CO MO EMY ZYSKAÆ POZOSTAWIAJ C KÊPY STARODRZEWU NA ZRÊBACH ZUPE NYCH? Marek S³awski Abstrakt Kêpy starodrzewu pozostawiane na zrêbach zupe³nych zbli aj¹ gospodarkê leœn¹ do naturalnego re imu zaburzeñ. Powoduj¹ szereg zmian w strukturze drzewostanów sprzyjaj¹cych zachowaniu ró norodnoœci biologicznej i ochronie rzadkich gatunków. Rola kêp starodrzewu to: umo liwienie przetrwania gatunkom dojrza³ych lasów okresu zrêbu i uprawy, zró nicowanie struktury wiekowej drzewostanów, zró nicowanie struktury przestrzennej, stworzenie fragmentów powierzchni zrêbowej o nieuszkodzonej glebie, stacji poœrednich dla organizmów migruj¹cych miêdzy dojrza³ymi drzewostanami, wzbogacenie liczby mikrosiedlisk, zw³aszcza zwi¹zanych z obecnoœci¹ starych drzew i wystêpowaniem martwego drewna o du ej mi¹ szoœci. Podstaw¹ powodzenia praktyki pozostawiania wysp starodrzewi jest jej powszechnoœæ i elastyczne dostosowanie wielkoœci kêp i ich rozmieszczenia do lokalnych warunków. Wstêp Przed leœnikami stoi zadanie produkcji wysoko wartoœciowego surowca drzewnego, a równoczeœnie ochrony wartoœci przyrodniczych na poziomie genetycznym, gatunkowym, ekosystemalnym i krajobrazowym. W miarê jak lepiej rozumiemy funkcjonowanie lasu jako uk³adu ekologicznego, a spo³eczeñstwo w coraz wiêkszym stopniu docenia wartoœæ pozaprodukcyjnych funkcji lasu, to drugie zadanie nabiera szczególnego znaczenia (Grzywacz 1996). Ochrona przyrody w lasach ma d³ug¹ tradycjê. Wypracowa³a w³asne skuteczne metody ochrony konserwatorskiej. Miejsca o wysokich walorach przyrodniczych obejmujemy ró nymi formami ochrony powierzchniowej, gatunki rzadkie i zagro one obejmujemy ochron¹ gatunkow¹. Dzia³ania takie pozwoli³y przetrwaæ wielu gatunkom i uchroniæ najcenniejsze fragmenty polskiej przyrody przed zniszczeniem (Zawadzka 2002). Coraz bardziej oczywisty staje siê fakt, e przyrody nie mo na zamkn¹æ w rezerwatach. Konieczna jest ochrona wartoœci przyrodniczych poprzez m¹dre u ytkowanie jej zasobów. W leœnictwie nale y w mo liwe najwierniejszy sposób naœladowaæ naturalne procesy przyrodnicze. Dzia³ania takie powoduj¹, e struktura lasów zbli ona jest do uk³adów naturalnych. Tworzymy zró nicowane ekosystemy dostarczaj¹c œrodowisk ycia wszystkim leœnym gatunkom. Tak rozumiane dzia³ania ochronne sprzyjaj¹ nie tylko gatunkom chronionym, ale ca³emu bogactwu organizmów zasiedlaj¹cych lasy. Wpisuj¹ siê w ideê ochrony ywych zasobów przyrodniczych (Olaczek 1999). Gospodarka prowadzona w zgodzie z naturalnym rytmem przyrody stworzy rodzaj grubego filtra odci¹ aj¹cego ochronê konserwatorsk¹ (Seymour i Hunter 1999). Leœnictwo w wielu dzia³aniach gospodarczych nauczy³o siê naœladowaæ przyrodê. Naœladujemy fazê rozpadu drzewostanu, aby uzyskaæ odnowienie naturalne, wprowadzaj¹c gatunki przedplonowe naœladujemy pionierskie stadia sukcesji, trzebie odpowiada procesowi naturalnego wydzielania siê drzew. Studia i Materia³y Centrum Edukacji Przyrodniczo Leœnej R. 8. Zeszyt 1 (11) / 2006 45
