1 Ochrona WPŁYW ZAPRAWIANIA SADZENIAKÓW NA WYSTĘPOWANIE RIZOKTONIOZY W UPRAWIE ZIEMNIAKÓW NA GLEBACH LEKKICH dr Barbara Lutomirska IHAR Oddział w Jadwisinie, Zakład Agronomii Ziemniaka 05-140 Serock, e-mail: b.lutomirska@ihar.edu.pl W sytuacji wzrastających wymagań, jeśli chodzi o jakość ziemniaków, ich producent jest zmuszony do poszukiwania rozwiązań technologicznych zwiększających zarówno ilość, jak i jakość zbieranych bulw. Ważnym czynnikiem ograniczającym akumulację plonu i prowadzącym do pogorszenia jakości bulw jest porażenie chorobami. Jednym z patogenów powodujących znaczne straty jest polifagiczny grzyb Rizoctonia solani. Efektem jego rozwoju na ziemniaku są: zgnilizna kiełków, próchnienie podstawy łodyg, a także występowanie sklerocjów na bulwach ospowatości, zaliczanej do chorób skórki. Grzyb stanowi zatem zagrożenie dla właściwej obsady roślin, ich prawidłowego rozwoju i plonowania oraz jakości bulw. W tym ostatnim wypadku rozwój patogenu ogranicza wartość bulw nie tylko ze względu na pogorszenie ich wyglądu (cecha bardzo istotna u ziemniaków na cele konsumpcyjne), ale też zmniejsza ich wartość nasienną. Obecne na bulwach skleroty grzyba stanowią bowiem, obok gleby, ważne źródło porażenia w następnym roku uprawy (Scholte 1989). Poszczególne symptomy choroby występują w kolejnych sezonach wegetacyjnych w sposób zróżnicowany. Wyniki licznych badań (m. in. Bogucka 1987, Osowski 2000, Sadowski i in. 2002) wskazują na istotne znaczenie warunków pogodowych wiosną dla porażenia kiełków i młodych roślin. Natomiast układ czynników meteorologicznych w późniejszym okresie jest istotnym czynnikiem determinującym powstawanie sklerocjów na bulwach (Bogucka, Pawińska 1983; Wróbel 2006; Lutomirska 2007). Występowaniu tej formy choroby sprzyja niska temperatura gleby w okresie nagromadzania plonu i dojrzewania roślin oraz opady powodujące wysoką wilgotność. Badania na mikropoletkach (5 gleb mineralnych o zróżnicowanym składzie mechanicznym) wskazują, że w takich samych warunkach uprawy nasilenie ospowatości na bulwach pochodzących z gleb lżejszych jest większe niż na glebach zwięzłych (tab. 1). Oznacza to, że gleby o mniejszej zawartości frakcji ilastej, silniej napowietrzane, stwarzają lepsze warunki dla rozwoju R. solani na bulwach. Uprawa ziemniaków na takiej glebie wymaga więc zabiegów, które będą eliminowały patogen. W ochronie przed rizoktoniozą jedynym skutecznym obecnie zabiegiem jest zapra-
2 wianie sadzeniaków. Jeśli sadzi się bulwy niepodkiełkowane, zabieg powinien być wykonany w trakcie sadzenia, a jeśli podkiełkowane to należy je zaprawić w czasie nastawiania do podkiełkowania. Strat wynikających z zaniedbania tego prostego zabiegu nie sposób zminimalizować w późniejszym okresie. Rozwoju choroby, która atakuje wyrastające na sadzeniakach kiełki bądź podstawę łodyg młodych roślin, prowadząc do zmniejszenia obsady plantacji, nie można już bowiem zahamować żadnymi zabiegami chemicznymi ani agrotechnicznymi. Przedstawione poniżej efekty zabiegu zaprawiania uzyskano w doświadczeniach wykonanych w Jadwisinie w roku 2005 (1 dośw.) oraz 2007 (2 dośw.). Ich celem było określenie wymagań agrotechnicznych wybranych odmian ziemniaka, a zaprawianie sadzeniaków preparatem Monceren 250 FS w dawce 60 ml/100 kg bulw stanowiło tylko jeden z elementów porównywanych technologii. Natomiast w doświadczeniu wykonanym tylko w roku 2007 oceniano skuteczność preparatu eksperymentalnego (BYF 14182 050 FS) i preparatu standardowego Monceren 250 FS w ochronie roślin i bulw przed rizoktoniozą. Ospowatość oceniano zgodnie z metodyką przedstawioną