KOMUNIKAT KOMISJI PROJEKT OBWIESZCZENIA WYTYCZNE DOTYCZĄCE ZASTOSOWANIA ARTYKUŁU 81(3) TRAKTATU I. WPROWADZENIE 1. Artykuł 81(3) Traktatu określa zasadę uwzględniania wyjątku, która zapewnia podmiotom ochronę przed stwierdzeniem naruszenia Artykułu 81(1) Traktatu. Umowy, decyzje stowarzyszeń podmiotów oraz zgodne praktyki objęte Artykułem 81(1), które spełniają warunki określone w Artykule 81(3), są ważne i wykonalne, przy czym nie jest wymagana żadna wcześniejsza decyzja w tym zakresie. 2. Artykuł 81(3) może być zastosowany w indywidualnych przypadkach lub do kategorii umów oraz zgodnych praktyk, za pomocą regulacji dotyczącej zbiorowego wyłączenia. Regulacja 1/2003 dotycząca wprowadzenia zasad konkurencji określonych w Artykułach 81 oraz 82 1, nie ma wpływu na ważność oraz charakter prawny regulacji przewidujących zbiorowe wyłączenie. Wszystkie obecnie istniejące regulacje dotyczące zbiorowego wyłączenia będą nadal obowiązywać, a umowy objęte regulacjami dotyczącymi zbiorowego wyłączenia są ważne i wykonalne pod względem prawnym, nawet jeżeli ograniczają one konkurencję w znaczeniu Artykułu 81(1) 2. Zawieranie takich umów może być jedynie zabronione w przyszłości oraz wyłącznie po formalnym zniesieniu zbiorowego wyłączenia przez Komisję lub krajowy organ ds. konkurencji 3. Umowy objęte zbiorowym wyłączeniem nie mogą być uznane za nieważne przez sądy krajowe w kontekście prywatnego postępowania sądowego. 3. Istniejące wytyczne dotyczące pionowych ograniczeń oraz umów o współpracy poziomej 4 obejmują zastosowanie Artykułu 81 do różnych rodzajów umów oraz zgodnych praktyk. Celem tych wytycznych jest określenie opinii Komisji odnośnie merytorycznych kryteriów oceny zastosowanych do różnego rodzaju umów i praktyk. 4. Niniejsze wytyczne określają ramy analityczne zastosowania Artykułu 81(3), którego celem jest opracowanie metodologii wdrożenia tego postanowienia Traktatu. Powyższe ramy zawierają bardziej szczegółowe instrukcje w zakresie zastosowania czterech warunków Artykułu 81(3), niż instrukcje zawarte w wytycznych dotyczących ograniczeń pionowych oraz umów o współpracy poziomej. Ramy niniejszych wytycznych dotyczą także umów objętych tymi wytycznymi. 1 Dz. U. 2003 L 1, str. 1. 2 Wszystkie istniejące regulacje dotyczące zbiorowego wyłączenia oraz powiadomienia Komisji są dostępne na stronie internetowej DG Competition: http://www.europa.eu.int/comm/dgs/competition. 3 Patrz punkt 32 poniżej. 4 Patrz Powiadomienie Komisji obejmujące Wytyczne dotyczące ograniczeń pionowych, Dz. U. 2000 C 291, str. 1, oraz Powiadomienie Komisji dotyczące zastosowania Artykułu 81 Traktatu do umów o współpracy poziomej, Dz. U. 2001 C 3, str. 2.
5. Standardy określone w niniejszych wytycznych powinny być zastosowane w świetle specyficznych okoliczności każdej sprawy. Wyłącza to automatyczne zastosowanie. Każda sprawa powinna być oceniona na podstawie dotyczących jej faktów, a wytyczne powinny być zastosowane w sposób rozsądny i elastyczny. 6. Niniejsze wytyczne nie są sprzeczne z interpretacją Artykułu 81(3), która może być przedstawiona przez Trybunał Sprawiedliwości oraz Sąd Pierwszej Instancji. II. RAMY OGÓLNE ARTYKUŁU 81 KOMISJI EUROPEJSKIEJ A. Postanowienia Traktatu 7. Artykuł 81(1) zabrania zawierania wszelkich umów pomiędzy podmiotami, podejmowania decyzji przez stowarzyszenia podmiotów oraz zgodnych praktyk 5, które mogą oddziaływać na obroty handlowe pomiędzy Krajami Członkowskimi 6, oraz których przedmiotem lub skutkiem jest uniemożliwianie, ograniczanie lub zakłócanie konkurencji 7. 8. Jako wyjątek od tej zasady, Artykuł 81(3) przewiduje, że zakaz zawarty w Artykule 81(1) może być uznany za nie mający zastosowania w przypadku umów, które przyczyniają się do usprawnienia produkcji lub dystrybucji towarów, lub do promowania postępu technicznego, lub gospodarczego, umożliwiając zarazem konsumentom godziwy udział w wynikających z tego korzyściach, oraz które nie nakładają ograniczeń, które są niezbędne do osiągnięcia tych celów, oraz nie dają tego rodzaju podmiotom możliwości wyeliminowania konkurencji w odniesieniu do znacznej części produktów. 9. Zgodnie z Artykułem 1(1) Regulacji 1/2003, umowy które są objęte Artykułem 81(1) oraz które nie spełniają warunków Artykułu 81(3) są zabronione, przy czym nie jest wymagana żadna wcześniejsza decyzja w tym zakresie 8. Zgodnie z Artykułem 1(2) tejże Regulacji, umowy które są objęte Artykułem 81(1), lecz które spełniają warunki określone w Artykule 81(3) nie są zabronione, przy czym nie jest wymagana żadna wcześniejsza decyzja w tym zakresie. Umowy tego rodzaju są ważne i wykonalne od momentu spełnienia warunków Artykułu 81(3) oraz tak długo, jak długo będą one nadal spełniane. 10. Zatem, ocena na podstawie Artykułu 81 składa się z dwóch części. Pierwszym krokiem jest dokonanie oceny, czy umowa pomiędzy podmiotami, która może oddziaływać na obroty handlowe pomiędzy Krajami Członkowskimi, ma na celu przeciwdziałanie konkurencji lub prawdopodobnie skutkować będzie przeciwdziałaniem konkurencji. Drugim krokiem, realizowanym jedynie w przypadku stwierdzenia, że umowa ogranicza konkurencję, jest określenie korzyści dla konkurencji wynikających z umowy oraz określenie czy w ocenie korzyści dla konkurencji przeważają skutki negatywne dla konkurencji. Zrównoważenie 5 W niniejszym dokumencie termin umowa obejmuje zgodne praktyki oraz decyzje stowarzyszeń podmiotów. 6 Koncepcja wpływu na obroty handlowe pomiędzy Krajami Członkowskimi jest omawiana w odrębnych wytycznych. 7 W niniejszym dokumencie termin ograniczenie obejmuje uniemożliwianie i zakłócanie konkurencji. 8 Zgodnie z Artykułem 81(2), umowy tego rodzaju stają się automatycznie nieważne.
