Dochodowość gospodarstw prowadzących rachunkowość rolną w ramach PL FADN w woj. pomorskim w latach 2004-2018 Daniel Roszak PODR w Lubaniu
Grupowanie badanych gospodarstw wg. grup obszarowych Dokonano analizy gospodarstw w następujących grupach obszarowych: Klasyfikacja gospodarstw Średnia powierzchnia użytków rolnych na gospodarstwo w analizowanej grupie w ha Małe (5<ha<=10 7,80 Średnio-małe (10<ha<=20) 15,51 Średnio-duże (20<ha<=30) 24,60 Duże (30<ha<=50) 38,71 Bardzo duże (ha>50) 103,97
Dochód rolniczy na osobę pełnozatrudnioną PLN 160 000,00 140 000,00 120 000,00 100 000,00 80 000,00 60 000,00 40 000,00 20 000,00 0,00 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Małe (5<ha<=10) Średnio-małe (10<ha<=20) Średnio-duże (20<ha<=30) Duże (30<ha<=50) Bardzo duże (ha>50) Płaca netto
Zmiana dochodu na pełnozatrudnionego (2018/2004) w % 499,95% 78,12% 34,26% 25,72% 88,59% 99,92% ZMIANA W % (2004-2018) Małe (5<ha<=10) Średnio-małe (10<ha<=20) Średnio-duże (20<ha<=30) Duże (30<ha<=50) Bardzo duże (ha>50) Płaca netto
Dochód rolniczy na osobę pełnozatrudnioną bez dotacji w PLN 90 000,00 80 000,00 70 000,00 60 000,00 50 000,00 40 000,00 30 000,00 20 000,00 10 000,00 0,00 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018-10 000,00 Małe (5<ha<=10) Średnio-małe (10<ha<=20) Średnio-duże (20<ha<=30) Duże (30<ha<=50) Bardzo duże (ha>50) Płaca netto
Struktura agrarna gospodarstw Struktura gospodarstw wg. grup obszarowych UR Ponad 72% stanowią gospodarstwa do 15 ha UR Ok. 5,6% stanowią gospodarstwa pow. 50 ha UR obejmują 46,7% powierzchni UR Pomorskie Średnia pow. UR 19,42 ha Źródło: własne na podstawie danych GUS Polska Średnia pow. UR 10,81 ha
Udział dotacji w dochodzie na pełnozatrudnionego w % 160,00% 140,00% 120,00% 100,00% 80,00% 60,00% 40,00% 20,00% 0,00% 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Małe (5<ha<=10) Średnio-małe (10<ha<=20) Średnio-duże (20<ha<=30) Duże (30<ha<=50) Bardzo duże (ha>50)
Wnioski 1. Działalność rolnicza w bardzo dużym stopniu podlega zmianom koniunkturalnym wpływającym na kształtowanie się dochodów osób prowadzących gospodarstwa rolne. 1. Dochód rolniczy na osobę pełnozatrudnioną w wysokości wyższej od przeciętnej płacy osób zatrudnionych na umowę o pracę, przy typowej produkcji rolniczej, zapewniają jedynie gospodarstwa duże, o powierzchni użytków rolnym na poziomie przekraczającym 50 ha.
