Koordynator europejski

ROCZNY RAPORT Z DZIAŁALNOŚCI WRZESIEŃ 2007 WRZESIEŃ 2008 Koordynator europejski PROF. WŁADYSŁAW MIELCZARSKI PROJEKT LEŻĄCY W INTERESIE EUROPY POŁĄCZENIE POLSKA - LITWA wraz z rozbudową polskiej sieci elektroenergetycznej oraz połączenia Polska Niemcy Bruksela, dnia 23 września 2008 r. Niniejsze sprawozdanie wyraża jedynie opinię koordynatora europejskiego i nie przesądza o oficjalnym stanowisku Komisji. Treść niniejszego sprawozdania oddaje stan na dzień 23 września 2008 r.

Streszczenie SPRAWOZDANIE ROCZNE ZA 2008 R. Po piętnastu latach dyskusji na temat budowy połączenia elektroenergetycznego między Polską a Litwą projekt ten ruszył z miejsca. W lutym 2008 r. operatorzy systemów przesyłowych Litwy i Polski zawarli umowę o budowie tego połączenia. Pierwszym krokiem było utworzenie spółki, joint venture, pod nazwą LitPol Link, która przygotuje plan inwestycyjny dla tego połączenia transgranicznego. Spółka LitPol Link rozpoczęła działalność w dniu 19 maja 2008 r. i zamierza przygotować plan inwestycyjny do połowy 2009 r., pozwalający na rozpoczęcie budowy linii w roku 2010. Projekty połączeń międzynarodowych wymgają aktywnej roli koordynatora, w pierwszej kolejności jako mediatora, którego zadaniem jest doprowadzenie do spotkania organów administracji państwowej i przedsiębiorstw energetycznych oraz przekonanie ich, że rozbudowa infrastruktury sieci elektroenergetycznej jest korzystna dla obu państw członkowskich, jak również dla operatorów systemów przesyłowych. Kolejny etap, przygotowanie planu inwestycyjnego wymaga zaangażowania koordynatora jako profesjonalnego doradcy. Widoczny postęp został również odnotowany we współpracy pomiędzy operatorami wschodnioniemieckimi i polskimi. Nabiera tempa współpraca między niemieckim operatorem sieci przesyłowej (VET) i polskim operatorem (PSE-Operator). Z inicjatywy obu koordynatorów (Mielczarskiego i Adamowitscha) operatorzy ci nawiązali ścisłą współpracę w zakresie unifikacji procedur operacyjnych oraz szkoleń dla dyspozytorów. Powołali oni także grupę roboczą do spraw wymiany modeli systemu elektroenergetycznego oraz danych sieciowych. Organizowane dwa razy do roku konferencje z udziałem przedstawicieli administracji państwowej i organów regulacyjnych stały się forum dyskusji na temat problemów budowy połączeń międzysystemowych oraz metod jakimi te problemy mogą być rozwiązane. Kluczowym czynnikiem powodzenia w rozbudowie infrastruktury jest aktywne zaangażowanie koordynatora we wszystkie procesy związane z budową połączeń transgranicznych, począwszy od roli mediatora pomiędzy organami administracji państwowej aż po zapewnienie wsparcia i doradztwa podmiotom przygotowującym studium inwestycyjne. 1. TRANSGRANICZNE POŁĄCZENIA ELEKTROENERGETYCZNE 1.1. Stanowisko Komisji Europejskiej Podczas spotkania szefów państw i rządów UE w Hampton Court w październiku 2005 r. podkreślono potrzebę wzmocnienia polityki mającej ułatwić realizację priorytetowych projektów infrastrukturalnych. Wcześniej, podczas Rady Europejskiej obradującej w Barcelonie w 2002 roku, uzgodniono podwyższenie minimalnych poziomów połączeń transgranicznych pomiędzy państwami członkowskimi do 10 %. Wiele państw członkowskich do dziś nie osiągnęło tego celu 1. Na posiedzeniu Rady Europejskiej w marcu 2006 r. wezwano do przyjęcia planu priorytetowych połączeń międzysieciowych ( planu ) w ramach strategicznego przeglądu sytuacji energetycznej UE (SEER) 2. Rada 1 Komunikat Komisji dla Rady i Parlamentu Europejskiego Plan priorytetowych połączeń międzysieciowych, styczeń 2007 r., COM (2006) 846 wersja ostateczna. 2 Wytyczne TEN-E 1364/2006, załącznik III pkt 2.28, 2.29, 2.32 oraz 3.62 do 3.71. 2

