V Forum Bezpieczeństwa Transportu Alkohol w ruchu drogowym polski problem? Warszawa, 30 stycznia 2014 r. POLITYKA PREWENCYJNA WOBEC NIETRZEŹWYCH UŻYTKOWNIKU YTKOWNIKÓW W DRÓG Ilona Buttler Instytut Transportu Samochodowego Centrum Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego
DIAGNOZA: Alkohol w ruchu drogowym polski problem? dane nt. spożycia alkoholu w populacji; procentowy udział wypadków związanych z alkoholem w ogólnej liczbie wypadków drogowych w Polsce; pozycja Polski w rankingu ETSC (PIN Flash 5; 2007).
KONSUMPCJA ALKOHOLU W POPULACJI Niemcy Francja W. Brytania Polska Źródło: European Core Health Indicators (ECHI)
DIAGNOZA: Alkohol w ruchu drogowym polski problem? trudności z dostępem do danych; jedyny dostępny zestaw danych: liczba ofiar śmiertelnych w wypadkach drogowych związanych z alkoholem (ETSC PIN). Problemy z porównywaniem danych z różnych krajów (m. in. różny dopuszczalny poziom alkoholu we krwi, różne definicje wypadków z udziałem użytkowników po spożyciu alkoholu i różny sposób zbierania danych).
OFIARY ŚMIERTELNE WYPADKÓW DROGOWYCH ZWIĄZANYCH Z ALKOHOLEM W 2009 ROKU 140 120 100 80 60 40 20 0 39 41 42 44 44 45 4 6 Szwecja Liczba ofiar śmiertelnych w wypadkach związanych z alkoholem na 1 mln populacji w 2009 Liczba ofiar śmiertelnych w wypadkach drogowych na 1 mln populacji w 2009 Wielka Brytania 3 2 Izrael Holandia 9 7 5 Norwegia Szwajcaria 51 53 55 Niemcy 13 14 Finlandia Dania 6 58 Hiszpania 21 66 Francja 4 71 Słowacja 22 75 76 Estonia 6 Austria 8 82 84 86 Węgry 27 Słowenia 12 Czechy 129 130 118 120 110 112 95 89 89 24 13 16 10 4 4 9 12 10 Belgia Cypr Luksemburg Litwa Łotwa Bułgaria Polska Grecja Rumunia Źrodło danych: ETSC (2010): Road Safety Target in Sight: Making up for lost time. 4th Road Safety PIN Report.; ETSC (2012): Drink driving: Towards zero tolerance (brak: IRL, IT, MT, PT
LICZBA OFIAR ŚMIERTELNYCH W WYPADKACH ZWIĄZANYCH Z ALKOHOLEM NA 1 MLN POPULACJI W 2009 ROKU 30 Liczba ofiar śmiertelnych na 1 mln populacji 25 20 15 10 5 1,6 2,5 3,5 4,1 4,2 4,4 5,4 5,5 6,0 6,3 7,3 8,1 8,8 9,4 10,1 10,1 11,7 12,1 12,8 13,4 13,6 27,1 23,8 22,4 20,5 15,9 0 The Netherlands Israel Slovakia Belgium Bulgaria Sweden Germany Austria Spain Great Britain Switzerland Hungary Norway Poland Luxembourg Romania Greece Czech Republic Finland Lithuania Denmark Latvia France Estonia Cyprus Slovenia Definicja SafetyNet: Każda śmierć, do której dochodzi w efekcie wypadku drogowego, w którym aktywnie uczestniczył użytkownik drogi ze stężeniem alkoholu we krwi powyżej prawnie dopuszczalnego poziomu. Źrodło danych: ETSC (2010): Road Safety Target in Sight: Making up for lost time. 4th Road Safety PIN Report.; ETSC (2012): Drink driving: Towards zero tolerance (brak: IRL, IT, MT, PT
ZMIANY W LICZBIE OFIAR ŚMIERTELNYCH WYPADKÓW DROGOWYCH ZWIĄZANYCH Z ALKOHOLEM I BEZ ALKOHOLU MIĘDZY 2001 a 2009 r. (Wskaźnik: Liczba ofiar na 1 mln mieszkańców) 100 90 90 80 60 40 20 % spadek liczby zabitych w wypadkach drogowych bez alkoholu między 2001 a 2009 rokiem % spadek liczby zabitych w wypadkach drogowych z alkoholem między 2001 a 2009 rokiem 13 25 0-20 -40-60 -80-68 -62-62 -60-59 -57-52 -52-51 -48-43 -38-35 -35-32 -28-28 -17-16 -7 Latvia Slovakia Lithuania Belgium Estonia Slovenia Germany France Hungary Switzerland Spain Bulgaria Denmark Greece Austria Great Britain Sweden Finland Poland The Netherlands Czech Republic Luxembourg Israel Cyprus Źrodło danych: ETSC (2010): Road Safety Target in Sight: Making up for lost time. 4th Road Safety PIN Report.; ETSC (2012): Drink driving: Towards zero tolerance (brak: IRL, IT, MT, PT
ZMIANY W OPINIACH SPOŁECZNYCH W LATACH 1996-2010 Czy kierowca, który będzie prowadzić samochód, powinien: w ogóle nie pić alkoholu 67,1 % 75,2 % 91,5 % móc wypić mniej alkoholu niż jest to obecnie dopuszczalne 11,3 % 7,6 % 4,7 % móc wypić tyle samo alkoholu, ile jest obecnie dopuszczalne 13,6 % 12,4 % 3,2 % móc wypić więcej alkoholu 4,4 % 4,0 % 0,5 % niż obecnie dopuszczalne móc wypić tyle alkoholu, ile chce 1,3 % 0,8 % 0,1 % Sartre 2 Sartre 3 Sartre 4 (1996) (2002) (2010) Czy alkohol w ruchu drogowym jest polskim problemem?