przez Roztropowicz (1999), a porażenie młodych roślin w skali 5-stopniowej stosownie do wytycznych EPPO (PP 1/32). W badaniach zachowano zasady Dobrej Praktyki Eksperymentalnej oraz zasady Dobrej Praktyki Rolniczej. Zebrane dane poddano analizie statystycznej, a porównywane wyniki testowano testem F- -Snedecora. Nasilenie ospowatości na bulwach ziemniaka pochodzących z gleb o zróżnicowanym składzie mechanicznym. Jadwisin 2004 Skład mechaniczny gleby Procentowy udział bulw porażonych zebranych z obiektu kontrolnego i obiektów nawadnianych: kontrola w okresie w okresie okołotuberyzacyjnym opady akumulacji naturalne plonu w obu okresach Tabela 1 pgl: gl od 120 cm 56,0 60,1 43,5 65,7 56,3 pgl: pgl całkowity 41,2 66,4 75,9 51,5 58,8 pgl: gl od 50 cm 57,9 73,0 64,9 43,4 59,8 pgm gś od 25 cm 20,2 39,0 28,6 28,0 29,0 gś :/ił od 25 cm 29,5 15,9 3,2 24,5 18,3 41,0 50,9 43,2 42,6 X NIR P=0,05 dla nawadniania ni X NIR P=0,05 dla gleb X 20,7 Należy podkreślić, że układ warunków meteorologicznych w wymienionych latach był wyraźnie różny (tab. 2). Szczególnie duże różnice odnotowano w ilości opadów. Stwarzało to zdecydowanie korzystniejsze warunki dla rozwoju patogenu średni udział bulw porażonych chorobą w plonie zebranym z sadzeniaków niezaprawionych wyniósł w roku 2005 26,4%, zaś w roku 2007 78,2%. Był zatem w roku 2005 niemal 3- -krotnie niższy niż w bardzo wilgotnym roku 2007. Podstawowe dane meteorologiczne charakteryzujące układ pogody w latach 2005 i 2007 w Jadwisinie Tabela 2 Okres kalendarzowy Średnia temperatura gleby na głębokości 10 cm ( o C) Suma opadów (mm) 2005 2007 2005 2007 III dekada czerwca III dekada lipca 23,0 21,7 67,4 84,5
3 I dekada sierpnia III dekada sierpnia 20,2 20,8 12,3 74,3 III dekada sierpnia II dekada września 19,4 16,4 17,7 60,7 Tabela 3 Ospowatość bulw pochodzących z obiektów obsadzanych sadzeniakami niezaprawianymi i zaprawianymi środkiem Monceren 250 FS. Jadwisin 2005 i 2007 Sezon wegetacyjny 2005 Sezon wegetacyjny 2007 procentowy udział bulw procentowy udział bulw odmiana z ospowatością w plonie z ospowatością w plonie odmiana sadzeniaki sadzeniaki sadzeniaki sadzeniaki niezaprawiane zaprawiane niezaprawiane zaprawiane Velox 41,6 16,3 Arielle 78,2 52,0 Gracja 57,9 0,9 Miłek 90,5 62,0 Kuklik 13,4 9,0 Velox 71,2 52,0 Bartek 31,4 19,2 Korona 63,7 57,6 Clarissa 37,7 2,9 Oman 83,3 72,4 Ditta 31,7 16,7 Owacja 79,1 68,6 Monsun 9,5 6,9 Veronie 79,6 51,2 Pasat 9,9 0,0 Vitara 78,9 51,0 Satina 4,3 1,4 Adam 87,2 58,2 Tajfun 8,9 6,2 Asterix 90,7 32,2 Zebra 26,3 6,6 Bartek 91,9 57,7 Czapla 13,7 4,2 Cekin 76,7 49,1 Syrena 69,2 14,0 Elanda 86,2 63,6 Ursus 18,7 2,5 Tajfun 52,6 41,6 Rudawa 37,8 2,1 Victoria 71,0 52,4 Ślęza 9,9 4,8 Zebra 82,6 56,1 dla odmian 26,4 7,1 Żagiel 59,0 35,1 NIR P=0,05 poziom agrot. 9,5 Fianna 93,4 41,5 X dla odmian 78,7 53,0 Uzyskane wyniki wskazują również, że zastosowanie zaprawianych sadzeniaków bardziej ograniczyło występowanie sklerocjów na bulwach w roku mniej sprzyjającym rozwojowi R. solani (tab. 3). Taki układ wyników może wskazywać na ograniczone oddziaływanie użytego preparatu w stosunku do intensywnie rozwijającego się w tak korzystnych warunkach (w roku 2007) sprawcy porażenia, ale może być także spowodowany niższą koncentracją substancji aktywnej wskutek nadmiernej wilgotności gleby. Niemniej jednak należy podkreślić, że również w roku o bardzo dużym nasileniu ospowatości NIR P=0,05 poziom 11,3 agrot. zaprawianie sadzeniaków istotnie ograniczało jej występowanie u wszystkich badanych odmian (tab 3). Drugi z przeprowadzonych w roku 2007 eksperymentów pozwala stwierdzić, że u roślin wyrastających z zaprawionych sadzeniaków objawy próchnienia łodyg notowano znacznie później niż u roślin z bulw nie poddanych zabiegowi, a ich nasilenie było istotnie mniejsze (tab. 4). W omawianych badaniach poprawa stanu zdrowotnego roślin, będąca wynikiem zaprawiania bulw matecznych, nie miała wpływu na wysokość zgromadzonego plonu. Jednak
