Załącznik 2. AUTOREFERAT dr Halina Zielińska-Więczkowska Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy Wydział Nauk o Zdrowiu Katedra i Zakład Pedagogiki i Dydaktyki Pielęgniarskiej 1
1. POSIADANE DYPLOMY I STOPNIE NAUKOWE 2006 dr nauk medycznych w zakresie biologii medycznej nadany uchwałą Rady Wydziału Lekarskiego Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu dnia 8.03.2006 roku Temat rozprawy doktorskiej: Analiza porównawcza jakości życia chorych z pierwotnym nadciśnieniem tętniczym w wieku podeszłym na tle uwarunkowań zdrowotnych Promotor: dr hab. Kornelia Kędziora-Kornatowska, prof. UMK Recenzenci: prof. dr hab. Irena Wrońska dr hab. Roman Junik, prof. UMK 1985 mgr pielęgniarstwa Akademia Medyczna w Poznaniu (aktualna nazwa Uniwersytet Medyczny) 2. INFORMACJE O DOTYCHCZASOWYM ZATRUDNIENIU W JEDNOSTKACH NAUKOWYCH Katedra i Zakład Pedagogiki i Dydaktyki Pielęgniarskiej Wydziału Nauk o Zdrowiu Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu adiunkt (1.10.2007 nadal) Katedra i Zakład Pedagogiki i Dydaktyki Pielęgniarskiej Wydziału Pielęgniarstwa (aktualna nazwa Wydział Nauk o Zdrowiu) Akademii Medycznej w Bydgoszczy (aktualna nazwa Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu) asystent (1.10.1999-30.09.2007) 2
3. WSKAZANIE OSIĄGNIĘCIA NAUKOWEGO wynikającego z art. 16 ust. 2 Ustawy z dnia 14.03.2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. Nr 65, poz. 595, z późn. zm.) 3.1. Tytuł osiągnięcia naukowego Podstawą ubiegania się o tytuł doktora habilitowanego jest cykl monotematyczny cykl 9 publikacji pt.: Analiza satysfakcji życiowej oraz jakości starzenia się i starości słuchaczy Uniwersytetu Trzeciego Wieku (UTW) na tle czynników socjo-demograficznych, samooceny zdrowia i wybranych zasobów osobistych 3.2. Wykaz monotematycznego cyklu publikacji stanowiących osiągnięcie naukowe [1] Halina Zielińska-Więczkowska, Kornelia Kędziora-Kornatowska, Waldemar Ciemnoczołowski: Evaluation of quality of life (QoL) of students of the University of Third Age (U3A) on the basis of socio-demographic factors and health status. Archives of Gerontology and Geriatrics 2011; 53 (2): 198-202. doi: 10.1016/j.archger.2010.09.003 PubMed praca oryginalna Impact Factor ISI: 1.452 KBN/MNiSzW: 20.000 [2] Halina Zielińska-Więczkowska, Waldemar Ciemnoczołowski, Kornelia Kędziora- Kornatowska, Marta Muszalik: The sense of coherence (SOC) as an important determinant of life satisfaction, based on own research, and exemplified by the students of University of the Third Age (U3A). Archives of Gerontology and Geriatrics 2012; 54 (1): 238-241. doi: 10.1016/j.archger.2011.03.008 PubMed praca oryginalna Impact Factor ISI: 1.704 KBN/MNiSzW: 20.000 3
[3] Halina Zielińska-Więczkowska, Marta Muszalik, Kornelia Kędziora-Kornatowska: The analysis of aging and elderly age quality in empirical research: Data based on University of the Third Age (U3A) students. Archives of Gerontology and Geriatrics 2012; 55 (1): 195-199. doi: 10.1016/j.archger.2011.07.011 PubMed praca oryginalna Impact Factor ISI: 1.704 KBN/MNiSzW: 20.000 [4] Halina Zielińska-Więczkowska, Kornelia Kędziora-Kornatowska: Jakość starzenia się i starości w subiektywnej ocenie słuchaczy Uniwersytetu Trzeciego Wieku. Gerontologia Polska 2009; 17 (3): 137-147. praca oryginalna KBN/MNiSzW: 6.000 [5] Halina Zielińska-Więczkowska, Waldemar Ciemnoczołowski, Kornelia Kędziora- Kornatowska: Poczucie koherencji a występowanie stanów depresyjnych u słuchaczy Uniwersytetu Trzeciego Wieku. Psychogeriatria Polska 2009; 6 (3): 141-146. praca oryginalna KBN/ MNiSzW: 4.000 [6] Halina Zielińska-Więczkowska, Waldemar Ciemnoczołowski, Tomasz Kornatowski, Kornelia Kędziora-Kornatowska: Poczucie koherencji a satysfakcja życiowa słuchaczy Uniwersytetu Trzeciego Wieku. Gerontologia Polska 2011; 19 (2): 119-125. praca oryginalna KBN/ MNiSzW: 5.000 [7[ Halina Zielińska-Więczkowska, Roksana Rybicka, Marta Muszalik, Kornelia Kędziora- Kornatowska, Tomasz Kornatowski: Attempt to define characteristic patterns for coping with stress among students of the University of the Third Age. Hygeia Public Health 2014, 49 (3): 495-500. praca oryginalna KBN/ MNiSzW: 7.000 4
[8] Halina Zielińska-Więczkowska, Kornelia Kędziora-Kornatowska, Tomasz Kornatowski: Starość jako wyzwanie. Gerontologia Polska 2008; 16 (3): 61-73. praca poglądowa KBN/ MNiSzW: 6.000 [9] Halina Zielińska-Więczkowska, Kornelia Kędziora-Kornatowska: Determinanty satysfakcji życiowej w późnej dorosłości - w świetle rodzimych doniesień badawczych. Psychogeriatria Polska 2010; 7(1): 11-16. praca poglądowa KBN/MNiSzW: 6.000 Sumaryczny Impact Factor ISI dla osiągnięcia naukowego: 4.860 IF Sumaryczna punktacja KBN/MNiSW dla osiągnięcia naukowego: 94 pkt. MNiSzW 3.3 Omówienie celu naukowego i osiągniętych wyników wraz z uzasadnieniem, co one wnoszą do rozwoju dziedziny Nauk o Zdrowiu Cytowanie prac naukowych wchodzących w zakres osiągnięcia naukowego/ cyklu publikacji o zbliżonej tematyce podano zgodnie z numeracją publikacji wykazanych w pkt. 3.2. Wprowadzenie Światowa populacja, zwłaszcza w społeczeństwach zachodnich wysoko uprzemysłowionych, starzeje się w coraz szybszym tempie. Powoduje to systematyczny wzrost odsetka osób starszych w skali światowej. Według prognoz demograficznych szacuje się, że w 2030 roku odsetek osób starszych (60 lat i więcej wg WHO) w całej populacji będzie kształtował się na poziomie ok. 24%. Stanowi to poważne wyzwanie i to nie tylko dla starzejącej się jednostki, ale także dla służb medycznych, i instytucji społecznych. Starość jest wyzwaniem, na które jednostka starzejąca się musi umieć odpowiedzieć i być do niej już wcześniej - co ważne - przygotowana. Dlatego podkreśla się ogromną rolę w tym zakresie gerontologii, jako nauki interdyscyplinarnej. Prowadzenie badań ukierunkowanych na troskę o jakość życia osób starszych i czynników ją determinujących, wydaje się być wysoce zasadne. Wobec gwałtownych przemian, jakie dokonują się we współczesnym świecie, w tym innowacji technologicznych oraz zmiany modelu rodziny, osoby starsze czują się zagubione, wyobcowane, bezradne i 5
