Piotr Jermołowicz Inżynieria Środowiska Szczecin Mapy litologiczno-stratygraficzne. Wśród map litologiczno-stratygraficznych zakrytych - aktualnie znajdujących się w użytkowaniu - są mapy w skali 1 : 300 000, 1 : 200 000, 1:50 000. Tylko dla obszarów górskich oraz rejonów niektórych miast opracowane są mapy w większych skalach. W obrębie niektórych regionów Polski wykorzystywane są również stare mapy archiwalne w podziałce 1:100 000, 1:75 000 i 1:25 000. 1. Mapa geologiczna 1:300 000 Przeglądowa mapa geologiczna w skali 1:300 000 wykonana jest na podkładzie sytuacyjnym, na którym tylko w miejscach charakterystycznych podane są punkty wysokościowe. Mapy w tej skali służą do wykreślenia map w skali mniejszej, sporządzania map specjalnych (problemowych), stanowią podstawę do opracowania programu i prowadzenia badań w zakresie geologii regionalnej, geologii inżynierskiej i hydrogeologii. Mapy przeglądowe w skali 1:300 000 wykonane są w dwóch wersjach: - mapy utworów powierzchniowych (zakrytej) oraz - mapy bez utworów powierzchniowych (odkrytej). Na kanwie przedstawionych map opracowane zostały mapy specjalistyczne (geologicznoinżynierska, hydrogeologiczna i surowcowa). Mapa zakryta w skali 1:300 000 daje syntetyczny obraz budowy geologicznej w obrębie danego regionu. Dla oznaczenia litologii stosowane są sygnatury barwne - objaśnione dodatkowo symbolami literowymi. Przykłady oznaczeń literowych i orientacyjnych odpowiedników geotechnicznych zestawiono w tablicy 1. UWAGA. Ponieważ wydzielenia litologiczno-stratygraficzne stosowane na mapach geologicznych dla określenia typu osadów odbiegają od nazewnictwa używanego w geotechnice, dlatego też w tablicach 1 4 podano dla poszczególnych utworów geologicznych orientacyjny odpowiednik geotechniczny gruntu.
Tab. 1. Niektóre oznaczenia literowe osadów na mapach geologicznych w skali 1 : 300 000 x1 Symbole przedstawione w formie ułamka np. dp dg oznaczają, że podłoże zbudowane jest z dwóch warstw: górnej dp o miąższości do 2 m i dolnej dg, x2 W objaśnieniach do mapy stratygrafia utworów podana jest w formie słownej. x3 W przypadku, gdy na terenie objętym zlodowaceniem młodszym na powierzchni występują osady starszych zlodowaceń grunty sypkie są lepiej zagęszczone, lecz grunty spoiste są bardziej skonsolidowane od gruntów zlodowacenia młodszego. Symbole zagęszczenia podane są wg PN-86/B-02480, zaś konsolidacja gruntów spoistych wg PN-81/B-03020.
2. Mapa geologiczna w skali 1:200 000 Mapa przeglądowa w skali 1:200 000 wykonana jest na podkładzie sytuacyjnym, na którym tylko w miejscach charakterystycznych zaznaczone są punkty wysokościowe. Mapy te stanowią podstawę do ustalenia ogólnych informacji o budowie geologicznej danego obszaru, rozmieszczeniu kopalin użytecznych, opracowania programów badań w zakresie geologii regionalnej, geologii inżynierskiej, hydrogeologii. W oparciu o mapę 1:200 000 wykonywane są mapy w mniejszych skalach oraz specjalistyczne mapy problemowe. Są one wykreślone w wersji odkrytej i zakrytej. Jako uzupełnienie informacji geologicznej, dla poszczególnych arkuszy wykonuje się dodatkowe mapy w większych skalach, zawierające bezpośrednie wyniki kartowania geologicznego. Tab. 2. Niektóre oznaczenia literowe gruntów na mapach geologicznych w skali 1 : 200 000
x1 Dla oznaczenia wieku gruntów przyjmowane są następujące symbole: H -holocen, B - zlodowacenie północnopolskie (bałtyckie), E - interglacjał eemski, S - zlodowacenie środkowopolskie, M - interglacjał mazowiecki, P - zlodowacenie południowopolskie (krakowskie), K - interglacjał kromerski, G - zlodowacenie najstarsze (podlaskie). Dodatkowo każde zlodowacenie podzielone jest na stadiały i fazy, np. dla zlodowacenia północnopolskiego symbole: gzb Pm gzb P gzb L - oznacza gliny zwałowe fazy pomorskiej, - fazy poznańskiej, - fazy leszczyńskiej. x2 W przypadku, gdy na terenie objętym zlodowaceniem młodszym na powierzchni występują osady starszych zlodowaceń, grunty sypkie są lepiej zagęszczone, lecz grunty spoiste są bardziej skonsolidowane od gruntów zlodowacenia młodszego. Symbole zagęszczenia podane są wg PN-86/B-02480, a konsolidacja gruntów spoistych wg PN-81/B-03020. W skali 1:200 000 opracowywane są również mapy specjalistyczne geologiczno-inżynierskie i hydrogeologiczne. Na mapie geologicznej zakrytej osady podane są za pomocą barwnych sygnatur, a ponadto w formie symbolu literowego opisany jest wiek, geneza i rodzaj osadów. Wykaz ważniejszych symboli wraz z orientacyjnym ich objaśnieniem w aspekcie geotechnicznym zestawiono w tablicy 2. 