3. Systematycznie wzrasta udział dotacji do działalności operacyjnej w kształtowaniu się dochodu osób prowadzących gospodarstwa rolne. W niektórych latach dekoniunktury sięga on w gospodarstwach do 50 ha użytków rolnych, poziomu 90-100%, czyli praktycznie całość dochodu osiąganego przez rolników zależy od czynników pozarynkowych. 4. Udział dotacji w dochodzie rolniczym gospodarstw w grupie bardzo duże, w której średnia powierzchnia użytków rolnych przekracza 100 ha, oscyluje w zależności od koniunktury rolnej w danym roku, między 50 a 70%. Jedynie gospodarstwa z tej grupy obszarowej mogłyby bez uwzględniania dotacji, w okresie ostatnich 15 lat, wypracowywać dochód rolniczy na poziomie i powyżej przeciętnej płacy netto osób zatrudnionych na umowę o pracę w działach pozarolniczych
Klasyfikacja gospodarstw Średnia powierzchnia użytków rolnych na gospodarstwo w analizowanej grupie w ha Uprawy polowe 76,96 Krowy mleczne 36,58 Zwierzęta trawożerne 36,89 Zwierzęta ziarnożerne 33,87 Mieszane 37,41
160 000,00 Dochód rolniczy na osobę pełnozatrudnioną PLN 140 000,00 120 000,00 100 000,00 80 000,00 60 000,00 40 000,00 20 000,00 0,00-20 000,00 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 uprawy krowy mleczne zwierzęta trawożerne zwierzęta ziarnożerne mieszane Płaca netto
Zmiana dochodu na pełnozatrudnionego (2018/2004) w % 191,67% 99,92% 63,80% 69,14% -9,58% -21,83% uprawy polowe krowy mleczne zwierzęta trawożerne zwierzęta ziarnożerne mieszane Płaca netto
Dochód rolniczy na osobę pełnozatrudnioną bez dotacji PLN 80000 70000 60000 50000 40000 30000 20000 10000 0-10000 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018-20000 Płaca netto uprawy polowe krowy mleczne zwierzęta trawożerne zwierzęta ziarnożerne mieszane
160,00% Udział dotacji w dochodzie na osobę pełnozatrudnioną w % 140,00% 120,00% 100,00% 80,00% 60,00% 40,00% 20,00% 0,00% 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 uprawy polowe krowy mleczne zwierzęta trawożerne zwierzęta ziarnożerne mieszane
120 000,00 Dochód rolniczy na osobę pełnozatrudnioną PLN porównanie typów produkcyjnych z grupą obszarową 30-50 ha 108 245,58 100 000,00 80 000,00 80 660,80 84 632,62 64 905,39 60 000,00 57 095,07 50 830,39 58 038,46 50 744,67 51 526,12 52 450,38 40 000,00 39 032,37 40 728,35 34 766,99 31 401,67 30 200,67 091,21 27 446,42 24301,66667 40 101,43 28345,33333 23 954,36 40 473,56 36031,33333 31654 29 175,60 32 878,68 20 000,00 19986,33333 23 911,36 12 777,29 24 258,71 0,00 2004-2006 2007-2009 2010-2012 2013-2015 2016-2018 krowy mleczne zwierzęta trawożerne zwierzęta ziarnożerne mieszane Płaca netto Duże (30<ha<=50)
Specjalizacja produkcyjna gospodarstw. Struktura gospodarstw rolnych Źródło: własne na podstawie danych GUS
Wniosek 1. Dane rachunkowe wskazują, że w okresie analizowanych 15 lat, znacznie lepszą strategią zarządzania gospodarstwem była specjalizacja w kierunku produkcji mleka krowiego lub produkcji zwierząt ziarnożernych. Gospodarstwa wyspecjalizowane w tych kierunkach produkcji osiągały w ramach określonych parametrów obszarowych gospodarstwa, znacząco wyższe dochody od niewyspecjalizowanych. 2. Dochody rolnicze w gospodarstwach typu produkcja mleka i produkcja zwierząt ziarnożernych były także znacznie słabiej uzależnione od czynników pozarynkowych (dotacji do działalności operacyjnej).