nierzadko skazane na samotne borykanie się z problemami dnia codziennego i negatywnymi skutkami nieuchronnego procesu starzenia się. Dotyczy to głównie osób starszych o niskim statusie społecznym, nie uczestniczących w edukacji ustawicznej. Stawiany obecnie akcent na edukację ustawiczną, powinien sprzyjać i mieć pozytywny wydźwięk w poczuciu zadowolenia w tej fazie życia i pozytywnego doświadczania własnej starości. To właśnie troska o jakość życia osób starszych i zbliżających się do fazy starości zainicjowała powstanie UTW. Stąd moje badania związane z osiągnięciem naukowym ukierunkowałam na słuchaczy UTW. W Polsce te instytucje edukacji ustawicznej funkcjonują już od 1975 r. Pierwszy powstał w Warszawie, z inicjatywy prof. Haliny Szwarc. Przytoczona praca poglądowa [8] oparta o przegląd literatury ukazuje starość jako wyzwanie. Publikacja ta zapoczątkowała koncepcję podjęcia badań związanych z osiągnięciem naukowym. Warto dodać, że moje zainteresowanie funkcjonowaniem Uniwersytetów Trzeciego Wieku i realizowaną za ich pośrednictwem edukacją ustawiczną wynika w znacznej mierze z faktu związania moich planów zawodowych (od 1999 - nadal) z Katedrą i Zakładem Pedagogiki i Dydaktyki Pielęgniarskiej CM UMK. Cel naukowy i opis osiągniętych wyników prac badawczych stanowiących osiągnięcie naukowe Cytowanie prac z osiągnięcia naukowego (pkt. 3.2., prace 1-9) Celem monotematycznego cyklu publikacji o zbliżonej tematyce [1-9] jest wykazanie czynników determinujących satysfakcję życiową i jakość starzenia osób starszych oraz znajdujących się na przedpolu starości uczestniczących w zajęciach UTW. W literaturze często spotykanym synonimem pojęcia satysfakcja życiowa jest jakość życia (Steuden S., Marczuk M, Starzenie się a satysfakcja z życia, KUL, Lublin 2006, 123-132), co znajduje odzwierciedlenie w prezentowanym tu głównym cyklu publikacji, stanowiącym osiągnięcie naukowe. Światowa Organizacja Zdrowia określa jakość życia jako satysfakcję z sytuacji życiowej, subiektywną ocenę własnej sytuacji życiowej w porównaniu z sytuacją innych osób w tym samym wieku lub osiągnięcie wysoko cenionej wartości (WHOQOL Group. Development of the WHOQOL; rationale and current status. Int. J. Mental Health 1994; 23: 24-56). 6
Koncepcja badań zaprezentowanych w cyklu publikacji stanowiącym osiągnięcie naukowe jest kontynuacją i zgłębieniem mojego wcześniejszego nurtu zainteresowań. W ten obszar wpisuje się również temat mojej pracy doktorskiej wymieniony na wstępie. Koncepcja badań stanowiąca główne osiągnięcie naukowe zrodziła się w 2008. roku. Z faktu mojego zatrudnienia w Katedrze i Zakładzie Pedagogiki i Dydaktyki Pielęgniarskiej oraz prowadzonymi przeze mnie przedmiotami (gerontologia i geragogika) zainteresowałam się bliżej funkcjonowaniem Uniwersytetów Trzeciego Wieku w kontekście satysfakcji życiowej i jakości starzenia się oraz radzenia sobie ze stresem ich uczestników. Założyłam, że osoby starsze i na przedpolu starości uczestniczące w edukacji ustawicznej za pośrednictwem UTW starzeją się pomyślnie i wykazują zadowolenie z życia oraz stosują aktywne strategie radzenia sobie ze stresem. Założenie moje wynikało z faktu, że aktywizacja za pośrednictwem UTW sprzyja zadowoleniu z życia i kształtuje pomyślną starość ich słuchaczy. Generalnie, gerontolodzy są zdania, że przejawiana przez starzejącego się człowieka aktywność (fizyczna i umysłowa) sprzyja wyższym parametrom jakości życia. Badania zaprezentowane w publikacjach [1-6], przeprowadziłam w 2008 roku, po uzyskaniu zgody Komisji Bioetycznej Collegium Medicum UMK. Pierwotnie badania przeprowadziłam na mniejszej grupie badawczej (n = 80) jako badania pilotażowe, po czym zostały one rozszerzone (za zgodą Komisji Bioetycznej CM UMK) do 260 osób. Badaniami zatem objęłam łącznie 260 słuchaczy Uniwersytetu Trzeciego Wieku zlokalizowanego na terenie Bydgoszczy w ramach realizacji projektu badawczego Ogólna orientacja i satysfakcja życiowa słuchaczy Uniwersytetu Trzeciego Wieku, którego byłam inicjatorką i głównym wykonawcą. Jednak ze względu na systemowe braki danych w poszczególnych analizowanych w tym projekcie narzędziach (wymienionych i omówionych poniżej), ostateczna liczba osób stanowiąca podstawę do przeprowadzenia analizy statystycznej wahała się na granicy 255-257 osób (w zależności od analizowanego narzędzia badawczego). Projekt ten zaowocował publikacjami stanowiącymi osiągnięcie naukowe [1-6]. Publikacje [1-3] stanowią doniesienia właściwe w ramach tego projektu badawczego a prace [4-6] monotematycznego cyklu publikacji są doniesieniami wstępnymi na mniejszych grupach badawczych. W wyżej wymienionym projekcie zastosowałam kilka narzędzi badawczych. Do pomiaru satysfakcji/ jakości życia użyłam polskojęzyczną wersję kwestionariusza WHOQOL-Bref wg adaptacji Laury Wołowickiej i Krystyny Jaracz z Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu (Wołowicka L. Jakość życia w naukach medycznych. 7
Wydawnictwo Uczelniane AM W Poznaniu, Poznań 2001, 231-281). W badaniach zastosowałam ponadto Kwestionariusz Orientacji Życiowej SOC-29 wg Aarona Antonovsky ego (Antonovsky A. Rozwikłanie tajemnicy zdrowia. Jak radzić sobie ze stresem i nie zachorować. IPN, Warszawa 2005), skróconą wersję Geriatrycznej Skali Oceny Depresji (GDS) (Yesevage J.A. et al. Development and validation of a geriatric depression screening scale: a preliminary report. J. Psychiatr. Res. 1982-1983;17(1):37-49) oraz autorski kwestionariusz ankiety dotyczący jakości starzenia się i starości. Kwestionariusz WHOQOL Bref służy do badania jakości życia w czterech dziedzinach: fizycznej, psychologicznej, relacji społecznych i środowiskowej. Zakres wyników w każdej dziedzinie mieści się na granicy 4-20 punktów, przy czym punktacja ma kierunek pozytywny, co oznacza, że wyższy wynik dowodzi o bardziej satysfakcjonującej jakości życia. Zakres skali punktowanej od 1 do 7 narzędzia badawczego A. Antonovsky ego Kwestionariusza Orientacji Życiowej SOC-29 mieści się w przedziale 29-203 punktów. Zakres możliwych do uzyskania na tej skali wyników dla poczucia zrozumiałości wynosi 11-77, zaradności 10-70 a dla komponenty sensowność 8-56. Uzyskanie wysokiego wyniku oznacza silne poczucie koherencji. Skala GDS jest powszechnie stosowaną w Kompleksowej Ocenie Geriatrycznej skalą samooceny depresji. Na krótkiej (15 pytań) skali GDS, liczba punktów 0-5 oznacza brak depresji a zakres 6-15 punktów świadczy o depresji o rosnącym nasileniu. Kolejne narzędzie zastosowane w tym projekcie badawczym to autorski kwestionariusz ankiety, który skonstruowałam na potrzeby badania do pomiaru jakości starzenia się i starości. Zawarte w nim pytania oparłam o zasób wiedzy z zakresu gerontologii społecznej i pedagogiki. Jest to innowacyjne narzędzie, które w sposób wieloaspektowy ukazuje jakość starzenia się i doświadczania własnej starości. Najważniejsze poruszane w nim kwestie dotyczą odpowiedzialności za własne życie, subiektywnej oceny własnego życia, realizacji celów życiowych, form aktywności, postrzegania własnej starości, doświadczania obaw i przejawów dyskryminacji, wsparcia społecznego, preferowanych w życiu wartości, posiadania mocnych stron osobowości, zadowolenia z uczestnictwa w zajęciach UTW i opieki geriatrycznej oraz sposobów ( recepty ) na pomyślną starość. Podstawowym kryterium doboru osób do badań było uczestnictwo w zajęciach UTW. Badania były prowadzone metodą sondażu diagnostycznego i miały charakter anonimowy. Uczestnicy badania zostali poinformowani o celu i zakresie badania. 8