4 odnotowano pewne korzystne dla producenta różnice w jego strukturze (tab. 5). Istotnie dodatni wpływ zaprawiania sadzeniaków stwierdzono natomiast, jeśli chodzi o wygląd bulw. W plonie pochodzącym z bulw matecznych zaprawionych obu porównywanymi preparatami ziemniaków pokrytych ospowatością było znacznie mniej, a nasilenie sklerocjów na zainfekowanych bul-wach mniejsze (tab. 6). na porażenie roślin we wczesnej fazie wegetacji Tabela 4 Dawka preparatu na 100 kg bulw Występowanie objawów próchnienia łodyg (ocena w skali 5-stop.)* po zakończeniu wschodów w pełni wegetacji Udział roślin z objawami opilśni łodygowej (%) Udział roślin porażonych czarną nóżką (%) 20.06. 16.07. 20.06. 16.07. BYF 14182 050 FS 40 ml 5,0 4,9 0 0 0 0 standard. Monceren 250FS 60 ml 5,0 4,9 0 0 0 0 Kontrola bez zabiegu 4,2 4,0 0 2,9 0 0 NIR P=0,05 0,2 0,3 x x x x * 5 = ocena najlepsza na plonowanie ziemniaków. Jadwisin 2007 Tabela 5 Udział frakcji bulw w plonie Dawka Ogólny ogólnym (%) preparatu na plon bulw bulwy o średnicy bulwy 100 kg bulw (t/ha) poniżej 35 mm handlowe BYF 14182 050 FS 40 ml 38,9 5,9 94,1 standardowy Monceren FS 250 60 ml 35,3 5,4 94,7 Kontrola bez zabiegu 35,8 7,6 92,3 NIR P=0,05 ni ni ni na występowanie ospowatości bulwach potomnych. Jadwisin 2007 Dawka preparatu na 100 kg bulw Udział bulw z objawami choroby (procent masy) Indeks porażenia bulw (skala 9-stop.) Tabela 6 Udział bulw porażonych w stopniu 1 (procent masy) BYF 14182 050 FS 40 ml 58,5 5,0 7,5 standardowy Monceren FS 250 60 ml 51,1 4,7 8,2 Kontrola bez zabiegu 85,2 4,4 16,7 NIR P=0,05 23,5 0,4 6,8
5 Podsumowanie Wydaje się, że przedstawione wyniki, uzyskane w warunkach bardzo sprzyjających rozwojowi grzyba R. solani, wystarczająco uzasadniają stosowanie zaprawiania. Literatura 1. Bogucka H. 1987. Dynamika narastania objawów rizoktoniozy na podziemnych organach roślin ziemniaka. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 307: 41-54; 2. Bogucka H., Pawińska M. 1983. Występowanie ospowatości bulw ziemniaka w Polsce w latach 1977-1980. Biul. Inst. Ziemn. 29: 141-150; 3. European and Mediterranean Plant Protection Organization PP 1/32 (2); 4. Lutomirska 2007. Zmienność występowania ospowatości bulw ziemniaka. Ziemn. Pol. 3: 29-33; 5. Osowski J. 2000. Występowanie ospowatości bulw ziemniaka w Polsce w latach 1987-1998. [W:] Ochrona ziemniaka. Konf. Kołobrzeg, 4-5.04.2000. IHAR Oddz. Bonin: 59-63; 6. Metodyka obserwacji, pomiarów i pobierania prób w agrotechnicznych doświadczeniach z ziemniakiem. Pr. zbior. pod red. S. Roztropowicz. IHAR Oddz. Jadwisin 1999: 50 s.; 7. Osowski J. 2000. Występowanie ospowatości bulw ziemniaka w Polsce w latach 1987-1998. [W:] Ochrona ziemniaka. Konf. Kołobrzeg, 4-5.04.2000. IHAR Oddz. Bonin: 59- -63; 8. Sadowski C., Klepin J., Baturo A., Lenc L. 2002. Zdrowotność bulw i kiełków ziemniaka uprawianego w systemie ekologicznym i konwencjonalnym. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 489: 95-102; 9. Scholte K. 1989. Effects of soil borne Rhizoctonia solani Kühn on yield and quality of ten potato cultivars. Potato Res. 32: 367-376; 10. Wróbel S. 2006. Wpływ podkiełkowywania sadzeniaków na plon oraz porażenie bulw ospowatością i parchem zwykłym. Acta Sci. Pol., Agricultura 5 (1): 93-101