negatywnych i pozytywnych skutków dla konkurencji przeprowadzane jest wyłącznie w ramach zasad określonych w Artykule 81(3) 9. 11. Ocena jakichkolwiek korzyści kompensacyjnych zgodnie z Artykułem 81(3), bezwzględnie wymaga wcześniejszego określenia ograniczającego charakteru i wpływu umowy. Aby umieścić Artykuł 81(3) w jego odpowiednim kontekście, należy zwięźle przedstawić cel i najważniejsze treści zakazu przewidzianego w Artykule 81(1). B. Zakaz zawarty w Artykule 81(1) 1. Uwagi ogólne 12. Celem Artykułu 81(1) jest ochrona konkurencji na rynku, jako środek służący poprawie dobrobytu konsumentów oraz zapewnieniu efektywnej alokacji zasobów. Konkurencja oraz integracja rynkowa służą tym celom, gdyż tworzenie i ochrona otwartego jednego rynku, sprzyja efektywnej alokacji zasobów w ramach Wspólnoty na korzyść konsumentów. 13. Zakaz zawarty w Artykule 81(1) dotyczy umów ograniczających oraz zgodnych praktyk pomiędzy podmiotami i decyzji podejmowanych przez stowarzyszenia podmiotów w zakresie, w jakim mogą one oddziaływać na handel pomiędzy Krajami Członkowskimi. Ogólna zasada stanowiąca podstawę Artykułu 81(1), która jest wyrażona w prawie precedensowym Sądów Wspólnoty przewiduje, że każdy operator gospodarczy musi określić samodzielnie politykę, którą zamierza realizować na rynku 10. W tym kontekście, Sądy Wspólnoty zdefiniowały umowy, decyzje oraz zgodne praktyki jako koncepcje prawa Wspólnoty, które umożliwiają rozróżnienie pomiędzy jednostronnym działaniem podmiotu oraz koordynacją zachowania lub zmową pomiędzy podmiotami. Jednostronne działanie podlega jedynie postanowieniom Artykułu 82 Traktatu w zakresie przepisów Wspólnoty dotyczących konkurencji. Ponadto, zasada konwergencji określona w Artykule 3(2) Regulacji 1/2003 nie dotyczy jednostronnego działania. Postanowienie to obejmuje jedynie umowy, decyzje i zgodne praktyki, które mogą oddziaływać na handel pomiędzy Krajami Członkowskimi. Artykuł 3(2) stanowi, że w przypadku, gdy tego rodzaju umowy, decyzje i zgodne praktyki nie są zakazane na mocy Artykułu 81, wówczas nie mogą być zabronione na podstawie krajowych przepisów dotyczących konkurencji. Artykuł 3 nie jest sprzeczny z fundamentalną zasadą nadrzędności przepisów Wspólnoty, która przewiduje w szczególności, że umowy oraz nadużycia zabronione na mocy Artykułów 81 oraz 82 nie mogą być popierane przez przepisy krajowe 11. 14. W celu koordynacji zachowania lub zmowy pomiędzy podmiotami w znaczeniu Artykułu 81(1), niezależnie od ich ograniczającego wpływu na konkurencję 12, wystarczy, że 9 Patrz Sprawa T-112/99, Métropole télévision (M6) oraz inni, [2001] ECR II-2459, paragraf 74, w której Sąd Pierwszej Instancji orzekł, iż jedynie w ścisłych ramach Artykułu 81(3) można dokonać pomiaru czynników oddziałujących pozytywnie i negatywnie na konkurencję. 10 Patrz np. Sprawa C-49/92 P, Anic Partecipazioni, [1999] ECR I-4125, paragraf 116; oraz Wspólne Sprawy 40/73 do 48/73 i inne, Suiker Unie, [1975] ECR str. 1663, paragraf 173. 11 W tym zakresie patrz np. Sprawa 14/68, Walt Wilhelm, [1969] ECR 1. 12 Nie wszystkie umowy, decyzje oraz zgodne praktyki w znaczeniu Artykułu 81(1), które mogą wywierać wpływ na obroty handlowe pomiędzy Krajami Członkowskimi, mają ograniczający wpływ na konkurencję.
przynajmniej jeden podmiot zobowiązuje się w stosunku do drugiego podmiotu do podjęcia określonego działania na rynku, w wyniku kontaktów pomiędzy nimi niepewność co do ich działań na rynku zostaje wyeliminowana lub przynajmniej znacznie ograniczona 13. Koordynacja może przyjąć formę zobowiązań regulujących działania przeprowadzane na rynku przez przynajmniej jedną ze stron oraz uzgodnienia, które mają wpływ na działania na rynku przynajmniej jednej ze stron poprzez zmianę jej motywacji. Nie jest wymagane, aby koordynacja leżała w interesie wszystkich zaangażowanych podmiotów 14. Koordynacja nie musi być również wyraźnie określona. Może wynikać na przykład z bieżących stosunków handlowych pomiędzy stronami 15. 15. Koordynacja zachowania na rynku jest objęta zakazem zawartym w Artykule 81(1), jeżeli istnieje prawdopodobieństwo jego negatywnego oddziaływania na parametry konkurencji na rynku, tj. cenę, produkcję, jakość produktu, zróżnicowanie i innowacyjność produktu. Koordynacja może wywierać taki wpływ poprzez znaczne ograniczenie rywalizacji między stronami umowy lub pomiędzy nimi oraz osobami trzecimi. 16. Artykuł 81(1) rozróżnia umowy, których przedmiotem jest ograniczenie konkurencji oraz umowy w wyniku których konkurencja ulega ograniczeniu. Rozróżnienie to jest bardzo istotne. Po stwierdzeniu, że przedmiotem umowy jest ograniczenie konkurencji, nie ma potrzeby rozważania jej konkretnych skutków 16. Innymi słowy, dla celów zastosowania Artykułu 81(1) nie jest konieczne wykazanie niekorzystnego wpływu na konkurencję, jeżeli przedmiotem umowy jest ograniczenie konkurencji. Z drugiej strony, Artykuł 81(3) nie rozróżnia umów, których przedmiotem jest ograniczenie konkurencji oraz umów, w wyniku których konkurencja ulega ograniczeniu. Artykuł 81(3) dotyczy wszystkich umów, które spełniają cztery zawarte w nim warunki 17. 2. Ograniczanie konkurencji jako przedmiot oraz jako skutek 17. Ograniczeniami dla konkurencji o charakterze przedmiotowym są te ograniczenia, które z uwagi na ich charakter mogą potencjalnie ograniczać konkurencję. Są to ograniczenia, które w świetle celów określonych w zasadach Wspólnoty dotyczących konkurencji uznawane są za wywierające negatywny wpływ na konkurencję oraz w odniesieniu do których nie ma potrzeby wykazywania, dla celów zastosowania Artykułu 81(1), jakiegokolwiek faktycznego wpływu na rynek. Niniejsze założenie jest oparte na poważnym charakterze ograniczenia i na doświadczeniu wskazującym, iż przedmiotowe ograniczenia dla konkurencji prawdopodobnie będą wywierały negatywny wpływ na rynek i będą stanowić zagrożenie dla osiągnięcia celów przewidzianych w zasadach Wspólnoty dotyczących konkurencji. Ograniczenia przedmiotowe, takie jak ustalanie cen i podział rynku, ograniczają produkcję i zwiększają ceny, co prowadzi do nieprawidłowej alokacji zasobów, gdyż towary i usługi na które istnieje popyt klientów nie są wytwarzane. Prowadzą także do 13 Patrz Wspólne Sprawy T-25/95 i inne, Cimenteries CBR, [2000] ECR II-491, paragrafy 1849 oraz 1852; oraz Wspólne Sprawy T-202/98 i inne, British Sugar, [2001] ECR II-2035, paragrafy 58 do 60. 14 Patrz w tym zakresie Sprawa C-453/99, Courage v Crehan, [2001] ECR I-6297, oraz paragraf 3444 orzeczenia w Sprawie Cimenteries CBR cytowanego w poprzednim przypisie. 15 Patrz np. Wspólne Sprawy 25/84 oraz 26/84, Ford, [1985] ECR 2725. 16 Patrz np. paragraf 99 orzeczenia w Sprawie Anic Partecipazioni cytowanego w przypisie 10. 17 Patrz przypis 41 poniżej.