3. Mapa geologiczna w skali 1:50 000 Jak już wspomniano, mapy szczegółowe dla terenu Niżu Polskiego wykonywane są w skali 1:50 000. Dla terenów górskich mapy te realizuje się w skali 1:25 000. Mapy szczegółowe wykonywane są na podkładach sytuacyjno-wysokościowych. Mapy geologiczne w skali 1:50 000 stanowią podstawę do określania występowania złóż kopalin oraz kierunków ich poszukiwań, są wyjściowym materiałem do opracowań geologiczno-inżynierskich i hydrogeologicznych. Specjalistyczne mapy w skali 1:50 000 (geologiczno-inżynierskie, hydrogeologiczne) pokrywają większą część obszaru kraju. Zakryta mapa geologiczna 1:50 000 zawiera wydzielenia geologiczne oparte o kryterium wieku, genezy, wykształcenia litologicznego, pozycji geologicznej oraz formy morfologicznej. Oznaczenia te przedstawiane są barwnymi sygnaturami, a dodatkowo wyjaśnione symbolami literowymi. Orientacyjne przekształcenie objaśnień geologicznych na geotechniczne przedstawiono w tablicy 3.
Tab. 3. Niektóre oznaczenia literowe osadów na mapach geologicznych w skali 1 : 50 000 x1 Dla oznaczenia wieku gruntów przyjmowane są następujące symbole: Qh - holocen, Qp4 - zlodowacenie północnopolskie (bałtyckie), Qp3-4 - interglacjał eemski, Qp3 - zlodowacenie środkowopolskie, Qp2-3 - interglacjał mazowiecki, Qp2 - zlodowacenie południowopolskie (krakowskie), Qp1-3 - interglacjał kromerski, Qp1 - zlodowacenie najstarsze (podlaskie).
W oznaczeniach litologicznych stosowane są też symbole złożone, np. pż/g g Qp3 - informują one, że w obrębie podłoża wieku środkowopolskiego występują dwie warstwy: górna pż o miąższości do 2 m i dolna g" (piaski i żwiry leżące na glinie zwałowej), x2 Tak jak w tab. 2. 4. Archiwalne mapy geologiczne w skali 1:25 000 Obszar Polski północnej i zachodniej pokryty jest częściowo mapami geologicznymi zakrytymi w skali 1:25 000. Zostały one wykonane pod koniec XIX i w pierwszej połowie XX wieku przez geologów niemieckich. Mapy te w aspekcie stratygraficznym, a częściowo i genetycznym, stanowią materiał już przestarzały, jednak w sensie litologicznym są bardzo wartościowym źródłem do opracowań surowcowych, geologiczno-inżynierskich i hydrogeologicznych. Wykaz ważniejszych oznaczeń literowych wraz z ich objaśnieniem geologicznym i geotechnicznym prezentuje tablica 34. Zwraca się uwagę, że na mapach tych stosowane są również symbole literowe informujące o charakterze ~leb występujących na danym arkuszu mapy. Starsze mapy niemieckie mają długość geograficzną określoną w odniesieniu do Ferro. Chcąc uzyskać długość geograficzną w stosunku do Greenwich należy odjąć od wartości podanej na mapie 17 o 39'04. Tab. 4. Niektóre oznaczenia literowe gruntów na archiwalnej mapie geologicznej w skali 1 : 25 000
x1 Osady holoceńskie nie są oznaczone specjalnym symbolem. Utwory plejstoceńskie oznaczone są w sposób następujący: - zlodowacenie północnopolskie (bałtyckie), d - zlodowacenie środkowopolskie, ẟ - zlodowacenie południowopolskie (krakowskie). Symbole przedstawione w formie ułamka, np. oznaczają, że podłoże zbudowane jest z dwóch warstw: górnej s o miąższości do 2 m i dolnej m (piaski wodnolodowcowe na glinie zwałowej). W objaśnieniach na mapie poszczególne utwory przypisane są do form terenu w obrębie których się znajdują. x2 Tak jak w tab. 2. Literatura : 1. Przewodnik do ćwiczeń z geologii inżynierskiej. Cz. III. Pod red. R. Racinowski. PS, Szczecin 1978, 2. Samsonowicz J.: Geologia z początkami mineralogii. PZWS, Warszawa 1948