Analiza statystyczna została przeprowadzona przy użyciu pakietu statystycznego SPSS 14.0. Poziom istotności statystycznej ustalono na poziomie 0.05. Do opisu grup badanych i charakterystyki zmiennych zastosowano miary statystyki opisowej: średnie, mediany, odchylenie standardowe i frakcje procentowe. Do oceny istotności obserwowanych zależności zastosowano test Chi-kwadrat (χ 2 ). Badając zależności między zmiennymi posłużono się dla zmiennej na skali porządkowej wskaźnikiem r Spearmana a dla zmiennej ilościowej testem Chi-kwadrat (χ 2 ) Pearsona. Badania właściwe [1-3] poprzedziły badania pilotażowe [4-6], traktowane jako doniesienia wstępne. Za najważniejsze moje osiągnięcie naukowe uważam cykl trzech prac [1, 2, 3] opublikowanych w prestiżowym czasopiśmie naukowym o zasięgu międzynarodowym Archives of Gerontology and Geriatrics, wydawnictwa Elsevier. Są to, jak już wyżej wspomniałam - badania właściwe, stąd tym publikacjom poświęcę najwięcej miejsca. Średnia wieku uczestników badania naukowego wyniosła nieco ponad 64 lata. Najwięcej badanych (58.8%) było w wieku 60-69 lat, poniżej 60 r. ż. (zakres 54-59 lat) było 20.6%, w wieku 70-79 lat (17.9%) a najmniej - powyżej 80 r. ż. (2.7%). Dominującą grupę stanowiły kobiety (ok. 93%), osoby z wykształceniem średnim (65.9%) i wyższym (28.2%) oraz pozostające w związku małżeńskim (54.5%). W badaniach właściwych [1-3] ponad połowa respondentów (54.5%) deklarowała dobre zdrowie i nie zgłaszała żadnych dolegliwości. U pozostałych osób (45.5%) dominowały schorzenia typowe dla wieku podeszłego, jak: choroby układu krążenia (głównie nadciśnienie tętnicze), zmiany zwyrodnieniowe stawów i kręgosłupa, schorzenia układu pokarmowego, choroby układu moczowo-płciowego, cukrzyca i rzadziej zgłaszane inne. W badanej grupie [1] uczestników UTW (n = 257) ogólna percepcja jakości życia była nieco wyższa (3.74), niż ogólna percepcja własnego zdrowia (3.46). Jest to poziom przeciętny, zbliżający się do granicy poczucia zadowolenia z jakości życia i zdrowia. Doniesienia wstępne są w tym zakresie bardzo zbliżone [6]. W publikacji [1] średnia wartość poczucia jakości życia w badanej grupie (n = 257) wyniosła dla poszczególnych dziedzin: fizycznej 13.87, psychologicznej 13.30, relacji społecznych 13.55 i środowiskowej 13.67. W publikacji [6], stanowiącej doniesienia wstępne na mniejszej grupie badawczej (n = 77), średnie wartości dla poszczególnych domen jakości życia były zbliżone, aczkolwiek wyższe wykazano w dziedzinie fizycznej, z kolei - niższe w obszarze środowiskowym. Średnie wyniki dla poszczególnych domen jakości życia w 9
badaniach wstępnych ukazanych w publikacji [6] ukształtowały się na poziomie: dziedzina fizyczna 15.43, psychologiczna 14.00, relacje społeczne 14.67, środowiskowa 13.50. Co jest dość charakterystyczne, zarówno dla doniesień wstępnych, jak i właściwych, to najwyższy poziom jakości życia w dziedzinie fizycznej, który jak potwierdziły badania [6] wykazuje wraz z postępującym wiekiem tendencje spadkowe (r = - 0.231, p < 0.05). Zadowalający poziom jakości życia na podskali fizycznej mógł ponadto wynikać ze średniej wieku (64 lata). Badana grupa (n = 257) najbardziej różniła się w zakresie relacji społecznych, o czym świadczy największy rozstęp a najmniej - w obszarze funkcjonowania psychologicznego i środowiskowego. Co ciekawe, nie stwierdzono istotnego wpływu wieku, płci i stanu cywilnego na subiektywną jakość życia. Wykazano natomiast, związek o słabej sile pomiędzy poziomem wykształcenia badanych a poziomem poczucia jakości życia w dziedzinie środowiskowej (r = 0.129; p < 0.039). W celu sprawdzenia istotności związku pomiędzy jakością życia i zgłaszanymi chorobami i dolegliwościami przeprowadzono test niezależności dwóch zmiennych Chi-kwadrat (χ 2 ). Wyniki testu okazały się istotne statystycznie dla dziedziny fizycznej i wyniosły: χ 2 (2, N = 257) = 7.131; p< 0.05. Analiza samopoczucia słuchaczy UTW mierzona przy użyciu Geriatrycznej Skali Depresji wykazała, że 74.7% badanych nie przejawiało symptomów depresji. U pozostałych 25.3% respondentów stwierdzono depresję o rosnącym nasileniu. Ten wynik można uznać za niezbyt wysoki, mając na uwadze duże rozpowszechnienie depresji w populacji osób starszych, która jak wynika z doniesień badawczych, często pozostaje nie wykryta. W celu sprawdzenia istotności związku pomiędzy poczuciem jakości życia a występowaniem nastroju depresyjnego przeprowadzono test niezależności dwóch zmiennych Chi-kwadrat (χ 2 ). Wyniki testu okazały się istotne statystycznie i wyniosły odpowiednio: jakość życia w dziedzinie fizycznej: χ 2 ( 2, N = 257) = 7.776; p < 0.05; jakość życia w dziedzinie psychologicznej: χ 2 (2, N = 257) = 30.723; p < 0.01; jakość życia w zakresie relacji społecznych: χ 2 (2, N = 257) = 19.515; p < 0.01; jakość życia w dziedzinie środowiskowej: χ 2 (2, N = 257) = 23.631; p < 0.01. Dalsza analiza zależności korelacyjnych pomiędzy wiekiem, płcią, stanem cywilnym, poziomem wykształcenia oraz zgłaszanymi chorobami i dolegliwościami a występowaniem symptomów depresji mierzonych przy użyciu Geriatrycznej Skali Depresji nie wykazała istotnych związków. Badania przeprowadzone na próbie badawczej (n = 257) dowiodły, że takie zmienne jak wiek, płeć oraz stan cywilny nie wpływają istotnie na jakość życia słuchaczy Uniwersytetu Trzeciego Wieku. Można by wysnuć, może zbyt daleko idące stwierdzenie, że wysoce 10