Postępująca specjalizacja
160,00 Zwierzęta ogółem w LU 140,00 138,07 132,86 131,82 120,00 123,03 121,81 100,00 100,72 100,32 89,09 87,27 89,79 94,59 80,00 78,03 66,82 74,48 60,00 40,00 20,00 0,00 48,38 50,30 43,14 44,34 39,59 40,79 41,44 42,68 44,30 39,62 40,73 38,85 38,84 35,10 36,18 30,33 32,52 31,34 32,88 29,88 30,29 30,04 26,10 27,63 27,92 29,10 26,65 25,73 26,85 24,38 23,92 25,53 24,60 24,51 23,63 24,73 25,42 26,35 23,88 25,97 26,79 25,53 25,58 22,00 23,84 8,69 7,49 9,35 9,40 8,63 6,01 5,51 4,07 3,50 4,55 3,02 4,07 3,28 3,45 1,59 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 uprawy polowe krowy mleczne zwierzęta trawożerne zwierzęta ziarnożerne mieszane
35,00 Krowy mleczne - szt. 30,00 26,10 26,71 26,61 28,80 26,59 27,61 29,18 29,29 25,00 20,00 21,40 20,24 22,94 19,40 22,48 21,68 24,27 19,58 21,30 20,97 22,93 20,33 23,68 15,00 10,00 5,00 0,00 6,48 5,80 4,58 4,22 3,74 3,92 3,93 3,04 3,22 3,34 2,81 2,73 2,90 2,78 2,26 2,53 1,94 2,35 1,72 2,06 1,59 0,92 0,92 0,17 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 krowy mleczne zwierzęta trawożerne mieszane
Trzoda chlewna w LU 140,00 127,10 122,58 122,70 120,00 113,03 110,77 100,00 80,00 65,17 69,05 71,29 78,08 79,14 83,92 67,19 67,36 60,00 58,70 40,00 20,00 20,29 21,20 20,44 17,49 16,41 14,87 14,66 15,69 14,19 15,01 17,20 15,40 14,16 13,03 12,64 0,00 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 zwierzęta ziarnożerne mieszane
Wydajność mleczna krów kg/szt 8 000,00 7 365,65 7 000,00 6 000,00 5 619,00 6 065,37 5 979,49 6 261,28 6 303,72 6 425,36 6 592,37 6 790,51 6 993,90 5 000,00 5 076,95 4 688,73 5 400,82 5 534,33 5 300,49 5 253,64 4 272,42 4 333,44 4 294,46 4 502,35 4 371,20 4 381,87 4 180,74 4 280,30 4 594,88 4 660,54 4 540,63 4 450,97 5 179,94 4 000,00 3 851,75 3 000,00 2 000,00 1 000,00 0,00 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 krowy mleczne mieszane
800 000,00 Produkcja ogółem PLN 700 000,00 690 390,97 641 264,31 600 000,00 500 000,00 428 751,40 400 000,00 379 620,20 388 855,55 399 041,33 376 750,59 339 907,61 300 000,00 200 000,00 246 457,16 187 573,90 163 453,61 284 116,09 213 758,81 160 173,54 294 048,80 265 109,71 180 914,72 185 313,79 293 049,46 163 136,22 100 000,00 140 069,48 151 419,94 108 918,55 79 937,99 86 779,62 0,00 2004-2006 2007-2009 2010-2012 2013-2015 2016-2018 uprawy polowe krowy mleczne zwierzęta trawożerne zwierzęta ziarnożerne mieszane
Relacja produkcji ogółem do kosztów ogółem (krotność) 1,60 1,40 1,20 1,00 0,80 0,60 0,40 0,20 0,00 2004-2006 2007-2009 2010-2012 2013-2015 2016-2018 uprawy polowe krowy mleczne zwierzęta trawożerne mieszane zwierzęta ziarnożerne