Europejska z czerwca 2006 r. wezwała do udzielenia pełnego poparcia projektom w zakresie infrastruktury energetycznej, mającym na celu zwiększenie bezpieczeństwa dostaw. Zgodnie z wytycznymi TEN-E Komisja podjęła decyzję o mianowaniu koordynatorów europejskich, w porozumieniu z odpowiednimi państwami członkowskimi i po zasięgnięciu opinii Parlamentu Europejskiego. Zadaniem koordynatorów powinno być wspieranie europejskiego wymiaru projektów i inicjowanie transgranicznego dialogu z udziałem inwestorów, sektora publicznego i prywatnego, a także samorządów lokalnych i regionalnych oraz miejscowej ludności. Koordynator zapewni pomoc w zakresie koordynacji procedur krajowych (w tym procedur w zakresie ochrony środowiska) i przedstawi sprawozdanie z postępów w realizacji projektu bądź projektów, z uwzględnieniem ewentualnych trudności lub przeszkód, które mogłyby spowodować znaczące opóźnienie. W dniu 12 września 2007 r. Komisja Europejska mianowała prof. W. Mielczarskiego koordynatorem ds. połączeń elektroenergetycznych pomiędzy Niemcami, Polską i Litwą. 1.2. Projekty priorytetowe W obszarze nadzorowanym przez prof. Mielczarskiego istnieją trzy projekty leżące w interesie Europy. Są to: 1 Nowe połączenie Polska Litwa (linia Ełk Alytus), w tym modernizacja sieci elektroenergetycznych Polski i Litwy. 2 Rozbudowa istniejących linii Vierraden (DE) Krajnik (PL). 3 Nowe połączenie elektroenergetyczne pomiędzy Niemcami a Polską. Do najważniejszych zidentyfikowanych przez Komisję problemów związanych z nowym połączeniem elektroenergetycznym Polska Litwa należą 3 : koordynacja i zaangażowanie ze strony Polski i Litwy; niepewność wynikająca z różnych obszarów synchronizacji; stabilność polskiej sieci elektroenergetycznej; przebieg linii poprzez obszary chronione; konieczne zmiany w prawie polskim w związku z wywłaszczeniami; niepewność co do obszarów synchronizacji. Do najważniejszych wskazanych przez Komisję problemów związanych z istniejącym połączeniem międzysystemowym Niemcy Polska 4 należą: studium wykonalności dotyczące wzmocnienia polskiej sieci elektroenergetycznej; analizy i wyniki studium bilateralnej grupy roboczej PL DE; konieczność dodatkowej modernizacji polskiej krajowej sieci elektroenergetycznej; ramy prawne po stronie DE uniemożliwiają odpowiednie wywłaszczenia na potrzeby połączenia międzysystemowego z PL; sprzeciwy środowisk lokalnych: przebieg, obawy przed polami elektromagnetycznymi, zeszpecenie krajobrazu; długotrwałe konsultacje publiczne. Z budową nowego połączenia Niemcy Polska wiążą się następujące problemy: 3 Jak powyżej. 4 Jak powyżej. 3

zwiększony przepływ kołowy DE-PL-CZ, który wymagać będzie dalszych inwestycji oraz dodatkowych analiz; konieczność dodatkowej modernizacji polskiej krajowej sieci elektroenergetycznej; konieczność podpisania umowy PL DE. 1.3 Systemy elektroenergetyczne i połączenia międzysystemowe Po odebraniu nominacji w dniu 12 września 2007 r. koordynator rozpoczął pełnienie swoich obowiązków od identyfikacji prowadzonych już w trzech krajach działań związanych z najważniejszymi przedsięwzięciami znajdującymi się na liście europejskich projektów priorytetowych. 1.3.1 Polska Litwa Pomysł połączenia systemów elektroenergetycznych Polski i Litwy pojawił się w 1992 r., tuż po odejściu przez oba kraje od dawnego systemu gospodarki centralnie planowanej. W tamtym czasie polski system elektroenergetyczny został oddzielony od systemów państw Europy Wschodniej, wśród których dominującą rolę odgrywał system rosyjski, natomiast system elektroenergetyczny Litwy był i nadal pozostaje elementem systemów państw bałtyckich, zsynchronizowanych z systemami elektroenergetycznymi Rosji, Białorusi, Ukrainy oraz pozostałych dawnych republik radzieckich. Po dokonaniu pewnych modernizacji technicznych polski system elektroenergetyczny został zsynchronizowany z systemem UCTE w roku 1996. Dyskusja na temat nowego połączenia elektroenergetycznego Polska Litwa prowadzona była od 15 lat z niewielkim postępem. Większą aktywność zaobserwowano w latach 2006 i 2007, kiedy to PSE SA (Polskie Sieci Elektroenergetyczne) obecnie PGE S.A. (Polska Grupa Energetyczna) podjęły rozmowy z Lietuvos Energija na temat budowy połączenia elektroenergetycznego oraz wspólnej inwestycji w nową elektrownię jądrową w Ignalinie. Obie spółki posiadały złożoną strukturę organizacyjną i prawną. PSE SA