Zrêby zupe³ne, a naturalne zaburzenia Zr¹b zupe³ny powoduje gwa³towne zmiany w œrodowisku biotycznym i abiotycznym. Najbardziej zbli one zmiany w warunkach naturalnych zachodz¹ pod wp³ywem zaburzeñ. Zaburzenie to wzglêdnie ograniczone w czasie zdarzenie, które zak³óca funkcjonowanie ekosystemu, zespo³u lub strukturê populacji i zmienia dostêpnoœæ zasobów œrodowiskowych lub warunki abiotyczne œrodowiska (Turner i in. 2001). Zaburzeniami bêd¹ zatem wiatro³omy, po ary, powodzie, silne gradacje. Zaburzenia w ekologii opisuje, siê zwykle przy pomocy czterech charakterystyk: rodzaj - czym innym jest wiatro³om, a inaczej oddzia³uje po ar czy powódÿ, intensywnoœæ - inna jest skala destrukcji przy po arze przyziemnym a ca³kowitym drzewostanu, wielkoœæ - naturalne zaburzenia mog¹ obj¹æ obszar od kilku arów do tysiêcy hektarów, ³ad czasowy rozumiany jako: - sezonowoœæ, czyli porê roku, w której najczêœciej zdarzaj¹ siê zaburzenia, - czêstotliwoœæ czyli œredni okres miêdzy pojawieniem siê zaburzeñ w danym kompleksie leœnym, - obieg, czyli czas potrzebny na to, by suma zaburzeñ w kolejnych latach objê³a powierzchnie równ¹ powierzchni kompleksu leœnego. Wydaje siê, e lasy na ubogich siedliskach kszta³towane by³y przez powtarzaj¹ce siê zaburzenia. Tam te rêbnia zupe³na jest g³ównym sposobem zagospodarowania. Przystosowania gatunków wystêpuj¹cych w takich œrodowiskach potwierdzaj¹ powszechnoœæ wystêpowania zaburzeñ w borach sosnowych. Na przyk³ad sosna jest gatunkiem wzglêdnie przystosowanym do ycia w obszarach nawiedzanych przez po ary. Gruba korowina chroni kambium przed wysoka temperatur¹, lekkie uskrzydlone nasiona pozwalaj¹ ³atwo skolonizowaæ zaburzony obszar, siewki dobrze rozwijaj¹ siê tam gdzie nadmiar œció³ki uleg³ wypaleniu (Hille i Ouden 2004). Lerka jest drugim gatunkiem potwierdzaj¹cym ekologiczna powszechnoœæ zaburzeñ na ubogich siedliskach. Ptak ten wystêpuje w du ych kompleksach leœnych unikaj¹c terenów nieleœnych. Idealne warunki do gniazdowania osi¹ga w borach sosnowych na m³odych uprawach leœnych. Jest to zatem gatunek leœny wykorzystuj¹cy jako swoje œrodowisko ycia zaburzone fragmenty borów sosnowych (Tomia³ojæ i Stawarczyk 2003). Obecnoœæ takich gatunków wskazuje, e czêste uszkadzanie drzewostanu na nawet du ych powierzchniach wpisane jest w rozwój lasu na s³abych glebach. Las gospodarczy zagospodarowany zrêbowo pod wieloma wzglêdami ró ni siê od lasu kszta³towanego przez zaburzenia: Struktur¹ przestrzenn¹, Struktur¹ wiekow¹, 46 CO MO EMY ZYSKAÆ POZOSTAWIAJ C KÊPY STARODRZEWU NA ZRÊBACH ZUPE NYCH?