6 000,00 Produkcja roślinna PLN na 1 ha UR 5 000,00 4 867,27 4 357,20 4 291,37 4 000,00 3 000,00 2 916,27 3 306,93 2 108,32 178,12 3 139,33 2 849,31 3 211,92 2 718,41 2 833,83 2 453,93 2 000,00 1 000,00 1 746,90 815,94 1 171,05 774,35 1 305,93 1 107,56 1 546,20 1 215,60 1 141,80 1 175,35 801,08 927,59 0,00 2004-2006 2007-2009 2010-2012 2013-2015 2016-2018 uprawy polowe krowy mleczne zwierzęta trawożerne zwierzęta ziarnożerne mieszane
Produkcja zwierzęca PLN na 1 LU 7 000,00 6 000,00 5 000,00 4 000,00 3 000,00 2 000,00 4 201,68 3 892,61 3 722,61 3 512,27 3 304,12 3 379,19 136,59 2 572,61 2 595,75 2 506,03 6 091,55 5 814,79 5 244,55 4 392,99 4 512,58 4 003,39 3 282,89 3 320,15 3 007,44 2 781,05 2 882,79 2 760,48 2 569,54 1 981,39 2 413,98 1 000,00 0,00 2004-2006 2007-2009 2010-2012 2013-2015 2016-2018 uprawy polowe krowy mleczne zwierzęta trawożerne zwierzęta ziarnożerne mieszane
Mleko i przetwory mleczne w PLN 300 000,00 250 000,00 246 054,57 215 293,85 200 000,00 171 630,67 150 000,00 100 000,00 112 520,46 96 334,82 120 753,15 104 566,68 50 000,00 0,00 18 185,24 15 052,92 24 270,59 11 810,31 14 727,00 5 770,25 7 331,32 10 896,44 2004-2006 2007-2009 2010-2012 2013-2015 2016-2018 krowy mleczne zwierzęta trawożerne mieszane
Żywiec wołowy w PLN 50 000,00 45 000,00 46 939,59 45 001,16 40 000,00 37 192,67 35 000,00 33 869,67 32 897,59 30 640,52 30 000,00 26 632,81 25 000,00 23 967,40 20 000,00 18 723,84 19 999,20 17 987,84 15 000,00 13 577,26 13 360,60 10 000,00 7 472,18 9 575,13 5 000,00 0,00 2004-2006 2007-2009 2010-2012 2013-2015 2016-2018 krowy mleczne zwierzęta trawożerne mieszane
450 000,00 Żywiec wieprzowy w PLN 423 367,25 400 000,00 390 927,80 350 000,00 300 000,00 250 000,00 227 273,62 220 676,35 200 000,00 184 249,93 150 000,00 100 000,00 50 000,00 52 605,76 40 378,37 46 503,58 52 527,79 44 918,95 0,00 2004-2006 2007-2009 2010-2012 2013-2015 2016-2018 zwierzęta ziarnożerne mieszane
Struktura kosztów ogółem Uprawy polowe Krowy mleczne Zwierzęta trawożerne Koszty Koszty ogólnogo Koszty czynnikó w Koszty Koszty Koszty czynników Koszty Koszty ogólnog Koszty czynnikó w Wyszczególnieni bezpośredn spodarcz Amortyza zewnętrz bezpośred ogólnogo Amortyzaczewnętrzn bezpośre ospodar Amortyz zewnętrz e ie e cja nych nie spodarcze ja ych dnie cze acja nych 2004 49,91% 22,94% 18,02% 9,13% 54,00% 23,47% 19,18% 3,34% 50,38% 24,84% 20,22% 4,55% 2005 52,21% 22,78% 16,80% 8,22% 49,43% 27,11% 20,91% 2,55% 50,77% 25,24% 18,82% 5,17% 2006 52,98% 22,59% 16,14% 8,30% 49,71% 27,68% 18,97% 3,65% 49,05% 25,46% 19,72% 5,78% 2007 51,97% 22,56% 15,45% 10,02% 51,93% 26,61% 18,55% 2,92% 51,27% 25,95% 17,88% 