były do 31 grudnia 2006 r. spółką-matką dla operatora polskiego systemu przesyłowego, spółki PSE-Operator, który został całkowicie wydzielony (włącznie z rozdziałem właścicielskim) z dniem 1 stycznia 2007 r. Lietuvos-Energija (LE) została wyznaczona na operatora litewskiego systemu przesyłowego. Na Litwie trwały jednak dyskusje, czy LE powinna wejść w skład państwowego inwestora nowej spółki, którą rząd Litwy zamierzał utworzyć na potrzeby inwestycji w majątek wytwórczy. W 2008 r. Lietuvos Energija stała się spółką zależną nowej spółki LEO (Lithuanian Electricity Organisation). W lipcu 2007 r. premierzy trzech krajów bałtyckich w wydanym oświadczeniu zwrócili się do Unii Europejskiej o wsparcie ich starań o połączenie systemów elektroenergetycznych wszystkich trzech krajów, które nadal są zsynchronizowane z rosyjskim systemem elektroenergetycznym, z systemami UCTE. Rozmowy pomiędzy PSE/PGE a LE załamały się w październiku 2007 r., co doprowadziło do pewnych napięć w stosunkach polsko-litewskich. Głównym czynnikiem niezgody była propozycja bezpośredniego powiązania budowy połączenia międzysystemowego z budową nowej elektrowni w Ignalinie, w której planowany udział PGE miał wynosić około 1000-1200 MW, przy mocy całkowitej wynoszącej 3200 MW. Zdaniem LE oba projekty należało rozpatrywać oddzielnie, natomiast PGE chciało je powiązać ze sobą. Ponieważ każda ze spółek trwała przy swoim stanowisku, od początku października 2007 r. nie odnotowano postępów w negocjacjach. 4

Spółka PSE-Operator nie uczestniczyła w rozmowach pomiędzy PGE i LE na temat budowy połączenia elektroenergetycznego. Kontakty między spółkami PSE-Operator i LE istniały jednak w ramach studium UCTE na temat możliwości budowy połączeń między systemami UCTE i wschodnioeuropejskimi systemami elektroenergetycznymi, w tym systemami krajów bałtyckich. Pomimo wieloletnich dyskusji niewiele zrobiono aby przygotować odpowiednie studium wykonalności, akceptowane przez obu operatorów systemu przesyłowego. We wstępnych analizach opracowanych przez Lietuvos Energija i PGE S.A. w 2007 r. koszty budowy linii przesyłowej Ełk Alytus, wraz ze stacją przekształtnikową typu back-toback, oszacowano na 230 mln EUR. Koszty modernizacji sieci po stronie litewskiej wynoszą mniej więcej 90 mln EUR, natomiast rozbudowa polskiej sieci elektroenergetycznej może kosztować około 600 mln EUR. Oszacowanie kosztów należy zweryfikować w drodze szczegółowej symulacji podczas opracowywania planu inwestycyjnego dotyczącego budowy połączenia elektroenergetycznego. Zgodnie z informacjami uzyskanymi od Lietuvos Energija, Litwa zamierza sfinansować swój udział w budowie mostu energetycznego ze środków przeznaczonych na likwidację elektrowni w Ignalinie, natomiast PSE-Operator ma otrzymać łączną kwotę 214 mln EUR ze środków funduszy strukturalnych, z przeznaczeniem na rozbudowę krajowej sieci elektroenergetycznej, umożliwiającą odpowiednie funkcjonowanie połączenia transgranicznego z Litwą. 1.3.2 Niemcy Polska Relacje pomiędzy wschodnioniemieckim operatorem sieci przesyłowej Vattenfall Europe Transmission (VET) a polskim PSE-Operator istniały zawsze na poziomie operacyjnym. Ich ożywienie nastąpiło po styczniu 2008 r., gdy pod koniec stycznia przepływ kołowy z farm wiatrowych doprowadził do poważnego przeciążenia linii przesyłowych w Polsce. Innym czynnikiem, który pobudził bliższą współpracę, była podjęta przez dwóch koordynatorów (Adamowitscha i Mielczarskiego) inicjatywa zorganizowania wspólnej konferencji celem omówienia problemów w zakresie eksploatacji systemów elektroenergetycznych i rozbudowy połączeń międzysystemowych. 