ograniczenia dobrobytu konsumentów z uwagi na fakt, iż konsumenci muszą płacić wyższe ceny za określone towary i usługi. 18. Ocena stwierdzająca, czy przedmiotem umowy jest ograniczenie konkurencji, jest oparta na szeregu czynników. Czynniki te obejmują w szczególności treść umowy oraz obiektywne cele realizowane przez daną umowę. Niezbędne może być również rozważenie kontekstu, w którym jest (ma być) ona zastosowana oraz faktyczne działania i zachowania stron na rynku 18. Sposób w jaki umowa jest faktycznie realizowana może ukazywać ograniczenia poprzez jej przedmiot, nawet jeżeli formalna umowa nie zawiera wyraźnych postanowień o takiej treści. Istnienie dowodu subiektywnego zamiaru stron, zmierzającego do ograniczenia konkurencji stanowi istotny czynnik, lecz nie jest warunkiem koniecznym. 19. Niewyczerpujące informacje odnośnie tego, co stanowi ograniczenia poprzez przedmiot można znaleźć w regulacjach, wytycznych oraz powiadomieniach Komisji dotyczących zbiorowego wyłączenia. Ograniczenia, które figurują na czarnej liście w zbiorowych wyłączeniach lub są określone w wytycznych oraz powiadomieniach jako poważne ograniczenia, są generalnie uznawane przez Komisję za stanowiące ograniczenia o charakterze przedmiotowym. W przypadku umów poziomych ograniczenia dla konkurencji poprzez przedmiot obejmują ustalanie cen, ograniczanie produkcji oraz podział rynków i klientów 19. W przypadku umów poziomych, kategoria ograniczeń przedmiotowych obejmuje w szczególności utrzymywanie stałych i minimalnych cen odsprzedaży oraz ograniczenia zapewniające całkowitą ochronę terytorialną, łącznie z ograniczeniami w zakresie biernej sprzedaży 20. 20. Jeżeli umowa nie stanowi ograniczenia dla konkurencji poprzez jej przedmiot, wówczas należy zbadać czy wywiera lub ewentualnie może wywierać ograniczający wpływ na konkurencję. Należy uwzględnić zarówno rzeczywisty oraz potencjalny wpływ 21. W przypadku ograniczeń dla konkurencji stanowiących skutek umowy, brak jest założenia dotyczącego negatywnego wpływu na konkurencję. Aby umowa wywierała ograniczający wpływ, musi ona mieć możliwość oddziaływania na konkurencję w takim stopniu, że można oczekiwać niekorzystnego wpływu na ceny, produkcję, innowacje lub zróżnicowanie, lub jakość towarów i usług na odpowiednim rynku, ze znacznym prawdopodobieństwem. Negatywne oddziaływanie musi być znaczące. Zasada zakazu przewidziana w Artykule 81(1) nie obowiązuje, jeżeli niekorzystne oddziaływanie na konkurencję jest mało istotne 22. 18 Patrz Wspólne Sprawy 29/83 oraz 30/83, CRAM and Rheinzink, [1984] ECR 1679, paragraf 26, oraz Wspólne Sprawy 96/82 i inne, ANSEAU-NAVEWA, [1983] ECR 3369, paragrafy 23-25. 19 Patrz Wytyczne dotyczące umów o współpracy poziomej, cytowane w przypisie 4, punkt 25, and Artykuł 5 Regulacji Komisji 2658/2000 dotyczącej zastosowania Artykułu 81(3) Traktatu do kategorii umów o specjalizacji, Dz. U. 2000 L 304, str. 3. 20 Patrz Artykuł 4 Regulacji Komisji 2790/1999 dotyczącej zastosowania Artykułu 81(3) Traktatu do kategorii umów pionowych i zgodnych praktyk, Dz. U. 1999 L 336, str. 21, oraz Wytyczne dotyczące ograniczeń pionowych, cytowane w przypisie 4, punkt 46 et seq. Patrz również Sprawa 279/87, Tipp-Ex, [1990] ECR I-261, orz Sprawa T- 62/98, Volkswagen v Commission, [2000] ECR II-2707, paragraf 178. 21 Patrz Sprawa C-7/95 P, John Deere, [1998] ECR I-3111, paragraf 77. 22 Wytyczne dotyczące kwestii istotności można znaleźć w powiadomieniu Komisji dotyczącym umów o mniejszym znaczeniu, które nie ograniczają w istotnym stopniu konkurencji w znaczeniu Artykułu 81(1) Traktatu, Dz. U. 2001
21. Negatywne oddziaływanie na konkurencję na odpowiednim rynku będzie prawdopodobnie miało miejsce, gdy przynajmniej jedna ze stron posiada lub uzyskuje znaczną siłę rynkową oraz umowa przyczynia się do powstania, utrzymania lub wzmocnienia tejże siły rynkowej, lub umożliwia stronom wykorzystanie siły rynkowej. Siła rynkowa stanowi możliwość utrzymania cen powyżej konkurencyjnego poziomu w znacznym okresie czasu lub produkcji w kategoriach ilości produktów, jakości produktów oraz zróżnicowania lub innowacji poniżej poziomu konkurencyjnego w dłuższym okresie czasu. 22. Powstanie, utrzymanie lub wzmocnienie siły rynkowej może wynikać z ograniczenia konkurencji pomiędzy stronami umowy. Może również wynikać z ograniczenia konkurencji pomiędzy jedną ze stron oraz osobami trzecimi, np. ze względu na fakt, że umowa prowadzi do wyeliminowania konkurentów lub powoduje zwiększenie kosztów ponoszonych przez konkurentów, ograniczając ich zdolność do skutecznego konkurowania ze stronami zawierającymi umowę. Siła rynkowa stanowi kwestię zakresu. Zakres siły rynkowej wymagany do stwierdzenia naruszenia zasad określonych w Artykule 81(1), w przypadku umów ograniczających konkurencję poprzez ich wpływ, jest mniejszy niż zakres siły rynkowej niezbędny do stwierdzenia dominacji na zasadach Artykułu 82. 23. Dla celów analizy ograniczających skutków umowy, niezbędne jest zwykle zdefiniowanie odpowiednich rynków 23. Niezbędne jest również zbadanie oraz dokonanie między innymi oceny charakteru produktów, pozycji rynkowej stron, pozycji rynkowej konkurentów, pozycji rynkowej kupujących, istnienia potencjalnych konkurentów oraz poziomu barier wejścia. Jednakże, w niektórych przypadkach można wykazać negatywne oddziaływanie na konkurencję bezpośrednio poprzez analizowanie działania stron umowy na rynku. Można na przykład wykazać, iż umowa spowodowała podniesienie cen. Wytyczne dotyczące umów o współpracy poziomej oraz ograniczeń pionowych określają szczegółowe ramy analizy konkurencyjnego wpływu różnego rodzaju umów poziomych oraz pionowych na zasadach określonych w Artykule 81(1) 24. 24. Ocena tego, czy umowa wywiera ograniczający wpływ na konkurencję powinna być dokonana w rzeczywistym kontekście, w którym miałaby miejsce konkurencja w sytuacji braku porozumienia z jego domniemanymi ograniczeniami 25. Przy przeprowadzaniu oceny niezbędne jest uwzględnienie prawdopodobnego wpływu umowy na konkurencję pomiędzy markami (tj. konkurencję pomiędzy dostawcami konkurencyjnych marek towarów) oraz na konkurencję wewnątrz jednej marki (tj. konkurencję pomiędzy dystrybutorami towarów tej samej marki). Artykuł 81(1) zabrania ograniczania zarówno konkurencji pomiędzy markami, jak i konkurencji w ramach jednej marki 26. W celu stwierdzenia czy umowa lub jej poszczególne części mają ograniczający wpływ na konkurencje w znaczeniu Artykułu C, 368, str. 13. Powiadomienie definiuje istotność w negatywny sposób. Umowy, które nie są objęte zakresem powiadomienia de minimis, nie muszą wywierać ograniczającego wpływu. Wymagana jest indywidualna ocena. 23 Patrz w tym zakresie powiadomienie Komisji dotyczące definicji odpowiedniego wyniku dla celów przepisów Wspólnoty dotyczących konkurencji, Dz. U. 1997 C 372, str. 1. 24 Patrz Przypis 4 w celu znalezienia odniesienia do Dz. U. 25 Patrz Sprawa 56/65, Société Technique Minière, [1966] ECR 337 oraz paragraf 76 orzeczenia w Sprawie John Deere, cytowanego w przypisie 21. 26 Patrz w tym zakresie np. Wspólne Sprawy 56/64 oraz 58/66, Consten and Grundig, [1966] ECR 429.