korzystne aktywizujące oddziaływanie UTW w aspekcie poczucia jakości życia, może częściowo osłabiać wpływ takich czynników jak wiek, płeć, czy stan cywilny. Kolejna praca [2] w ramach monotematycznego cyklu publikacji ukazuje poczucie koherencji jako ważną determinantę satysfakcji życiowej słuchaczy UTW (n = 257). Celem tej pracy [2] było ustalenie związku pomiędzy poziomem poczucia koherencji a doświadczaniem satysfakcji życiowej słuchaczy Uniwersytetu Trzeciego Wieku. Poczucie koherencji (SOC) jako ważny zasób tkwiący w osobowości jednostki wyznacza stopień zmagania się z wieloma sytuacjami trudnymi, jakie niesie ze sobą faza starości. Poczucie koherencji wg Antonovsky ego (autora narzędzia SOC 29) kształtują trzy składowe: zrozumiałość, zaradność, sensowność. Poczucie sensowności stanowi ważny element motywacyjny jednostki i oznacza, że w sytuacji trudnej, w jakiej nierzadko znajdzie się osoba starsza, podjęcie aktywności zmierzającej do rozwiązania danego problemu, będzie warte zaangażowania. Poczucie zrozumiałości wg Antonovsky`ego, oznacza, że odbierane bodźce są jasne i spójne, uporządkowane i takie, które można przewidzieć. Jednostka o silnym poczuciu zaradności dostrzega w swoim otoczeniu zasoby przydatne do sprostania wielu stawianym jej na drodze życiowej wymaganiom i stara się z nimi uporać, nie poddając się. Osoba o silnym poczuciu koherencji lepiej będzie sobie radziła z wieloma sytuacjami psychotraumatycznymi, co więcej, będzie je postrzegała w kategorii wyzwania (Antonovsky A. Rozwikłanie tajemnicy zdrowia. Jak radzić sobie ze stresem i nie zachorować. Wydawnictwo Instytutu Psychiatrii i Neurologii, Warszawa 2005). Średni poziom globalnego SOC [2] wyniósł 128.77 ± 21.004 i oznacza średni wynik przeciętny, zbliżając się bardzo wyraźnie do dolnej granicy przedziału normatywnego (133-160). Badania wstępne [6] przyniosły zbliżony, nieco wyższy średni wynik globalnego SOC (134.06 ± 22.163). W badaniach spodziewano się wyższego globalnego wyniku SOC. Warto jednak dodać, że badana grupa znacznie różniła się w zakresie poczucia koherencji, o czym świadczy duży rozstęp 153 (min. 50, maks. 203). Poczucie koherencji wykazało istotny związek z jakością życia w dziedzinie psychologicznej (r = 0.244; p < 0.001), relacji społecznych (r = 0.264; p < 0.001) oraz środowiskowej (r = 0.292; p < 0.001). Nie stwierdzono istotnego związku z dziedziną fizyczną. Wykazano związek o umiarkowanej sile = 0376 pomiędzy globalnym wynikiem SOC a występowaniem depresji lub jej brakiem, o kierunku ujemnym (r = - 0.375, p < 0.01). Co czwarta badana osoba (25.3%) przejawiała nastrój depresyjny. W badaniach wstępnych (n=77) wykazano nieco wyższe rozpowszechnienie depresji (27.5%) [5]. Poszczególne składowe SOC także pozostawały w ujemnej korelacji z depresją, co oznacza, że wyższy poziom SOC wiązał się z mniejszą 11
podatnością w kierunku nastroju depresyjnego na skali samooceny depresji. Stwierdzono słabą korelację pomiędzy poczuciem koherencji a poziomem wykształcenia badanych (p < 0.016). Wpływ wieku, płci, stanu cywilnego na poziom SOC słuchaczy UTW okazał się nieistotny statystycznie. W kolejnej pracy [3] opublikowanej w czasopiśmie ściśle związanym z badaną problematyką (Arch. Gerontol. Geriatr.) podjęłam próbę wieloaspektowej analizy jakości starzenia się i starości słuchaczy UTW. Do przeprowadzenia analizy statystycznej zakwalifikowało się w ramach autorskiego kwestionariusza ankiety do oceny jakości starzenia się i starości 255 uczestników UTW, spośród 260 biorących udział w badaniach (systemowy brak danych). Przyjęto założenie, że przewaga ocen pozytywnych w wypowiedziach respondentów na pytania kwestionariusza, świadczy o kierunku pomyślnego starzenia się i doświadczania własnej starości. Własne życie oceniło jako ciekawe i udane 52.5% badanych i tylko niewiele mniej osób (46.7%) wybrało odpowiedź ambiwalentną (ani złe/ani dobre) a pozostałe 0.8% respondentów oceniło je jako nudne i zmarnowane. W pytaniu dotyczącym postawy odpowiedzialności za kształt i jakość własnego życia, blisko połowa respondentów (48.6%) wybrała odpowiedź, że człowiek ma wpływ w około 75%, 38.4% badanych - odpowiedź w około 50% a całkowitą (w 100%) odpowiedzialność i niewielką (w 25%) wybrały tylko nieliczne osoby. Najwięcej respondentów uważało, że częściowo udało się im zrealizować własne cele życiowe (54.9%), 41.2% było w pełni zadowolonych z realizacji celów a nielicznym osobom (3.9%) nie udało się osiągnąć swoich życiowych zamierzeń. Przewagę osiągnięć nad stratami deklarowało 84.7% respondentów. Respondenci zapytani o wyrażenie własnej opinii, czy starość może być dla starzejącej się jednostki okresem pomyślnym? udzielili następujących odpowiedzi: tak i raczej tak łącznie 61.6% badanych, raczej nie i zdecydowanie nie razem 9.9% a 28.5% uważało, że zależy to w dużej mierze od jednostki starzejącej się. Ze swoim wiekiem kalendarzowym identyfikowało się 29.0% słuchaczy UTW, ponad połowa (66.7%) czuła się młodziej niż faktyczny wiek kalendarzowy a 4.3% respondentów subiektywnie czuło się starzej. Więcej niż co druga badana osoba (68.0%) podejmowała działania ukierunkowane na opóźnienie procesu starzenia się, wymieniając najczęściej czytanie książek, rozwiązywanie krzyżówek, gimnastykę, masaże, diety oczyszczające, przejawianie optymizmu. Ponad 90% badanych deklarowało aktywny styl życia. Wśród form, najczęściej udzielano odpowiedzi: dłużej trwające spacery (średnio 2 - godzinne), zajęcia gimnastyczne, praca na działce, pływanie i jazda rowerem. 12
Ponad ¾ ankietowanych (79.1%) nie spotkało z racji wieku z przejawami dyskryminacji. Słuchacze UTW najbardziej obawiali się ciężkiej choroby i zależności od innych (78.0%), w dalszej kolejności osamotnienia, biedy i demencji starczej. Blisko co druga badana osoba (46.3%) raczej nie odczuwała w życiu pustki a 23.1% zdecydowanie nie doświadczało takiego stanu psychicznego. Niewiele ponad ¼ respondentów częściowo miała poczucie pustki a zdecydowanie ją odczuwało 3.5% respondentów. Przeważająca większość badanych (82.4%) utrzymywała częste i dobre relacje z rodziną, która była dla nich - obok UTW - głównym źródłem wsparcia, zwłaszcza psychicznego. W hierarchii 13 różnych wartości życiowych, trzy najwyższe miejsca zajęły: zdrowie (96.5%), szczęście rodzinne (85.1%), sprawność umysłu (66.7%). Ponad połowa badanych (66.3%) dostrzegała u siebie mocne strony, takie jak silny twardy charakter, nie poddawanie się problemom dnia codziennego, konsekwencja w działaniu, zaradność życiowa, bystrość umysłu, dobra kondycja fizyczna, niezależność w działaniu i wiele innych, rzadziej wskazywanych (pytanie półotwarte). W drugim pytaniu półotwartym spośród sposobów ( recepty ) na pomyślną starość respondenci najczęściej