2. KOORDYNATOR I JEGO DZIAŁALNOŚĆ 2.1 Połączenie elektroenergetyczne Polska Litwa Po zapoznaniu się z bieżącą działalnością koordynator opracował propozycję budowy połączenia elektroenergetycznego w formie spółki joint venture obu operatorów systemów przesyłowych Lietuvos Energija i PSE-Operator, z możliwością uczestnictwa podmiotów komercyjnych (zob. Dodatek 1). Propozycja została rozesłana do wszystkich stron i po kilku turach rozmów z udziałem litewskiego ministra gospodarki Vytasa Navickasa oraz polskiego wicepremiera i ministra gospodarki Waldemara Pawlaka, a także po dyskusjach z zarządem obu operatorów systemów przesyłowych i z doradcami Prezydenta Rzeczypospolitej, obaj operatorzy podjęli decyzję o zawarciu umowy o budowie połączenia elektroenergetycznego między Polską a Litwą. Umowa pomiędzy spółkami PSE-Operator i Lietuvos Energija została podpisana w dniu 12 lutego 2008 r. w Warszawie, w obecności prezydentów Valdasa Adamkusa i Lecha Kaczyńskiego. W jej następstwie utworzono nową spółkę joint venture pod nazwą LitPol Link, jako spółkę zależną obu operatorów posiadających w niej udziały w równej 5

wysokości (50/50). Głównym celem spółki LitPol Link jest opracowanie planu inwestycyjnego dotyczącego budowy połączenia elektroenergetycznego Polska Litwa. Plan ten powinien umożliwić podjęcie decyzji w sprawie budowy linii elektroenergetycznej łączącej oba kraje. Realistycznym terminem ukończenia planu inwestycyjnego jest połowa roku 2009. Harmonogram budowy nowej linii powinien być skoordynowany z planami budowy nowej elektrowni w Ignalinie. Oczekuje się, że decyzja w sprawie budowy elektrowni w Ignalinie zapadnie na początku 2009 r. Po przygotowaniu studium inwestycyjnego, na początku roku 2010 rozpocznie się budowa linii. Spółka LitPol Link formalnie rozpoczęła działalność w dniu 19 maja 2008 r. Spółka ta posiada siedzibę w Warszawie i założona jest zgodnie z prawem polskim. Udziałowcy (PSE-Operator i Lietuvos Energija) posiadają udziały w równej wysokości, co oznacza, że wszystkie decyzje muszą być podejmowane jednomyślnie. 2.2 Połączenia międzysystemowe Niemcy Polska Z inicjatywy obu koordynatorów (Adamowitscha i Mielczarskiego) w dniu 5 lutego 2008 r. w Berlinie doszło do pierwszego spotkania z przedstawicielami Ministerstwa Gospodarki i Techniki Niemiec oraz operatora systemu przesyłowego VET. Spotkanie to wskazało na potrzebę zorganizowania większej konferencji z udziałem obu operatorów sieci oraz przedstawicieli rządu (ministerstw gospodarki) i urzędów regulacji energetyki. Na wniosek koordynatorów VET i PSE-Operator zorganizowali w dniu 15 maja 2008 r. w Berlinie konferencję z udziałem przedstawicieli obu rządów. Konferencja umożliwiła wszystkim stronom zaprezentowanie swoich stanowisk oraz wskazanie problemów, które muszą zostać rozwiązane celem rozbudowy istniejących i budowy nowych połączeń elektroenergetycznych. Konferencja ujawniła także postępującą poprawę współpracy obu operatorów systemów przesyłowych na poziomie operacyjnym, pomimo pewnych różnic dotyczących technicznych środków radzenia sobie z niekontrolowanymi przepływami mocy z farm wiatrowych. Konferencja wykazała, że zarówno rządy, jak i urzędy regulacji energetyki powinny bardziej aktywnie wspierać rozwój transgranicznych połączeń elektroenergetycznych. Do najważniejszych wskazanych kwestii należą: a) jednoznaczne stanowiska urzędów regulacji energetyki w sprawie uwzględnienia kosztów inwestycji sieciowych w opłatach przesyłowych; b) ustalenie uzasadnionej stopy zwrotu z inwestycji sieciowych. W dyskusjach podkreślano także potrzebę zmian prawnych w celu ułatwienia dostępu do prywatnych nieruchomości podczas budowy nowych linii elektroenergetycznych oraz usprawnienia procesu konsultacji z samorządami i organizacjami działającymi na rzecz ochrony środowiska. Niektóre wnioski z konferencji przedstawiono w Dodatku 2. Następną konferencję zaplanowano na dzień 24 października 2008 r. w Warszawie. Planuje się także zorganizowanie kolejnej konferencji pod koniec 2008 r., z udziałem pozostałych krajów regionu. Konferencja taka mogłaby stanowić pierwszy krok na drodze do budowy regionalnego rynku energii elektrycznej. 3. GŁÓWNE WYZWANIA ZWIĄZANE Z ROZWOJEM TRANSGRANICZNYCH POŁĄCZEŃ ELEKTROENERGETYCZNYCH Poniżej omówiono kilka kwestii o kluczowym znaczeniu, które mają wpływ na rozwój infrastruktury sieciowej, a zwłaszcza transgranicznych połączeń elektroenergetycznych. 6