POLITYKA PREWENCYJNA Zestaw wielu rodzajów oddziaływań obejmujący: przepisy dotyczące dopuszczalnego stężenia alkoholu we krwi, system kara za nieprzestrzeganie przepisów, warunki, jakie trzeba spełnić, aby odzyskać prawo do prowadzenia pojazdu oraz procedury ich administrowania, nadzór nad przestrzeganiem przepisów, programy edukacyjne, polityka informacyjna (w tym: kampanie), nowe technologie.
PRZEPISY DOTYCZĄCE DOPUSZCZALNEGO STĘŻENIA ALKOHOLU WE KRWI (BAC) Polska: niski poziom BAC Zmiana limitu BAC na niższy nie wpłynie na skalę problemu alkoholu w ruchu drogowym. Znajomość prawnie obowiązującego limitu BAC (SARTRE 4; 2010) Motocykliści 0,00-0,20 %o 0,21-0,50 %o 0,51%o i więcej Kierowcy Brak odpowiedzi 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
KARY ZA JAZDĘ PO SPOŻYCIU ALKOHOLU Podstawowy mechanizm: odstarszanie (wywoływanie strachu przed ukaraniem). Kary wpływają na zachowanie ludzi, jeżeli: są nieuchronne, administrowane szybko i dotkliwe; ludzie znają przepisy i są przekonani, że przestrzeganie ich jest ważne. Karanie jest skuteczniejsze, jeżeli system jest zgodny z normami, wartościami i społecznym poczuciem sprawiedliwości.
KARY ZA JAZDĘ PO SPOŻYCIU ALKOHOLU Mandaty są traktowane jako mniej uciążliwa kara, stąd aby doprowadzić do jakiś zmian w zachowaniu sprawców wykroczeń, jej wysokość musi zmienić się o co najmniej 15-20%. Podwyższanie ciężkości kar ma niewielki wpływ na wykroczenia drogowe, gdy kary są surowe. Np. różnica między 1 rokiem pobytu w więzieniu a dwoma dla sprawcy wykroczenie niewiele znaczy, bo już kara 1 roku traktowana jest jako bardzo surowa. Wyniki badań Redelmeiera (2003): w miesiąc po ukaraniu sprawcy wykroczenia ryzyko uwikłania się kierowcy w wypadek drogowych spada o 35 %. Ten efekt zmniejsza się po 2 miesiącach, a zanika po 3. Źródło: SWOV-rapport R-2013-10
WPŁYW ZAOSTRZANIA KAR NA LICZBĘ WYPADKÓW DROGOWYCH ZWIĄZANYCH Z ALKOHOLEM SPOWODOWANYCH PRZEZ KIEROWCÓW I PIESZYCH W LATACH 2000-2012 (Wszystkie wypadki = 100 %) Procent wszystkich wypadków 10 9 8 7 6 5 4 3 2 9,1 2001 Przestępstwo 4,4 7,5 8,3 3, 7 3,7 7,7 7, 6 8,3 2006 Zaostrzenie kar 7,8 2007 Sąd 24-godz. 6,9 3,4 3,4 3,3 3,2 3,1 7,2 2,7 6,8 2010 Zaostrzenie kar 6,3 2,4 2,5 6,8 6,3 2,8 2, 7 1 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 K ie rując y Pie si
EGZEKUCJA PRZEPISÓW Liczba kontroli Liczba ujawnionych kierowców % > 0,5 %o 2008 1775186 89271 89271 5,5 % 82,6 % 2009 2305582 96984 96984 4,5 % 81,4 % 2010 3351776 102667 3,0 % 79,5 % 2011 5679950 99613 99613 1,9 % 77,2 % 2012 7383915 110023 1,4 % 75,3% 2013 8879522 92276* 92276* 1,0 %* 75,6 %* * Dane z pierwszych 11 miesięcy Źródło: KGP
SPOŁECZNY ODBIÓR DZIAŁAŃ POLICJI SARTRE Ile razy, w ciągu ostatnich 3 lat, policja sprawdzała Pana(i) stan trzeźwości Nigdy 78,3 % 57,5 % Czy w ciągu ostatnich 3 lat dostał(a) Pan(i) mandat lub został(a) ukarany(a) w inny sposób za jazdę samochodem po spożyciu alkoholu? Nigdy 99,3 % 98,1 % Sartre 3 Sartre 4 (2002) (2010)