81(1), należy zadać dwa omówione poniżej pytania. Pierwsze pytanie dotyczy wpływu umowy na konkurencję pomiędzy różnymi markami, podczas gdy drugie pytanie dotyczy wpływu umowy na konkurencję wewnątrz jednej marki. Ze względu na fakt, iż ograniczenia mogą oddziaływać równocześnie na konkurencję pomiędzy markami oraz konkurencję wewnątrz jednej marki, niezbędne może być przeanalizowanie danego ograniczenia w świetle obydwu pytań przed zadecydowaniem o tym, czy stanowi ono ograniczenie dla konkurencji w znaczeniu Artykułu 81(1): (1) Czy umowa ogranicza rzeczywistą lub potencjalną konkurencję, która istniałaby w przypadku braku umowy? Jeżeli odpowiedź brzmi tak, wówczas umowa jest zwykle objęta postanowieniami Artykułu 81(1), pod warunkiem, że handel pomiędzy Krajami Członkowskimi może podlegać znacznym wpływom. Na przykład, gdy dwa podmioty utworzone w różnych Krajach Członkowskich wzajemnie zobowiązują się do niesprzedawania produktów na rynkach krajowych drugiego podmiotu, (ewentualna) konkurencja, która istniała przed zawarciem umowy, zostaje ograniczona. Analogicznie, jeżeli dostawca zabrania swoim dystrybutorom sprzedawania konkurencyjnych produktów oraz zobowiązania te wykluczają dostęp do rynku rzeczywistej lub potencjalnej konkurencji, która istniałaby przy braku umowy, wówczas zawarcie umowy jest zabronione. (2) Czy umowa ogranicza rzeczywistą lub potencjalną konkurencję, która istniałaby w przypadku braku domniemanego ograniczenia (ograniczeń) dla konkurencji? Pytanie to jest związane z faktem, czy ograniczenie jest obiektywnie niezbędne dla zawarcia umowy. Jeżeli odpowiedź brzmi tak, wówczas umowa razem z zawartymi w niej ograniczeniami jest objęta zakresem Artykułu 81(1). Ocena jest dokonywana na podstawie obiektywnych czynników o charakterze zewnętrznym w stosunku do stron, a nie na podstawie subiektywnych opinii oraz charakterystyk stron. Pytanie nie dotyczy tego, czy strony w ich konkretnej sytuacji zgodziłyby się zawrzeć mniej restrykcyjną umowę, lecz czy biorąc pod uwagę charakter umowy oraz charakterystykę rynku, zawarta zostałaby mniej restrykcyjna umowa pomiędzy podmiotami w analogicznych okolicznościach. Na przykład, ograniczenia terytorialne w umowie pomiędzy dostawcą oraz dystrybutorem mogą nie być objęte postanowieniami Artykułu 81(1), jeżeli ograniczenia są obiektywnie niezbędne do penetracji nowego rynku przez dystrybutora 27. Nie są wystarczające stwierdzenia, iż w przypadku braku ograniczeń dostawca zastosowałby pionową integrację. Decyzje dotyczące integracji pionowej są uzależnione od wielu złożonych czynników ekonomicznych, przy czym niektóre z nich mają charakter wewnętrzny w stosunku do danego podmiotu. Już początkowa decyzja dotycząca wyboru współpracy zamiast integracji pionowej wskazuje ogólnie, że integracja była niewykonalna. 3. Dodatkowe ograniczenia 27 Patrz zasada 10 w punkcie 119 Wytycznych dotyczących ograniczeń pionowych cytowanych w przypisie 4 powyżej, zgodnie z którą między innymi bierne ograniczenia sprzedaży poważne ograniczenie wyłączone są z zakresu Artykułu 81(1) na okres 2 lat, jeżeli ograniczenie jest związane z uruchamianiem nowego produktu lub rynków geograficznych.
25. W przepisach Wspólnoty dotyczących konkurencji, koncepcja dodatkowych ograniczeń obejmuje wszelkie domniemane ograniczenia dla konkurencji, które są bezpośrednio związane oraz niezbędne do przeprowadzenia głównej nieograniczającej transakcji oraz są proporcjonalne do niej 28. Jeżeli umowa w jej zasadniczej części, na przykład umowa dystrybucyjna lub umowa spółki typu joint venture, nie ma na celu, lub nie powoduje ograniczenia konkurencji, wówczas ograniczenia, które są bezpośrednio związane oraz niezbędne do przeprowadzenia tej transakcji, również nie mieszczą się w zakresie Artykułu 81(1) 29. Tego rodzaju ograniczenia zwane są dodatkowymi ograniczeniami. Ograniczenie jest bezpośrednio związane z główną transakcją, jeżeli jest podporządkowane przeprowadzeniu tej transakcji oraz w nierozłączny sposób z nią związane. Test niezbędności wymaga, aby ograniczenie było obiektywnie niezbędne dla przeprowadzenia głównej transakcji oraz było do niej proporcjonalne. 26. Należy odróżnić zastosowanie koncepcji dodatkowego ograniczenia od zastosowania obrony na podstawie Artykułu 81(3), który dotyczy określonych korzyści ekonomicznych wynikających z restrykcyjnych umów oraz równoważących restrykcyjne skutki umowy. Zastosowanie koncepcji dodatkowego ograniczenia nie obejmuje jakiegokolwiek pomiaru korzystnych oraz niekorzystnych dla konkurencji skutków. Pomiary tego rodzaju są zastrzeżone dla Artykułu 81(3) 30. 27. Ocena dodatkowych ograniczeń sprowadza się do określenia, w specyficznym kontekście głównej transakcji lub działania o charakterze nieograniczającym, czy dane ograniczenie niezbędne jest do przeprowadzenia tej transakcji lub działania i czy jest proporcjonalne w stosunku do niego. Jeżeli na podstawie obiektywnych przesłanek można wyciągnąć wniosek, iż bez ograniczenia utrudnione lub niemożliwe byłoby przeprowadzenie głównej transakcji o charakterze nieograniczającym, wówczas ograniczenie może być uznane za obiektywnie niezbędne dla jej przeprowadzenia i mające proporcjonalny zakres 31. Jeżeli na przykład, główny przedmiot umowy franszyzowej nie ogranicza konkurencji, wówczas ograniczenia niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania umowy, takie jak obowiązek zachowania jednorodności oraz reputacji systemu franszyzowego, również nie są objęte zakresem Artykułu 81(1) 32. 4. Zasada wyjątku przewidziana w Artykule 81(3) 28. Ocena ograniczenia poprzez przedmiot i skutek umowy na zasadach Artykułu 81(1) stanowi jedynie jedną stronę analizy. Drugą stronę, która jest odzwierciedlona w Artykule 81(3), stanowi ocena pozytywnych skutków gospodarczych umów ograniczających. 29. Celem zasad Wspólnoty dotyczących konkurencji jest ochrona konkurencji na rynku, poprzez poprawę dobrobytu konsumentów oraz zapewnienie efektywnej alokacji zasobów. Umowy ograniczające konkurencję mogą równocześnie wywierać pozytywny wpływ na 28 Patrz paragraf 104 orzeczenia w Sprawie Métropole télévision (M6) i inni, cytowanego w przypisie 9. 29 Patrz np. sprawa C-399/93, Luttikhuis, [1995] ECR I-4515, paragrafy 12 do 14. 30 Patrz paragraf 107 orzeczenia w sprawie Métropole télévision, cytowanego w przypisie 9. 31 Patrz np. decyzja Komisji w Sprawie Elopak/Metal Box. Odin, Dz. U. 1990 L 209, str. 15. 32 Patrz Sprawa 161/84, Pronuptia, [1986] ECR 353.