3.1 Kontekst ogólny Najważniejszą kwestią zwłaszcza w pierwszym etapie jest polityczne wsparcie ze strony obu rządów oraz widoczne poparcie ze strony Komisji Europejskiej. Wsparcie ze strony ministerstw gospodarki, które zwykle zajmują się energią w większości państw UE, umożliwia spotkanie przy wspólnym stole podmiotów, które zamierzają zainwestować w budowę połączenia transgranicznego, i zachęcenie ich do podjęcia działań prowadzących do budowy linii międzysystemowych. W Polsce operator systemu przesyłowego należy w 100 % do Skarbu Państwa. Na Litwie i w Niemczech operatorzy systemu przesyłowego nie należą bezpośrednio do państwa, jednak rządy mają znaczny wpływ na ich stanowisko. Budowa połączenia transgranicznego wymaga rozbudowy krajowej sieci elektroenergetycznej, a związane z tym koszty niekiedy przewyższają koszty samego połączenia transgranicznego. Władze państwowe muszą być przekonane, że zarówno połączenia transgraniczne, jak i rozbudowa krajowej sieci elektroenergetycznej nie tylko stanowią elementy składowe wspólnej europejskiej polityki energetycznej, lecz także mogą być korzystne dla ich krajów. Rząd Polski podjął decyzję o przeznaczeniu około 200 mln EUR z funduszy rozwoju regionalnego na rozbudowę sieci elektroenergetycznej w Polsce północnej, niezbędną w celu zapewnienia odpowiedniego funkcjonowania połączenia elektroenergetycznego Polska Litwa. Alokowane środki stanowią wprawdzie tylko 1/3 całości wymaganych nakładów, jednak każde wsparcie ze strony rządu ma ogromne znaczenie w przypadku budowy połączeń transgranicznych. Decydujące znaczenie dla rozwoju infrastruktury ma stanowisko urzędu regulacji energetyki. Zakładając, że polityka regulacyjna stanowi część krajowej polityki energetycznej, która powinna być zgodna z europejską polityką energetyczną, organy regulacyjne powinny wspierać rozwój infrastruktury poprzez uwzględnienie kosztów takich inwestycji w opłatach przesyłowych. Istotne jest także, aby organy te ustaliły uzasadnioną stopę zwrotu z inwestycji sieciowych. W przeciwnym razie operatorzy sieciowi będą powstrzymywać się od inwestycji, nie mając gwarancji, że wpływy z opłat przesyłowych pokryją poniesione koszty. W przypadku gdy stopa zwrotu nie jest znana, instytucje finansowe niechętnie udzielają kredytów na inwestycje sieciowe ze względu na duże ryzyko regulacyjne. 3.2 Aspekty regulacyjne Budowę połączeń transgranicznych ułatwić mogą odpowiednie przepisy prawne dotyczące rozwoju infrastruktury. Jeden z najpoważniejszych problemów zgłaszanych przez operatorów sieci stanowi kwestia dostępu do gruntów w celu posadowienia słupów linii elektroenergetycznych. Długotrwały proces uzyskiwania pozwoleń oraz konieczność konsultacji z licznymi władzami samorządowymi i organizacjami działającymi na rzecz ochrony środowiska oznaczają, że budowa linii elektroenergetycznych jest czasochłonnym przedsięwzięciem. Kwestia dostępu do gruntów ma szczególne znaczenie w krajach takich jak Polska, gdzie własność gruntów jest rozproszona. Każdy właściciel gruntu musi wyrazić zgodę na budowę linii na swoim terenie oraz przyjąć odszkodowanie finansowe. Skomplikowane przepisy prawa oraz możliwość wielokrotnych odwołań powodują, że rozmowy z właścicielami gruntów mogą ciągnąć się latami. Ze wstępnej oceny projektu budowy połączenia elektroenergetycznego Polska Litwa oraz rozbudowy polskiego krajowego 7

systemu elektroenergetycznego wynika, że na jeden kilometr budowanej linii konieczne będzie porozumienie się z 50-80 właścicielami gruntów. 