Polska terminologia dotycząca wspomagających sposobów porozumiewania się W czerwcu 1999 roku zostało zarejestrowane Stowarzyszenie Mówić bez słów. Ma ono na celu rozwijanie i upowszechnianie wiedzy na temat wspomagających sposobów porozumiewania się poprzez tłumaczenie specjalistycznej literatury, wydawanie publikacji, organizowanie konferencji, prowadzenie kursów i warsztatów dla nauczycieli, logopedów i innych terapeutów pracujących z osobami mającymi trudności w porozumiewaniu się. Założyciele Stowarzyszenia współpracują od lutego 1998, kiedy to dzięki Programowi ONZ ds. Rozwoju Umbrella Project mogli współtworzyć Sieć instytucji pomagającym dzieciom niepełnosprawnym alternatywne i wspomagające metody porozumiewania się. Pochodzą z pięciu ośrodków reprezentujących różne resorty: edukację, służbę zdrowia, pomoc społeczną w Gdańsku, Krakowie, Kwidzynie, Legnicy i Warszawie. Przez lata pracy w każdej z placówek posługiwano się określonym słownictwem dotyczącym sposobów porozumiewania się oraz służących do tego pomocy osobistych i dydaktycznych. Podczas wymiany doświadczeń i dyskusji toczących się na spotkaniach członków stowarzyszenia okazało się, iż ludzie mówiąc o tym samym używali innych słów. Różnice w używanej terminologii odczuli również uczestnicy szkoleń prowadzonych w poszczególnych ośrodkach. Tak zwana komunikacja alternatywna staje się coraz bardziej powszechna w szkołach i ośrodkach terapeutycznych. W wielu z nich znaleźć można zestawy piktogramów, coraz więcej osób kończy kurs Blissa, poznaje Makaton i inne systemy gestów. Przybywa również doniesień z praktyki i publikacji naukowych na ten temat, wciąż jednak nie zaspokajają one potrzeb i nie są spójne terminologicznie. Na pierwszych wewnętrznych warsztatach Stowarzyszenia jego członkowie podjęli się przetłumaczenia, ujednolicenia i zdefiniowania pojęć kluczowych dla tego obszaru wiedzy. Używany powszechnie termin komunikacja alternatywna obejmuje wszystkie sposoby porozumiewania się osób niemówiących. Termin komunikacja jest bardzo szeroki i używany w wielu dziedzinach. Właściwszy, bardziej humanistyczny wydaje się nam termin porozumiewanie się. Kładzie on większy nacisk na relację, na wymianę myśli między dwiema osobami: nadawcą i odbiorcą. Poza mową istnieje wiele sposobów porozumiewania się: mimika, gesty, postawa ciała, symbole. Mówiąc porozumiewanie się mamy na myśli je wszystkie. Gesty nie są alternatywne w stosunku do mowy towarzyszą jej, wspomagają. Symbole Blissa, piktogramy wspomagają ekspresję językową niemówiących osób, które przecież rozumieją mowę. A przez fakt rozumienia jej są użytkownikami mowy. Jedynie aby wypowiedzieć się potrzebują wspomagania symboli, obrazków, gestów. Wobec powyższego mówienie o alternatywnych sposobach komunikacji jest pewną nieścisłością. Termin ten jest adekwatny np. w odniesieniu do osób niesłyszących, kiedy żaden z uczestników dialogu nie posługuje się mową.
Proponujemy zatem termin wspomagające sposoby porozumiewania się rozumiany jak o wszystkie środki, którymi osoby niemówiące, ale rozumiejące mowę mogą wyrażać swoje potrzeby, myśli i emocje. Użytkownikiem wspomagających sposobów porozumiewania się jest osoba, która wymaga tych środków, aby móc porozumiewać się z innymi. Przedstawiona poniżej terminologia z zakresu wspomagających sposobów porozumiewania się została opracowana podczas warsztatów Stowarzyszenia Mówić bez słów. Część pojęć została przetłumaczona z języka angielskiego, część opracowana na podstawie doświadczeń osób pracujących z użytkownikami wspomagających sposobów porozumiewania się.
Terminy w jęz. polskim ekran dotykowy nakładka na monitor pozwalająca na przesuwanie kursora myszy poprzez dotykanie i wodzenie palcem po ekranie folder osobisty zbiór informacji o sobie, które właściciel folderu chce przekazać rozmówcom hasło znak graficzny (obrazek, ideogram, zdjęcie, litera, wyraz, zdanie, liczba, symbol, znak interpunkcyjny itp.) umieszczony na pojedynczym polu słownika do porozumiewania się klawiatura na ekranie zob. klawiatura wirtualna klawiatura planszowa urządzenie zastępujące zwykłą klawiaturę, w którym mechaniczne klawisze zastąpione są przez pola dotykowe zawierające litery, cyfry lub rysunki umieszczone na wymiennych planszach klawiatura wirtualna klawiatura wyświetlana na ekranie komputera, w której naciskanie klawiszy realizowane jest poprzez ich wybieranie za pomocą myszy lub innego urządzenia wskazującego książka do porozumiewania się osobista, wielostronicowa pomoc do porozumiewania się pomoce komputerowe pomoce do porozumiewania się oparte na mikroprocesorze porozumiewanie się całościowe porozumiewanie się wszystkimi dostępnymi danej osobie sposobami; proste pomoce nieelektroniczne lub elektroniczne, ale nie oparte na mikroprocesorze pomoce do porozumiewania się słownictwo zasób używanych i rozumianych słów słownik osobisty pomoc do porozumiewania się, będąca zbiorem haseł przedstawiających słownictwo użytkownika pomocy stały margines część tablicy lub książki do porozumiewania się, zawierająca zawsze dostępne hasła syntezator mowy program komputerowy generujący mowę tablica do porozumiewania się osobista pomoc do porozumiewania się, w której wszystkie hasła są umieszczone na jednej płaszczyźnie tablica tematyczna, książka tematyczna pomoc do porozumiewania się zawierająca hasła związane z jednym obszarem tematycznym totalne porozumiewanie się patrz: porozumiewanie się całościowe wizytówka krótki tekst, czasem ilustrowany zdjęciem, przedstawiający właściciela pomocy do porozumiewania się wskaźnik optyczny urządzenie pozwalające na wskazywanie za pomocą zogniskowanego
strumienia niewidzialnego światła (np. podczerwonego) lub innej energii (np. ultradźwięków) wskaźnik świetlny urządzenie pozwalające na wskazywanie za pomocą zogniskowanego strumienia światła
Terminy anglojęzyczne AAC (alternative and augmentative communication) alternatywne i wspomagające sposoby porozumiewania się; obecnie zalecane jest używanie terminu: wspomagające sposoby porozumiewania się VOCA (Voice Output Communication Aid) urządzenie wspomagające porozumiewanie się, które odtwarza lub syntetyzuje mowę word prediction podpowiadanie słów eye gaze wskazywanie wzrokiem head pointer wskaźnik umieszczany na głowie high tech, high technology pomoce komputerowe keyguard ogranicznik klawiatury light pointer wskaźnik świetlny low tech, low technology proste pomoce on screen keyboard klawiatura na ekranie optical pointer wskaźnik optyczny overlay keyboard klawiatura planszowa scanning przeglądanie kierowane sip and puff switch włącznik pneumatyczny speech synthesizer syntezator mowy; także: syntetyzer mowy switch włącznik, także: wyłącznik, przełącznik; touch screen ekran dotykowy total communication totalne porozumiewanie się, porozumiewanie się całościowe virtual keyboard klawiatura wirtualna