konkurencję poprzez poprawę efektywności. Lepsza efektywność może prowadzić do wytworzenia dodatkowych wartości poprzez obniżenie kosztu wytworzenia, poprawę jakości produktu lub tworzenie nowego produktu. Jeżeli pozytywny wpływ umowy przeważa jej negatywny wpływ na konkurencję, wówczas umowa po zbilansowaniu ma wpływ pozytywny na konkurencję i jest zgodna z celami określonymi w zasadach Wspólnoty dotyczących konkurencji. Wpływ netto tego rodzaju umów ma na celu promowanie procesu konkurencji, tzn. zdobywanie klientów poprzez oferowanie lepszych produktów lub bardziej korzystnych cen, niż oferowane przez konkurentów. Powyższe ramy analityczne są odzwierciedlone w Artykule 81(1) oraz w Artykule 81(3). Postanowienia tego drugiego potwierdzają wyraźnie, że ograniczające umowy mogą generować obiektywne korzyści ekonomiczne dla zrównoważenia negatywnego wpływu ograniczeń dla konkurencji 33. 30. Zastosowanie zasady wyjątku przewidzianej w Artykule 81(3) jest uwarunkowane spełnieniem czterech łącznych warunków, dwóch pozytywnych i dwóch negatywnych: (a) Umowa powinna przyczyniać się do poprawy produkcji lub dystrybucji towarów, lub przyczyniać się do promowania postępu technicznego lub gospodarczego, (b) Konsumenci powinni uzyskiwać godziwy udział w wynikających z niej korzyściach, (c) Ograniczenia powinny być niezbędne dla osiągnięcia tych celów, oraz (d) Umowa powinna zapewniać stronom możliwość wyeliminowania konkurencji w odniesieniu do znacznej części określonych produktów. Jeżeli wszystkie cztery warunki są spełnione, wówczas umowa zwiększa konkurencję na danym rynku, gdyż stymuluje zaangażowane podmioty do poprawy ich konkurencyjności na rynku, poprzez oferowanie tańszych lub lepszych produktów dla konsumentów, kompensując im niekorzystne wpływy ograniczeń konkurencji. 31. Artykuł 81(3) może być zastosowany do indywidualnych umów lub do kategorii umów poprzez regulację dotyczącą zbiorowego wyłączenia. Jeżeli umowa objęta jest zbiorowym wyłączeniem, wówczas strony ograniczającej umowy zwolnione są z przewidzianego w Artykule 2 Regulacji 1/2003 obowiązku wykazania, że ich indywidualna umowa spełnia warunki określone w Artykule 81(3). Powinny jedynie udowodnić, że ograniczająca umowa uległa zbiorowemu wyłączeniu. Zastosowanie Artykułu 81(3) do kategorii umów poprzez regulację dotyczącą zbiorowego wyłączenia jest oparte na założeniu, że ograniczające umowy mieszczące się w ich zakresie spełniają każdy z czterech warunków określonych w Artykule 81(3). 32. Jeżeli, w indywidualnym przypadku, nie są spełnione warunki Artykułu 81(3), wówczas zbiorowe wyłączenie może zostać wycofane. Zgodnie z Artykułem 29(1) Regulacji 1/2003, Komisja jest upoważniona do wycofania korzyści ze zbiorowego wyłączenia, jeżeli stwierdzi, że w danym przypadku umowa objęta regulacją dotyczącą zbiorowego 33 Patrz orzeczenie w Sprawie Consten and Grundig, cytowane w przypisie 26.
wyłączenia wywiera określony wpływ, który jest niezgodny z Artykułem 81(3) Traktatu. Na podstawie Artykułu 29(2) Regulacji 1/2003, organ ds. konkurencji Kraju Członkowskiego może również wycofać korzyści z regulacji Komisji dotyczące zbiorowego wyłączenia dla jego terytorium (lub części jego terytorium), jeżeli to terytorium posiada wszelkie cechy odrębnego rynku geograficznego. W przypadku wycofania, obowiązkiem organu ds. konkurencji jest wykazanie, że umowa narusza Artykuł 81(1) oraz nie spełnia warunków Artykułu 81(3). 33. Sądy Krajów Członkowskich nie są uprawnione do wycofania korzyści z regulacji dotyczących zbiorowego wyłączenia. Ponadto, w zastosowaniu przez nie regulacji dotyczących zbiorowego wyłączenia, sądy Kraju Członkowskiego nie mogą zmieniać ich zakresu rozszerzając sferę ich zastosowania na umowy nie objęte omawianą regulacją dotyczącą zbiorowego wyłączenia 34. Kompetencje sądów Krajów Członkowskich są ograniczone do stwierdzenia, czy umowa jest objęta regulacją dotyczącą zbiorowego wyłączenia. III. ZASTOSOWANIE CZTERECH WARUNKÓW ARTYKUŁU 81(3) 34. Pozostała część niniejszych wytycznych omawiać będzie cztery warunki Artykułu 81(3) 35. Biorąc pod uwagę, że wymienione cztery warunki mają charakter łączny 36, nie ma potrzeby badania jakichkolwiek pozostałych warunków po stwierdzeniu, że jeden z warunków Artykułu 81(3) nie jest spełniony. W indywidualnych przypadkach może zatem zaistnieć konieczność rozważenia owych czterech warunków w innej kolejności. 35. Dla celów niniejszych wytycznych uważa się za wskazane odwrócenie kolejności drugiego i trzeciego warunku, zarazem rozważając kwestię niezbędności przed kwestią przekazania korzyści konsumentom. Analiza udostępnienia korzyści wymaga porównania negatywnego i pozytywnego wpływu na konsumentów. Analiza ta nie powinna obejmować skutków jakichkolwiek ograniczeń, które nie przeszły testu niezbędności oraz które z tej przyczyny są zabronione na podstawie Artykułu 81. A. Zasady ogólne 36. Artykuł 81(3) Traktatu ma jedynie zastosowanie, jeżeli umowa pomiędzy podmiotami ogranicza konkurencję w znaczeniu Artykułu 81(1). W przypadku umów, które nie ograniczają konkurencji nie ma potrzeby badania korzyści generowanych przez umowę. 37. Jeżeli, w indywidualnym przypadku, wykazano ograniczenie konkurencji w znaczeniu Artykułu 81(1), wówczas można powołać się na Artykuł 81(3) w charakterze obrony. Zgodnie z Artykułem 2 Regulacji 1/2003, ciężar dowodu na podstawie Artykułu 81(3) 34 Patrz np. Sprawa C-234/89, Delimitis, [1991] ECR I-935, paragraf 46. 35 Artykuł 36(4) Regulacji 1/2003 unieważnił między innymi Artykuł 5 Regulacji 1017/68 wprowadzający zasady konkurencji w dziedzinie transportu kolejowego, drogowego oraz wodnego transportu śródlądowego. Niemniej jednak, praktyka precedensowa Komisji przyjęta na podstawie Regulacji 1017/68 nadal obowiązuje dla celów zastosowania Artykułu 81(3) w sektorze wodnego transportu śródlądowego. 36 Patrz punkt 38 poniżej.