3.3 Aspekty techniczne Problemy techniczne są stosunkowo łatwe do rozwiązania podczas budowy infrastruktury sieciowej. Nowe metody układania przewodów w liniach napowietrznych zapewniają niski poziom promieniowania elektromagnetycznego. Spadek kosztów kabli elektroenergetycznych oznacza, że na niektórych obszarach można nimi zastąpić linie napowietrzne. Połączenia elektroenergetyczne między Niemcami a Polską nie wymagają specjalnych urządzeń, ponieważ systemy elektroenergetyczne obu krajów połączone są synchronicznie w ramach systemu UCTE. Natomiast połączenie międzysystemowe Polska Litwa należy wyposażyć w specjalne urządzenie elektroniczne, tzw. stację back-to-back, która przekształca prąd przemienny na prąd stały, a następnie prąd stały z powrotem na przemienny. Urządzenie takie pozwala na połączenie dwóch systemów elektroenergetycznych, które nie są ze sobą zsynchronizowane. Linię Ełk Alytus planuje się wybudować jako dwutorową linię trójfazową prądu przemiennego. W Alytus prąd przemienny o częstotliwości zgodnej z systemem UCTE będzie przekształcany w prąd stały, a następnie ponownie w prąd przemienny o częstotliwości stosowanej w systemach elektroenergetycznych krajów bałtyckich. Stacja typu back-to-back oznacza jednak wyższe koszty budowy sieci. Szacuje się, że koszt budowy stacji wynosi ponad 1,2-1,5 mln EUR na każde 10 MW zdolności przesyłowej linii. 3.4 Aspekty środowiskowe Połączenie elektroenergetyczne między Polską a Litwą (Ełk Alytus) przebiega przez tereny wrażliwe ekologicznie, obejmujące rozległe tereny pokryte jeziorami, lasami i obszarami Natura 2000. W przeszłości organizacje ekologiczne wielokrotnie protestowały przeciwko budowie dróg na tych terenach. Przewiduje się, że również budowa połączenia elektroenergetycznego Polska Litwa wymagać będzie długotrwałych negocjacji z organizacjami ekologicznymi, które mogą opóźnić budowę linii, prowadząc do zmiany jej optymalnego przebiegu oraz być może do zastosowania kabli podziemnych na niektórych odcinkach, co wiązać się będzie z wyższymi kosztami budowy linii. W rozwiązaniu kwestii dostępu do gruntów i kwestii środowiskowych pomóc może uchwalenie odpowiednich regulacji prawnych, które są obecnie przedmiotem dyskusji w Polsce. 4 ROLA KOORDYNATORA Dotychczas uzyskane rezultaty wskazują, że koordynator może zainicjować działania na rzecz projektów infrastrukturalnych, w których nie było postępu przez wiele lat. Wymaga to bardzo aktywnych działań na różnych płaszczyznach. Na początku koordynator pełni rolę negocjatora, którego zadaniem jest przekonanie organów administracji państwowej i przedsiębiorstw energetycznych do podjęcia współpracy w zakresie rozwoju infrastruktury sieciowej i połączeń transgranicznych. Powinien także wskazywać, że połączenie takie może przynieść korzyści wszystkim stronom. 8

Ważnym zadaniem koordynatora jest identyfikacja trudności, przeszkód i rozwiązań. Jego zaangażowanie w realizowane procesy ma zatem kluczowe znaczenie dla postępów. Skuteczne sprawowanie nadzoru nad projektami budowy linii transgranicznych umożliwia mu także doświadczenie zawodowe w zakresie funkcjonowania systemów i symulacji przepływów mocy. 5 DALSZE DZIAŁANIA 5.1 Litwa Polska Kiedy plan inwestycyjny dotyczący budowy połączenia elektroenergetycznego będzie gotowy w połowie 2009 r., obaj operatorzy (Lietuvos Energija i PSE-Operator) podejmą decyzję w sprawie budowy tego połączenia. Istnieją dwie możliwości realizacji projektu: a) połączenie elektroenergetyczne może zostać zbudowane przez specjalnie w tym celu utworzoną spółkę joint venture; b) budowa połączenia i rozbudowa obu systemów przesyłowych będą realizowane w obu krajach oddzielnie. Każda z tych możliwości może doprowadzić do tych samych wyników technicznych, jednak ze względów praktycznych najlepsze wydaje się utworzenie spółki joint venture specjalnie na potrzeby budowy połączenia elektroenergetycznego. Druga decyzja, którą należy podjąć w 2009 r., kiedy będzie gotowy plan inwestycyjny, dotyczy sposobu finansowania. Budowa połączenia elektroenergetycznego może zostać sfinansowana wyłącznie ze środków własnych obu operatorów, względnie operatorzy systemów przesyłowych mogą zaprosić podmioty komercyjne do udziału w finansowaniu inwestycji. Ta druga możliwość może wymagać zwolnienia części mocy przesyłowych z zasady dostępu stron trzecich (TPA) zgodnie z rozporządzeniem 1228, zwłaszcza w przypadku gdy uczestniczące w inwestycji podmioty komercyjne zamierzają prowadzić transgraniczny obrót energią. Udział instytucji finansowych w inwestycji nie