Dodatek 1 do Part 66. (AMC 66.A.25)

66.A.30 Wymagania dotyczące doświadczenia (praktyki) Od wnioskującego (po raz pierwszy) wymaga się róŝnych okresów praktyki w zaleŝności od wnioskowanej kategorii, rodzaju i miejsca szkolenia technicznego w przeszłości: Kategoria: A B1.2 B1.4 B2 B1.1 B1.3 Wymagane praktyczne doświadczenie w obsłudze SP pozostającego w eksploatacji Bez szkolenia Uznane szkolenie techniczne Szkolenie ogólnolotnicze w org. Part 147 3 lata 2 lata 1 rok 5 lat 3 lata 2 lata

66.A.30 Wymagania dotyczące doświadczenia (praktyki) Kategoria C Wymagane minimalne doświadczenie jako personel poświadczający lub personel wspomagający (w tym min. 12 miesięcy jako personel wspomagający obsługę hangarową) B1 tłokowy (B1.2 lub B1.4) B1 turbinowy (B1.1 lub B1.3) 5 lat DuŜe SP B1 turbinowy (B1.1 lub B1.3) 3 lata B2 3 lata Inne SP ŚcieŜka akademicka 3 lata 3 lata praktyki w środowisku obsługi technicznej cywilnego statku powietrznego przy reprezentatywnym zespole prac bezpośrednio związanych z obsługą techniczną statku powietrznego, w tym - 6 miesięcy obserwacji zadań bazowej obsługi technicznej.

Warunki uzyskania Certyfikatu Part147 przez Uczelnię/Szkołę: - dostosowanie programów nauczania do sylabusów modułów, - zagwarantowanie odbycia praktyki w Organizacji Obsługowej (min.480 jednostek lekcyjnych), - opracowanie Bazy pytań, - spełnienie dodatkowych wymagań kwalifikacyjnych przez kadrę dydaktyczną, - przygotowanie procedur (MTOE). - złoŝenie wniosku

Problemy i zagroŝenia: - dany moduł moŝna realizować w kilku przedmiotach szkolnych/akademickich ale nie moŝna dzielić egzaminu; - po uzyskaniu certyfikatu pojawiają się dodatkowe wymagania dla uczniów/studentów: praktyka + egzaminy tylko na zasadach dobrowolności; - przy pisaniu programów nauczania naleŝy pamiętać o przeliczaniu czasu z pełnych godzin na jednostki lekcyjne; - Niewystarczająca ilość godzin w 4 letnim technikum, przy uwzględnieniu przedmiotów ogólnych; - NiemoŜliwe do pogodzenia wymagania związane z koniecznością przygotowania do matury i egzaminu zawodowego

SYTUACJA W TECHNIKACH LOTNICZYCH - sumaryczne ilości godzin na realizację szkolenia wynoszą 2400 pełnych godzin (3200 jedn. lekcyjnych 45 min.) na B1 i B2 w Technikach (chyba) za mało!!! - Part-66 nie określa ilości godzin w poszczególnych modułach moŝna przyjąć proporcjonalnie do ilości pytań - brak Certyfikatu skutkuje wymaganiem dłuŝszej o rok praktyki!!! - brak podręczników - konieczność opracowania Bazy Pytań

Im lepiej będą dopasowane programy nauczania w szkołach średnich technicznych (technikach lotniczych) oraz wyŝszych do sylabusów modułów podanych w Załączniku 1 do Part-66, tym mniej egzaminów będą musieli zdawać ich absolwenci starający się o licencję Part-66.