Struktur¹ piêtrow¹, Iloœci¹ pozosta³ej martwej materii organicznej, Obecnoœci¹ fragmentów niezaburzonej powierzchni. W lesie kszta³towanym przez naturalne zaburzenie powierzchnia poszczególnych drzewostanów jest bardzo zró nicowana. Struktura przestrzenna naturalnych krajobrazów sk³ada siê z ma³ych, œrednich i bardzo du ych powierzchni, poniewa zaburzenia mog¹ wyst¹piæ na obszarze nieprzekraczaj¹cym 1 hektara, a niekiedy jednak obejmuj¹ powierzchniê liczon¹ w kilometrach kwadratowych. W lesie gospodarczym p³aty drzewostanów maj¹ mniej ró norodn¹ powierzchniê, ich wielkoœæ zbli ona jest do obowi¹zuj¹cej powierzchni zrêbu (obecnie ok. 4 hektary). Równie struktura wiekowa lasów naturalnych odbiega od struktury klas wieku w lasach gospodarczych. W lesie gospodarczym brak jest w zasadzie drzew starszych ni przyjêty wiek rêbnoœci (rys. 1.). Rys. 1. Teoretyczna struktura klas wieku w lesie gospodarczym przy wieku rêbnoœci 100 lat wynikaj¹ca z modelu lasu normalnego. Fig. 1. Theoretical age structure of managed forest according to normal forest model. 25 % powierzchni 20 15 10 5 drzewostany przedrêbne drzewostany rêbne 0 I II III IV V klasy wieku Zrêby zak³adane s¹ w drzewostanach rêbnych i w ci¹gu dwudziestolecia wszystkie powierzchnie zostaj¹ wyciête i odnowione. Struktura wiekowa takiego lasu d¹ y do równego udzia³u wszystkich klas wieku. W lesie kszta³towanym przez re im zaburzeñ czêœæ drzew ma szansê osi¹gn¹æ maksymalny wiek fizjologiczny. Zaburzenia wystêpuj¹ losowo i dotykaj¹ z równym prawdopodobieñstwem drzewostany m³ode jak i stare. Czêœæ starych drzewostanów nie ulega zaburzeniom i ich biocenozy rozwijaj¹ siê niezak³ócenie przez setki lat. Wytwarza siê charakterystyczna schodkowa struktura klas wieku (Rys. 2). Studia i Materia³y Centrum Edukacji Przyrodniczo Leœnej R. 8. Zeszyt 1 (11) / 2006 47
Rys. 2. Teoretyczna struktura klas wieku w lesie kszta³towanym przez zaburzenia. Obieg zaburzeñ 100 lat, maksymalny wiek ycia drzew 300 lat (wed³ug Seymour i Hunter 1999) Fig. 2. Theoretical age structure in forest under natural disturbance regime, disturbance turn-over 100 years, maximal age span of trees 300 years (after Seymour i Hunter 1999). 25 20 % powierzchni 15 10 5 pow. nie niezaburzona pow. zaburzona 0 III V VII IX XI XIII XV I klasy wieku Pomimo du ego udzia³u m³odych klas wieku, wy szy jest œredni wiek drzewostanów. Zaburzenia rzadko dzia³aj¹ totalnie. Zwykle nawet po najsilniejszych zdarzeniach na powierzchni pozostaje du a czêœæ biomasy w formie œció³ki, pni i ga³êzi martwych drzew. Ma to du e znaczenie dla formowania siê gleb leœnych oraz wystêpowania organizmów zwi¹zanych z martwym i rozk³adaj¹cym siê drewnem (Simila i in. 2003, Gutowski i in. 2004). Na zrêbach wiêkszoœæ biomasy jest wywo ona w postaci surowca drzewnego. Na powierzchniach zrêbowych stosowane jest przygotowanie gleby przewa nie w formie wyorywania pasów. Brak jest odpowiednika takich zabiegów na obszarach zaburzonych. Zaburzenie rzadko niszczy wszystkie drzewa na powierzchni. Zwykle pozostaj¹ pojedyncze osobniki jak te ich grupy. Zdarza siê czasem, e pozostaj¹ du e powierzchnie w formie wysp drzewostanowych nietkniêtych przez zaburzenie, a otoczone przez zniszczon¹ powierzchniê (Franklin i inni 2002). Przyk³adem mo e byæ po arzysko w nadleœnictwie Cierpiszewo, gdzie na spalonej powierzchni (ponad 2800 ha) pozosta³o kilka takich kêp, z których najwiêksza obejmowa³a prawie dwa odzia³y. Kêpa starodrzewu pozostawiona na zrêbie naœladuje nietkniêty przez zaburzenie fragment drzewostanu. Praktykê t¹ wprowadzi³o zarz¹dzenie nr 11 Dyrektora Generalnego Lasów Pañstwowych w sprawie doskonalenia gospodarki leœnej na podstawach ekologicznych z 1995 roku. Obecnie znalaz³a ona swoje miejsce w Zasadach Hodowli Lasu i Instrukcji Ochrony Lasu. W dokumentach tych wystêpuje du y zamêt terminologiczny. Równolegle p³aty starodrzewu pozostawione na zrêbie okreœlane s¹ jako: wyspy, biogrupy, fragmenty, kêpy. W prezentowanej pracy proponujê u ywaæ terminu kêpy starodrzewu, jako najlepiej obrazuj¹cego ich rolê ekologiczn¹: p³at starego lasu otoczonego przez obszar m³odszej fazy rozwojowej lasu. Zmiany na kêpach starodrzewu W roku 1996 Katedra Ochrony Lasu i Ekologii rozpoczê³a eksperyment maj¹cy na celu wyjaœnienie zmian biotycznych, jakie zachodz¹ na pozostawionych kêpach starodrzewi. W tym celu na 8 zrêbach zupe³nych na siedliskach Bœw i BMœw pozostawiono kêpy 48 CO MO EMY ZYSKAÆ POZOSTAWIAJ C KÊPY STARODRZEWU NA ZRÊBACH ZUPE NYCH?