wskazywali na aktywność fizyczną i umysłową, optymizm, otwartość na innych. Prawie 83.5% respondentów uczestnictwo w UTW wiązało z poprawą jakości życia. Zadowolenie z funkcjonującego w Polsce sytemu opieki geriatrycznej wykazało zaledwie 1/4 uczestników badania, co powinno stanowić poważny sygnał do podjęcia działań zaradczych [3]. Wyniki doniesień wstępnych [4] w tym zakresie okazały się zbliżone. Największa różnica dotyczyła obawy ciężka choroba i zależność od innych (w doniesieniach wstępnych 56.2%, w badaniach właściwych 78%). Badania zaprezentowane w publikacji [3] wykazały dodatnią korelację pomiędzy stwierdzeniem, że człowiek ma wpływ na jakość i kształt swojego życia a odpowiedzialnością za własne życie. Im wyższy był poziom realizacji celów życiowych, tym częściej postrzegano starość jako okres pomyślny. W badaniach występowała zależność pomiędzy wykształceniem a przejawami dyskryminacji, to znaczy im wyższe wykształcenie tym mniej doświadczanych przez badanych przejawów dyskryminacji ( 2 (2; p < 0.01) = 12.992). Ponadto zaobserwowano bardzo słabą korelację pomiędzy stanem cywilnym a odczuwaniem /lub nie pustki życiowej = 0.128; p < 0.05 [3]. Przeprowadzone badania na stosunkowo dużej grupie badawczej (n = 255) dowodzą o pomyślnym kierunku starzenia się osób starszych i zbliżających się do tej fazy życia uczestniczących w edukacji ustawicznej za pośrednictwem UTW [3]. 13
W kolejnej publikacji [7] zamieszczonej w osiągnięciu naukowym zaprezentowane są wyniki badań kolejnego projektu badawczego Funkcjonowanie współczesnego człowieka w warunkach stresu. Próbę badawczą (n = 250) stanowili tu także słuchacze UTW. Badania przeprowadzono anonimowo, metodą sondażu diagnostycznego. Celem tych badań była próba określenia preferowanego stylu radzenia sobie ze stresem (aktywny/ czy bierny). Satysfakcja życiowa jednostki zależy także od umiejętności radzenia sobie z sytuacjami trudnymi, które na co dzień doświadcza, stąd zrodziła się koncepcja podjęcia tych badań. Źródłem stresu dla starszego człowieka może być przejście na emeryturę i z tym faktem często związane pogorszenie sytuacji materialnej czy wdowieństwo. W tym okresie dochodzi do utraty zdrowia, witalności i urody, zwłaszcza, że współcześnie istnieje kult młodości i piękna ciała. Postawiono główną hipotezę, że uczestnicy UTW przejawiają aktywne sposoby radzenia sobie ze stresem. W aspekcie rozwoju osobowego wskazane jest podejmowanie przez jednostkę strategii aktywnych. Według Brzezińskiej, aktywny styl zaradczy oparty na wykazywaniu inicjatywy, autonomicznym stawianiu celów życiowych, samorealizacji i rozwoju, optymistycznym podejściu do życia oraz odpowiedzialności za siebie to proaktywne radzenie sobie (Brzezińska M. Proaktywna starość. Strategie radzenia sobie ze stresem w okresie późnej dorosłości. DIFIN, Warszawa 2011). Proaktywne radzenie sobie jak dodaje wspomniana wyżej Autorka przygotowuje jednostkę do sprostania wielu wyzwaniom współczesnego świata. Współczesny człowiek, który chce normalnie funkcjonować, musi podejmować się wyzwań, w tym uczestniczenia w edukacji ustawicznej za pośrednictwem UTW. Badania [7] przeprowadzono z wykorzystaniem standaryzowanego Wielowymiarowego Inwentarzu do Pomiaru Radzenia Sobie ze Stresem - COPE autorstwa: Charles S. Carver, Michael F. Scheier i Jagdish K. Weintraub w adaptacji Z. Juczyńskiego i N.Ogińskiej-Bulik (Juczyński Z. i Ogińska Bulik N: Narzędzia pomiaru stresu i radzenia sobie ze stresem. Pracownia Testów Psychologicznych, Warszawa 2009). Inwentarz COPE posiada 60 stwierdzeń i służy do określenia typowych sposobów radzenia sobie ze stresem. Służy do badania samooceny reagowania w sytuacjach stresowych. Analizę statystyczną przeprowadzono w programie IBM SPSS Statistics w wersji 20.01. Analizę oparto na statystykach opisowych: średnie jako miary tendencji centralnej oraz odchylenia standardowe jako miary rozrzutu wyników dla zmiennych ilościowych i frakcje procentowe dla zmiennych nominalnych). Istotność różnic w rozkładach szacowano w oparciu o wyniki testu chi-square. Do istotności różnic między wynikami grup wydzielonych ze względu na zmienne nominalne użyto odpowiednio testu t-studenta lub jednoczynnikowej 14
analizy wariancji ANOVA. Istotność związków między zmiennymi oszacowano za pomocą współczynnika korelacji Pearsona. Poziom istotności przyjęty za krytyczny wynosił alfa = 0,05. Dla rozkładów nieparametrycznych zastosowano test U Manna-Whitneya. Wiek uczestników badania: powyżej 60 r. ż. Przeważały kobiety (90.2%) osoby ze średnim i wyższym wykształceniem (92.8%), o zadowalającej sytuacji materialnej (81.2%). Większość badanych (79.4%) subiektywnie czuła się zdrowa. Pozostałe osoby wymieniały różne pojedyncze schorzenia, typowe dla tego wieku. Najwyższy wynik stwierdzono na strategii planowania i aktywnego radzenia sobie ze stresem a najniższy na strategii zażywania alkoholu i innych środków oraz poczucia humoru. Kobiety wykazywały istotnie niższe wyniki na strategii planowanie. Na strategii pozytywne przewartościowanie i rozwój, mężczyźni uzyskali średni nieco wyższy wynik niż kobiety. Im osoby były starsze, tym bardziej cechowała je akceptacja danej sytuacji trudnej. Przeważająca większość badanych była optymistycznie nastawiona do życia (ponad 90%). Im bardziej optymistyczne nastawienie do życia wykazywała jednostka, tym zauważono wyższe wyniki na strategiach: aktywne radzenie sobie, planowanie, pozytywne przewartościowanie i rozwój, powstrzymywanie się od działania, odwracania uwagi, poczucie humoru oraz tym niższe wyniki na strategii zaprzestanie działań. Osoby pozostające w związku małżeńskim miały istotnie wyższy poziom nastawienia do życia (optymistyczny). Im respondent miał wyższe wykształcenie, tym występował niższy wynik na strategiach: zwrot ku religii, powstrzymywanie się od działania, zaprzeczanie, oraz zaprzestanie działań. Liczba chorób okazała się istotnie wpływać na zwiększenie wyniku na pozytywnym przewartościowaniu i rozwoju oraz na strategii akceptacja. Sytuacja materialna różnicowała jedynie strategię akceptacja. Celem publikacji [9] z cyklu prac o zbliżonej tematyce jest ukazanie najważniejszych czynników wyznaczających satysfakcję życiową w okresie późnej dorosłości na podstawie przeglądu literatury przedmiotu. Z dokonanego przeglądu piśmiennictwa i doniesień badawczych wynika, że ważnymi determinantami poczucia satysfakcji życiowej osób starszych jest kondycja zdrowotna a zwłaszcza zachowana sprawność fizyczna, poziom wykształcenia, sytuacja materialna, jakość relacji w rodzinie, optymizm i zasoby osobiste, w tym poczucie koherencji. Ponadto ważnym wyznacznikiem zadowolenia z życia jest bilans życiowy (dokonań/strat) i wielowymiarowe wsparcie na wszystkich etapach rozwoju człowieka. Poziom zadowolenia z życia wyznacza całożyciowy proces wychowania człowieka, w tym uczestnictwo w edukacji ustawicznej [9]. 15