ROZPOWSZECHNIENIE ALKOHOLU W POPULACJI UŻYTKOWNIKÓW DRÓG Źródło Wskaźnik Wynik % kierowców ujawnionych podczas kontroli (2010) 3% % kierowców ujawnionych podczas badań (2010) 1,5 % %, którzy przyznali, że w poruszali się w ruchu drogowym po spożyciu alkoholu w okresie: W życiu Rok Miesiąc Tydzień Kierowcy (2010) 16,6% 3,4 % 1,5 % 1,0% Motocykliści (2010) 14,4% 1,8% 0,6% 0,2% Rowerzyści (2010) 12% 4,9 % 1,9% 1,1 % Piesi (2010) 44,6% 25,9% 11,4% 6,3%
WPROWADZENIE BLOKAD ALKOHOLOWYCH W POLSCE Urządzenie połączone z zapłonem pojazdu. Przed każdym uruchomieniem pojazdu (a czasami także podczas jazdy) kierowca wykonuje kontrolę trzeźwości. Jeżeli stężenie alkoholu w wydychanym powietrzu przekracza dopuszczalny poziom BAC urządzenie blokuje pracę silnika. Zastosowanie: obligatoryjnie: recydywiści dobrowolnie: osoby zatrzymane po raz pierwszy, kierowcy zawodowi, kierowcy transportu zbiorowego Poparcie społeczne (SARTRE 4; 2010) Kierowcy Zdecydowanie tak 46,1 % Raczej tak 31,7 % Recydywiści 50,2 % 30,7 %
ADMINISTRACYJNA PROCEDURA ZATRZYMYWANIA PRAWA JAZDY I OKREŚLANIA WARUNKÓW JEGO ODZYSKANIA Wykroczenie (sąd grodzki) Przestępstwo (sąd karny) 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1,0 Procedura administracyjna (wydziały komunikacji) Dot. sprawców wykroczeń zatrzymanych po raz pierwszy (BAC do 0,8 ). Obligatoryjny zakaz zatrzymania prawa jazdy od 3 miesięcy do 1 roku. Warunki odzyskania prawa jazdy: Czy gdyby w przyszłości z jakiegoś powodu stracił(a) Pan(i) prawo jazdy na, to czy zdecydował(a)by się Pan(i) na jeżdżenie samochodem bez tego dokumentu? (SARTRE 4; 2010) - Zakaz Tak 15,1 % 16,8 %. pewien czas. całe życie
ADMINISTRACYJNA PROCEDURA ZATRZYMYWANIA PRAWA JAZDY I OKREŚLANIA WARUNKÓW JEGO ODZYSKANIA Warunki odzyskania prawa jazdy: obowiązkowe badanie lekarskie i psychologiczne (diagnoza stopnia nasilenia problemów z alkoholem); - dla osób okazjonalnie pijących alkohol obowiązkowy program reedukacyjny; - dla osób z problemami alkoholowymi najpierw rozwiązanie problemów z alkoholem, potem ewentualnie reedukacja; możliwość skrócenia okresu zatrzymania prawa jazdy przy dobrowolnym montażu blokady alkoholowej; udział w pracach na rzecz społeczeństwa obowiązek udziału w szkoleniach kandydatów na kierowców, w zajęciach w szkole, w spotkaniach organizacji pozarządowych itd.
PODSUMOWANIE Brak rzetelnej diagnozy problemu rozpowszechnienia alkoholu w ruchu drogowym i działań realizowanych w tym obszarze, profesjonalnie przygotowanych działań (zwłaszcza z obszaru edukacji), zróżnicowania działań i ich dopasowanie do charakteru grupy i problemu (ogół społeczeństwa, osoby, które po raz pierwszy prowadziły pojazd po spożyciu alkoholu, recydywiści, sprawcy wypadków drogowych); systemu niezależnej kontrola jakości wdrożonych działań oraz osób realizujących te działania; systemu monitoringu i oceny efektów. Zaangażowanie społeczeństwa w walkę z nietrzeźwymi użytkownikami dróg.