starodrzewu o powierzchniach 2, 4 i 7 arów. Kêpy zajmowa³y 5% powierzchni zrêbowych. ¹cznie pozostawiono 36 kêp starodrzewu. Obserwacji poddano roœlinnoœæ runa i faunê epigeiczno-glebow¹. W niniejszym referacie zostan¹ przedstawione wybrane wyniki tych badañ. W pierwszych dwóch latach zaobserwowano inwazjê œmia³ka pogiêtego. Niektóre powierzchnie zrêbowe pokry³y siê ³anem tej trawy. Na pozostawionych kêpach starodrzewu stopieñ pokrycia œmia³kiem wzrós³ o oko³o 10%. Na 7 arowych kêpach wzrost ten by³ najmniejszy i zachodzi³ od pó³nocnej strony kêpy. Na mniejszy kêpach 4 i 2 arowych zaobserwowano wkraczanie œmia³ka do wnêtrza kêp i rozrastanie siê darni. Po 5 latach œmia³ek wycofa³ siê z kêp starodrzewu i stopieñ jego pokrycia powróci³ do stanu z pocz¹tku eksperymentu (rys. 3). Rys. 3. Zmiany stopnia pokrycia powierzchni kêp starodrzewu przez œmia³ek pogiêty w kolejnych latach po wykonaniu zrêbu w zale noœci od wieku kêpy. Fig. 3. Changes in cover percentage by common haigras in years following clear cut on forest patches of various size. 25 20 % pokrycia 15 10 5 7a 4a 2a 0 0 2 5 Lata od wykonania zrêbu Najsilniejsze zmiany zachodzi³y na brzegu wszystkich kêp. Dowodem mo e byæ silna œmiertelnoœæ odnowienia sosnowego na powierzchni kêpy, powsta³ego przed za³o eniem zrêbu. W strefie ok. 2 m od brzegu kêpy ponad 80% egzemplarzy odnowienia zgiê³o w 1 roku eksperymentu. Najsilniej proces ten wyst¹pi³ w najmniejszym wariancie kêpy (rys. 4). Studia i Materia³y Centrum Edukacji Przyrodniczo Leœnej R. 8. Zeszyt 1 (11) / 2006 49
Rys. 4. Procent ywego odnowienia sosnowego po pierwszym roku od wykonania zrêbu na kêpach ró nej wielkoœci. Fig. 4. Percentage of pine regeneration survived on forest patches of various size in the first year after clear cut. Wyspa 2 ary Wyspa 4 ary Wyspa 7 arów 0 1-10 11-20 21-30 31-40 41-50 51-60 61-70 71-80 81-90 91-100 Brak podszytu 50 CO MO EMY ZYSKAÆ POZOSTAWIAJ C KÊPY STARODRZEWU NA ZRÊBACH ZUPE NYCH?