Warto podkreślić, że zaprezentowane tu badania w ramach monotematycznego cyklu publikacji są próbą wieloaspektowego ukazania funkcjonowania osób starszych (i na przedpolu starości) uczestniczących w edukacji ustawicznej za pośrednictwem UTW. Niewiele jest badań, w kraju, jak i za granicą, które tak wielo-kontekstowo przybliżają funkcjonowanie słuchaczy UTW (jako subpopulacji osób starszych) w wielu dziedzinach życia i obrazują ich jakość starzenia się i doświadczania własnej starości oraz preferowanych strategii radzenia sobie ze stresem okresu starości. Podsumowanie i wnioski z badań w ramach monotematycznego cyklu publikacji: Słuchacze UTW wykazywali przeciętne na wyrównanym poziomie średnie wyniki jakości życia. Najbardziej różnili się w codziennym funkcjonowaniu w obszarze relacji społecznych. Badana grupa była bardziej zadowolona ze swojego życia, niż zdrowia. Wyższy poziom wykształcenia wiązał się istotnie z wyższą jakością życia (w dziedzinie środowiskowej) oraz z wyższym poziomem SOC. Osoby z niskim poziomem wykształcenia częściej doświadczały na co dzień przejawów dyskryminacji. Badana grupa uczestników UTW wykazała duże zróżnicowanie w zakresie parametrów SOC, które wykazywało istotny związek z poczuciem zadowolenia z życia (na podskali psychologicznej, relacji społecznych i środowiskowej). Brak związku z dziedziną fizyczną. Wyższy poziom SOC wiązał się ze zmniejszoną tendencją do występowania nastroju depresyjnego. Występowanie schorzeń i dolegliwości istotnie obniżało fizyczną jakość życia a ujawnianie się symptomów depresji poważnie zakłócało wszystkie sfery codziennego funkcjonowania. Liczba chorób okazała się istotnie wpływać na zwiększenie wyniku na pozytywnym przewartościowaniu i rozwoju oraz na strategii akceptacja. Wśród słuchaczy UTW dominowało planowanie i aktywne radzenie sobie ze stresem oraz optymizm życiowy. Im respondent miał wyższe wykształcenie, tym występował niższy wynik na strategiach: zwrot ku religii, powstrzymywanie się od działania, zaprzeczanie, oraz zaprzestanie działań. Im starszy wiek, tym wyższą wykazano akceptację sytuacji trudnej. Słuchacze UTW wykazywali pomyślny kierunek starzenia się. Uczestnictwo w zajęciach UTW nadaje jednostce w życiu nowe cele i wiąże się z dbałością o własny wizerunek. 16
Posiadanie zasobów/dyspozycji osobistych (SOC, optymizm) sprzyja osiąganiu satysfakcji życiowej. Zdecydowana większość respondentów, uczestnictwo w zajęciach UTW wiąże z poprawą jakości życia. Możliwości zastosowania uzyskanych wyników w praktyce i w naukach o zdrowiu Uzyskane wyniki potwierdzają słuszną ideę tworzenia szerokiej sieci tych placówek edukacyjnych. Powinny okazać się przydatne w programach edukacyjnych przeznaczonych dla seniorów i w wychowaniu do pomyślnej starości, co ważne - na przestrzeni całego życia jednostki. W programach edukacyjnych należałoby bardziej motywować mężczyzn do uczestnictwa w UTW, którzy wykazują znikome zainteresowanie tą formą edukacji ustawicznej. Świadczą o tym doniesienia innych autorów, jak i zaprezentowane tu badania własne. Prognozy na najbliższe lata dla starzejącego się społeczeństwa w aspekcie jakości życia są raczej optymistyczne. Wyraźnie zauważalny obecnie akcent na edukację powinien skutkować lepszym funkcjonowaniem populacji osób starszych, ponieważ badania dowiodły, że ważnym wyznacznikiem całościowego funkcjonowania i doświadczania własnej starości jest poziom wykształcenia. Zatem inwestowanie w wykształcenie jest korzystne nie tylko dla samej starzejącej się jednostki, ale i dla całego społeczeństwa. Wyniki badań mogą być pomocnym prognostykiem na najbliższe lata, co do poziomu funkcjonowania seniorów i wstępnego określenia zapotrzebowanie na opiekę instytucjonalną. Są także sygnałem do pilnego podejmowania działań zaradczych na rzecz usprawniania funkcjonującego sytemu opieki geriatrycznej, zwłaszcza w zakresie poprawy dostępności świadczonych usług. Zwiększanie sieci placówek UTW może ponadto skutecznie zminimalizować gerontofobię, widoczną we współczesnym świecie i negatywne wyobrażenia o osobach starszych. 4.OMÓWIENIE POZOSTAŁYCH OSIĄGNIĘĆ NAUKOWO-BADAWCZYCH Główne zainteresowania badawcze Główne nurty moich zainteresowań badawczych koncentrują się wokół gerontologii, zdrowia publicznego i pedagogiki zdrowia. Najwięcej miejsca w moim dorobku publikacyjnym zajmuje problematyka jakości życia, edukacji zdrowotnej i promocji zdrowia, zwłaszcza w okresie późnej dorosłości. W moich pracach dotyczących jakości życia, jakości starzenia się i doświadczania własnej starości, zachowań zdrowotnych a także satysfakcji zawodowej akcentuję rolę wychowania na przestrzeni całego życia jednostki. Stąd moje publikacje mają często wymiar holistyczny. W problematykę jakości życia osób starszych 17
wpisuje się także temat mojej pracy doktorskiej, wymieniony na wstępie. Gruntownej analizie poddałam w nim jakość życia pacjentów geriatrycznych z chorobą nadciśnieniową, która wraz z wiekiem wykazuje tendencje wzrostową i stanowi poważny problem zdrowotny, zwłaszcza w kontekście jej negatywnych skutków. 4.1.Wykaz innych prac nawiązujących do osiągnięcia naukowego (poza wykazem prac wymienionych w pkt 3.2.) Halina Zielińska-Więczkowska, Kornelia Kędziora-Kornatowska: Edukacja gerontologiczna wyzwaniem w czasach starzenia się społeczeństw Medical and Biological Sciences 2006; 20(4): 65-69. Halina Zielińska-Więczkowska. Lifelong education as an important factor for life satisfaction in late adulthood. Medical and Biological Sciences 2010; 24 (4): 5-11. Halina Zielińska-Więczkowska, Kornelia Kędziora-Kornatowska: Postawy wobec edukacji ustawicznej słuchaczy Uniwersytetu Trzeciego Wieku w świetle wybranych czynników socjo-demograficznych. Hygeia Public Health 2014; 49 (2): 324-329. Wyniki badań (n = 198) ukazane w publikacji wymienionej, podanej powyżej jako trzeciej z kolei, dowodzą o wszechstronnym otwarciu się na edukację ustawiczną uczestników UTW, szczególnie osób z wyższym wykształceniem. W opinii nieomal wszystkich respondentów, sukces zawodowy jednostki wyznacza uczestniczenie w różnych formach edukacji ustawicznej. Pozytywne wzorce uczenia się przez całe życie są najczęściej w opinii badanych - czerpane ze środowiska rodzinnego. To dowodzi o tym, jak ważną rolę w otwarciu się na całożyciową edukację odgrywa wychowanie i metoda przykładu osobistego wychowawców biologicznych (rodziców). Badani z niższym poziomem wykształcenia wykazywali wyższe poczucie spełnienia oczekiwań ze strony UTW. Wynika to prawdopodobnie z ich mniejszych oczekiwań. Należy jednak pamiętać, że w większości uczestnikami UTW są osoby dobrze wykształcone, dlatego należy zadbać o uatrakcyjnianie oferty edukacyjnej. 