4,90% 2008 50,83% 23,07% 16,30% 9,81% 52,69% 23,76% 19,48% 4,06% 51,02% 25,88% 18,11% 4,99% 2009 49,14% 23,46% 18,57% 8,83% 50,14% 25,01% 20,50% 4,35% 52,56% 20,82% 19,95% 6,67% 2010 48,13% 23,49% 18,61% 9,77% 49,46% 24,92% 19,34% 6,28% 45,51% 27,54% 22,00% 4,96% 2011 47,82% 24,09% 18,88% 9,20% 51,31% 24,68% 17,64% 6,37% 40,18% 31,33% 22,96% 5,53% 2012 49,90% 24,92% 16,70% 8,48% 53,31% 23,37% 17,46% 5,86% 44,77% 27,31% 21,89% 6,02% 2013 50,33% 23,28% 18,51% 7,88% 51,64% 23,35% 19,89% 5,12% 41,46% 30,02% 21,82% 6,71% 2014 48,56% 23,20% 18,71% 9,54% 52,46% 22,45% 20,17% 4,93% 39,43% 27,39% 28,27% 4,91% 2015 49,72% 22,03% 19,71% 8,53% 50,88% 22,25% 21,17% 5,70% 42,10% 25,76% 25,58% 6,56% 2016 49,93% 21,01% 20,98% 8,08% 49,90% 22,64% 21,54% 5,91% 44,06% 27,39% 25,04% 3,51% 2017 46,24% 22,97% 21,25% 9,53% 49,70% 25,22% 18,88% 6,20% 42,12% 27,61% 26,59% 3,69% 2018 47,85% 22,30% 22,00% 7,85% 51,82% 22,91% 19,47% 5,80% 42,09% 27,14% 27,45% 3,32% Zmiana w % (2004-2017) -7,34% 0,15% 17,92% 4,36% -7,95% 7,45% -1,59% 85,24% -16,41% 11,12% 31,49% -18,99%
Zwierzęta ziarnożerne Mieszane Wyszczególnienie Koszty Koszty bezpośredn ogólnogosp ie odarcze Amortyzac ja Koszty czynników zewnętrzn ych Koszty Koszty bezpośred ogólnogosp nie odarcze Amortyzac ja Koszty czynników zewnętrzn ych 2004 78,18% 9,92% 8,37% 3,53% 60,55% 18,55% 15,04% 5,86% 2005 76,00% 11,93% 8,82% 3,25% 59,57% 19,63% 15,84% 4,96% 2006 73,25% 13,64% 9,38% 3,74% 57,43% 20,94% 16,72% 4,91% 2007 74,13% 12,79% 9,59% 3,49% 59,29% 20,10% 16,18% 4,44% 2008 75,44% 11,86% 9,27% 3,43% 57,58% 19,98% 17,62% 4,82% 2009 70,04% 14,50% 11,56% 3,91% 54,90% 20,17% 19,54% 5,39% 2010 71,65% 13,56% 10,92% 3,87% 55,06% 21,36% 18,91% 4,68% 2011 74,46% 12,53% 10,07% 2,93% 56,38% 21,20% 17,51% 4,91% 2012 74,98% 12,11% 9,52% 3,39% 57,58% 20,16% 17,68% 4,58% 2013 80,42% 9,52% 6,92% 3,14% 58,47% 19,50% 18,26% 3,78% 2014 79,11% 9,17% 7,91% 3,81% 57,46% 19,75% 18,66% 4,13% 2015 77,26% 10,36% 8,57% 3,82% 57,17% 19,24% 19,97% 3,62% 2016 74,18% 11,62% 9,79% 4,41% 55,76% 19,72% 20,58% 3,94% 2017 74,76% 11,79% 9,06% 4,40% 54,50% 20,55% 20,74% 4,21% 2018 #DZIEL/0! #DZIEL/0! #DZIEL/0! #DZIEL/0! 54,31% 21,15% 21,33% 3,21% Zmiana w % (2004-2017) -4,37% 18,78% 8,28% 24,43% -9,98% 10,78% 37,87% -28,16%