spoczywa na podmiocie (podmiotach) powołującym (powołujących) się na korzyści z zasady uwzględnienia wyjątku. 38. Zgodnie z ustalonym prawem precedensowym, cztery warunki Artykułu 81(3) mają charakter łączny 37, tzn. muszą być wszystkie spełnione, aby miała zastosowanie zasada wyjątku. Jeżeli nie są spełnione, należy odmówić zastosowania zasady wyjątku przewidzianej w Artykule 81(3) 38. Cztery warunki Artykułu 81(3) są również wyczerpujące. Jeżeli są one spełnione, wówczas wyjątek ma zastosowanie i nie może być uzależniony od innych warunków. Cele przewidziane w innych postanowieniach Traktatu mogą być uwzględnione w zakresie, w jakim mogą one być podporządkowane czterem warunkom Artykułu 81(3). Z drugiej strony, rola Artykułu 81 oraz organów egzekwujących wprowadzenie tego postanowienia Traktatu nie polega na umożliwieniu podmiotom ograniczania konkurencji w realizacji celów powszechnego interesu 39. 39. Ocena korzyści wynikających z umów ograniczających konkurencję na podstawie Artykułu 81(3) jest zasadniczo przeprowadzana w ramach każdego z odpowiednich rynków, którego umowa dotyczy. Zasady Wspólnoty dotyczące konkurencji mają na celu ochronę konkurencji na rynku i nie mogą być oderwane od tego celu. Ponadto, nieodłącznym elementem warunku stanowiącego, że konsumenci 40 otrzymują godziwy udział w korzyściach jest przewyższenie przez te korzyści, generowane przez umowę ograniczającą konkurencję na odpowiednim rynku, niekorzystnego wpływu na konkurencję powodowanego przez daną umowę na tym samym odpowiednim rynku 41. Niekorzystny wpływ na konsumentów na jednym rynku geograficznym lub rynku produktowym nie może być zwykle zrównoważony i skompensowany pozytywnym wpływem na konsumentów na innym niezwiązanym rynku geograficznym lub rynku produktowym. Jednakże w przypadku, gdy dwa rynki są ściśle ze sobą związane, wówczas można uwzględnić korzyści uzyskane na odrębnych rynkach, pod warunkiem, że grupa konsumentów podlegających ograniczeniom i uzyskujących korzyści jest zasadniczo tożsama 42. Oczywiście w niektórych przypadkach jedynie konsumenci na tzw. rynku skierowanym w dół (downstream market) 37 Patrz np. Sprawa T-185/00 i inne, Métropole télévision SA (M6), [2002] ECR II-, paragraf 86, Sprawa T-17/93, Matra, ECR [1994] II-595, paragraf 85; oraz Wspólne Sprawy 43/82 oraz 63/82, VBVB and VBBB, [1984] ECR 19, paragraf 61. 38 Patrz Sprawa T-213/00, CMA CGM i inne, [2003] ECR II-, paragraf 226. 39 Patrz w tym zakresie ewentualnie paragraf 139 orzeczenia w Sprawie Matra cytowanego w przypisie 37 oraz Sprawa 26/76, Metro (I), [1977] ECR 1875, paragraf 43. 40 Odnośnie koncepcji konsumentów patrz punkt 73 poniżej, w którym stwierdza się, że konsumenci są klientami stron i następnie kupującymi. Strony same nie są konsumentami dla celów Artykułu 81(3). 41 Test jest uzależniony od danego rynku, patrz w tym zakresie Sprawa T-131/99, Shaw, [2002] ECR II-2023, paragraf 163, w której sąd Pierwszej Instancji orzekł, że ocena na podstawie Artykułu 81(3) powinna być przeprowadzona w tych samych ramach analitycznych, jak ramy wykorzystane do oceny ograniczającego wpływu, oraz Sprawa C-360/92 P, Publishers Association, [1995] ECR I-23, paragraf 29, gdzie w przypadku gdy odpowiedni rynek był większy niż rynek krajowy Trybunał Sprawiedliwości orzekł, że w zastosowaniu Artykułu 81(3) niewłaściwe było rozpatrywanie jedynie wpływu na terytorium kraju. 42 Patrz w tym zakresie Sprawa T-86/95, Compagnie Générale Maritime i inni, [2002] ECR II-1011, paragrafy 343 do 345. Sprawa ta dotyczyła kombinowanych usług transportowych obejmujących między innymi pakiet usług transportu śródlądowego i morskiego dostarczanych firmom spedycyjnym w ramach Wspólnoty. Ograniczenia dotyczyły usług transportu śródlądowego, które miały tworzyć odrębny rynek, podczas gdy korzyści miały rzekomo występować w przypadku usług transportu morskiego. W tym przypadku, konsumenci korzystający z obydwu rodzajów usług byli tymi samymi osobami.
podlegają wpływom umowy. W takim przypadku, należy poddać ocenie wpływ umowy na tych konsumentów. Ma to miejsce w przypadku umów zakupu 43. 40. Ocena umów ograniczających konkurencję zgodnie z Artykułem 81(3) jest przeprowadzana w rzeczywistym kontekście, w którym one występują 44 oraz na podstawie faktów istniejących w określonym czasie. Ocena jest uzależniona od istotnej zmiany faktów. Zasada uwzględniania wyjątku, przewidziana w Artykule 81(3) obowiązuje tak długo, jak długo spełniane są wszystkie cztery warunki oraz przestaje obowiązywać gdy wszystkie warunki nie są spełnione 45. Jednakże w niektórych przypadkach umowa ograniczająca konkurencję stanowi fakt nieodwracalny. Po wprowadzeniu ograniczającej umowy nie można przywrócić sytuacji ex ante. W takich przypadkach ocena powinna być przeprowadzona na podstawie faktów istniejących w momencie jej wprowadzania. Na przykład, w odniesieniu do umowy dotyczącej badań i rozwoju, na podstawie której każda ze stron zgadza się zaniechać swoich badań oraz połączyć swoje moce badawcze z mocami innej strony, może okazać się z obiektywnego punktu widzenia technicznie oraz ekonomicznie niemożliwe reaktywowanie projektu po zaniechaniu jego realizacji. Ocena negatywnego i pozytywnego wpływu na konkurencję umowy przewidującej zaniechanie indywidualnych projektów badawczych powinna być zatem dokonana w momencie zakończenia jej wprowadzania. Jeżeli w tym momencie umowa jest zgodna z postanowieniami Artykułu 81, na przykład ze względu na fakt, że wystarczająca liczba osób trzecich prowadzi konkurencyjne projekty badawczo-naukowe, wówczas umowa pomiędzy stronami przewidująca zaniechanie ich indywidualnych projektów nadal pozostanie zgodna z Artykułem 81, nawet jeżeli w późniejszym czasie projekty osób trzecich zakończą się niepowodzeniem. Jednakże, zakaz przewidziany w Artykule 81 może dotyczyć innych stron umowy w odniesieniu do których nie powstaje kwestia nieodwracalności. Jeżeli na przykład, oprócz wspólnych prac badawczo - rozwojowych, umowa przewiduje wspólną eksploatację, Artykuł 81 może dotyczyć tej części umowy, jeżeli w wyniku kolejnych zmian na rynku umowa będzie ograniczała konkurencję. 41. Artykuł 81(3) nie wyklucza a priori określonych rodzajów umów z jego zakresu. Zasadniczo, wszystkie umowy ograniczające konkurencję, które spełniają cztery warunki Artykułu 81(3) objęte są zasadą uwzględniania wyjątku 46. Jednakże, znaczne ograniczenia dla konkurencji będą prawdopodobnie spełniały warunki Artykułu 81(3) jedynie w wyjątkowych okolicznościach. Ograniczenia tego rodzaju są zwykle zakazane na podstawie regulacji dotyczących zbiorowego wyłączenia lub kwalifikowane jako poważne ograniczenia w wytycznych i powiadomieniach Komisji. Umowy tego rodzaju zwykle nie spełniają (przynajmniej) dwóch pierwszych warunków Artykułu 81(3). Nie stwarzają one obiektywnych korzyści gospodarczych 47, ani korzyści dla konsumentów 48. Na przykład, 43 Patrz punkty 126 oraz 132 Wytycznych dotyczących umów o współpracy poziomej, cytowane w przypisie 4 powyżej. 44 Patrz orzeczenie w Sprawie Ford cytowane w przypisie 15. 45 Patrz w tym zakresie na przykład Decyzja Komisji w TPS, Dz. U. 1999 L 90, str. 6. Analogicznie, zakaz przedstawiony w Artykule 81(1) również obowiązuje tak długo, jak długo przedmiotem lub skutkiem umowy jest ograniczenie konkurencji. 46 Patrz paragraf 85 orzeczenia w Sprawie Matra cytowane w przypisie 37. 47 Odnośnie tego wymagania patrz punkt 44 poniżej.