4.2. Wykaz pozostałych prac (poza monotematycznym wykazem publikacji) opublikowanych w czasopismach znajdujących się w bazach Journal Citation Reports (JCR) ze wskaźnikiem Impact Factor ISI (w ujęciu chronologicznym): Halina Zielińska-Więczkowska, Jacek Betłakowski: Pomiar i ocena wsparcia społecznego u pacjentów hospitalizowanych poddanych chemioterapii/ Measurement 18
and assessment of social support in hospitalized patients undergoing. Współczesna Onkologia 2010; 14 (3): 229-232. (IF: 0.104 i KBN/MNiSzW: 13.000) Halina Zielińska-Więczkowska, Jacek Betłakowski: Jakość życia pacjentów z chorobą nowotworową poddanych chemioterapii/ Quality of life in cancer patients undergoing chemotherapy. Współczesna Onkologia 2010; 14 (3): 276-280. (IF: 0.104; KBN/MNiSzW: 13.000) Marta Muszalik, Ate Dijkstra, Kornelia Kędziora-Kornatowska, Halina Zielińska- Więczkowska, Tomasz Kornatowski, Agnieszka Kotkiewicz: Independence of elderly patients with arterial hypertension in fulfilling their needs, in the aspect of functional assessment and quality of life (QoL). Archives of Gerontology and Geriatrics 2011; 52 (3): 204-209. (IF: 1.452; KBN/MNiSzW: 20.000) Marta Muszalik, Ate Dijkstra, Kornelia Kędziora-Kornatowska, Halina Zielińska- Więczkowska: Health and nursing problems of elderly patients related to bio-psychosocial need deficiencies and functional assessment. Archives of Gerontology and Geriatrics 2012; 55 (1): 190-194. (IF: 1.704; KBN/MNiSzW: 20.000) Marta Muszalik, Renata Wilczyńska, Kornelia Kędziora-Kornatowska, Joanna Rybka, Halina Zielińska-Więczkowska, Tomasz Kornatowski: Life style patients with mild to moderate essential hypertension. Experimental of Clinical Cardiology 2014; 20 (8): 4437-4449. (IF: 0.758; KBN/MNiSzW: 15.000) Marta Muszalik, Tomasz Kornatowski, Halina Zielińska-Więczkowska, Kornelia Kędziora-Kornatowska, Ate Dijkstra: Functional assessment of geriatric patients in regard to health-related guality of life (HRQoL). Clinical Interventions in Aging 2015; 10: 61-67. (IF: 1.824; KBN/MNiSzW: 25.000) Sumaryczny wskaźnik Impact Factor ISI wyżej wymienionych publikacji (poza osiągnięciem naukowym) wynosi 5.946 4.3. Działalność naukowo-badawcza przed uzyskaniem stopnia naukowego doktora nauk medycznych Od chwili podjęcia pracy w Katedrze i Zakładzie Pedagogiki i Dydaktyki Pielęgniarskiej do uzyskania stopnia doktora (1999-2006) opublikowałam 14 pełnotekstowych prac na łączną wartość 47.500 pkt. KBN/MNiSzW. Dziesięć publikacji z tego okresu, stanowią prace badawcze. 19
Ważniejsze publikacje z tego okresu dotyczą funkcjonowania chorych w podeszłym wieku z nadciśnieniem tętniczym w aspekcie ich jakości życia, preferowanych zachowań zdrowotnych i edukacji zdrowotnej (zał. 4: prace I.4, I.5, I.6, I.7, III.2, VI.1, VI.2, XI.B). Publikacje te oscylują wokół obszaru nawiązującego do tematu mojej pracy doktorskiej Analiza porównawcza jakości życia chorych z pierwotnym nadciśnieniem tętniczym w wieku podeszłym na tle uwarunkowań zdrowotnych. Do ważniejszych publikacji z tego okresu zaliczam - niżej wymienione: Halina Zielińska-Więczkowska, Kornelia Kędziora-Kornatowska: Quality of life of the elderly with primary arterial hypertension on the basis of own studies. W: Current health problems in empirical studies. Ed. N. Gozdek, J. Kotarski, M. Polz-Dacewicz. Lublin: WERSET, 2005 s. 226-232. (KBN/MNiSzW: 12.000) Halina Zielińska-Więczkowska, Kornelia Kędziora-Kornatowska: Arterial hypertension in the elderly in relation to education and pharmacotherapy. W: Current health problems in empirical studies. Ed. N. Gozdek, J. Kotarski, M. Polz-Dacewicz. Lublin: WERSET, 2005 s. 253-258. (KBN/MNiSzW: 12.000) Ukazane w nich wyniki badań potwierdzają konieczność wykonywania u pacjentów w podeszłym wieku z chorobą nadciśnieniową całościowej oceny geriatrycznej, w tym Geriatrycznej Skali Oceny Depresji (GDS) oraz Skal Podstawowych i Złożonych Czynności Dnia Codziennego (ADL i IADL). Ukazują funkcjonowanie chorych z nadciśnieniem tętniczym w różnych sferach życia. Dowodzą o najniższym funkcjonowaniu w sferze fizycznej i psychologicznej oraz o występowaniu związku nadciśnienia tętniczego ze współwystępowaniem depresji, która w tym wieku nie zawsze bywa rozpoznana. Pełny wykaz publikacji z tego okresu zawiera załącznik 4., stanowiący wykaz wszystkich opublikowanych prac. 4.4. Działalność naukowo-badawcza po uzyskaniu stopnia doktora nauk medycznych Od czasu uzyskania doktora nauk medycznych jestem autorem i współautorem 45 publikacji naukowych, z czego 37. stanowią prace oryginalne na łączną wartość wskaźnika Impact Factor ISI: 10.806 i punktacji ministerstwa: 336.000. W tym czasie zaangażowałam się w realizację wielu projektów badawczych (wymienionych w pkt. 4.5), które zaowocowały publikacjami w czasopismach wysoko punktowanych, w tym o zasięgu międzynarodowym. W okresie od uzyskania stopnia doktora nauk medycznych większość moich publikacji dotyczy problematyki jakości życia, głównie osób starszych w różnych jednostkach chorobowych (zał. 4: prace I.8, I.9, I.12, I.17, I.19, I.20, I.21, I.22, I.24, I.25, I.39, I.41, III.5, VI.3, VI.5, VI.6). Wśród wymienionych pozycji bibliograficznych, trzy publikacje (zał. 4: 20