Pełny tekst wymagań dla wnioskujących o licencję Part-66 zawiera Załącznik III do Rozporządzenia Komisji (WE) nr 2042/2003 z dnia 20 listopada 2003 r. w sprawie ciągłej zdatności do lotu statków powietrznych oraz wyrobów lotniczych, części i wyposaŝenia, a takŝe w sprawie zezwoleń udzielanych instytucjom i personelowi zaangaŝowanym w takie zadania. Tzw. akceptowalne sposoby spełnienia powyŝszych wymagań (AMC) oraz dodatkowe materiały (GM) zawierają Załączniki IV i V do Decyzji Dyrektora Wykonawczego EASA Nr 2003/19/RM z dnia 28 listopada 2003 roku

Pełny tekst wymagań dla wnioskujących o certyfikat Part-147 zawiera Załącznik IV do Rozporządzenia Komisji (WE) nr 2042/2003 z dnia 20 listopada 2003 r. w sprawie ciągłej zdatności do lotu statków powietrznych oraz wyrobów lotniczych, części i wyposaŝenia, a takŝe w sprawie zezwoleń udzielanych instytucjom i personelowi zaangaŝowanym w takie zadania. Tzw. akceptowalne sposoby spełnienia powyŝszych wymagań (AMC) oraz dodatkowe materiały (GM) zawierają Załączniki VI i VII do Decyzji Dyrektora Wykonawczego EASA Nr 2003/19/RM z dnia 28 listopada 2003 roku

Zatwierdzone organizacje szkoleniowe: Nazwa Organizacji Adres Organizacji Numer Certyfikatu Instytut Techniki Lotniczej Wydział Mechatroniki Wojskowa Akademia Techniczna Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego PZL-Świdnik S.A. Ośrodek Szkolenia Lotniczego MTO ul. Kaliskiego 2 00-908 Warszawa PL.147.0001 Al. Lotników Polskich 1, 21-045 Świdnik PL.147.0002 Polskie Zakłady Lotnicze Sp.z o.o. Ośrodek Szkolenia Lotniczego MTO ul. Wojska Polskiego 3 Ośrodek Szkolenia Lotniczego MTO 39-300 Mielec PL.147.0003 Polskie Linie Lotnicze LOT S.A. Dział Szkolenia Personelu Technicznego Ośrodek Szkolenia Lotniczego Royal-Star Aero Organizacja Szkolenia Personelu Obsługi Technicznej Politechnika Rzeszowska WBMiL/OKL ul. 17 Stycznia 39 00-906 Warszawa PL.147.0004 ul. Kosmonautów Lotnisko 39-300 Mielec PL.147.0005 Al.. Powstańców Warszawy 8 35-959 Rzeszów PL.147.0006

Uczelnie wyŝsze: Lp 1 2 3 4 5 WOJSKOWA AKADEMIA TECHNICZNA, Wydział Mechatroniki Instytut Techniki Lotniczej NAZWA UCZELNI POLITECHNIKA RZESZOWSKA IM. IGNACEGO ŁUKASZEWICZA, Wydział Budowy Maszyn i Lotnictwa POLITECHNIKA WARSZAWSKA, Wydział Mechaniczny Energetyki i Lotnictwa WYśSZA SZKOŁA ŚRODOWISKA Lotnictwo i Kosmonautyka POLITECHNIKA LUBELSKA Wydział Mechaniczny 6 WYśSZA SZKOŁA OFICERSKA SIŁ POWIETRZNYCH W DĘBLINIE 7 PAŃSTWOWA WYśSZA SZKOŁA ZAWODOWA W CHEŁMIE

Technika lotnicze: Lp. NAZWA SZKOŁY 1 Technikum Lotnicze w Zamościu 2 Europejskie Technikum Lotnicze SIMP w Warszawie 3 4 Zespół Szkół im. Bohaterów Narwiku Warszawskie Technikum Lotnicze im. Bohaterów Narwiku Zespół Szkół Rolniczych i Technicznych im. H. Cegielskiego w Powodowie Europejskie Technikum Lotnicze 5 Zespół Szkół Mechanicznych Nr 1 w Bydgoszczy 6 Zespół Szkół Mechanicznych im. gen. W. Andersa w Rzeszowie 7 Zespół Szkół Technicznych w Mielcu Technikum Nr 3 w Mielcu 8 Technikum Nr 1 w Świdniku 9 Zespół Szkół Elektroniczno-Telekomunikacyjnych w Lesznie 10 Zespół Szkół Elektronicznych i Telekomunikacyjnych w Olsztynie