wymagałby odstępstwa od zasady TPA, jednak urząd regulacji energetyki powinien ustalić uzasadnioną stopę zwrotu z inwestycji, zapewniającą okres zwrotu, który byłby do przyjęcia dla instytucji finansowych. Obecnie dyskutowana jest możliwość wykorzystania środków przeznaczonych na likwidację elektrowni w Ignalinie w celu pokrycia przynajmniej części kosztów obciążających operatora litewskiego. Takie wykorzystanie tych funduszy wymagałoby uelastycznienia systemu przekazywania środków w porównaniu z systemem obecnie stosowanym przez EBOR. Obaj operatorzy systemów przesyłowych (Lietuvos Energija i PSE-Operator) uczestniczą w pracach nad studium możliwości rozszerzenia systemu UCTE i ewentualnego połączenia z nim systemów elektroenergetycznych krajów bałtyckich. Włączenie tych krajów do systemu UCTE wiąże się z trudnościami technicznymi wynikającym z dużych przepływów energii elektrycznej między systemami elektroenergetycznymi krajów bałtyckich i Rosji. Niezależnie od wyników studium UCTE oraz przyszłych decyzji dotyczących konfiguracji systemów krajów bałtyckich i ich połączeń z innymi systemami, połączenie elektroenergetyczne Polska Litwa może zostać zrealizowane, ponieważ zainstalowanie stacji typu back-to-back umożliwi współpracę w trybie zarówno asynchronicznym, jak i synchronicznym. 5.2 Niemcy Polska 9

Operator polskiego systemu przesyłowego podjął rozmowy z przedsiębiorstwami budującymi nową drogę z Poznania do Berlina w sprawie możliwości poprowadzenia linii przesyłowej w korytarzu drogowym. Zbudowanie takiej linii pomiędzy Berlinem i Poznaniem umożliwiłoby przesyłanie mocy rzędu 1000 MW między oboma krajami. Kluczowe znaczenie dla rozwoju połączeń transgranicznych między Niemcami i Polską ma kwestia własności sieci przesyłowych w Niemczech oraz decyzja w sprawie struktury operatora niemieckiego systemu przesyłowego. Utworzenie w Niemczech jednego operatora systemu przesyłowego ułatwiłoby budowę linii nie tylko między Polską a Niemcami, lecz także ułatwiało rozbudowę połączeń pomiędzy czterema systemami przesyłowymi w Niemczech, gdzie obecnie ilość przesyłanej energii ograniczona jest niską zdolnością istniejących połączeń międzysystemowych. 10

Dodatek 1 Istnieją trzy główne drogi rozwoju transgranicznych połączeń elektroenergetycznych: budowa połączenia elektroenergetycznego przez operatorów i sprzedaż całej zdolności przesyłowej na aukcjach, zgodnie z zasadą TPA; rozwój połączenia międzysystemowego przez podmioty komercyjne, ze zwolnieniem mocy przesyłowych z zasady TPA; spółka joint venture operatorów sieci i podmiotów komercyjnych, umożliwiająca częściowe zwolnienie z zasady TPA na czas ograniczony (rys. A1). Każda z powyższych możliwości ma swoje zalety i wady. Budowa połączenia transgranicznego przez operatorów sieci wiąże się z koniecznością udostępnienia całej zdolności przesyłowej na aukcjach, zgodnie z zasadą TPA. Może to jednak spowodować przejściowy wzrost opłat przesyłowych, który nie zawsze będzie do przyjęcia dla odbiorców. Druga możliwość wiąże się z zaangażowaniem środków podmiotów komercyjnych, które nie prowadzi do wzrostu opłat przesyłowych, ale nie pozwala na pełne zastosowanie zasady TPA, ponieważ podmioty komercyjne są gotowe inwestować, gdy przynajmniej część linii jest zwolniona z zasady TPA. PS Operator E Polska Podmioty regulowane Litwa Lietuvos Energija PL_OSP LT_OSP Działalnoś ć PL Połączenie międzysystemow Inwestycja LT Podmiot komercyjny Polska Podmioty komercyjne Podmiot komercyjny Litwa Rysunek A1. Możliwy rozwój połączeń transgranicznych przez operatorów systemów przesyłowych z udziałem podmiotów komercyjnych. 11

Trzecia możliwość pozwala na udostępnianie części zdolności przesyłowych na aukcjach, podczas gdy część będzie zwolniona z zasady TPA na czas ograniczony, co umożliwi inwestorom komercyjnym uzyskanie zwrotu z inwestycji dzięki arbitrażowi cen energii. W tym systemie istnieje możliwość, że przychody z aukcji nie pokryją całości kosztów poniesionych przez operatora systemu przesyłowego, ponieważ część zdolności przesyłowej stanowi rezerwę bezpieczeństwa (rys. A2). Podmioty komercyjne OSP Obrót energią Inwestycja podmiotów komercyjnych Rezerwa Aukcje Inwestycja OSP Podmioty komercyjne OSP Rysunek A2. Możliwy zwrot z inwestycji sieciowej. 12