Struktura kosztów bezpośrednich w produkcji roślinnej Uprawy polowe Krowy mleczne Zwierzęta trawożerne Materiał siewny i sadzeniako wy Pozostałe koszty bezpośre dnie Materiał siewny i sadzeniako Pozostałe koszty bezpośred nie Materiał siewny i sadzeniak Pozostałe koszty bezpośred nie Środki Środki Środki ochrony ochrony ochrony Wyszczególnienie Nawozy roślin wy Nawozy roślin owy Nawozy roślin 2004 24,07% 45,49% 29,41% 1,03% 20,63% 58,45% 15,75% 5,17% 19,10% 56,13% 23,57% 1,21% 2005 23,18% 45,61% 28,61% 2,61% 23,74% 54,67% 15,82% 5,77% 18,07% 57,03% 23,25% 1,65% 2006 21,64% 50,15% 27,06% 1,14% 17,54% 58,47% 19,09% 4,90% 20,40% 54,74% 22,12% 2,74% 2007 26,53% 45,99% 26,13% 1,35% 19,46% 57,24% 16,87% 6,43% 16,93% 56,43% 23,13% 3,52% 2008 23,69% 48,46% 27,09% 0,75% 17,78% 58,22% 19,08% 4,92% 18,37% 55,85% 22,90% 2,87% 2009 23,17% 49,14% 26,69% 1,00% 16,75% 59,76% 19,91% 3,57% 15,34% 57,75% 22,32% 4,59% 2010 24,94% 46,93% 26,82% 1,31% 17,19% 57,07% 22,01% 3,73% 20,09% 50,02% 18,31% 11,58% 2011 24,79% 47,48% 26,04% 1,70% 16,06% 60,45% 18,79% 4,69% 23,40% 59,67% 11,67% 5,25% 2012 23,17% 51,11% 24,39% 1,33% 17,24% 60,70% 17,84% 4,21% 19,67% 59,96% 13,12% 7,25% 2013 21,53% 51,24% 26,10% 1,13% 16,46% 62,34% 16,85% 4,35% 23,59% 60,17% 9,05% 7,20% 2014 19,13% 53,28% 26,65% 0,93% 17,50% 61,37% 16,08% 5,04% 20,28% 62,58% 11,96% 5,18% 2015 21,91% 52,12% 24,83% 1,14% 20,69% 62,59% 11,23% 5,49% 22,59% 61,56% 10,22% 5,63% 2016 22,27% 46,99% 27,07% 3,66% 20,01% 63,68% 10,73% 5,58% 23,95% 60,83% 7,39% 7,83% 2017 21,13% 50,08% 27,48% 1,30% 18,13% 60,18% 14,61% 7,07% 20,48% 59,11% 7,19% 13,22% 2018 19,42% 51,90% 27,70% 0,99% 19,15% 67,23% 10,33% 3,30% 20,78% 65,41% 4,99% 8,82% Zmiana w % (2004-2017) -12,24% 10,11% -6,54% 26,52% -12,13% 2,96% -7,21% 36,87% 7,23% 5,31% -69,49% 996,32%
Materiał siewny i sadzeniako wy Zwierzęta ziarnożerne Środki ochrony roślin Pozostałe koszty bezpośred nie Materiał siewny i sadzeniako wy Mieszane Środki ochrony roślin Pozostałe koszty bezpośred nie Wyszczególnienie Nawozy Nawozy 2004 18,44% 55,88% 24,64% 1,03% 19,36% 53,72% 26,06% 0,86% 2005 18,26% 55,36% 24,95% 1,43% 18,46% 54,84% 25,42% 1,27% 2006 18,92% 57,61% 22,50% 0,97% 20,14% 53,74% 24,89% 1,22% 2007 17,60% 57,56% 23,88% 0,97% 20,90% 53,97% 23,56% 1,58% 2008 19,67% 55,88% 23,66% 0,79% 19,41% 54,68% 24,75% 1,16% 2009 18,36% 57,23% 23,50% 0,90% 19,21% 57,31% 21,89% 1,58% 2010 18,48% 55,91% 24,86% 0,76% 19,14% 56,96% 22,86% 1,04% 2011 19,94% 56,32% 22,94% 0,80% 23,39% 53,45% 21,81% 1,34% 2012 19,16% 58,32% 20,78% 1,74% 21,14% 56,95% 20,65% 1,26% 2013 13,00% 62,78% 22,28% 1,94% 21,03% 57,43% 19,65% 1,89% 2014 18,65% 59,98% 20,18% 1,19% 18,95% 56,90% 22,47% 1,67% 2015 20,48% 56,02% 21,55% 1,95% 18,11% 58,65% 21,18% 2,06% 2016 21,65% 55,56% 20,91% 1,89% 21,29% 56,39% 19,80% 2,51% 2017 18,42% 57,28% 20,36% 3,94% 20,76% 55,79% 20,44% 3,01% 2018 #DZIEL/0! #DZIEL/0! #DZIEL/0! #DZIEL/0! 20,21% 57,09% 20,49% 2,22% Zmiana w % (2004-2017) -0,14% 2,50% -17,36% 280,93% 7,23% 3,86% -21,54% 248,43%