Œmiertelnoœæ wynika³a nie tylko ze zmiany warunków abiotycznych, ale równie z mechanicznego uszkadzania drzewek w trakcie prowadzenia prac na powierzchni zrêbowej. Badania fauny glebowej wskazuj¹, e im mniejsza kêpa starodrzewu tym wiêcej gatunków wymiera po wykonaniu zrêbu (S³awska 2000). Na najmniejszej kêpie w trzech pierwszych latach zginê³o œrednio 11 gatunków skoczogonków, prawie tyle samo ile na otwartej powierzchni (rys. 5). Rys. 5. Liczba gatunków skoczogonków na kêpach starodrzewu ró nej wielkoœci i powierzchni otwartej w kolejnych latach po wykonaniu zrêbu (S³awska 2000). Fig. 5. Numer of springtail species on forest patches of various size and open area in years following clear cut (S³awska 2000). Liczba gatunków 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 1 2 3 Lata 7a 4a 2a Otwarty zr¹b Zale noœæ miêdzy liczb¹ gatunków, jaka wyginê³a, a wielkoœci¹ kêpy starodrzewu wskazuje, e zwiêkszenie powierzchni kêpy o 1 ar powoduje przetrwanie 1 gatunku. Innymi s³owy celem zachowania pe³nego zestawu gatunków skoczogonków wielkoœæ kêpy powinna wynosiæ ok. 10-12 arów (rys. 6). Studia i Materia³y Centrum Edukacji Przyrodniczo Leœnej R. 8. Zeszyt 1 (1 1) / 2006 51
Rys. 6. Spadek œredniej liczby gatunków skoczogonków w pierwszych trzech latach po wykonaniu zrêbu w zale noœci od wielkoœci kêpy starodrzewu. Fig. 6. Decrees in springtail species number in first three years after clear cutaccording to tree clump size. Liczba wymar³ych gatunków 12 10 8 6 4 2 0 0 2 4 6 8 10 12 Powierzchnia kêpy Nie nale y tej wartoœci traktowaæ jako odpowiedzi na pytanie jak du a powinna byæ kêpa starodrzewu. Jest to bardziej przes³anka lub wskazówka ni odpowiedÿ, ka da grupa gatunków mo e zareagowaæ inaczej. Pozostawienie kêp starodrzewu wielokrotnie zwiêksza szanse gatunków na powierzchni zrêbowej w porównaniu z terenem otwartym. W warunkach rozwijaj¹cej siê uprawy gatunki wymieraj¹ dwukrotnie. Pierwszy raz po wyciêciu drzewostanu na skutek gwa³townego ods³oniêcia powierzchni i drugi raz, kiedy rozwijaj¹cy drzewostan osi¹ga maksymalne zwarcie w wieku 25-35 lat a dno lasu staje siê silnie zacienione (rys. 7). Rys. 7. Zmiany liczby gatunków w trakcie rozwoju biocenozy borowej na zrêbie zupe³nym (wed³ug: S³awska i S³awski 1997). Fig. 7. Changes in species number along pine forest biogenesis development after clear cut (after S³awska i S³awski 1997). liczba gatunków 0 20 40 60 80 100 120 140 160 lata od zrêbu zupe³nego 52 CO MO EMY ZYSKAÆ POZOSTAWIAJ C KÊPY STARODRZEWU NA ZRÊBACH ZUPE NYCH?
Uzyskane wyniki pozwalaj¹ stwierdziæ, e kêpy starodrzewi pozwalaj¹ przetrwaæ gatunkom drobnych zwierz¹t i roœlin zwi¹zanych z dojrza³ymi lasami. Broni¹ wnêtrza kêpy starodrzewu przed inwazj¹ gatunków terenów otwartych. Procesy przebiegaj¹ce na wyspie starodrzewu s¹ silnie uzale nione od jej powierzchni. Rola kêp starodrzewu Kêpy starodrzewu pozostawione z ca³ym biologicznym dziedzictwem dojrza³ego drzewostanu mog¹ w wieloraki sposób podnosiæ ró norodnoœæ lasu i przyczyniaæ siê do ca³oœciowej ochrony przyrody. Stanowi¹ one szalupê ratunkow¹ dla tych gatunków, pozwalaj¹c im przetrwaæ niekorzystne wczesne etapy rozwoju drzewostanu. Po tym okresie kêpy starodrzewu stan¹ siê Ÿród³ami diaspor, które nap³ywaj¹ do otaczaj¹cych drzewostanów przyspiesz¹ regeneracjê biocenozy. W lasach zagospodarowanych systemem zrêbowym stare drzewostany s¹ silnie pofragmentowane. Odleg³oœæ miêdzy nimi utrudnia migracjê wielu drobnym organizmom. Kêpy starodrzewi mog¹ staæ siê stacjami poœrednimi zmniejszaj¹cymi dystans, jaki musza pokonaæ drobne zwierzêta przemieszczaj¹c siê miedzy zachowanymi