Dodatek 2 Aspekty techniczno-ekonomiczne połączeń transgranicznych Niemcy Polska Podczas zorganizowanego przez koordynatorów Adamowitscha i Mielczarskiego spotkania w dniu 15 maja 2008 r. w Berlinie, w którym wzięli udział przedstawiciele obu operatorów systemów przesyłowych (Vattenfall Transmission Europe i PSE-Operator) oraz przedstawiciele rządów Niemiec i Polski (ministerstw gospodarki i urzędów regulacji energetyki), wyłoniły się dwie główne kwestie. Pierwsza z nich jest bardzo pozytywna. Obaj operatorzy systemów przesyłowych nawiązali ścisłą współpracę w zakresie unifikacji procedur operacyjnych oraz szkoleń dla dyspozytorów. Po drugie spotkanie w Berlinie wykazało, że rozwój połączeń transgranicznych jest problemem bardzo złożonym i nie ogranicza się do rozbudowy połączeń transgranicznych pomiędzy Niemcami i Polską. Złożoność polsko-niemieckiej wymiany energii obejmuje następujące kwestie: Niewystarczające postępy w zakresie integracji systemów elektroenergetycznych w Niemczech. Należący do VET system przesyłowy jest systemem odziedziczonym po byłej NRD. Posiada on stosunkowo słabe połączenia nie tylko z Polską, lecz także z innymi częściami Niemiec. Aktualne połączenia wewnątrz niemieckiego systemu elektroenergetycznego umożliwiają wymianę energii jedynie w ograniczonym zakresie. W Niemczech działa czterech operatorów systemów przesyłowych, a rozwój sieci wymaga w każdym przypadku zaangażowania ich wszystkich. Brak koordynacji w zakresie wytwarzania energii i rozwoju sieci w Niemczech. Ambitny program rozwoju farm wiatrowych w Niemczech nie jest w odpowiednim stopniu skoordynowany z rozwojem sieci elektroenergetycznych. System VET nie jest w stanie (pod względem fizycznym) przyjąć całości energii wiatrowej, a zatem budowa farm wiatrowych powinna być skoordynowana z rozbudową sieci elektroenergetycznej VET oraz sieci sąsiadujących. Niewystarczający rozwój polskiego systemu elektroenergetycznego. Oba połączenia elektroenergetyczne pomiędzy Polską i Niemcami nie zapewniają odpowiedniej zdolności przesyłowej dla realizacji importu lub eksportu energii elektrycznej w uzasadnionym wymiarze między tymi krajami. Niewystarczające połączenia wewnątrz polskiego systemu elektroenergetycznego ograniczają możliwości techniczne przesyłu energii z Niemiec do ośrodków odbiorczych w środkowych i południowych rejonach Polski, ponieważ zapotrzebowanie na energię w Polsce zachodniej i północnej jest stosunkowo niewielkie. Przepływ okrężny mocy z północy na południe. Brak odpowiednich połączeń w niemieckim systemie elektroenergetycznym powoduje przepływ energii, zwłaszcza pochodzącej z farm wiatrowych, z systemu VET do systemu polskiego przez połączenie w okolicach Szczecina, a następnie z systemu polskiego do systemów czeskiego i niemieckiego przez połączenia elektroenergetyczne na południu Polski. Tego rodzaju przepływ okrężny powoduje przeciążenie linii przesyłowych w Polsce, co może prowadzić do zadziałania systemu zabezpieczeń (samoczynnego wyłączenia) i rozłączenia systemów elektroenergetycznych Polski i Niemiec. Nasilające się z każdym rokiem zjawisko przepływu okrężnego nie tylko zagraża stabilności systemów VET i PSE, lecz także może doprowadzić do przerw w pracy zachodnioeuropejskich systemów elektroenergetycznych lub do ich pracy wyspowej. Na zagrożenie takie wyraźnie wskazywali obaj 13

operatorzy systemów przesyłowych podczas spotkania w Berlinie w dniu 15 maja 2008 r. Niejednoznaczne stanowiska urzędów regulacji energetyki. Realizacja inwestycji sieciowych wymaga pokrycia kosztów inwestycji z opłat przesyłowych. Jeżeli inwestycje takie mają dojść do skutku, operatorzy systemów przesyłowych powinni wiedzieć, w jaki sposób odzyskają koszty inwestycji z opłat przesyłowych zatwierdzonych przez organy regulacyjne. 14