umowa o współpracy poziomej ustalająca ceny ogranicza produkcję, co prowadzi do niewłaściwej alokacji zasobów. Przenosi także wartości z konsumentów do producentów, gdyż powoduje podwyższenie cen bez kreowania jakiejkolwiek równoważącej wartości dla konsumentów na odpowiednim rynku. Ponadto, tego rodzaju umowy generalnie nie spełniają także warunków testu niezbędności przewidzianego w warunku trzecim 49. 42. Jakiekolwiek stwierdzenie, że umowy ograniczające konkurencję są uzasadnione, gdyż mają na celu zapewnienie godziwych warunków konkurencji na rynku, są z natury rzeczy nieuzasadnione i należy je odrzucić 50. Celem Artykułu 81 jest ochrona efektywnej konkurencji poprzez zapewnienie, że rynki pozostaną nadal otwarte i konkurencyjne. Ochrona godziwych warunków konkurencji jest zadaniem dla organu legislacyjnego, zgodnie z prawem zobowiązań Wspólnoty 51, a nie dla podmiotów regulujących te kwestie we własnym zakresie. B. Pierwszy warunek Artykułu 81(3): Korzyści 1. Uwagi ogólne 43. Zgodnie z pierwszym warunkiem Artykułu 81(3), umowa ograniczająca konkurencję powinna przyczyniać się do usprawnienia produkcji lub dystrybucji towarów, lub do promowania postępu technicznego lub gospodarczego. Postanowienie to odnosi się wyraźnie jedynie do towarów, lecz na zasadzie analogii obejmuje także usługi. Celem tego warunku jest zdefiniowanie rodzajów korzyści, które można brać pod uwagę i które mogą być przedmiotem dalszych testów w ramach drugiego, trzeciego i czwartego warunku Artykułu 81(3). 44. Prawo precedensowe Trybunału Sprawiedliwości stanowi, że można uwzględniać jedynie obiektywne korzyści 52. Oznacza to, że korzyści nie są oceniane z subiektywnego punktu widzenia stron 53. Oszczędności kosztowe wynikające jedynie z wykorzystania siły rynkowej przez strony nie mogą być brane pod uwagę. Na przykład, jeżeli firmy zgadzają się na ustalenie cen lub na podział rynku, wówczas ograniczają produkcję i zarazem koszty produkcji. Ograniczona konkurencja może prowadzić także do obniżenia kosztów sprzedaży i marketingu. Tego rodzaju redukcje kosztów stanowią bezpośrednią konsekwencję ograniczenia produkcji i wartości. Omawiane redukcje kosztów nie wywierają żadnego pozytywnego wpływu na konkurencję na rynku. W szczególności, nie prowadzą do powstania wartości poprzez integrację aktywów i działań. Umożliwiają jedynie zainteresowanym podmiotom zwiększenie zysków i z tego względu nie są istotne z punktu widzenia Artykułu 81(3). 48 Patrz np. Sprawa T-29/92, Vereniging van Samenwerkende Prijsregelende Organisaties in de Bouwnijverheid (SPO), [1995] ECR II-289. 49 Patrz np. Sprawa 258/78, Nungesser, [1982] ECR 2015, paragraf 77, dotycząca absolutnej ochrony terytorialnej. 50 Patrz w tym zakresie np. paragraf 298 orzeczenia w Sprawie SPO cytowanego w przypisie 48. 51 Środki krajowe muszą być między innymi zgodne z zasadami Traktatu dotyczącymi swobodnego przepływu towarów, usług, osób i kapitału. 52 Patrz np. orzeczenie w Sprawie Consten and Grundig cytowane w przypisie 26. 53 Patrz w tym zakresie Decyzja Komisji w Sprawie Van den Bergh Foods, Dz. U. 1998 L 246, str. 1.
45. Dla spełnienia pierwszego warunku Artykułu 81(3) niezbędne jest istnienie związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy umową oraz stwierdzanymi korzyściami 54, a korzyści muszą wynikać z działalności gospodarczej stanowiącej przedmiot umowy. Działalność tego rodzaju może przybierać na przykład formę dystrybucji, licencjonowania technologii, wspólnej produkcji lub wspólnej działalności badawczo - rozwojowej. Niemniej jednak, w zakresie w jakim umowa przynosi szersze korzyści w ramach odpowiedniego rynku, ponieważ na przykład prowadzi do ograniczenia szeroko pojętych kosztów w danym sektorze, owe dodatkowe korzyści są także brane pod uwagę. 46. Wszelkie stwierdzenia dotyczące uzyskiwanych korzyści muszą być uzasadnione, umożliwiając weryfikację następujących kwestii: (a) Charakter stwierdzanych korzyści; (b) Związek pomiędzy umową oraz korzyściami; (c) Prawdopodobieństwo oraz skala każdej stwierdzanej korzyści; (d) Jak i kiedy zostanie uzyskana każda stwierdzana korzyść; oraz (e) Wszystkie koszty uzyskania stwierdzanych korzyści. 47. Litera (a) umożliwia osobie podejmującej decyzję określenie czy charakter stwierdzanej korzyści umożliwia jej rozważenie w ramach Artykułu 81(3). 48. Litera (b) umożliwia osobie podejmującej decyzję określenie czy istnieje wystarczający związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy umową ograniczającą konkurencję oraz stwierdzanymi korzyściami. Zwykle wymagany jest bezpośredni związek. Stwierdzenia oparte na skutkach pośrednich są zwykle obarczone zbyt dużym stopniem niepewności i zbyt trudne do zweryfikowania, aby mogły być brane pod uwagę. 49. Litery (c) oraz (d) umożliwiają osobie podejmującej decyzję określenie wartości stwierdzanych korzyści, które w kontekście trzeciego warunku Artykułu 81(3) muszą równoważyć negatywne oddziaływanie umowy na konkurencję, patrz punkt 89 poniżej. W przypadku stwierdzanych korzyści kosztowych, podmioty powołujące się na korzyści na podstawie Artykułu 81(3) powinny jak najdokładniej wyliczyć (pieniężną wartość) korzyści oraz szczegółowo opisać w jaki sposób kwota została wyliczona. Muszą również opisać metodę (metody), przy pomocy której korzyści zostały lub zostaną osiągnięte. Przedstawione dane muszą być możliwe do zweryfikowania, aby występował określony stopień pewności, że korzyści się zmaterializowały lub zmaterializują. W przypadku stwierdzanych korzyści w formie nowych lub ulepszonych produktów, podmioty stwierdzające korzyści na podstawie Artykułu 81(3) powinny opisać i szczegółowo wyjaśnić na czym polegają ulepszenia oraz w jakiś sposób i dlaczego stanowią one obiektywną korzyść gospodarczą w porównaniu z istniejącymi produktami. W przypadkach, gdy umowa ma być dopiero w pełni zrealizowana, strony muszą uzasadnić wszelkie projekcje dotyczące terminu, począwszy od tego, od którego korzyści będą miały charakter operacyjny, aby mogły wywierać znaczny pozytywny wpływ na rynek. 54 Patrz w tym zakresie Decyzja Komisji w Sprawie Glaxo Wellcome, Dz. U. 2001 L 302, str. 1.