dojrza³ymi drzewostanami. Przyk³adem mog¹ byæ wiêksze biegaczowate, które przechodz¹c miêdzy kêpami starodrzewu pokonuj¹ ponad 150 metrów (Sk³odowski 1999). Obecnoœæ kêp starodrzewu zró nicuje strukturê drzewostanu przestrzenn¹, piêtrow¹ i wiekow¹. Rozbija monotoniê jednowiekowych drzewostanów, które dominuj¹ przy zrêbowym sposobie u ytkowania lasu. Wzbogaci to iloœæ mikro œrodowisk. Dziêki nim pojawi¹ siê w lesie drzewa stare, z czasem du o starsze ni wiek rêbnoœci. Stanowi¹ one wa ny, a czêsto kluczowy element œrodowiska dla wielu rzadkich gatunków. Bêd¹ stanowiæ czatownie dla ptaków drapie nych, i podstawê do budowy stabilnych i trwa³ych gniazd. Niektóre z drzew zaczn¹ obumieraæ, pojawi siê martwe drewno o grubych wymiarach, stanowi¹ce œrodowisko ycia wielu rzadkich gatunków owadów i grzybów. Wskazówki dla praktyki Pozostawianie kêp starodrzewi wesz³o na trwa³e do praktyki leœnej, ale wci¹ wzbudza wiele w¹tpliwoœci, szczególnie ze strony ochrony lasu. Pojawiaj¹ siê problemy ze szkodami od wiatru, czy wystêpowaniem szkodników wtórnych, g³ównie przyp³aszczka granatka. Natê enie tych zagro eñ jest bardzo ró ne i czêsto zale y od lokalnych warunków. Na glebach g³êbokich drzewa s¹ lepiej zakotwiczone i szkody od wiatrów s¹ mniejsze; tam, gdzie gleby s¹ p³ytkie nieca³kowite, problem wywrotów staje siê wiêkszy. Atak "szkodników" zale y od ogólnej kondycji drzewostanów: tam, gdzie kondycja jest s³absza, prawdopodobieñstwo wyst¹pienia szkód od owadów jest na kêpach starodrzewi wiêksze. W wielu miejscach Polski pozostawione kêpy starodrzewu przetrwa³y 10 lat i nie widaæ tam symptomów powa nych uszkodzeñ. Odpowiedzi¹ na te w¹tpliwoœci jest indywidualne i elastyczne podejœcie do wielkoœci i miejsca wyznaczanych grup starodrzewu. W niektórych rejonach Polski odporniejsze mog¹ byæ wiêksze kêpy, w innych mniejsze. Wskazane by³oby przygotowanie potencjalnych kêp w trakcie trzebie y póÿnych poprzez delikatne rozluÿnienie zwarcia wokó³ projektowanej kêpy. Zmiana otoczenia pozwoli na z³agodzenie stresu zwi¹zanego z ods³oniêciem kêp starodrzewu przy wykonywaniu zrêbu zupe³nego. Dodaæ nale y, e zamieranie pojedynczych drzew na kêpach starodrzewi jest naturalnym zjawiskiem, co wiêcej wrêcz oczekujemy, e wyspy stan¹ siê miejscem wystêpowania martwych drzew stoj¹cych i le ¹cych. Wa n¹ kwesti¹ jest odejœcie od schematyzmu w wyznaczaniu kêp starodrzewi zgodnie z duchem wskazówek zawartych w Instrukcji Ochrony Lasu. Podane wartoœci liczbowe wielkoœci i rozmieszczenia kêp starodrzewi powinny byæ punktem wyjœcia do Studia i Materia³y Centrum Edukacji Przyrodniczo Leœnej R. 8. Zeszyt 1 (11) / 2006 53
znalezienia lokalnie najlepszych rozwi¹zañ. Nale y d¹ yæ, by pozostawiaæ zarówno ma³e jak i du e kêpy, naœladuj¹c zró nicowan¹ powierzchniê nieuszkodzonych fragmentów drzewostanów na powierzchniach zaburzonych. Patrz¹c na rolê kêp starodrzewi trzeba wyjœæ z patrzenia na las z perspektywy jednego wy³¹czenia. Myœlê, e mo na niekiedy wyci¹æ jeden czy dwa paski zrêbowe bez pozostawiania wysp starodrzewu po to, by na nastêpnym pozostawiona kêpa by³a wyraÿnie wiêksza od pozosta³ych i mia³a nie kilka, a kilkadziesi¹t arów. Pozostawianie kêp starodrzewi jest praktyk¹ zupe³nie now¹ w polskim leœnictwie. Z pewnoœci¹ ich wielop³aszczyznowy wp³yw na strukturê drzewostanów prze³o y siê na zachowanie ró norodnoœci biologicznej i ochrony przyrody. Pamiêtaæ jednak nale y, e zarówno nauka leœna i praktyka s¹ na etapie gromadzenia pierwszych doœwiadczeñ z takiego sposobu prowadzenia gospodarki. St¹d wynika koniecznoœæ obserwacji dotychczasowych dokonañ, wyci¹gania z nich wniosków i