prace I.17, I.18, I.19) ukazują wieloaspektową analizę jakości życia pacjentów (n = 182) z chorobą nowotworową poddanych chemioterapii. Prace z tych badań przeprowadzonych wśród pacjentów z chorobą nowotworową (n = 182) zostały opublikowane w czasopismach: Współczesna Onkologia (2 prace z IF) i Wiadomości Lekarskie (1 praca). Do ważniejszych publikacji z tego okresu - poza wcześniej wymienionym wykazem stanowiącym osiągnięcie naukowe przedłożone do wszczęcia postępowania habilitacyjnego (pkt. 3.2) zaliczam niżej wymienione pozycje bibliograficzne. Halina Zielińska-Więczkowska, Kornelia Kędziora-Kornatowska: Jakość życia chorych z pierwotnym nadciśnieniem tętniczym w wieku podeszłym na tle zmiennych społeczno-demograficznych (część I). Pielęgniarstwo XXI wieku 2006; 4(17): 117-120. Halina Zielińska-Więczkowska, Kornelia Kędziora-Kornatowska: Jakość życia chorych z pierwotnym nadciśnieniem tętniczym w wieku podeszłym na tle uwarunkowań zdrowotnych (część II). Pielęgniarstwo XXI wieku 2007; 2 (19): 39-43. Ukazana w tych pracach jakość życia pacjentów geriatrycznych z pierwotnym nadciśnieniem tętniczym wykazuje istotny związek z poziomem sprawności fizycznej, ze współwystępowaniem depresji, z pogłębiającymi się wraz z wiekiem zaburzeniami słuchu i wzroku, z czasem trwania choroby nadciśnieniowej oraz stopniem zaawansowania nadciśnienia tętniczego. Największe deficyty wykazano dla dziedziny fizycznej i psychologicznej. Przeprowadzone badania na próbie badawczej n = 182 potwierdzają konieczność wykonywania u pacjentów w podeszłym wieku całościowej oceny geriatrycznej, co daje lepszy wgląd w złożone problemy medyczne w zakresie zdrowia w ujęciu holistycznym a także ułatwi zaplanowanie i zorganizowanie doraźnej i długofalowej opieki. Z czynników socjo-demograficznych istotnie wpływającym na jakość życia osób starszych okazał się poziom wykształcenia. Cykl moich innych publikacji z tego okresu (2006-2015) dotyczy problematyki zachowań zdrowotnych (zał. 4: prace I.10, I.11, I.23, I.34, I.36). Kolejny obszar mojego zainteresowania badawczego dotyczy analizy satysfakcji zawodowej pielęgniarek, ich oczekiwań w zawodzie oraz przejawianych obaw na tle warunków środowiska pracy oraz preferowanych wartości życiowych studentów na kierunku Pielęgniarstwo (zał. 4: prace I.2, I.15, III.7). Ponadto, jako współautor - uczestniczyłam w pracach badawczych dotyczących problemów opiekuńczych i pielęgnacyjnych, realizacji potrzeb oraz stanu wydolności 21
funkcjonalnej pacjentów geriatrycznych w kontekście jakości ich życia (zał. 4: prace I.20, I.26, I.29, I.41) 4.5. Udział w krajowych i międzynarodowych konferencjach naukowych Referaty ustne na konferencjach międzynarodowych 1. Zielińska-Więczkowska H., Rucińska-Zandecka J. Opinie pielęgniarek wobec zmian we współczesnym pielęgniarstwie. Międzynarodowa Konferencja Naukowa,,Pielęgniarstwo na przełomie tysiącleci. Lublin, 16-18 listopada 2000 r. Streszczenie, s. 245. Czynny udział (certyfikat) 2. Zielińska-Więczkowska H. Potrzeba zabiegania o altruizm w procesie wychowawczym. Międzynarodowa Konferencja Naukowo-Szkoleniowa,,Transformacja systemu kształcenia pielęgniarek. Pieczyska, 24-25 maja 2001 r. Streszczenie, s. 11. Czynny udział (certyfikat) 3. Zielińska-Więczkowska H. Wartości życiowe studentów. Na przykładzie studiów licencjacko-magisterskich, kierunek Pielęgniarstwo. Międzynarodowa Konferencja Naukowo-Szkoleniowa,,Transformacja systemu kształcenia pielęgniarek. Pieczyska, 24-25 maja 2001 r. Streszczenie, s. 26. Czynny udział (certyfikat) 4. Zielińska-Więczkowska H, Kędziora-Kornatowska K.: Nadciśnienie tętnicze a współwystępowanie depresji u chorych w wieku podeszłym. Międzynarodowa Konferencja Naukowa,, Promocja Zdrowia Rodziny. Lublin, 29-31 maja 2004 r. Czynny udział (certyfikat) 5. Zielińska-Więczkowska H, Kędziora-Kornatowska K.: Nadciśnienie tętnicze a styl życia chorych w podeszłym wieku. Międzynarodowa Konferencja Jubileuszowa,,Problemy Zdrowia Publicznego u progu XXI wieku. Wrocław 18-19 czerwca 2004 r. Czynny udział 6. Zielińska-Więczkowska H, Kędziora-Kornatowska K. Jakość życia osób starszych z pierwotnym nadciśnieniem tętniczym na podstawie badań własnych. I Międzynarodowe Forum Promocji Zdrowia,,Edukacja zdrowotna, profilaktyka, lokalna polityka zdrowotna / I st International Health Promotion Forum. Lublin 8-11 grudnia 2004 r. Czynny udział (certyfikat) 7. Zielińska-Więczkowska H, Kędziora-Kornatowska K. Arterial hypertension in patients with relation to education, lifestyle and pharmacotherapy. I Międzynarodowe Forum Promocji Zdrowia,,Edukacja zdrowotna, profilaktyka, lokalna polityka zdrowotna / I st International Health Promotion Forum. Lublin 8-11 grudnia 2004 r. Czynny udział (certyfikat) 22
8. Muszalik M., Żelazko A, Kędziora-Kornatowska K, Zielińska-Więczkowska H, Kornatowski T. Analiza czynników ryzyka choroby niedokrwiennej serca u pacjentów w starszym wieku. Międzynarodowa Konferencja Naukowo-Szkoleniowa Interdyscyplinarny Wymiar Zdrowia i Choroby, Warszawa 18-19.11.2010. Czynny udział 9. Muszalik M, Gąska J, Kędziora-Kornatowska K, Zielińska-Więczkowska H, Kornatowski T. Ocena problemów pielęgnacyjnych pacjentów w starszym wieku po złamaniach w świetle kwestionariusza Care Dependency Scale. Międzynarodowa Konferencja Naukowo-Szkoleniowa Interdyscyplinarny Wymiar Zdrowia i Choroby, Warszawa 18-19.11.2010. Czynny udział 10. Muszalik M, Zielińska-Więczkowska H, Blandzi M, Kędziora-Kornatowska K. Analiza porównawcza wydolności funkcjonalnej i realizacji potrzeb osób starszych w oparciu o badania klinimetryczne oraz skalę CDS. Międzynarodowa Konferencja, Tatranska Kotlina 2011. Czynny udział 11. Muszalik M, Marzec A, Zielińska-Więczkowska. H, Kędziora-Kornatowska K. The selected aspects of geriatric patients` functioning evaluation. II Międzynarodowa Konferencja Naukowa Europejski Wymiar Nauk o Zdrowiu, Bydgoszcz 19-20 marca 2012. Czynny udział (certyfikat) 12. Zielińska-Więczkowska H. Międzynarodowy Kongres Medyczny Kobieta i Mężczyzna. Zdrowe Starzenie. Hotel Hilton, Warszawa 12-13.10.2012. Uczestnictwo miało charakter naukowo-szkoleniowy (certyfikat). 13. Zielińska-Więczkowska H. Empatia wśród przedstawicieli zawodów medycznych -korzyści a ryzyko wypalenia zawodowego. III Konferencja Międzynarodowa Aksjologiczne Podstawy Edukacji, Bydgoszcz 28-29 maja 2015. Czynny udział 14. Zielińska-Więczkowska H, Żychlińska E, Muszalik M, Kędziora-Kornatowska K. Ocena jakości życia pacjentów w podeszłym wieku z chorobą nowotworową w opiece paliatywnej na tle wsparcia społecznego. Międzynarodowa Konferencja Naukowo- Szkoleniowa Współczesne pielęgniarstwo i opieka medyczna w wybranych krajach Europy stan aktualny i przyszłość, Bydgoszcz 29 maja 2015. Czynny udział, (certyfikat) Referaty ustne na konferencjach krajowych 1. Zielińska-Więczkowska H. Problemy psychospołeczne chorych z padaczką. Ogólnopolska Konferencja Naukowa,,Profesjonalizm w pielęgniarstwie zdrowie i choroba. Kiekrz, 27 kwietnia 2002 r. Czynny udział 23