50. Litera (e) zapewnia uwzględnianie jedynie korzyści netto. Jeżeli koszty ponoszone są w związku z uzyskiwaniem tego rodzaju korzyści, wówczas należy odliczyć te koszty. Jeżeli na przykład, umowa o współpracy umożliwia stronom ograniczenie kosztów produkcji w wartościach bieżących o 50 milionów Euro w ciągu 5 lat, a realizacja umowy kosztuje 20 milionów Euro w wartościach bieżących, wówczas korzyści kosztowe generowane przez umowę wynoszą 30 milionów Euro. 2. Różne kategorie korzyści 51. Rodzaje korzyści wymienionych w Artykule 81(3) stanowią szerokie kategorie, które mają na celu uwzględnienie wszystkich obiektywnych korzyści gospodarczych. Różnorodne kategorie wymienione w Artykule 81(3) nakładają się na siebie w znacznym stopniu, a ta sama umowa może prowadzić do uzyskania kilku rodzajów korzyści. Nie należy zatem rozgraniczać wyraźnie poszczególnych kategorii. Dla celów niniejszych wytycznych, dokonano rozróżnienia pomiędzy korzyściami kosztowymi oraz korzyściami tworzącymi wartość w formie nowych lub ulepszonych produktów. 52. Korzyści wynikają ogólnie z integracji działalności gospodarczej, w ramach której podmioty dokonują zespolenia swoich aktywów, aby osiągnąć cele, których nie mogłyby osiągnąć w tak efektywny sposób działając samodzielnie, lub w ramach której powierzają innemu podmiotowi zadania, które mogą być realizowane w bardziej efektywny sposób przez inny podmiot. 53. Działalność badawczo-naukowa, proces produkcji i dystrybucji mogą być postrzegane jako łańcuch wartości, który podzielić można na szereg etapów. W każdym etapie tego łańcucha podmiot musi wybierać pomiędzy samodzielnym wykonywaniem tego działania, wykonywaniem go wspólnie z innym podmiotem (innymi podmiotami) lub zleceniem wykonania tego działania całkowicie innemu podmiotowi (innym podmiotom). 54. W każdym przypadku, gdy dokonany wybór oznacza zaangażowanie innego podmiotu, w znaczeniu Artykułu 81(1) wymagane jest zwykle zawarcie umowy. Umowy takie mogą mieć charakter pionowy, jak w przypadku gdy strony prowadzą działalność na różnych poziomach łańcucha wartości, lub poziomy, jak w przypadku gdy firmy funkcjonują na tym samym poziomie łańcucha wartości. Obie kategorie umów mogą generować korzyści poprzez umożliwienie podmiotom wykonywanie określonego zadania po niższych kosztach lub wytwarzając wyższą wartość dodaną dla konsumentów. Jednakże, umowy takie mogą także zawierać ograniczenia dla konkurencji, lub prowadzić do ich powstania. W tym przypadku zakaz przewidziany w Artykule 81(1) oraz zasada uwzględniania wyjątku określona w Artykule 81(3) może mieć także zastosowanie. 55. Rodzaje korzyści wymienione w niniejszym dokumencie stanowią jedynie przykłady i nie stanowią wyczerpującej listy. (i) Korzyści kosztowe 56. Korzyści kosztowe wynikające z umów pomiędzy podmiotami mogą pochodzić z wielu różnorodnych źródeł. Bardzo istotnym źródłem oszczędności kosztowych jest opracowanie
nowych technologii i metod produkcji. Ogólnie rzecz biorąc, gdy dokonuje się przeskok technologiczny, wówczas istnieje największe prawdopodobieństwo uzyskania oszczędności kosztowych. Na przykład, wprowadzenie linii montażowej doprowadziło do uzyskania bardzo poważnego ograniczenia kosztów produkcji pojazdów silnikowych. 57. Innym istotnym źródłem korzyści jest zjawisko synergii wynikającej z integracji istniejących aktywów. Jeżeli strony umowy konsolidują swoje aktywa, wówczas mogą uzyskać konfigurację kosztów/produkcji, która w innym przypadku nie byłaby możliwa. Kombinacja dwóch istniejących technologii o komplementarnych walorach może obniżyć koszty produkcji lub doprowadzić do wytwarzania produktu wyższej jakości. Analogicznie, jeżeli jeden podmiot dokonał optymalizacji jednej części łańcucha wartości, a inny podmiot dokonał optymalizacji innej części łańcucha wartości, wówczas konsolidacja ich działalności może prowadzić do obniżenia kosztów. 58. Korzyści kosztowe mogą także wynikać z oszczędności skali, tzn. obniżenia kosztów na jednostkę produkcji w miarę wzrostu skali produkcji. Na przykład: inwestycje w sprzęt oraz inne aktywa muszą być często dokonywane w niepodzielnych blokach. Jeżeli podmiot nie może w pełni wykorzystać bloku, jego średnie koszty będą wyższe, niż w przypadku pełnego wykorzystania. Na przykład, koszt eksploatacji samochodu ciężarowego jest prawie taki sam, niezależnie od tego czy jest prawie pusty, załadowany do połowy lub załadowany w całości. Umowy, na podstawie których podmioty konsolidują swoje operacje logistyczne umożliwiają im zwiększenie wskaźnika ładunku oraz ograniczenie liczby zaangażowanych pojazdów. Duża skala może także umożliwić lepszą alokację siły roboczej, co prowadzi do obniżenia kosztów jednostkowych. Firmy mogą osiągać oszczędności skali w zakresie wszystkich części łańcucha wartości, łącznie z badaniami i rozwojem, produkcją, dystrybucją oraz marketingiem. Gospodarki uczące się stanowią podobny rodzaj oszczędności. Ze względu na to, iż uzyskuje się większe doświadczenie w przeprowadzaniu określonego procesu produkcji lub w wykonywaniu określonego zadania, produktywność może wzrosnąć, gdyż proces będzie przebiegał bardziej efektywnie lub zadanie będzie wykonywane szybciej. 59. Oszczędności wynikające z zakresu są kolejnym źródłem korzyści kosztowych, które występują, jeżeli firmy osiągają oszczędności kosztów poprzez produkowanie różnych produktów na bazie tego samego surowca wejściowego. Korzyści tego rodzaju mogą wynikać z faktu, iż możliwe jest wykorzystanie tych samych komponentów oraz tego samych urządzeń i personelu do produkcji różnorodnych produktów. Analogicznie, oszczędności wynikające z zakresu mogą powstać w procesie dystrybucji, gdy kilka rodzajów towarów jest dystrybuowanych tymi samymi pojazdami. Na przykład, producent mrożonej pizzy oraz producent mrożonek warzywnych mogą uzyskać oszczędności wynikające z zakresu, poprzez wspólną dystrybucję swoich produktów. Obydwie grupy produktów muszą być dystrybuowane w samochodach chłodniach oraz prawdopodobne jest, że znaczna część klientów jest odbiorcą obu grup produktów. Poprzez połączenie działalności obydwaj producenci mogą uzyskać niższe koszty dystrybucji na dystrybuowaną jednostkę. 60. Korzyści w formie redukcji kosztów mogą wynikać także z umów, które umożliwiają lepsze planowanie produkcji, ograniczanie potrzeby utrzymywania drogich zapasów oraz