modyfikowania dzia³añ tak, by skutki przyrodnicze by³y jak najlepsze, a obci¹ enia gospodarcze jak najmniejsze. What can we gain leaveing tree clasters on clear cut areas? Abstract: Clumpsof overmatured stand left on clear cut areas make forest management more similar to natural disturbance regimes. Their presence cause numbers of changes in forest structure which help maintain biodiversity and protection of rare species. Role of forest islands is as follows: life boat for disturbance sensitive species typical to matured stands, diversification of age structure, diversification of spatial structure, presence of patches with not scarified soil, stepping stones for species migrating between matured stands, increase in number of microhabitats specially those associated with old and dead trees. Leaving of such clumps should be general practice in forestry. Flexibility in size and distribution of the clamps on clear cuts which fit best local condition is a base for success of this practice. Literatura Franklin J. F., Spies T. A., Van Pelt R., Carey A. B., Thornburgh A. A., Rae Berg D., Lindenmayer D. B., Harmon M. E., Keeton W. S., Shaw D. C., Bible K., Chen J. 2002 Disturbances and structural development of natural forest ecosystems with silvcultural implications, using Douglas-fir forests as an example. Forest Ecology and Management 155 pp 399-423. Grzywacz A. 1996. Nowe oczekiwania spo³eczne w stosunku do lasów i leœników. W: Problemy realizacji proekologicznego modelu leœnictwa metodami aktywnej gospodarki lesnej. Wydawnictwo SGGW Warszawa. Gutowski J. M., Bobiec A., Pawlaczyk P., Zub K. 2004. Drugie ycie drzewa. WWF Polska Warszawa -Hajnówka. Hille M., Ouden J. 2004. Improved recruitment and early growth of Scots pine (Pinus Sylvestris L.) seedlings after fire and soil scaryfications. European Journal of Forest Research 123 pp 213-218. Olaczek R. 1999. Problemy strategii ochrony ywych zasobów przyrody. W: Ochrona 54 CO MO EMY ZYSKAÆ POZOSTAWIAJ C KÊPY STARODRZEWU NA ZRÊBACH ZUPE NYCH?
œrodowiska i ywych zasobów przyrody. Red. Olaczek R. Warcholiñska A. U. Wydawnictwo Uniwersytetu ódzkiego. ódÿ. Seymour R. S., Hunter M. L. Jr. 1999. Principles of ecological forestry. W: Hunter M. L. Jr Maintaining Biodiversity in Forest Ecosystems. Cambridge University Press. S³awska M., S³awski M. 1997. Zmiany wybranych w³aœciwoœci gleby, fauny glebowej i roœlinnoœci jako wskaÿniki regeneracji i sukcesji boru sosnowego. W: Waloryzacja ekosystemów leœnych metodami zooindykacyjnymi. Fundacja Rozwój SGGW Warszawa pp 205-220. S³awska M. 2000. Mo liwoœci wykorzystania fauny glebowej do oceny efektywnoœci zabiegów gospodarczych. Sylwan pp. 93-100. Simila M., Kouki J., Martikainen P. 2003. Saproxylic beetles in managed and seminatural Scots pine forests: quality of dead wood matters. Forest Ecology and Management 174 pp 365-381. Sk³odowski J. 1999. Znaczenie wielkoœci biogrupy pozostawionej na zrebie w ochronie gatunkowej na przyk³adzie biegaczowatych Col. Carabidae Katedra Ochrony Lasu i Ekologii Warszawa Fundacja Rozwój SGGW pp 80. Tomia³ojæ L. Stawarczyk T. 2003. Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebnoœæ i zmiany. PTPP pro Natura Wroc³aw. Turner M. G., Gardner R. H., O'Neill R. V., 2001. Landscape Ecology in Theory and Practice. Pattern and Process. Springer-Verlag New York Berlin Heidelberg. Zawadzka D. 2002. Ochrona Przyrody w Lasach Pañstwowych. CILP Warszawa pp 160. Marek S³awski Katedra Ochrony Lasu i Ekologii SGGW ul. Nowoursynowska 159, 02-776 Warszawa Studia i Materia³y Centrum Edukacji Przyrodniczo Leœnej R. 8. Zeszyt 1 (11) / 2006 55
56